Τον Απρίλιο του 1941 ο γλύπτης Μέμος Μακρής (1913 - 1993) γύρισε από το μέτωπο στην Αθήνα περπατώντας, όπως χιλιάδες άλλοι Ελληνες στρατιώτες. Νικητής και ηττημένος, στράφηκε στο μόνο που ήξερε να κάνει σε καιρό ειρήνης: Ξεκίνησε να δουλεύει. Η γλυπτική τον κράτησε τον καιρό του πολέμου, αυτή αποτέλεσε αρχικά τον σύνδεσμο με τους αγαπημένους του στην Αθήνα. «Το δικό σου το πορτραίτο να το χύση ο Κουλεντιανός στο γύψο» έγραφε στην τότε σύντροφό του, την ζωγράφο Ελένη Σταθοπούλου από τη Λάρισα, όταν πρωτοπαρουσιάστηκε. Το ίδιο αυτό γλυπτό έπιασε να δουλέψει τη ζοφερή άνοιξη του 1941 στον αριθμό 16 της οδού Αρδηττού στο Μετς, ένα ατελιέ το οποίο είχε παραχωρήσει από το 1939 στον Θανάση Απάρτη (1899 - 1972). Εκεί, ο Μακρής άφησε πίσω τις μνήμες του μετώπου και ξανάπιασε τον ματρακά, τη σμίλη, το μάρμαρο.

Είχε γνωρίσει τον Απάρτη στο Παρίσι το 1937, κατά τη διάρκεια ενός ολιγοήμερου ταξιδιού. Μεγαλύτερος σε ηλικία και γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους της γαλλικής πρωτεύουσας, είχε βοηθήσει τότε τον νεαρό Μακρή να επισκεφτεί εκθέσεις και εργαστήρια σπουδαίων Γάλλων καλλιτεχνών, να δει από κοντά έργα και να πάρει μια γεύση της σύγχρονης γαλλικής γλυπτικής. Ο Μακρής δεν αποτελούσε εξαίρεση. Χρόνια αργότερα, ο Χρήστος Καπράλος θυμόταν: «Τα χρόνια που έμεινα στο Παρίσι, χρόνια μεγάλων στερήσεων, ο μόνος Ρωμιός που μου παραστάθηκε στοργικά ήταν ο Θανάσης Απάρτης. Στο σπίτι του βρίσκαμε καταφύγιο κι εγώ κι ένα σωρό άλλοι Ελληνες καλλιτέχνες, που με μεγάλο κόπο καταφέρναμε να τα βγάζουμε πέρα εκείνη την εποχή» (Πηλιχός 1972).

Στα χρόνια της Κατοχής, ο φημισμένος γλύπτης συγκέντρωσε γρήγορα γύρω του έναν κύκλο ανήσυχων νέων καλλιτεχνών, κουρασμένων από την ακαδημαϊκή τέχνη και διψασμένων για επαφή με την Ευρώπη. Ο Πόλεμος τους στέρησε πολλά, σημαντικά και σπουδαία. Τους στέρησε, όμως, και αυτήν την επαφή με τη Δύση, την τόσο σημαντική για την εξέλιξή τους σύνδεση με την ευρωπαϊκή τέχνη. Ετσι, ο Απάρτης έγινε ο φίλος και ο δάσκαλός τους, μετατρέποντας «το ατελιέ του σε Κρυφό Σχολειό: Για την τέχνη, για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, για το βαθύτερο νόημα της ζωής» (Πηλιχός 1972).

