Η έκθεση, η οποία θα φιλοξενείται στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο (Λένορμαν 218), θα ανοίξει τις πύλες της την Παρασκευή 28 Απρίλη.

Για το περιεχόμενο της έκθεσης, τον τρόπο δουλειάς, τις δυσκολίες που συνάντησε και συναντά ακόμα το Εικαστικό Επιμελητήριο για τη διοργάνωσή της, αλλά και για την «ανάσα» που δίνει ειδικά σε αυτές τις συνθήκες μια τέτοια πρωτοβουλία τόσο στους δημιουργούς όσο και στο κοινό, μας μίλησε ο πρόεδρος του ΕΕΤΕ, Νάσος Χαλκίδης.

-- Στις 28 Απρίλη ανοίγουν οι πύλες της έκθεσης του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος με τίτλο «1922 - 2022. Εξοδος - Διέξοδος». Ποιο είναι το περιεχόμενό της;

-- Δεν πρoσδοκούμε να είναι απλά μία έκθεση ιστορικού χαρακτήρα. Στόχος είναι η τραγική ιστορία του παρελθόντος να λειτουργήσει ως ερέθισμα και εφαλτήριο για τους καλλιτέχνες να αναρωτηθούν για το ιστορικό παρελθόν, να αφουγκραστούν το παρόν και να προβληματιστούν για το μέλλον.

Η έκθεση εξετάζει την πορεία των προσφύγων από τον τραυματικό ξεριζωμό μέχρι την ένταξη στον νέο κοινωνικό χώρο και την πρωτοπόρα συμβολή στην οικονομία, στον Πολιτισμό, στο εργατικό κίνημα.

Το ζητούμενο της έκθεσης είναι, μέσα από το έργο τους, οι καλλιτέχνες να θίξουν την επικαιρότητα του πολέμου και των συνεπειών του, να θέσουν με τη σειρά τους νέα ερωτήματα και προβληματισμούς στο κοινό και με την τέχνη τους να παρέμβουν στα σύννεφα πολέμου, παίρνοντας θέση και δίνοντας τις δικές τους απαντήσεις πάνω σε ένα ζήτημα απάνθρωπο, φαινόμενο που υπήρχε, υπάρχει και πρέπει να εκλείψει».

Τα παραπάνω σημειώναμε, μεταξύ άλλων, στη διακήρυξη του Εικαστικού Επιμελητηρίου απευθυνόμενοι στους συναδέλφους μας για να συμμετάσχουν στην έκθεση.

Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έκθεση είναι μια αποτύπωση βιωματικών αφηγήσεων, μνήμης, αλλά και επιστημονικής - καλλιτεχνικής έρευνας που έγινε επιμελώς από τους συναδέλφους εικαστικούς στην προσπάθειά τους να συνδέσουν το «εργαστήριο» της Ιστορίας με το εργαστήριο της προσωπικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Και μιλάμε εδώ για «εργαστήριο» έχοντας επίγνωση ότι όλη αυτή η δουλειά προϋποθέτει τη διατύπωση ερωτημάτων και την αναζήτηση απαντήσεων για τον χαρακτήρα του τότε αλλά και των σημερινών πολέμων. Αφού, έναν αιώνα μετά - και ενώ ζούμε την κατάρρευση του αφηγήματος του τέλους της Ιστορίας - οι πόλεμοι και ό,τι παράγεται από αυτούς (θάνατοι, προσφυγιά, φτώχεια για τον λαό και κέρδη για τα μονοπώλια) εξακολουθούν να είναι παρόντα αδιάλειπτα και με μεγάλη ένταση, με πολύ πρόσφατο παράδειγμα την εξελισσόμενη διαπάλη ανταγωνιστικών στρατοπέδων (ευρωατλαντικό, ρωσικό/κινεζικό) στο έδαφος της Ουκρανίας. Για άλλη μια φορά, οι λαοί όπου Γης τίθενται στο στόχαστρο, την ίδια στιγμή που οι «λύκοι» από Ανατολή και Δύση διευθύνουν τον πόλεμο για τα οικονομικά και γεωστρατηγικά τους συμφέροντα.

