Σε πολύωρη καλλιτεχνική διαμαρτυρία καλούν από το πρωί της Τρίτης 1 Ιούνη έξω από την Περιφέρεια Θεσσαλίας στη Λάρισα καλλιτεχνικά σωματεία από τους τέσσερις νομούς της περιοχής. Τα Παραρτήματα Λάρισας, Τρικάλων, Καρδίτσας του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου, η Πανθεσσαλική Ενωση Επαγγελματιών Μουσικών στη Νυχτερινή Διασκέδαση, το Σωματείο Επαγγελματιών Μουσικών Θεσσαλίας «Απόλλων», η Πρωτοβουλία Καλλιτεχνών Βόλου, η Επιτροπή Θεσσαλίας του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, μέλη του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών και εργαζόμενοι στον χορό συνεχίζουν τις πολύμορφες δράσεις για τις διεκδικήσεις τους την «επόμενη μέρα», για το άνοιγμα των χώρων, για να μην πληρώσουν ξανά την κρίση των καπιταλιστών αλλά και για να μην περάσει το αντεργατικό τερατούργημα.

Σε σύσκεψη στην Πάτρα, με ανθρώπους της Τέχνης και του Πολιτισμού, μίλησε ο Νίκος Σοφιανός, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Θέμα της σύσκεψης: «Οι εξελίξεις υπό το πρίσμα των Θέσεων του ΚΚΕ για το 21ο Συνέδριο».

Ο «Ριζοσπάστης» παραθέτει παρακάτω εκτενή αποσπάσματα από την εισηγητική παρέμβαση του Ν. Σοφιανού.

Εκτιμούμε θετικά τη δράση που ανέπτυξε το Κόμμα μας στον χώρο του Πολιτισμού. Ισχυροποιήθηκαν οι δεσμοί του Κόμματος με ανθρώπους του χώρου, συνεχίστηκε σε ανώτερο επίπεδο η πολιτιστική δραστηριότητα και παρέμβασή του.

Κεντρικός προσανατολισμός της δράσης του Κόμματος στον τομέα του Πολιτισμού ήταν και είναι το περιεχόμενο των παραγωγών και των εκδηλώσεων να έχει σύγχρονη ιστορική και κοινωνική χρησιμότητα, να συνεισφέρει με τα μέσα της Τέχνης στην ανάδειξη της στρατηγικής του Κόμματος, στην πολιτική - ιδεολογική ωρίμανση των λαϊκών στρωμάτων. Παράλληλος στόχος είναι η προσπάθεια να καλλιεργηθούν σε νέους κυρίως καλλιτέχνες το ενδιαφέρον και η ικανότητα για ανάπτυξη έργου με προοδευτικό - ριζοσπαστικό περιεχόμενο.

Στο πλαίσιο των παραπάνω κατευθύνσεων, τα προηγούμενα χρόνια ξετυλίχθηκε μια πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα του Κόμματος και της ΚΝΕ. Η έκταση και ποιότητα αυτής της δραστηριότητας ήταν ιδιαίτερα αξιόλογη, μοναδική αν συγκριθεί με την πολιτιστική γύμνια των αστικών κομμάτων και οπορτουνιστών.

Κυριολεκτικά αυτήν την τετραετία το Κόμμα άφησε αποτύπωμα. Συνεχίστηκαν τα Επιστημονικά Συνέδρια, αναβαθμίστηκε η πολιτιστική διάσταση των Φεστιβάλ της ΚΝΕ, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές καλλιτεχνικές παραγωγές, συναυλίες, αφιερώματα, εκθέσεις και διαγωνισμοί για πρωτότυπο καλλιτεχνικό έργο. Διευρύνθηκε ποιοτικά και ποσοτικά ο κύκλος των καλλιτεχνών που συμμετείχε, που κατέθεσε το έργο του στην πολιτιστική προσπάθεια που ανέπτυξε το Κόμμα μας. Σε έναν βαθμό αυτή η κεντρική πείρα αξιοποιήθηκε από ορισμένες Κομματικές Οργανώσεις και στην υπόλοιπη χώρα.