Η δουλειά του Μακρή καθορίστηκε το διάστημα 1941 - 1945 από το πρότυπο του Απάρτη. Κοντά στον τελευταίο ο Κλέαρχος Λουκόπουλος έκανε τότε τα πρώτα του συνειδητά βήματα ως γλύπτης. Με καταγωγή από το Θέρμο, ο Λουκόπουλος ανέπτυξε θερμή φιλική σχέση με έναν άλλο Αιτωλοακαρνάνα θαμώνα του ατελιέ, τον Καπράλο. Εκεί βρέθηκαν επίσης η Ναταλία Μελά, εγγονή του θρυλικού μακεδονομάχου και τότε μέλος της ΕΠΟΝ, ο νεαρός Κώστας Κλουβάτος και οι έφηβοι Νέστορας Παπανικολόπουλος και Μίλτος Γαρίδης. Ολοι τους μαζεμένοι γύρω από τη μυθική μορφή του δασκάλου, ανάμεσα στα έργα του, να μαθαίνουν από εκείνον, «χωρίς καμιά τσιγκουνιά», όπως σημείωνε ο Γιώργος Ζογγολόπουλος. Και συνέχιζε: «Κάτι που με είχε πολύ εντυπωσιάσει ήταν η ζωή του Απάρτη στα χρόνια της Κατοχής. Ηταν ο μόνος που πάλαιψε να ζήση το σπίτι του, τη γυναίκα του, τα παιδιά του, κάνοντας μόνο γλυπτική, σε αντίθεση με πολλούς άλλους καλλιτέχνες που καταφύγανε σε άλλα επαγγέλματα» (Πηλιχός 1972). Και ο Λουκόπουλος παραδεχόταν πως «ούτε στιγμή δεν ταλαντεύτηκε να εγκαταλείψει την τέχνη για μιαν άλλη δουλειά, γιατί διαιστάνουνταν πόσο μοιραία αυτό θα τον κλόνιζε» (Λουκόπουλος 1947).

Ομως το εργαστήρι του Μετς δεν ήταν, απλώς, ένα μέρος για να σπουδάσεις γλυπτική. Η ιδέα της Αντίστασης και, ευρύτερα, το όραμα για έναν δικαιότερο κόσμο μέσα από την πολιτική και κοινωνική αλλαγή, ένωσε όλους αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι έψαχναν ελπίδα σε μια σκοτεινή εποχή. Το εργαστήρι έγινε όχι μόνο πεδίο γόνιμων καλλιτεχνικών συζητήσεων αλλά και χώρος πολιτικοποίησης. Από εκεί πέρασαν οι ζωγράφοι Ελένη Σταθοπούλου και Φώτης Ζαχαρίου, οι χαράκτες Λουκία Μαγγιώρου, Τάσσος Αλεβίζος, Βάσω Κατράκη. Ανθρωποι που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο βρέθηκαν εκείνα τα χρόνια στις επάλξεις του αγώνα μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ Καλλιτεχνών ή της ΕΠΟΝ.

Ο Απάρτης, πάλι, δεν έμεινε κλεισμένος μέσα στα τείχη του ατελιέ. Το διάστημα 1942 - 1943 δίδαξε γλυπτική στο Θεατρικό Εργαστήρι, στην ιδιωτική σχολή του Βασίλη Ρώτα με έδρα αρχικά το οίκημα του Συλλόγου Βυζαντινής Μουσικής (επί της οδού Λέκκα 26) και κατόπιν τη Στέγη Εργαζόμενου Κοριτσιού (Σόλωνος 100). Εκτός του Απάρτη, ο Γιάννης Τσαρούχης παρέδιδε μαθήματα Σκηνογραφίας και Ιστορίας της Τέχνης, ο Μακρής σχεδίου, ο Ρώτας Ιστορίας του Θεάτρου.

Αυτές οι δραστηριότητες μπορεί να μοιάζουν λιγότερο φανταχτερές από την ένοπλη πάλη, από τις μάχες σώμα με σώμα με τον εχθρό, από το όραμα της λαοκρατίας όπως σαρκώθηκε με την Κυβέρνηση του Βουνού. Ωστόσο, ας μην ξεχνά κανείς πως η τέχνη σε κάθε έκφανσή της (στο θέατρο, στο τραγούδι, στην ποίηση, στην τυπωμένη εικόνα) κράτησε τότε ζωντανή τη σπίθα της ελευθερίας. Ολοι αυτοί οι νέοι δημιουργοί, συσπειρωμένοι γύρω από εμβληματικές φυσιογνωμίες όπως ο Απάρτης ή ο χαράκτης Γιάννης Κεφαλληνός, υπηρέτησαν, από το δικό τους μετερίζι, την ιδέα της απελευθέρωσης της πατρίδας, την πίστη για πολιτική και κοινωνική αλλαγή.