-- Πρόκειται για άλλη μια μεγάλη έκθεση από αυτές που μας έχει συνηθίσει το ΕΕΤΕ όλα τα προηγούμενα χρόνια. Πού στοχεύετε;

-- Οι εκθέσεις είναι ένα από τα πολλά που κάνει το ΕΕΤΕ. Η έκθεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι όρος ύπαρξης και εργασίας για τα μέλη του, είναι δηλαδή μια επιτακτική ανάγκη, πόσο μάλλον που το κόστος παρουσίασης της δουλειάς μας - ομαδικής και πολύ περισσότερο ατομικής - είναι δυσβάσταχτο. Το ΕΕΤΕ έχει παράλληλα και μέσα από τις εκθέσεις του αγωνιστική δράση, η οποία είναι καταγεγραμμένη στην ιστορία του και την οποία δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε ειδικά σήμερα, που η επίθεση στα δικαιώματα των καλλιτεχνών, όπως και όλων των εργαζομένων, γιγαντώνεται.

Επιπλέον, η συγκεκριμένη έκθεση είναι και αφετηρία για νέους αγώνες και παρουσία στην καλλιτεχνική παραγωγή, σε μια συνεχόμενη προσπάθεια να βελτιώσουμε την ποιότητα της δουλειάς μας, αναδεικνύοντας όλα τα είδη και τα μέσα της αποκαλούμενης σύγχρονης τέχνης, αλλά και το δεδομένο ότι η Τέχνη μπορεί να είναι ένα πολύ πρόσφορο έδαφος διαμαρτυρίας, αγωνιστικής απάντησης στην ολομέτωπη επίθεση που δεχόμαστε σήμερα όλοι οι εργαζόμενοι.

-- Στην έκθεση συμμετέχουν 372 δημιουργοί. Πώς δουλέψατε για να πραγματοποιηθεί αυτή η μεγάλη έκθεση;

-- Καταρχάς, απευθυνθήκαμε σε όλα τα μέλη του ΕΕΤΕ, συζητήσαμε μαζί τους συλλογικά και μεμονωμένα το περιεχόμενο που συνοψίστηκε στη διακήρυξη της έκθεσης και που θέλαμε να συνδεθεί με το σήμερα, όπως ειπώθηκε.

Επισκεφτήκαμε συναδέλφους στα εργαστήριά τους, συζητήσαμε πάνω στο έργο τους εν τη γενέσει, προτείναμε βιβλιογραφία και άρθρα εξοπλισμού γύρω από ζητήματα Ιστορίας και ερμηνείας της.

Απευθυνθήκαμε ειδικότερα και σε κατηγορίες εικαστικών, όπως οι performers, οι τοιχογράφοι, οι video-artists, που κυρίως αποτελούν το νεότερο κομμάτι των μελών μας και θέλαμε να τους συμπεριλάβουμε με έμφαση στην έκθεση.

Στήσαμε οργανωτική επιτροπή που, δίπλα στα μέλη του ΔΣ, συνεδρίαζε πολύ συχνά με ρόλο ουσιαστικό και όχι διεκπεραιωτικό και με ιδέες γύρω από το στήσιμο και τις λεπτομέρειες της έκθεσης. Σε όλη την πορεία μέχρι σήμερα, ενημερώναμε συνεχώς τους συναδέλφους για τις αποφάσεις μας, ακούγαμε τις προτάσεις και τους προβληματισμούς τους για το περιεχόμενο και τη μορφή της έκθεσης.

Γενικά, επιδιώξαμε να εξασφαλίζουμε συνεχώς όρους της ευρύτερης δυνατής συμμετοχής σε όλες τις πρωτοβουλίες, που συνδυάστηκαν και εκφράστηκαν βέβαια με συμμετοχή και στις μεγάλες αγωνιστικές κινητοποιήσεις στις οποίες βρέθηκε ο κλάδος μας το προηγούμενο διάστημα.

-- Η εκταμίευση της πενιχρής έκτακτης επιχορήγησης για την έκθεση, μέχρι αυτήν τη στιγμή που μιλάμε, δεν έχει γίνει. Παράλληλα καλέσατε και σε έκτακτη Γενική Συνέλευση δηλώντας ότι συνεχίζετε με αποφασιστικότητα για την υλοποίησή της...

