Και όλες αυτές τις μέρες, το μεγάλο λαϊκό πλήθος που αγκάλιασε, αγάπησε, τραγούδησε και συνεχίζει να τραγουδά τα τραγούδια του δεν άφησε λεπτό αυτόν που μέσα από την Τέχνη του τον λαό και τους αγώνες του υπηρέτησε. Παρόντες σε όλη τη διάρκεια του αποχαιρετισμού τα μέλη και οι φίλοι του Κόμματος και της ΚΝΕ. Ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, τον αποχαιρετά στη Μητρόπολη Αθηνών σημειώνοντας μεταξύ άλλων: «Δεν σε αποχαιρετούμε, σύντροφε Μίκη, γιατί εσύ δεν έφυγες. Μέσα στις φλέβες μας είσαι. Θα 'σαι για πάντα μέσα σε όλα εκείνα που γι' αυτά πολέμησες, θα 'σαι για πάντα σε όλους τους ποταμούς του κόσμου. Κι όταν "θα πάρουν τα όνειρα εκδίκηση" και γύρω μας θα λάμπει η ηλιόλουστη ζωή, θα είσαι κι εσύ, τρανός, όπως πάντα στις μεγάλες στιγμές, παρών. Γιατί το έργο σου έγινε ελπιδοφόρος, αναγεννητικός "ανάκουστος κελαηδισμός" για τον ελληνικό λαό, για όλους τους λαούς, στη σύγχρονη ιστορική εποχή της ανατολής της νέας κοινωνίας, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Για την ελευθερία σε όλες της τις μορφές: Πνευματική, ηθική, πολιτική, κοινωνική. Για την πλήρη, αληθινή ελευθερία». Ο Δ. Κουτσούμπας ήταν επικεφαλής και της πολυμελούς αντιπροσωπείας του Κόμματος στον τελευταίο αποχαιρετισμό στην Κρήτη, από το λιμάνι και την πομπή προς τη Μητρόπολη Χανίων μέχρι τον Γαλατά.

Τα τραγούδια του δεν φεύγουν από τα χείλη. Μικρές «χορωδίες» στήνονται αυθόρμητα στην πλατεία της Μητρόπολης και τραγουδούν για το «Γελαστό παιδί», «Τα τραγούδια του Αγώνα», «Ρωμιοσύνη» και τόσα άλλα. Και πλάι στους μεγαλύτερους, πολλοί νέοι, πολλά μικρά παιδιά, οι κληρονόμοι του έργου του.

Και στη συνέχεια, φτάνει στην Κρήτη, με το πλοίο της γραμμής, όπως ο ίδιος είχε ζητήσει. Σαν να ήθελε να κάνει για στερνή φορά το ταξίδι εκείνο που έκανε στα 25 του, όταν τραυματίας και άρρωστος από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια της Μακρονήσου, αντίκρισε για πρώτη φορά την Κρήτη.

Το σπίτι του στον Γαλατά είναι γεμάτο από λουλούδια και λόγια αγάπης και ευγνωμοσύνης. Ο λαός της Κρήτης τον αποχαιρετά με το ριζίτικο «Τον αντρειωμένο μην τον κλαις» και χιλιάδες τον συνοδεύουν. Σεμνά, μα όχι βουβά. Τραγουδούν τα τραγούδια του, με τα οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές, με τα οποία γνώρισαν και αγάπησαν τη μεγάλη ποίηση, με τα οποία αγωνίστηκαν και θα συνεχίσουν να αγωνίζονται.

Το υστερόγραφο της δόξας του Μίκη Θεοδωράκη είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη του έργου του και η πολιτική διαθήκη που άφησε σχεδόν ένα χρόνο πριν από τον θάνατό του. Σε αυτήν, αναφερόμενος στον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, σημείωνε, μεταξύ άλλων:

«Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ' το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα "Μεγάλα Μεγέθη". Ετσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για το λόγο αυτό θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής».