Την προσφορά της τέχνης έχει αποτυπώσει πολύ όμορφα ένας άλλος μεγάλος Ελληνας καλλιτέχνης, ο Σπύρος Βασιλείου: «Συχνά πυκνά, τα χρόνια της σκλαβιάς ένα ιστορημένο τραγούδι σε μια μυστική έκδοση, ένα ντοκουμέντο φρίκης στον παράνομο Τύπο, μια αφίσα στους τοίχους της Αθήνας, μια γελοιογραφία σε μικρά χαρτάκια που τα 'βλεπες κολλημένα παντού, σχεδιασμένα, χαραγμένα και τυπωμένα στα κρυφά, μας γκαρδιώνανε το πρωί, για να σηκώσουμε το βάρος ακόμα μιας σκλαβωμένης μέρας και μας στέλνανε το παρήγορο μήνυμα πως οι καλλιτέχνες μας με τα δικά τους όπλα στο χέρι, άγρυπνοι, αδούλωτοι, ακονίζανε κάθε νύχτα τα κοντύλια τους και τα καλέμια τους πιστοί στον αγώνα της αντίστασης του Λαού» (Βασιλείου 1945).

Στο ατελιέ του Μετς, εκεί στις παρυφές του Αρδηττού, νέοι άνθρωποι μαζεύτηκαν με αφορμή την τέχνη. Επεδίωξαν μια γλυπτική με επίκεντρο τους αγώνες στα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής. Φεύγοντας από την Αθήνα για το χωριό του, το Παναιτώλιο, ο Καπράλος δούλεψε την πρώτη εκδοχή της ζωφόρου της Πίνδου, ένα εμβληματικό έργο της νεοελληνικής γλυπτικής. Αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Ζογγολόπουλος φιλοτέχνησε μια σειρά από μνημεία, με σημαντικότερο το ηρώο στην πλατεία Ξένης, στη Νίκαια, για τους νεκρούς του Μπλόκου της Κοκκινιάς. Ο ίδιος ο δάσκαλος έφτιαξε το 1948 τον Δεσμώτη (το 1983 το γλυπτό στήθηκε επί της οδού Μέρλιν 6, εκεί όπου ήταν τα κρατητήρια της Γκεστάπο), και το 1951 το ανάγλυφο Ο εξολοθρεμός των Εβραίων, θέτοντας την τέχνη του στην υπηρεσία του ανθρώπου. Και αυτό ήταν, ίσως, το σπουδαιότερο μάθημά του προς όλους εκείνους τους νέους που δημιούργησαν γύρω του έναν διαφορετικό πυρήνα Αντίστασης.

Σημείωση: Από τους αναφερθέντες καλλιτέχνες, ο Καπράλος ήταν μέλος του ΕΑΜ στο Παναιτώλιο και ο Λουκόπουλος στο ΕΑΜ του Θέρμου. Στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών ήταν μέλη οι Τάσσος Αλεβίζος, Σπύρος Βασιλείου, Φώτης Ζαχαρίου, Βάσω Κατράκη, Λουκία Μαγγιώρου. Η Ναταλία Μελά και οι νεότεροι Μίλτος Γαρίδης και Νέστορας Παπανικολόπουλος μετείχαν στην ΕΠΟΝ. Οι δύο τελευταίοι ήταν στα συνεργεία που έγραφαν συνθήματα στους τοίχους της Αθήνας.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Σπύρος Βασιλείου, «Οι καλλιτέχνες στην Αντίσταση», περ. «Ελεύθερα Γράμματα», τ. 21 (8 Σεπτεμβρίου 1945), σελ. 9

Κλέαρχος Λουκόπουλος, «Ο γλύπτης Θανάσης Απάρτης», περ. «Νέοι Σταθμοί», τ. 3 (20 Φεβρουαρίου 1947), σελ. 24 - 25