Ξεχωρίζει επίσης η προσπάθεια των κομματικών και ΚΝίτικων δυνάμεων στον χώρο του Πολιτισμού να πρωτοστατήσουν στο μαζικό κίνημα, στις αγωνιστικές διεργασίες που αναπτύχθηκαν. Πραγματοποιήθηκαν σημαντικές κινητοποιήσεις, με συμμετοχή χιλιάδων. Ξεχωρίζουμε τη σημαντική παρουσία νέων καλλιτεχνών από όλες τις μορφές της Τέχνης και την άνοδο της οργάνωσης εργαζομένων, ιδιαίτερα μισθωτών καλλιτεχνών, στα σωματεία. Οι πάνω από 600 εγγραφές στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών τον τελευταίο χρόνο είναι αποτέλεσμα της δράσης της προηγούμενης διοίκησης, των κομμουνιστών και των συνεργαζόμενων. Ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος μετρά πάνω από χίλιες νέες εγγραφές, έχοντας γίνει πια το πιο μαζικό σωματείο στον χώρο, με 9 παραρτήματα στη χώρα.

Τον αγώνα για να μειωθούν οι συνέπειες από την πανδημία τον δίνουν οι δυνάμεις μας αντιπαλεύοντας, ταυτόχρονα, τη σύμπλευση των αστικών δυνάμεων στον συνολικότερο σχεδιασμό που έχουν για τον χώρο του Πολιτισμού. Βάζοντας μπροστά την ταμπέλα «ανάπτυξη», που άσχετα με τους προσδιορισμούς της, «βιώσιμη», «θετική», «ανάπτυξη για όλους» ή «πράσινη», εστιάζουν σε αυτό που ονομάζουν βιομηχανία Τουρισμού - Πολιτισμού, με ιδιαίτερη αιχμή τον οπτικοακουστικό χώρο. Το πολιτιστικό προϊόν, όπως το ονομάζουν, και για τον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού αλλά και γι' αυτόν της πολιτιστικής κληρονομιάς, στην κλασική και την ψηφιακή του μορφή θα υπηρετεί τις στοχεύσεις και την αύξηση της κερδοφορίας, τα οικονομικά μεγέθη τα οποία επιδιώκουν, αλλά και τον ασφυκτικό έλεγχο του παραγόμενου καλλιτεχνικού έργου. Φυσικά, αυτή η ανάπτυξη θα γίνει και γίνεται με ένταση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων του χώρου σε όλη την γκάμα: Στο εισόδημα, στις εργασιακές σχέσεις, στο Ασφαλιστικό, στην Υγεία, στο συνολικότερο δηλαδή πλέγμα των δικαιωμάτων τους. Αυτό συνδυάζεται και με ένταση της εκμετάλλευσης των μισθωτών, αλλά και με άπλωμα της αυτοαπασχόλησης ή εταιρικών μορφών, όπως είναι οι ΑΜΚΕ (σ.σ. αστικές μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις), για να μπορούν να στηρίζονται οικονομικά για τις παραγωγές.

Στις Θέσεις ξεχωρίζουμε σαν κομβικό πρόβλημα προς λύση την αναβάθμιση της ιδεολογικής δουλειάς του Κόμματος. Και όσον αφορά την καθοδηγητική παρέμβαση, τη λειτουργία των Οργάνων, αλλά και την ικανότητα των μελών και φίλων του Κόμματος να πρωτοστατούν στον ιδεολογικό αγώνα απέναντι σε βασικά θέματα που βάζει η άρχουσα τάξη. Οσον αφορά τον χώρο του Πολιτισμού, απαιτούνται συγκεκριμένες προσπάθειες, επεξεργασίες, μελέτη.

Και στον Πολιτισμό διαπλέκονται οι αλλαγές στην οικονομία, που είναι σε εξέλιξη, με την ιδεολογική χειραγώγηση και τον ρόλο που επιτελεί ο Πολιτισμός ως μέρος του εποικοδομήματος του καπιταλιστικού εκμεταλλευτικού συστήματος. Χρειάζεται επομένως να σταθούμε σε μια σειρά από ιδεολογήματα που προβάλλονται συνολικότερα, αλλά με ιδιαίτερη διείσδυση στον χώρο του Πολιτισμού.

