ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ενα τέτοιο μεσημέρι, οι εναπομείναντες περίοικοι του ιστορικού κτιρίου του Πολυτεχνείου άκουσαν τον Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή να απαγγέλει. Να απαγγέλλει τρία ποιήματα, τα οποία γράφτηκαν εκ των υστέρων, μακριά από τη ζέση των γεγονότων, μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου, καθώς ο χρόνος συμπυκνώνεται στην έκσταση της εξέγερσης, το κορμί δεν γνωρίζει κούραση, παρά μόνο στην κατάρρευσή του αφυπνίζεται.

Ακούγεται το ποίημα «Ανανέωση», η διαρκής κολύμβηση στα ύδατα του χρόνου που δεν είναι χρόνος, είναι ο άχρονος χρόνος της αιώνιας νεότητας της επανάστασης. Είναι ένα από τρία που προστέθηκαν εκ των υστέρων, με την απόσταση να δοκιμάζει των πεπραγμένων την αντοχή:

«Εκεί που μοίραζαν τα χρόνια/ για τον καθένα/ πήγα κι εγώ.

"Εσείς", μου λένε, "τι τα θέλετε, και πόσα;"/ "Είκοσι", λέω, "ν' αλλάξω τον κόσμο!"

Τα ξόδεψα και πήγα ξανά: "Δώστε μου άλλα είκοσι, ν' αλλάξω τον κόσμο!"

Πάνε και τούτα.

Σαν ξαναπήγα, με διώξαν:

"Να μας στείλετε", μού είπανε, "το γιο σας..."»

Το παρελθόν κινείται και χύνεται μέσα στο μέλλον και το μέλλον δεν σμιλεύεται, χωρίς το καλέμι του παρελθόντος. Οπως ο χυτός σφυρήλατος χαλκός και το μάρμαρο λαμπρύνεται εκ του αγλαού αγάλματος την μορφή.

Και στο σημείο όπου ο νεοκλασικός ρυθμός του ανώτατου ιδρύματος επιδρά για νοητικές αφαιρέσεις, με τις οποίες καταλύεται η σήμερον, όχι πολύ μακριά, στην πλατεία Βικτωρίας, άλλοτε πλατεία Κυριακού ακούγονται οιμωγές των συντρόφων του Μεσοπολέμου. Ο Δημήτρης, ο αγαπημένος σύντροφος Μίμης, επιστρέφει στη δύσκολη παιδική ηλικία του, με το ποίημα «Ρυθμοί». Το δεύτερο, το οποίο η απόσταση τροφοδοτεί με τις αλγεινές παιδικές αναμνήσεις:

«Εμαθα το ρυθμό των τραγουδιών σας/ ακούγοντας το μοτεράκι της Ασφάλειας/ που 'πνιγε/ τις κραυγές των βασανισμένων.

Στην πλατεία Κυριακού, το '36...»

Το τρίτο ποίημα «Ορόσημα» ούτε αυτό ασκήθηκε στην πίεση της ταυτοχρονίας πραγματικής πραγματικότητας - αισθητικού αποτελέσματος. Με αυτό σε ύφος και ύψος ζόφου κλείνει το «Ρεπορτάζ για ένα ζεστό Νοέβρη»:

Η αφιέρωση: «Σ' εκείνους που πέσανε...»

Οι στίχοι:

«Σταματήσαμε την πορεία/ να θάψουμε ένα νεκρό.

Βάλαμε κι ένα σταυρό.

Υστερα κι άλλον./ Και πιο πέρα./ Και παρακάτω. Κι άλλο σταυρό.

Ετσι, μας είπαν, θα βρούνε το δρόμο, εκείνοι που έρχονται».

Στα δέκα χρόνια από την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, με αυτά τα τρία ποιήματα, γραμμένα με αποστασιοποίηση, ο ποιητής ανακεφαλαιώνει τη σχέση του με την εξέγερση, αυτής της σημαίνουσας ρωγμής στη μεταπολεμική ιστορία αυτού του τόπου.

Αυτό το ποιητικό υλικό, τρεις μήνες μετά τη δεύτερη έκδοσή του, παίρνει τη μορφή ορατόριου, με την υπογραφή του συνθέτη Γιάννη Ε. Σπυρόπουλου, που εμπιστεύτηκε για την ερμηνεία του έργου τη μοναδική στο ηχόχρωμα φωνή του Λάκη Χαλκιά. Δόθηκε μία και μοναδική συναυλία, με τον τίτλο «Το τραγούδι του Νοέμβρη», τη Δευτέρα 14 Νοέμβρη 1983, στις 5.30 το απόγευμα στην παλιά Λυρική Σκηνή επί της οδού Ακαδημίας 59.