Γ. Κ. Πηλιχός, «Απάρτης: Ο μεγάλος δάσκαλος της νέας ελληνικής γλυπτικής», εφημ. «Τα Νέα», 3 Απριλίου 1972

Η πορεία του περιλαμβάνει συνεργασίες - μεταξύ άλλων - με τον Θ. Μικρούτσικο, την Χ. Αλεξίου, την Μ. Φαραντούρη, τον Μ. Πασχαλίδη, τον Γ. Νταλάρα, τον Χ. Θηβαίο, τον Δ. Τσακνή, τον Αλ. Ιωαννίδη, σε έργα που συνταιριάζουν την ποίηση, τη μουσική και την κοινωνική ευαισθησία. Καθώς η ελληνική δισκογραφία άλλαξε, εκείνος επιλέγει να λειτουργεί στο δημιουργικό πεδίο, ως επαναπροσδιοριστής της μουσικής κοινότητας.

Στο πρόσωπο αυτού του βιρτουόζου σαξοφωνίστα, κλαρινετίστα και φλαουτίστα, του καταξιωμένου ενορχηστρωτή και παραγωγού, η ελληνική μουσική αποκτά έναν δημιουργό που δεν φοβάται την αλλαγή, την αναζήτηση, την αμφισβήτηση και κυρίως έναν συνομιλητή του κοινού, με σεβασμό στη ρίζα και με ανοικτό βλέμμα στο μέλλον.

Με ευαισθησία, τεχνική ακρίβεια και ιδεολογικό βάθος, ο Παπαδόπουλος στέκεται ως ένας από τους λίγους μουσικούς που δεν υπηρέτησαν απλώς το έργο των άλλων, αλλά το ανέδειξαν σε συλλογική εμπειρία.

Πρόκειται για μια από τις πιο φωτεινές και επιδραστικές μορφές της ελληνικής μουσικής σκηνής. Η προσφορά του δεν μετριέται μόνο σε νότες και συνθέσεις - αλλά στην αισθητική ενσυναίσθηση, στην τόλμη να ενσωματώνει διαφορετικά μουσικά ιδιώματα και στην ικανότητα να δημιουργεί γέφυρες ανάμεσα στην παράδοση και το σύγχρονο. Οταν το σαξόφωνο, το κλαρίνο, το φλάουτο - και ταυτόχρονα οι ενορχηστρώσεις και η παραγωγή - συνυπάρχουν με μια γλώσσα που μιλάει στην καρδιά και το μυαλό, αναδεικνύεται η μουσική του υπογραφή.

Από νεαρός, ο Θύμιος δεν περιορίστηκε σε έναν μόνο ρόλο: Υπήρξε πολυοργανίστας, παραγωγός, ενορχηστρωτής και συνθέτης, με μια καλλιτεχνική οπτική που μπορεί να αγκαλιάζει την τζαζ, τον λυρισμό, την ερμηνεία και το «πείραμα». Η μουσική του διατρέχει δεκάδες δίσκους και συναυλίες, αλλά και θεατρικές παραγωγές.

Κεντρικό σημείο στη διαδρομή του είναι αναμφίβολα η στενή συνεργασία με τον Θάνο Μικρούτσικο. Ο «σκηνοθέτης του μουσικού κόσμου», όπως τον αποκάλεσαν πολλοί, ανέθεσε στον Θύμιο να γίνει επί πολλά έτη το «μουσικό του alter ego». Η συνεργασία αυτή υπήρξε καρποφόρα και βαθιά: Από τα «Πολιτικά Τραγούδια» και το «Εμπάργκο», μέχρι την επανεκτέλεση και επιμέλεια σύγχρονων εκδοχών που συνεχίζουν να συγκινούν.