Ιδιαίτερο βάρος χρειάζεται να δώσουμε στη διαπάλη με τις θεωρίες του μεταμοντέρνου, καθώς γίνεται κυρίαρχη μέσα από την παρέμβαση της ΕΕ, της κυβέρνησης, αλλά και των Ιδρυμάτων. Τα κοινωνικά φαινόμενα ανάγονται σε πολιτισμικά, ψυχολογικά φαινόμενα, σε ατομικές ανθρώπινες συμπεριφορές, καθιερωμένα πρότυπα, αποσυνδέοντας το πολιτισμικό εποικοδόμημα από την οικονομική βάση του, και την ανθρώπινη συνείδηση από το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται και υποκειμενικά αντανακλά. Μάλιστα, αυτή η κατεύθυνση συχνά παρουσιάζεται με ριζοσπαστικό τρόπο αξιοποιώντας ιστορικές μορφές επαναστατών ή έννοιες όπως επανάσταση, ανατροπή, διαφορετικότητα, συμπερίληψη. Πρόκειται για ένα στοιχείο σχετικά νέο στη χώρα μας, το οποίο δρομολογείται στην προσπάθεια άμβλυνσης των ταξικών αντιθέσεων. Αξιοποιώντας υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα ευάλωτων κοινωνικών ομάδων - γυναίκες, ανθρώπους με διαφορετικές σεξουαλικές επιλογές, ανθρώπους που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες, άτομα με ειδικές ανάγκες κ.λπ. - προσπαθούν να δημιουργήσουν κινήματα που αποδίδουν τα προβλήματα αυτά σε προκαταλήψεις και δυσλειτουργίες του καπιταλιστικού συστήματος, και όχι στην εκμεταλλευτική βάση του, καλλιεργώντας την αυταπάτη ότι με την παρέμβαση αυτών των κινημάτων το σύστημα μπορεί να αλλάξει. Και, πράγματι, υπάρχει πλήρης ανταπόκριση από την πλευρά των κυβερνήσεων και των επιχειρηματικών ομίλων, που συμπεριλαμβάνουν στο προσωπικό τους άτομα από τις ομάδες αυτές, την ίδια στιγμή που η πλειονότητά τους ζει την πιο στυγνή εκμετάλλευση και καταπίεση, όπως οι Αφροαμερικανοί στις ΗΠΑ.

Ετσι, ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι, οι νέοι καλλιτέχνες - μιλώντας και για τον χώρο του Πολιτισμού - οδηγούνται σε αδυναμία σύνδεσης και ερμηνείας αυτών που συμβαίνουν γύρω τους. Το κριτήριό τους αποπροσανατολίζεται. Το σύστημα, επομένως, προετοιμάζει μία δική του νέα γενιά καλλιτεχνών. Η κυβέρνηση φαίνεται να μπαίνει ακόμα πιο δυναμικά σε αυτό το πεδίο, δίνοντας βάρος στον σύγχρονο πολιτισμό. Και η συζήτηση που έγινε το προηγούμενο διάστημα γύρω από το «me too» συνέβαλε και αυτή στο να αρχίσει γενικά μία συζήτηση με την οποία απαξιώνεται η παλιά γενιά, ή προωθείται ένας διαχωρισμός παλιότερων και νέων σε όλα τα επίπεδα: Καλλιτεχνικά, συμπεριφοράς κ.λπ.

Είναι χαρακτηριστικό με βάση τα παραπάνω το πώς ερμηνεύεται η καπιταλιστική οικονομική κρίση μέσα από ημερίδες, σεμινάρια, φεστιβάλ, δράσεις, και με ιδιαίτερη αιχμή τον χώρο του οπορτουνισμού διαφορετικών εκδοχών. Συναντάμε διάφορους επιθετικούς προσδιορισμούς που συνοδεύουν τον καπιταλισμό, που τον «αλλάζει» η πανδημία: «Υστερος καπιταλισμός», «κόσμος της μετακλιματικής αλλαγής», «καπιταλισμός της επιτήρησης». Παρουσιάζεται η κρίση σαν πολιτισμικό φαινόμενο, απομακρυσμένη από την οικονομία, τις σχέσεις εκμετάλλευσης. Προβάλλονται ως κύριες πλευρές επιμέρους - τις οποίες δεν υποτιμάμε, αλλά τις βλέπουμε ενταγμένες στο πλαίσιο της συνολικής αστικής πολιτικής. Ετσι, με αυτήν την αποδόμηση οδηγείται κανείς, στην καλύτερη περίπτωση, στο ότι πρέπει να παλέψει τις κακές πλευρές αυτού του συστήματος και όχι ολόκληρο το σύστημα. Στη χειρότερη περίπτωση, οι λύσεις υπάρχουν «εσωτερικά, στον καθέναν από μας». Στην ίδια κατεύθυνση τροφοδοτείται και ο ανορθολογισμός: «Εχω όποια ταυτότητα επιλέξω», «δικαιωματισμός».