Συμμετείχαν μικρή συμφωνική και λαϊκή ορχήστρα, υπό τη διεύθυνση του Τάκη Αθηναίου (1920-2004). Τη διδασκαλία της χορωδίας του δήμου Νέας Ιωνίας είχε αναλάβει ο Γιάννης Τσελεπίδης. Απήγγειλαν η Ασπασία Παπαθανασίου και ο Μάνος Κατράκης. Την οργάνωση είχε η Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση, υπό την αιγίδα του υφυπουργείου Νέας Γενιάς και Αθλητισμού.

Ζητήσαμε σαράντα δύο χρόνια μετά τη μαρτυρία ενός από τους πρωταγωνιστές, του Λάκη Χαλκιά, ο οποίος πρόθυμα μας την κατέθεσε κι ανέσυρε από το αρχείο του την αφίσα της μουσικής παράστασης:

«Αν θυμάμαι καλά, ήταν τέλος του Οκτώβρη του 1983, όταν μου τηλεφώνησε ο συνθέτης και μουσικός Γιάννης Σπυρόπουλος, για να μου προτείνει, αν θα ήθελα να συμμετέχω σ' ένα νέο έργο που είχε ετοιμάσει και ήταν αφιερωμένο για τα 10 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Είναι αλήθεια ότι δεν γνωριζόμασταν και πάρα πολύ καλά, εκτός από τις πληροφορίες που είχα, ότι είναι ένας πολύ καλός μουσικός και σύζυγος της συντρόφισσας και καλής φίλης μου Τέας Βασιλειάδου, που ήταν στο πολιτιστικό τμήμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας κι αργότερα θα συμμετείχε στην ίδρυση της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης (ΠΑΠΟΚ).

"Στην αρχή ήμουνα διστακτικός"

Ηταν η πρώτη εργασία του Γιάννη Σπυρόπουλου και δεν γνώριζα αν θα μπορούσε να ανταπεξέλθει και να δώσει την ανάλογη εκφραστική μουσική εικόνα για ένα τόσο σοβαρό θέμα, γι' αυτό και στην αρχή ήμουνα λίγο διστακτικός.

"Μια σπουδαία δουλειά στη φόρμα του ορατόριου"

Οταν συναντηθήκαμε, μου μίλησε για το έργο και μου έδωσε τα κείμενα και τα τραγούδια, τότε κατάλαβα ότι πραγματικά πρόκειται για μια σπουδαία δουλειά, ένα ορατόριο, που είχε όλα τα στοιχεία μιας καλοδουλεμένης εργασίας, καθώς είχε δουλέψει πάνω σε δύο ορχήστρες, μια κλασική και μια λαϊκή.

"Λέξεις φορτισμένες συγκινησιακά και εννοιολογικά"

Τα κείμενα ήταν του αξέχαστου ποιητή, συγγραφέα και δημοσιογράφου Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή, που μέσα από τα κείμενά του οι λέξεις φορτίζονταν συγκινησιακά και εννοιολογικά. Το έργο το έγραψε τις μέρες των γεγονότων της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, που ο ίδιος έζησε στιγμή προς στιγμή, και πριν σβήσει ο απόηχος των συλλήψεων, των ξυλοδαρμών και των δολοφονικών πυροβολισμών, με το νωπό αίμα των φοιτητών και των εργατών στα πεζοδρόμια. Ηταν η αντίδραση του ποιητή στα μηνύματα των καιρών».

«Εζησα πολύ μεγάλες κι αξέχαστες στιγμές την ημέρα της παράστασης: Ο Μάνος Κατράκης ήταν ένας γίγαντας, ο οποίος με τη βροντερή φωνή του συντάραζε τον κόσμο. Τα ίδια και η μεγάλη ηθοποιός μας Ασπασία Παπαθανασίου που με την εκφραστικότητά της έδωσε όλη τη διάσταση του δράματος του Πολυτεχνείου.

Ο κόσμος χειροκροτούσε συνέχεια κι ήταν σαν να ζούσε την κάθε στιγμή των γεγονότων. Ηταν τόσο πολύς, που ασφυκτικά είχε καλύψει όχι μόνο την αίθουσα του μουσικού θεάτρου, αλλά έφτανε μέχρι έξω στο πεζοδρόμιο».