Τον συνάντησα στο στούντιο, σε ηχογραφήσεις γνωστών καλλιτεχνών. Σε λίγο καιρό θα παίξει σε συναυλίες του Μίλτου Πασχαλίδη, ενώ πρόκειται να επιμεληθεί συναυλίες για τον Θάνο Μικρούτσικο. Στο μεταξύ, δεν παύει να δίνει προτεραιότητα και έμφαση σε νέους καλλιτέχνες.

***

- Ο ήχος σου έχει μια ιδιότυπη ταυτότητα - ανάμεσα στο παραδοσιακό, το λόγιο και το σύγχρονο. Πώς χτίστηκε αυτή η μουσική «γλώσσα»;

Είναι μια πολύ «τονωτική» ερώτηση αυτή! Σ' αυτή την εποχή (που έχει διευκολύνει πολύ την πρόσβαση σε πολυποίκιλα μουσικά ακούσματα) είναι ανακουφιστικό για μένα και ενθαρρυντικό μαζί να νιώθω ότι προσέχτηκε ο ήχος μου!

Ξεκίνησα να ασχολούμαι με τη μουσική «εξ απαλών ονύχων». Σ' αυτή την ηλικία δεν μπορούσα να ξεχωρίσω τη μελέτη από το παιχνίδι. Ευτυχώς, πέρασαν τα χρόνια, αλλά ακόμη νιώθω έτσι. Δίπλα στο κρεβάτι μου είναι πάντα ένα μουσικό όργανο, μήπως μου έρθει παρόρμηση για μελέτη - παίξιμο, που πρέπει να ικανοποιηθεί το γρηγορότερο!

Τότε, ο χώρος μου ήταν η δυτική κλασική μουσική. Ομως ήταν μια εποχή αναζήτησης νέων ήχων και μουσικής πρωτοπορίας, που θα δίνανε την ευκαιρία πρόσθεσης κι άλλων χρωμάτων στη μουσική μας παλέτα. Αυτό ήταν πολύ γοητευτικό για μένα. Ετσι, ήρθε στη ζωή μου το δημοτικό, το ρεμπέτικο (κύρια της πρώτης περιόδου, ήμουν και παραμένω θαυμαστής του Μάρκου Βαμβακάρη), η εναλλακτική και πολύ δημιουργική Jazz/Rock των δεκαετιών '70 και '80, η δυτική λεγόμενη «avant garde», το Woodstock, οι ντόπιοι Socrates, η ινδική βόρεια κλασική μουσική.

Διαβεβαιώνω ότι το μυαλό μου και κατά συνέπεια η μελέτη μου, θεωρητική και πρακτική, πέρασε από έναν απόλυτο αχταρμά... Η ενασχόλησή μου με το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι ήταν ακόμη αραιή και διάσπαρτη.

Κι εκεί έγινε η απόλυτη ανατροπή: Γνώρισα τον Μάνο Χατζιδάκι: Ενας χείμαρρος έμπνευσης, λεπτής καλλιτεχνικής σκέψης και απίστευτα υψηλής αισθητικής με έκανε να νιώθω μικρός κι άμαθος. Με ενθάρρυνε, με βοήθησε απλόχερα, και κοντά του διδάχτηκα τούτο: Ολα επιτρέπονται, αν καταφέρει κανείς να τα συνδυάζει με λιτότητα, γούστο και κομψότητα.

Λίγο αργότερα κι άλλο τυχερό γεγονός: Αρχισα να συνεργάζομαι με τον Θάνο Μικρούτσικο. Εναν προοδευτικό, ρηξικέλευθο, λόγιο συνθέτη, που ποτέ δεν αναγνώρισε τη διαφορά μεταξύ της λεγόμενης «κλασικής» δυτικής μουσικής και του τραγουδιού: Αντιμετώπιζε με την ίδια επιμέλεια και προσοχή και τα δύο, πολλές φορές δημιουργώντας νεωτεριστικά έργα που δεν είναι εύκολο να τα κατατάξει κανείς κάπου. Ετρεμα στην αρχή, φοβόμουνα ότι δεν θα τα καταφέρω, ξέροντας τις πολυπλοκότητες που είχαν οι παρτιτούρες του. Αλλά με βοήθησε να ενταχθώ, μου έδωσε ιδέες, έβαλε σε τάξη τις δικές μου, επέλεγε άδολα από τα ηχοχρώματα που θα μπορούσα να συνεισφέρω στο έργο του και με ώθησε να μελετώ, να πειραματίζομαι και να τολμώ. Μου εξήγησε τι θα πει σεβασμός στη φόρμα, όπως το 'χε ακούσει κι αυτός από τον Γιάννη Ρίτσο. Με τίμησε με τη φιλία του κι έτσι ξεκίνησε μια μακροχρόνια συνεργασία που μου 'μαθε πολλά...