Δουλεύοντας την ικανότητα των κομμουνιστών να διαμορφώνουν πλαίσια πάλης γειωμένα με τις εξελίξεις, την κοινωνική συνείδηση, και ανεβάζοντας τη συνείδηση, με βάση την ανάγκη να προβάλλονται στις σημερινές συνθήκες οι σύγχρονες ανάγκες, οι όροι και οι προϋποθέσεις που μπορούν να ικανοποιηθούν, απαραίτητο στοιχείο της παρέμβασής μας είναι να παρακολουθούμε τις οικονομικές τάσεις στον χώρο του Πολιτισμού, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζουμε ότι αυτές οι τάσεις δεν αποσπώνται από τον ιδεολογικό ρόλο του Πολιτισμού στο πλαίσιο της συνολικότερης χειραγώγησης. Και εδώ είναι ενδεικτικά για παράδειγμα:

• Ο ρόλος, η δράση και το περιεχόμενο των πρωτοβουλιών διαφόρων ιδρυμάτων, Περιφερειών, δήμων, αλλά και οι οικονομικές σχέσεις που αναπτύσσουν με καλλιτέχνες.
• Η έννοια του δημόσιου χώρου και τα μεγάλα επενδυτικά σχέδια, που μέσα τους εμπλέκεται και η αναβάθμιση της αισθητικής του χώρου, ειδικά σε εμπορικά τρίγωνα, τουριστικές περιοχές.
• Η δημιουργία όρων ώστε το πολιτιστικό - τουριστικό προϊόν να γίνεται πιο προσιτό σε ιδιαίτερα ευρύτερα τμήματα, αλλά και σε νέους πελάτες.

Φυσικά, δεν σημαίνει ότι οι τάσεις εκφράζονται με τον ίδιο τρόπο. Για παράδειγμα, μέσα στην κρίση ο τζίρος από την πολιτιστική δραστηριότητα μειώθηκε κατακόρυφα, πάνω από 80%, όμως στον οπτικοακουστικό χώρο μετράμε ανάπτυξη, ανάπτυξη χωρίς lockdown στις μεγάλες παραγωγές και με ιδιαίτερη εντατικοποίηση των εργαζομένων σε αυτές τις παραγωγές.

Σοβαρή εξέλιξη είναι και ο ψηφιακός μετασχηματισμός στον Πολιτισμό. Η μία πλευρά είναι πώς η ψηφιοποίηση επιδρά στο έργο, στο περιεχόμενο, στη δομή, στη μορφή. Πάρτε για παράδειγμα τη συζήτηση που έγινε ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας για το live streaming. Η άλλη πλευρά είναι το πώς θα εξασφαλιστούν τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα των καλλιτεχνών σε αυτό το πλαίσιο, όταν μάλιστα αναμένουμε και εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία τον Ιούνιο. Αλλά και το πώς αντιμετωπίζονται στο έδαφος αυτών των εξελίξεων οι θεωρίες περί παγκόσμιου κοινού το οποίο «απελευθερώνει» πλέον τα όρια για την επαφή του καλλιτεχνικού έργου.

Αυτό που δουλεύεται σήμερα είναι η «επιστροφή στην κανονικότητα». Με το άνοιγμα των χώρων υπάρχει τάση για χαμήλωμα των απαιτήσεων, πάνω στην υπαρκτή ανάγκη - που δεν υποτιμούμε καθόλου - για βιοπορισμό. Και αυτή η ανάγκη πατάει σε ένα συνολικότερο πλέγμα μέτρων, που έχει ήδη μειώσει τις απαιτήσεις. Οι μνημονιακοί νόμοι, οι μεταμνημονιακές ρυθμίσεις, τα αποτελέσματα της πολιτικής δηλαδή των προηγούμενων κυβερνήσεων, έχουν διαμορφώσει το έδαφος.

Χρειάζεται ακόμα καλύτερη παρακολούθηση και αποκάλυψη της κυβερνητικής πολιτικής. Να αναδεικνύεται η κοινή στρατηγική στόχευση, η οποία γίνεται προσπάθεια να κρυφτεί, ειδικά από τον ΣΥΡΙΖΑ, με μια αντιπαράθεση γύρω από τα πρόσωπα ή σε μεμονωμένες προβληματικές συμπεριφορές αποσπασμένες από το σύνολο της πολιτιστικής πολιτικής και της στρατηγικής του κεφαλαίου γενικότερα. Να αναδεικνύεται η συνέχεια. Η συνέχεια της κυρίαρχης πολιτικής σε όλους τους άξονες: Στην ενσωμάτωση των Οδηγιών της ΕΕ, στη στήριξη του κεφαλαίου, στον διευρυνόμενο ρόλο των ιδρυμάτων, στα νομοσχέδια που υπηρετούν κοινούς στόχους.