Η μουσική, σύμφωνα με τον Μίκη, δεν υπήρξε ποτέ αυτοσκοπός. Είναι κάτι το βιωματικό, δεμένο με τον αγώνα, με τη συμμετοχή στο εργατικό - λαϊκό κίνημα. «Αν δεν είχα βιώσει αυτά που βίωσα, δεν θα είχα γράψει αυτήν τη μουσική».

Το έργο του αντηχεί ακέριο όλη τη μεγάλη πορεία και τις περιπέτειες του λαϊκού κινήματος του 20ού αιώνα. Ηταν και αυτός μέλος της γενιάς που ανδρώθηκε στην Αντίσταση, που πάλεψε για να έρθουν καλύτερες μέρες στον τόπο μας και γι' αυτή του την απόφαση διώχτηκε, φυλακίστηκε, εξορίστηκε, συνέχισε να παλεύει και να δημιουργεί δηλώνοντας «παρών» σε όλες τις κρίσιμες στιγμές. Γι' αυτόν, όμως, αυτά ήταν και τα πιο όμορφα χρόνια του. Το είχε πρωτοαναφέρει και στη μεγάλη συναυλία που είχε διοργανώσει το Κόμμα για τα 90χρονά του: «Βρίσκομαι σήμερα εδώ μπροστά σας με μεγάλη συγκίνηση, γιατί τα πιο δυνατά και όμορφα χρόνια μου τα έζησα στις γραμμές του ΚΚΕ. Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος Πόλεμος, οι διώξεις που ακολούθησαν την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, η βαθιά παρανομία με την ένοπλη προσπάθεια το 1944 μέσα στην Αθήνα, που πνίγηκε στο αίμα, η Ικαρία και η Μακρόνησος, η αναγεννητική προσπάθεια μέσα από την ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες. Η παράνομη δράση με την ίδρυση του Πατριωτικού Μετώπου, δέκα μέρες μετά την επικράτηση της χούντας. Αργότερα, υποψήφιος δήμαρχος του ΚΚΕ στην Αθήνα και, τέλος, η εκλογή μου ως βουλευτής του Κόμματος το 1981 και το 1985».

Το μήνυμα του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα...

...και της Αλέκας Παπαρήγα στο βιβλίο των συλλυπητηρίων

Eurokinissi

INTIME NEWS

Πιο συγκεκριμένα, στην Κεντρική Σκηνή το Σάββατο 25 Σεπτέμβρη θα παρουσιαστεί αφιέρωμα στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιάννη Ρίτσου με τίτλο «Είμαστε πολλοί... Είμαστε όλοι... Βήματα που βαδίζουν σίγουρα στο μέλλον...». Η καλλιτεχνική επιμέλεια και ενορχήστρωση είναι του Μανόλη Ανδρουλιδάκη. Τραγουδούν οι Ρίτα Αντωνοπούλου, Γιάννης Κότσιρας, Κώστας Τριανταφυλλίδης, Μαρία Φαραντούρη. Στη συνέχεια ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου στη συναυλία του θα παρουσιάσει και τραγούδια από την κοινή πορεία των δύο καλλιτεχνών. Φυσικά, πολλά τραγούδια του Μίκη θα ακουστούν και στο αφιέρωμα στον Δημήτρη Χριστοδούλου, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στη Λαϊκή Σκηνή, με τη συμμετοχή των Πέγκυς Ζήνα και Παντελή Θαλασσινού.

Ακόμα, την Πέμπτη 23 Σεπτέμβρη, στην Κεντρική Σκηνή, στις 23.00, ο Γιώργος Νταλάρας θα πραγματοποιήσει αφιέρωμα στην ποίηση στα τραγούδια του Μίκη. Μαζί του οι Βιολέτα Ικαρη και Ασπασία Στρατηγού.