Ναι, στο παίξιμό μου επιδιώκω να ενσωματώνω αρώματα από αυτές και άλλες μουσικές εμπειρίες.

- Τι ρόλο παίζει ο αυτοσχεδιασμός στη δική σου δημιουργική διαδικασία; Είναι ελευθερία ή πειθαρχία;

Είναι γνωστό ότι η δυτική λόγια μουσική εξοβελίζει τον αυτοσχεδιασμό. Ισχύει ο σεβασμός προς τον δημιουργό.

Το παράδοξο βέβαια είναι ότι πολλές από τις συνθέσεις ξεκινούν από αυτοσχεδιασμούς, ας πούμε, στο πιάνο, που μετά ο συνθέτης «φορμάρει» σε έργο με σαφή δομή και καταγράφει.

Σε άλλα είδη μουσικής, ας πούμε στην Jazz (όπως επίσης στη δική μας παραδοσιακή μουσική ή στην κλασική ινδική), ο αυτοσχεδιασμός είναι οργανικό τμήμα του έργου. Δεν σημαίνει βέβαια αναγκαστικά ότι παίζει κανείς ό,τι του κατέβει. Μόνο με επίπονη γνώση μηχανισμών των νοτών, και με τη χρήση μιας πολυποίκιλης παλέτας ιδεών και μοτίβων, μπορεί να φτάσει κανείς σ' αυτό που (μη δόκιμα) αποκαλώ μουσική σύνθεση «ενεστώτος χρόνου». Αυτό είναι και το ιδανικό μου, και προσπαθώ να το πετύχω όσο περισσότερο μπορώ. Το παρομοιάζω συχνά με μια παρτίδα σκάκι με κάποιον πολύ δυνατό αντίπαλο, τον χρόνο. Απαιτεί απόλυτη, αθλητική αυτοσυγκέντρωση, χρήση όλης της εσωτερικής δύναμης, όμως καταλήγει, αν πάει καλά, σε μια βαθιά αίσθηση ελευθερίας.

Εχουμε ακούσει τον Θάνο Μικρούτσικο να αυτοσχεδιάζει παρουσιάζοντας τους «Εφτά Νάνους». Κάποιες φορές, αμέσως μετά, του εντόπιζα θέματα που είχε παίξει και δεν τα θυμόταν, λες και είχε ζήσει εξωσωματική εμπειρία. Αυτό ήταν και το μόνιμο πείραγμά μου: «Θάνο, μην ξεχνάς, είμαστε μαρξιστές, αυτό είναι στα όρια του μεταφυσικού!».

- Εχεις συνεργαστεί με πολλούς και διαφορετικούς καλλιτέχνες. Ποια συνεργασία σε «μετακίνησε» θετικά περισσότερο και ποια σε δυσκόλεψε και γιατί;

Ο Χάρης και ο Πάνος Κατσιμίχας επανακαθόρισαν μέσα μου την έννοια της τραγουδοποιίας. Η σχεδόν όμως ανυπέρβλητη δυσκολία και η αίσθηση ότι είμαι ανεπαρκής ήταν όταν κάθισα κοντά στον μύστη της ινδικής κλασικής Devendra Murdeshwar. Ηταν τόσο πράος και γλυκομίλητος, αλλά πάντα λακωνικός και αινιγματικός. Οταν από την ανασφάλειά μου τον ρώτησα: «Δάσκαλε, σου αρέσει πια πώς παίζω;», μου απάντησε: «Μελετάς με επιμέλεια. Αν συνεχίσεις έτσι, σε λίγα χρόνια θα αρέσεις στον εαυτό σου και δεν θα σου χρειάζεται να με ρωτάς».