Τα αποτελέσματα της κυβερνητικής πολιτικής, με τα πολλά νομοσχέδια που πέρασαν σε λίγους μήνες, δεν έχουν γίνει ακόμα ορατά σε όλο το φάσμα. Πολύς κόσμος που την ίδια στιγμή εύχεται να επιστρέψει στην κανονικότητα, να ανοίξουν οι χώροι κ.λπ., την ίδια στιγμή αισθάνεται ότι κάτι θα αλλάξει προς το χειρότερο, χωρίς να είναι βέβαιος τι θα είναι αυτό.

Και φυσικά από την πολιτική της κυβέρνησης δεν μένει έξω ο ιδεολογικός έλεγχος του παραγόμενου καλλιτεχνικού έργου, με πιο πρόσφατο παράδειγμα τον «τρομονόμο» στην Τέχνη. Σε αυτό το αντιπάλεμα, νέες δυνάμεις βγήκαν στον δρόμο, για ένα θέμα που μπορεί να φάνταζε δευτερεύον, όμως δεν ήταν καθόλου.

Παράλληλα, το πλαίσιο συμμετοχής σε κεντρικές πολιτιστικές διοργανώσεις γίνεται ακόμα πιο ασφυκτικό, μέσα από την παραχώρηση πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων σε μια σειρά διαγωνισμούς και επιχορηγήσεις που κάνουν το υπουργείο Πολιτισμού, οι Περιφέρειες και οι δήμοι.

Ολα αυτά είναι θέματα με τα οποία πρέπει να δουλέψει και το Τμήμα Πολιτισμού, σε συνεργασία με άλλα Τμήματα της ΚΕ, ενισχύοντας την ικανότητα παρέμβασης, εμπεριστατωμένης γνώσης των εξελίξεων αλλά και διαμόρφωσης στόχων, ώστε το επόμενο διάστημα να ξεδιπλωθούν νέοι αγώνες. Νέες δυνάμεις να κινηθούν, αμφισβητώντας το κυρίαρχο αφήγημα της άρχουσας τάξης στον χώρο του Πολιτισμού.

Εκτιμάμε και στις Θέσεις της ΚΕ ότι φαίνεται να ξεπερνιέται μια αντίληψη που υπήρχε στις γραμμές μας και αντιμετώπιζε τον Πολιτισμό σαν διακοσμητικό στοιχείο της πολιτικής δράσης. Ωστόσο απέχουμε αρκετά από το να αντιμετωπίζεται ο Πολιτισμός, και ιδιαίτερα η στρατευμένη στα κομμουνιστικά ιδανικά Τέχνη, ως ένα ακόμα πεδίο της ταξικής πάλης - και μάλιστα ένα πεδίο με αυξημένες απαιτήσεις στον ιδεολογικό και πολιτικό αγώνα. Να κατανοείται, δηλαδή, ότι ο χώρος του Πολιτισμού είναι ένας κρίσιμος τομέας δράσης του Κόμματος, ικανός - όπως λέμε στις Θέσεις - με τα δικά του μέσα, αισθητικά, καλλιτεχνικά, να εκφράζει και να προωθεί την κομμουνιστική ιδεολογία.

Δείτε τη μεγάλη αναντιστοιχία που υπάρχει ανάμεσα σε δυνάμεις και δυνατότητες που έχουμε στον χώρο του Πολιτισμού από τη μία πλευρά, και από την άλλη στην απουσία συνεχούς πολιτιστικής δραστηριότητας από τις Οργανώσεις, στο άνοιγμα που δεν γίνεται με τον βηματισμό που πρέπει σε νέους χώρους και συλλογικότητες στον χώρο της Τέχνης, στην ολόπλευρη αξιοποίηση των Στεκιών της ΚΝΕ σε μια σειρά πόλεις. Ακόμα, είναι λίγες οι πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται στο μέτωπο του Πολιτισμού μέσα από τη δική μας παρέμβαση στο εργατικό, στο φοιτητικό κίνημα, στην ύπαιθρο, σε άλλους φορείς όπου δραστηριοποιούνται οι κομμουνιστές. Είναι ένα πεδίο παρέμβασης στο οποίο θα αναμετρηθούμε το επόμενο χρονικό διάστημα και αναδεικνύεται ως βασική πλευρά στην ικανότητα, στη λειτουργία, στη συγκρότηση του στελέχους του Κόμματος και της ΚΝΕ, να ξεδιπλώνει την παρέμβαση του Κόμματος σε όλους τους τομείς, σε όλα τα μέτωπα πάλης.