-- Είναι αλήθεια ότι υπήρξε αδικαιολόγητα μεγάλη καθυστέρηση στην επιχορήγηση από το υπουργείο Πολιτισμού - ενώ ήταν ενήμερο για τη συνθετότητα και την έκταση της έκθεσης με τις 372 συμμετοχές - και αυτή μέχρι και λίγες μέρες πριν από τα προγραμματισμένα εγκαίνια δεν προχώρησε.

Σήμερα βρισκόμαστε ήδη μια βδομάδα πριν από τα εγκαίνια που έχουν αναγγελθεί μήνες πριν και η έκθεση είναι στον «αέρα», λόγω των συνεχών και μεθοδευμένων πλέον εμποδίων που βάζουν το ΥΠΠΟΑ και το προεδρείο της Βουλής (θυμίζουμε ότι το Καπνεργοστάσιο ανήκει στη Βουλή)... Είναι χαρακτηριστικό ότι την ανακοινωμένη μέρα παραλαβής των έργων των εικαστικών, το προεδρείο της Βουλής δεν επέτρεψε την είσοδο στον χώρο της έκθεσης ούτε του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΕΤΕ ούτε των δημιουργών, πολλοί από τους οποίους ταξίδεψαν από το εξωτερικό για να παραδώσουν τα έργα τους. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι η πλειοψηφία του ΔΣ του ΕΕΤΕ αποφασίσαμε να παραιτηθούμε από τις αποζημιώσεις που δικαιούμαστε ως μέλη και που, ούτως ή άλλως, καλύπτουν άλλες οικονομικές ανάγκες του Επιμελητηρίου, προκειμένου να ...καλυφθεί μέρος των τεράστιων εξόδων της έκθεσης.

Εν ολίγοις, η πλειοψηφία του ΔΣ κάναμε ό,τι περνάει από το χέρι μας προκειμένου η έκθεση να πραγματοποιηθεί με τους όρους που είχαμε εξαρχής ανακοινώσει, παρά τα κωλύματα που βάζει το ΥΠΠΟΑ. Η Γενική Συνέλευση, που ακόμα και αυτή συνάντησε εμπόδια στην πραγματοποίησή της, είχε ως γενικό θέμα τις εξελίξεις γύρω από την έκθεση, σε συνάρτηση με τους συνολικούς όρους ζωής και δημιουργίας των εικαστικών και, φυσικά, η ματαίωση της έκθεσης δεν είναι στις επιλογές μας.

-- Βλέπουμε ότι οι όροι ζωής και δημιουργίας ενός εικαστικού συνεχώς και χειροτερεύουν. Τέτοιες πρωτοβουλίες δίνουν «ανάσα» στους δημιουργούς;

-- Τα χιλιάδες μέλη του ΕΕΤΕ, όπως όλοι οι εργαζόμενοι, σε πραγματικά δύσκολες συνθήκες προσπαθούμε να επιβιώσουμε από τη δουλειά μας. Στις μέρες μας, ο Πολιτισμός, μαζί με τα άλλα κοινωνικά αγαθά (Υγεία, Παιδεία κ.λπ.), θεωρείται εμπόρευμα, και μάλιστα ιδιαίτερα ακριβό για την πλειοψηφία του λαού.

Εξαρχής, όταν συζητήσαμε τους όρους της συγκεκριμένης έκθεσης, αποφασίσαμε να μη βάλουμε όριο στις συμμετοχές ούτε να απορρίψουμε έργα μέσω των Κριτικών Επιτροπών, ακριβώς για να δώσουμε βήμα στην καλλιτεχνική έκφραση όλων, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων.

Μάλιστα, μετά το καλοκαίρι, προγραμματίζουμε έκθεση για νέους δημιουργούς, με στόχο ιδιαίτερα ο νέος εικαστικός να βρει ένα φιλόξενο και δωρεάν πεδίο για να παρουσιάσει το έργο του, χωρίς να τον εκμεταλλεύονται οι ιδιοκτήτες γκαλερί και εκθεσιακών χώρων.

Είναι ασύμβατο με τον ίδιο τον χαρακτήρα της Τέχνης, ως αντανάκλασης της ζωής, της κοινωνικής πραγματικότητας, να πρέπει ο καλλιτέχνης να νοικιάζει ακριβά χώρους, προκειμένου να κάνει το αυτονόητο: Να εκθέσει τη δημιουργία του στον φυσικό της αποδέκτη, τον λαό, προς αισθητική καλλιέργεια, κοινωνική συνειδητότητα και τέρψη.

-- Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

-- Οπως ειπώθηκε, σχεδιάζουμε ήδη τις επόμενες εκθέσεις, ενώ έχουν προηγηθεί εκθέσεις γλυπτικής και διακοσμητικής, καθώς και καλλιτεχνικά συμπόσια. Το ΔΣ του ΕΕΤΕ έχουμε εξαρχής διατυπώσει τη θέση ότι κάθε καλλιτεχνική πρωτοβουλία έχει ένα ειδικό πολιτικό βάρος, έχει έναν τρόπο και μια κατεύθυνση στον σχολιασμό της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας, των τεράστιων προβλημάτων του λαού, μέσα από την ίδια τη δημιουργία. Κάθε εικαστική έκθεση είναι και μια πολιτική πράξη και αυτό στοχεύουμε να αναδείξουμε και το επόμενο διάστημα.

Με τη βεβαιότητα ότι η επίθεση στον Πολιτισμό δεν θα σταματήσει, αντίθετα θα ενταθεί το επόμενο διάστημα, και μετά τις εκλογές και με όποια κυβέρνηση προκύψει, δηλώνουμε έτοιμοι να απαντήσουμε αγωνιστικά και δημιουργικά, με εκθέσεις, διαλέξεις, ημερίδες, καλλιτεχνικούς περιπάτους, άλλες εικαστικές πρωτοβουλίες. Βάζοντας στο επίκεντρο τις τραγικές συνέπειες από την ολοένα μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση του Πολιτισμού, όπως τη βιώνουμε και ως εικαστικοί, αλλά και τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα, την ανάγκη που υπάρχει για μια Τέχνη που θα δείχνει και την πραγματική διέξοδο, όπως υποδεικνύει και ο τίτλος της επερχόμενης έκθεσής μας.

Με τίτλο «Ποιητική των εικόνων», η έκθεση έργων ζωγραφικής του Γιάννη Πρώιου εγκαινιάζεται την Τετάρτη 26 Απρίλη στις 7.30 μ.μ., στο εικαστικό κέντρο «Ηλιος», στην οδό Λαγκαδά 120 και Δ. Κομνηνού στη Θεσσαλονίκη. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 17 Μαΐου. Θα λειτουργεί καθημερινά, Δευτέρα έως Παρασκευή 2.30 μ.μ. - 9 μ.μ. και Σάββατο 11 π.μ. - 1 μ.μ.

«ΣΚΙΕΣ 1986» Λάδι σε μουσαμά (0,90 x 1,30 cm)

Ο Βασίλης Σίμος γεννήθηκε στη Λαμία το 1934.

Ο πατέρας του, αγιογράφος Σίμωνας Σίμου, του έδωσε τα πρώτα του ερεθίσματα στη ζωγραφική. Ξεκίνησε να σπουδάζει στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα (1952 - 1955) με δάσκαλο τον Γιάννη Μόραλη. Συνέχισε τις σπουδές του στην Real Academia de Bellas Artes de San Fernando στη Μαδρίτη (1955 - 1960) λαμβάνοντας υποτροφία από το ισπανικό κράτος. Το 1960 επέστρεψε στην Ελλάδα και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην ΑΣΚΤ.

Μετά από μια σύντομη διαμονή στην Αθήνα, εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Λαμία, όπου δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, ενώ παράλληλα εργάστηκε ως καθηγητής καλλιτεχνικού σχεδίου στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. «Παρά τις πρώτες δυσκολίες που είχα να αντιμετωπίσω και ως δάσκαλος και ως ζωγράφος τον πρώτο καιρό στον τόπο μου, από την αρχή έτυχε να έχω μαθητές που με αγάπησαν ως δάσκαλο και τους χρωστάω πολλά», είχε αναφέρει ο ίδιος.