Μια από τις περιόδους της ζωής μου, αυτή του δισκογραφικού παραγωγού, μου έφερε δυσκολίες και στριμώγματα, όμως μου άφησε επίσης τις πιο γλυκές αναμνήσεις. Είναι τόσο όμορφο να δουλεύεις με τους πρωτοεμφανιζόμενους τότε Ορφ. Περίδη, Φ. Δεληβοριά, ή τον S. Wood στους δίσκους του Μ. Φραγκούλη. Πόσο να μιλήσεις για τον Μ. Λιδάκη, την Ελ. Τσαλιγοπούλου, τον Κ. Μακεδόνα, τον Γ. Ανδρέου, τον Π. Τερζή;

Ας σταματήσω εδώ, ήμουν πολύ τυχερός...

- Ζούμε σε μια εποχή όπου οι τέχνες συχνά υποτιμούνται - κυρίως οικονομικά, αλλά και θεσμικά. Πώς το βιώνει αυτό ένας ενεργός μουσικός;

Είναι έτσι. Και παρότι μου φαίνεται θετικό που εύκολα πια μπορεί να εντοπίσει κάποιος τη μουσική που θέλει, φοβάμαι επίσης ότι η αδιάκοπη έκθεση σε μουσικά ακούσματα (που απλοποιήθηκε με τη σύγχρονη τεχνολογία) μπορεί να οδηγήσει σε ένα παράδοξο αποτέλεσμα: Σε άμβλυνση του μουσικού αισθητηρίου κάποιων ακροατών μας.

Οι νεότεροι συνάδελφοι είναι λιγότερο τυχεροί από τη γενιά μου, έχουν λιγότερες ευκαιρίες. Ομως, ας κοιτάμε μπροστά με αισιοδοξία και δημιουργικότητα. Κάθε γενιά είναι καλό να αφήνει το δικό της στίγμα στην πανανθρώπινη μουσική κοινότητα.

- Η μουσική μπορεί ακόμη να λειτουργήσει ως συλλογικό βίωμα, ή την έχουν απορροφήσει η ατομικότητα και το streaming;

Η διαδικτυακή επαφή με τη μουσική, σε συνθήκες μοναχικότητας, μπορεί να σε ενημερώσει για τη μουσική εύκολα και γρήγορα. Ομως δεν μπορεί να σου δώσει την εμπειρία μιας καλής συναυλίας. Εκεί, με ομόψυχο παλμό, μπορούμε να ακούσουμε τραγούδια ή γενικότερα μουσικές συνθέσεις οργανωμένες μαζί, σε ένα σύνολο που βγάζει νόημα που έχει αρχή, μέση και τέλος. Ναι, συνιστώ σε φίλους μου να μη χάνουν τις καλές συναυλίες και ξέρω ότι εκεί μπορεί να βιώσουν αυτά που η ατομικότητα δεν μπορεί να δώσει.

- Πιστεύεις πως η τέχνη στην εποχή μας οφείλει να είναι κοινωνικά στρατευμένη ή αρκεί να είναι ειλικρινής; Η μουσική μπορεί να είναι μια μορφή πολιτικής πράξης;

Η τέχνη είναι ένα μέσο επικοινωνίας, η μουσική είναι μια γλώσσα. Δεν έχει την ευκρίνεια και σαφήνεια του λόγου, όμως είναι σαν ένα υγρό που μπορεί να εισχωρεί στις χαραμάδες ανάμεσα από τις λέξεις, να αποκαλύπτει το νόημά τους, και να βοηθάει στην επικοινωνία ακόμα και άρρητων ιδεών.