Αποτέλεσμα της συνολικής μας παρέμβασης θέλουμε να είναι η ανάπτυξη μιας νέας γενιάς καλλιτεχνών, που θα δημιουργήσει πρωτοπόρο καλλιτεχνικό έργο, με υψηλή αισθητική αξία. Προϋπόθεση είναι η μαρξιστική κατάρτιση, η αλληλεπίδραση με την πορεία της ταξικής πάλης, μαζί φυσικά με το ταλέντο και τη γνώση των εργαλείων της Τέχνης. Αυτός ο στόχος δεν αφορά μόνο το δυναμικό του Κόμματος και της ΚΝΕ, αλλά και τους καλλιτέχνες που βρίσκονται κοντά μας, γνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες του χώρου. Γνωρίζοντας τις απαιτήσεις που έχει η σταθερή ή η σταθερότερη πολιτική σχέση με αυτούς τους ανθρώπους, που είναι πολύτιμοι - έτσι τους θεωρούμε - συμπαραστάτες της δουλειάς που ανοίγει το Κόμμα στον χώρο του Πολιτισμού.

Ενας δύσκολος στόχος στις σημερινές συνθήκες, όπου επιδρά η αντεπανάσταση και αξιοποιείται η κάθε επέτειος για την αναθεώρηση της Ιστορίας και την παραγωγή αντικομμουνιστικού δηλητηρίου. Και, φυσικά, σε αυτές τις συνθήκες επιδρά και η συντηρητικοποίηση, η βασανιστική προσπάθεια ανασύνταξης του εργατικού κινήματος.

Είναι όμως ένας στόχος που δεν τον αφήνουμε στην τύχη ή στην ατομική έμπνευση. Με επιμονή και μακρόπνοη προσπάθεια, αλλά και με ρεαλιστικά, μετρήσιμα βήματα που ήδη καταγράφουμε, μπορούμε να μετρήσουμε νέους δημιουργούς οι οποίοι με το καλλιτεχνικό τους έργο θα δώσουν ώθηση στον συνολικότερο αγώνα που δίνει το Κόμμα μας σήμερα.

Ο πατέρας του, ήρωας της Εθνικής Αντίστασης, στις τελευταίες μέρες της γερμανικής κατοχής βοήθησε αποφασιστικά τον ΕΛΑΣ να σώσει από την ανατίναξη, που σχεδίαζαν οι Γερμανοί, την Ηλεκτρική Εταιρεία στο Φάληρο, στην οποία εργαζόταν. Ο Θανάσης τότε ήταν ΕΠΟΝίτης και περήφανος γι' αυτό το ηρωικό κατόρθωμα. Μετά την Κατοχή, η πολιτεία εξέφρασε το «ευχαριστώ» της με την απόλυση του πατέρα Βέγγου από τη δουλειά. Λογικό. Ηταν κομμουνιστής. Αυτό ανάγκασε τον Θανάση να βγει στη βιοπάλη και να ξημεροβραδιάζεται στα μεροκάματα για ένα κομμάτι ψωμί. Η τιμωρία όμως δεν τέλειωνε εκεί. Ο γιος του κομμουνιστή έπρεπε να εξοριστεί στο κολαστήριο της Μακρονήσου, για να υπηρετήσει τη θητεία του, ως κρατούμενος.