«Πώς θέλετε από τον καλλιτέχνη, που τον εκτιμάτε και τον αγαπάτε, να μένει αδιάφορος, απομονωμένος πίσω από τις παχιές κουρτίνες, πίσω από τη ζωή, και να φτιάχνει ήρεμος, ξένοιαστος και αδιάφορος τραγούδια, όταν έξω, στους βουερούς δρόμους, η αδικία αλωνίζει, το ψέμα θριαμβεύει;», αναρωτιόταν.

Είναι χαρακτηριστική η απάντησή του σε επιστολογράφο της «Απογευματινής» που τον εγκαλεί να «απολογηθεί», «διότι δεν υπάρχει ελευθερία στη... Σοβιετική Ενωση», χρησιμοποιώντας ως κύριο παράδειγμα την Τέχνη. Ο Μίκης παίρνει θέση στη διαπάλη απαντώντας για το αν ο καλλιτέχνης μπορεί να δημιουργήσει ελεύθερα στη σημερινή εκμεταλλευτική κοινωνία. Είναι σίγουρο ότι και οι σημερινοί καλλιτέχνες αναγνωρίζουν πολλά στα παρακάτω λόγια:

«Μάλλον είναι βέβαιο ότι δεκάδες μεγαλοφυΐες γεννήθηκαν και γεννιούνται στις καλύβες και στις παράγκες, όμως η ελευθερία τους όχι μόνο δεν τους βοηθάει να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να δοξάσουν τη χώρα τους, αλλά είναι αυτή ίσα ίσα που τους "εξασφαλίζει" ότι θα μείνουν για πάντα στις παράγκες και στις καλύβες.

Γιατί αυτή η ιδιόρρυθμη ελευθερία δεν είναι η ελευθερία για τους άλλους, αλλά για τους λίγους (...) Οσοι από τους δημιουργούς τυχαίνει να ανακαλύψουν τον εαυτό τους δολοφονούνται, στη συντριπτική πλειονότητά τους, κατά τη διαδικασία της επιλογής. Είναι φυσικά ελεύθεροι να συνεχίσουν. Αλλο αν κανείς δεν τους τυπώνει τα έργα, κανείς δεν τους τα ανεβάζει, κανείς δεν τους τα εκτελεί, κανείς δεν τους τα εκθέτει, κανείς δεν τα αγοράζει.

Βέβαια, όλα είναι ελεύθερα. Και τα τυπογραφεία, και τα θέατρα, και η ορχήστρα, και οι αίθουσες εκθέσεων. Ομως, ο άτυχος δημιουργός δεν είναι ακόμα... φίρμα. Και είναι φτωχός. Κανείς δεν τον εμπιστεύεται. Πρέπει πρώτα να φτάσει και μετά. Ομως, στο μεταξύ πρέπει να φάει, πρέπει να ζήσει, και έτσι πέφτει ηττημένος αλλά ελεύθερος στο πεδίο της τιμής.

Ισως να έκρυβε πίσω από τα ανώριμα δοκίμια έναν γίγαντα της Τέχνης, όμως ποιος θα ενδιαφερθεί γι' αυτόν; Ο ελεύθερος κόσμος δεν επεμβαίνει στην ελευθερία του ατόμου, δηλαδή στην ελευθερία της απώλειας του δημιουργικού ατόμου.

Οσοι δημιουργοί επικρατούν τελικά, στη συντριπτική πλειοψηφία υποτάσσονται στους νόμους των κολοσσιαίων μονοπωλίων, που εκμεταλλεύονται σήμερα την Τέχνη και τα μέσα διάδοσης του καλλιτεχνικού έργου. Είτε άμεσα είτε έμμεσα, η μεγάλη μάζα των φτασμένων καλλιτεχνών επηρεάζεται, εξαρτάται, υποτάσσεται στις ανάγκες ενός κοινού εξαρτημένου και υποκείμενου άμεσα στα μέσα μαζικής διάδοσης των έργων Τέχνης. Ποια είναι; 1) Ο κατευθυνόμενος (από προσωπικά οικονομικά συμφέροντα) Τύπος, 2) το ραδιόφωνο - τηλεόραση, 3) ο δίσκος, 4) τα φιλμς, 5) οι εκδόσεις, 6) οι γκαλερί, 7) οι εκδόσεις μουσικών έργων κ.λπ. Σε άμεση σχέση με τα παραπάνω είναι: 1) Τα κάθε είδους βραβεία, 2) τα φεστιβάλ, 3) οι κριτικοί, 4) οι πολιτικοί, 5) οι κρατικοί μηχανισμοί.

Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να διερευνήσει κανείς τι περιθώρια "ελευθέρας δημιουργίας" επιτρέπουν οι κολοσσιαίοι αυτοί μηχανισμοί και οι πολύπλοκες σχέσεις στους "ελεύθερους δημιουργούς του ελεύθερου κόσμου" (...) Και ακόμη: Πού οδηγεί αυτό το γιγαντιαίο κυνήγι του κέρδους, που είναι το μοναδικό κίνητρο μέσα σε όλη τη διαδικασία του καλλιτεχνικού λειτουργήματος στον ελεύθερο κόσμο; Κέρδος βέβαια μόνο για μια ορισμένη τάξη, που ασκεί την πιο ραφιναρισμένη ίσως, αλλά το ίδιο στυγνή "δικτατορία" της (...)».

Αλλά και πολλά χρόνια αργότερα, το 2017, ο Μίκης παίρνει ξεκάθαρη θέση απέναντι στην αντικομμουνιστική υστερία, απέναντι στην επιχείρηση ξαναγραψίματος της Ιστορίας. Είναι χαρακτηριστική η επιστολή του στα «Νέα», με αφορμή την αντικομμουνιστική φιέστα της εσθονικής προεδρίας της ΕΕ στο Ταλίν.

«Με τρομάζει η αντικομμουνιστική υστερία που κατακλύζει την εφημερίδα σας», σημείωνε και συνέχιζε:

«Για κείνον, τον Στάλιν, τον Αρχιστράτηγο του Κόκκινου Στρατού με τις νίκες στο Στάλινγκραντ, στη Μόσχα, στο Λένινγκραντ και στο Βερολίνο, δεν έχετε τίποτα να πείτε; Αν έλλειπε ο Κόκκινος Στρατός και ο Στάλιν, τι θα είχαμε σήμερα; Αραγε το σκεφτήκατε; Ποιος θα εμπόδιζε τον Χίτλερ να γεμίσει την υφήλιο με χιλιάδες Αουσβιτς; Φαντάζεστε την Ελλάδα γεμάτη με στρατόπεδα εξόντωσης; Εκεί πάνω στην Ευρώπη και ειδικά στα ρατσιστικά κράτη, ξέρω γιατί πονάνε και τα βάζουνε με τον Στάλιν και τον κομμουνισμό. Γιατί νίκησε κατά κράτος τον πολυαγαπημένο τους Φύρερ. Τον Αδόλφο Χίτλερ! Ομως, εσείς εδώ, τι λόγο έχετε; Εσείς τους κομμουνιστές τους σκοτώνατε σαν μύγες. Με τις συμμορίες τύπου Σούρλα και Βρεττάκου. Με τα στρατοδικεία και τις εκτελέσεις 16.000, νέων κυρίως κομμουνιστών. Αγοριών και κοριτσιών. Με τα Μακρονήσια όπου μαρτύρησαν 100.000 Ελληνες κομμουνιστές. Με τα σφαγεία της Ασφάλειας, όπου βασανίστηκαν με τις πιο φρικαλέες μεθόδους χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες (...)

Πιστεύω ότι εύκολα μπορείτε να κατανοήσετε το θυμό μου, γιατί για μένα όπως και για χιλιάδες άλλους, η στράτευση και οι αγώνες μας κάτω από την Κόκκινη Σημαία αποτελεί την ιερότερη περίοδο της ζωής μας, που είχε ένα και μόνο στόχο, να κάνει το Λαό μας ελεύθερο, ανεξάρτητο και ευτυχισμένο».