Οι δημιουργοί ξέρουν ότι αυτό που ξεχωρίζει την επιστημονική επικοινωνία από την καλλιτεχνική, είναι ότι η πρώτη έχει κύριο χαρακτηριστικό τη σαφήνεια και την ενάργεια, ενώ η δεύτερη την αισθητική και την ομορφιά. Αλλά ό,τι κάνουμε είναι πάντα σύνθετο και ακροβατεί ανάμεσα στα δύο άκρα. Ετσι διαρκώς έχουμε έργα τέχνης με ξεκάθαρα κοινωνικά μηνύματα, ενώ ενσωματώνουν ταυτόχρονα αφοπλιστική ομορφιά!

Λοιπόν, διαστρέφω το ερώτημα:

Αν η τέχνη είναι ειλικρινής και προέρχεται από έναν κανονικό, σκεπτόμενο άνθρωπο, τότε είναι και 100% στρατευμένη στις ιδέες του!

Η υπαρκτή μουσική είναι, αυτοδύναμα και απαραίτητα, μια δήλωση με πολιτικό περιεχόμενο!

- Οι μουσικοί στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν χρόνια επισφάλεια, ειδικά μετά την πανδημία. Τι πιστεύεις πως πρέπει να γίνει άμεσα στον κλάδο σας;

Δύσκολα μπορεί κάποιος να επιβιώσει επαγγελματικά σ' αυτήν τη δουλειά πια. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα με το ελεύθερο επάγγελμα. Ολο και περισσότεροι στρέφονται στη διδασκαλία, ή προσπαθούν να εξασφαλίσουν μια θέση στις κρατικές ορχήστρες. Επίσης, τα δισκογραφικά εισοδήματα έχουν συρρικνωθεί, πλησιάζουν το ανύπαρκτο. Δημιουργοί που θέλουν να ηχογραφήσουν αντιλαμβάνονται ότι πλέον δεν πρόκειται κανείς να τους χρηματοδοτήσει, ούτε, με οποιονδήποτε τρόπο, να τους βοηθήσει στην παραγωγή και γνωστοποίηση του έργου τους.

Εργοδότες, σε πολλές περιπτώσεις, επωφελούνται από την ανάγκη των συναδέλφων και έχουν βάναυσα αντεργατική συμπεριφορά. Η μόνη μας ελπίδα είναι να στηρίζουμε τον σύλλογό μας που (ευτυχώς) είναι πολύ δραστήριος, και να υψώνουμε όλοι μαζί τη φωνή μας. Και να μην ανεχόμαστε την παραβίαση των αυτονόητων δικαιωμάτων μας ως εργαζομένων.

- Τι έχεις να πεις για την κυβερνητική επίθεση στα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, το 13ωρο, αλλά και τα απανωτά σκάνδαλα;

Είναι απίστευτο ότι κάποιοι έχουν το θράσος να σκέφτονται να ακυρώσουν δικαιώματα που έχουν κατοχυρώσει διεθνώς οι εργαζόμενοι, όχι βέβαια χωρίς θυσίες και αγώνες, πολλές δεκαετίες τώρα. Δεν επιτρέπεται να πισωγυρίσουμε.

Διαρκές σκάνδαλο η διαφθορά και η ανερυθρίαστη κατάχρηση εξουσίας.

Ομως, όλος αυτός ο σωρός από σκάνδαλα σημαίνει ότι μάλλον έχουμε δει μόνο την κορυφή του παγόβουνου και ότι η ληστεία και η ιδιοποίηση του πλούτου που παράγουν οι εργαζόμενοι καλά κρατεί. Και ότι η σημερινή εξουσία το θεωρεί αυτό σκοπό της και δικαίωμά της.

- Χαρακτήρισέ μου με μια μόνο λέξη τα ονόματα Μικρούτσικος, Αλεξίου, Φαραντούρη, Νταλάρας, Τερζής, Παπακωνσταντίνου, Πασχαλίδης.

Μικρούτσικος: Πρωτοπορία

Αλεξίου: Σειρήνα

Φαραντούρη: Νέκταρ

Νταλάρας: Νόστος

Τερζής: Βάρδος

Παπακωνσταντίνου: Σθένος

Πασχαλίδης: Ψυχή