Εκεί, μέχρι το 1951, θα ζήσει άπειρους εξευτελισμούς και βασανιστήρια, αλλά θα γνωρίσει και τον Θεοδωράκη, τον Κατράκη, τον Καρούσο, τον Λουντέμη, τον Ρίτσο, τον Κούνδουρο, που «παραθερίζουν» δίπλα του. Ο τελευταίος είχε πει: «Ως γόνος μεγάλης οικογένειας που ήμουν, οι βασανιστές θέλησαν να αλαφρύνουν το δικό μου βασανιστήριο στο Μακρονήσι. "Ζήτα μια χάρη και θα την κάνουμε", μου είπαν. Ζήτησα να με αφήσουν να πάω να μείνω στο βουνό, έστω και χωρίς φαΐ, αρκεί να μην τους βλέπω και να μη με βλέπουν. Το δέχτηκαν! Τράβηξα για το βουνό, βρήκα ένα μέρος να κάτσω και ξάφνου ένας γρήγορος, αεράτος τύπος εμφανίζεται, κρατώντας κάτι πασσάλους και δυο - τρία κομμάτια ύφασμα. Δεν μου μιλάει, δεν του μιλάω και σε ελάχιστα λεπτά με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις στήνει ένα αντίσκηνο! Το δικό μου αντίσκηνο! "Τι κάνεις;" τον ρωτάω. "Θα πεθάνεις εδώ πάνω" απαντάει σοβαρός και συνεχίζει τη δουλειά. Για όλες τις επόμενες μέρες, για όσο καιρό έζησα σαν αγρίμι, εξόριστος μες στην εξορία, ο ίδιος τύπος πηγαινοερχόταν κάθε μέρα διανύοντας μια τεράστια απόσταση από το στρατόπεδο ίσαμε το βουνό, μόνο και μόνο για να μου φέρνει φαγητό να τρώω να μην πεθάνω». Ο Κούνδουρος είχε πει πως τρία υπαίθρια θέατρα χτίστηκαν στη Μακρόνησο από το 1947 μέχρι το 1950. Τα έχτισαν οι ίδιοι οι εξόριστοι για την «ιδεολογική αναμόρφωσή τους», με πέτρες που έσπαγαν μόνοι τους από τους βράχους. Σε μια απ' αυτές τις θεατρικές σκηνές της εξορίας ανέβασαν το πρώτο έργο τους, κι έτσι ο Βέγγος δοκιμάστηκε ως ηθοποιός και ύστερα έγινε ο αγαπημένος ολόκληρου του τάγματος και το χαμόγελό του. Αυτή η τεράστια προσωπικότητα - ηθοποιός, σκηνοθέτης, παραγωγός - με τις 126 ταινίες, που διακρίθηκε για το ορμητικό ταλέντο, την απαράμιλλη εργατικότητα, την ανθρωπιά, το φλεγόμενο πάθος, την παιδική καλοσύνη, την ανιδιοτέλεια, την ταπεινότητα, μας χάρισε χαρά και γέλιο σε εποχές που το είχαμε μεγάλη ανάγκη. Ο «καλός μας άνθρωπος», δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, παραμένει ένας από τους πιο αγαπημένους μας Ελληνες ηθοποιούς και τόσο δικός μας, σαν μέλος της οικογένειάς μας.

* Υπήρξε άραγε ευτυχισμένος; Είχε πει πως: «Επρεπε να γεράσω, για να μάθω τι είναι ευτυχία. Τελικά ευτυχία είναι δύο χέρια... Αυτά που θα σε αγκαλιάσουν, θα σε κρατήσουν, θα σε κοιμήσουν, θα σε περιποιηθούν, θα σου μαγειρέψουν, θα σε χαϊδέψουν και στο τέλος θα σου κλείσουν τα μάτια. Τα πολλά χέρια απλά σε κατσιάζουν. Χάσιμο χρόνου».

* Χόρτασε άραγε την αγάπη του κόσμου; Λένε πως το 1978, σε ποδοσφαιρικό αγώνα δημοσιογράφων - ηθοποιών, στη Φιλαδέλφεια, πήγαν για να τον δουν πάνω από 40.000 άτομα! Το οχτάστηλο πρωτοσέλιδο της «Αθλητικής» την επομένη ήταν «Ντελίριο 40.000 λαού για τον απίθανο Βέγγο».

* Ποιοι, άραγε, θα μπορούσε να πει πως τον βοήθησαν; Ο Νίκος Κούνδουρος που του άνοιξε το δρόμο της υποκριτικής με τη «Μαγική Πόλη» και τον «Δράκο» και οι Πάνος Γλυκοφρύδης - Ερρίκος Θαλασσινός - Ντίνος Κατσουρίδης, που τον στήριξαν για να υλοποιήσει αυτό που είχε στο μυαλό του, να φτιάξει τις δικές του ταινίες, καλύτερες απ' αυτές που του έδιναν και για να ξεπληρώσει τα χρέη του.

Στο βιβλίο μου «Οι Απείθαρχοι» φαντάστηκα τον Θανάση Βέγγο να συναντιέται - κάπου στο σύμπαν - με τον Ζοζέ Σαραμάγκου. Πιστεύω πως αν κατάφερναν να συναντηθούν εν ζωή, θα είχαν γίνει οι καλύτεροι φίλοι. Φαντάστηκα λοιπόν τον Σαραμάγκου να λέει: - Με κάνει χαρούμενο ο Θανάσης. Ελεγα κάποτε πως η αληθινή επανάσταση που έχουμε ανάγκη είναι αυτή της καλοσύνης: Κάθε φορά που τον συναντάω, νομίζω πως ξαναδίνει νόημα στην έννοιά της. Αυτός ο άνθρωπος με κάνει να νιώθω βαθιά καλός.

Κάτι λένε ψιθυριστά και γελάνε πολύ. Σχεδόν πάντα ξεκινούν με δάκρυα και κλείνουν με γέλια. Ολο γυρίζει η κουβέντα στον χώρο της εξορίας του, το στρατόπεδο της Μακρονήσου. - Γιατί επιλέγεις πάλι να «ζεις» στο 1949; Τον ρωτάει ο Σαραμάγκου. - Πολλές οι εκκρεμότητες καλέ μου άνθρωπε, αισθάνομαι πως πρέπει να βοηθήσω πολλούς που έχουν ανάγκη. - Θέλεις τσιγάρο; - Δεν καπνίζω. Είμαι αθλητής, λέει καμαρώνοντας. - Τρέξιμο να υποθέσω ε; - Πρωταθλητής ανωμάλου δρόμου, θα πεταγόμουν εγώ. - Γιατί σε εξόρισαν; Απορεί ο συγγραφέας. - Με έστειλαν το 1949 στη Μακρόνησο να ...εκτίσω τη θητεία μου, γιατί ο πατέρας μου ήταν κομμουνιστής. Δεν φοβάμαι, ούτε με κουράζει που με ξεπατώνουν στο κουβάλημα και στο σπάσιμο πέτρας, μόνο τη σκόνη δεν αντέχω. Αυτή να έλειπε. Εκεί παραδίνομαι. - Ναι, ναι, ξεσκονίζει δυο τρεις φορές την ημέρα, τον ενημερώνω... Οχι μόνο την ύπαρξή της δεν αντέχει, αλλά ούτε καν την υποψία της. Μου είπε πως πάντα ξεσκόνιζε το ντεκόρ των ταινιών του, πριν από το γύρισμα κάθε πλάνου. Κάποτε έβαλε το κινηματογραφικό συνεργείο να ξεσκονίσει τις Θερμοπύλες! Το πιστεύεις; Ξεσκόνισε τις Θερμοπύλες! Ο Σαραμάγκου γελάει και συνεχίζει με τις απορίες του. - Θανάση, κάθε φορά που σε βλέπω, νομίζω πως αν και τρέχεις συνέχεια, κάτι υπάρχει που δεν προλαβαίνεις. Υπάρχει πραγματικά κάτι που δεν πρόλαβες να κάνεις και σε στοιχειώνει; - Υπάρχει, ναι, λέει ο Θανάσης, και το είχα πει και στον Κώστα Κακκαβά. Εκανα οικονομία παλιά και δεν έμαθα το τσιγάρο, για να μπορώ να αγοράζω τσιγάρα στον πατέρα μου, που ήταν πολύ φτωχός. Και όταν ήρθε η στιγμή κι έπιασα λεφτά, εκείνος δεν ζούσε για να του προσφέρω λίγο καλύτερη ζωή. Ζοζέ, δεν του πήγαινα τόσα τσιγάρα όσα έπρεπε. Ο Ζοζέ τού σκουπίζει τα δάκρυα κι ο Θανάσης αλλάζει μονομιάς διάθεση. - Δε βαριέσαι. Το έλεγα και σε μια ταινία μου. «Ολα είναι ατμός! Υπογραφή, Θρασύβουλας!». Γελάνε. - Γι' αυτό λέω πάντα: Ζήσε. Ζήσε με καλοσύνη και γέλιο. Γιατί ό,τι και να κάνεις στη ζωή, θα έρθει μια μέρα ο καπετάν-Μιχάλης και θα σου πει: «Μουσιού, γκελ μπουρντά».

Θα μπορούσαν να συζητούν, κοιτώντας με θαυμασμό στα μάτια ο ένας τον άλλον, ενώ μια μαγική γεννήτρια χαρακτήρων από το πουθενά θα έστελνε με υπότιτλους ένα κείμενο του Σαραμάγκου, στο κάτω μέρος του κοινού πλάνου τους: «Η λειτουργία του κόσμου έπαψε να είναι το απόλυτο μυστήριο που ήταν, οι μοχλοί του κακού βρίσκονται μπροστά στα μάτια όλων, για τα χέρια που τους χειρίζονται δεν υπάρχουν πια γάντια ικανά να κρύψουν τις κηλίδες του αίματος».