Το έργο του ανήσυχου και ευαίσθητου δημιουργού είναι βαθιά ανθρωποκεντρικό. Οπως σημειώνει ο Χρήστος Μαρίνος, βασικός άξονας της θεματολογίας του «είναι η αγροτική ζωή και το ελληνικό τοπίο. Αν θέλαμε να αναζητήσουμε την καταγωγή της εικονογραφίας του θα έπρεπε να ανατρέξουμε στους Ελληνες υπαιθριστές, οι οποίοι θα επιχειρήσουν να αποτυπώσουν την ιδιαιτερότητα του ελληνικού φωτός. Επιπλέον, θα έπρεπε να λάβουμε υπόψη μας το προαφαιρετικό έργο του συντοπίτη του, Αλέκου Κοντόπουλου, με τον οποίο μοιράζεται παρόμοια χρωματική γκάμα. Δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε τα "Καπνοχώραφα" του Καρδιτσιώτη Δημήτρη Γιολδάση, καθώς και πολλούς ακόμα Ελληνες ζωγράφους που καταπιάστηκαν με τη φύση και την ελληνική ύπαιθρο. Κατά κάποιον τρόπο ο Σίμος παίρνει τη σκυτάλη από αυτούς τους ζωγράφους, συνεχίζοντας το όραμά τους.

«ΔΥΣΗ 1970» Λάδι και εγκαυστική σε μουσαμά (0,90 x 1,30 cm)

Το 2008 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Οιωνός» της Λαμίας το βιβλίο του «Χρώμα και Μνήμες». Ενας συνδυασμός λόγου και εικόνας που συνδέει τα παιδικά του βιώματα στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου με πίνακες που έχει ζωγραφίσει σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας. 20 «στιγμές» της παιδικής του ζωής γραμμένες με τρυφερότητα και βαθιά ανθρωπιά.

Αντιγράφουμε εκτενή αποσπάσματα από το κεφάλαιο 19, που έχει τίτλο «Εκτέλεση».

Είχαμε απελευθερωθεί από τον κατακτητή. Ο κόσμος προσπαθούσε να ξαναβρεί το ρυθμό του και περίμενε καλύτερες μέρες. Πριν από δύο χρόνια, οι μεγάλοι νόμιζαν ότι ήξεραν τα προβλήματά τους^. ήξεραν τους δρόμους που δεν έπρεπε να βαδίσουν. Ο ήλιος ζέσταινε, μα η ζεστασιά του παράξενη ήταν. Οι αχτίνες του δεν έφταναν μέχρι της καρδιάς μας τα βάθη.

Πλησίαζε Πάσχα και ήμασταν ελεύθεροι πια. Κι εγώ, ο μικρότερος του σπιτιού, με κοντά παντελόνια ακόμα, πάντα φορτωμένος, γύριζα με το ποδήλατο από το χωριό (...) Απόγευμα. Δεν είχε βασιλέψει ακόμα ο ήλιος. Μόλις είχε σταματήσει μια δυνατή ανοιξιάτικη βροχή. Νερά και λάσπη ο δρόμος, παντού υγρασία που σ' έπνιγε. Κοντανάσαινα. Δεν μπορούσα άλλο να προχωρήσω με το ποδήλατο. Οι ρόδες μες στη λάσπη δεν γύριζαν. Κατέβηκα και άρχισα να το σέρνω. Η ανηφόρα δεν ήταν πολύ μεγάλη, μα τα δικά μου πόδια ήταν ακόμα μικρά για να την ανέβουν. Πολέμαγα από τη λάσπη να βγω, κι ο αέρας, βαρύς, δε βοηθούσε στην προσπάθειά μου.

Μακριά, μέσα από τις ελιές, άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σπίτια της πόλης. Το κάστρο, ψηλά, πρόβαλλε στον γκριζοκίτρινο ουρανό. Βγήκα στο μεγάλο δρόμο. Ισιος, καλοστρωμένος, χωρίς λάσπη ήταν. Πάνω στο ποδήλατο έτρεχα πάλι, και η απόσταση για το σπίτι γινόταν όλο και μικρότερη. Είχα φτάσει στη γέφυρα του Ξηριά, στα ανατολικά της πόλης. Τα στηθαία της άχνιζαν, ξεπροβάλλοντας μέσα απ' τα χορτάρια που φύτρωναν στα κράσπεδά της. Βρεγμένος ακόμα ο δρόμος. Θυμάμαι τη ρόδα του ποδηλάτου να καθρεφτίζεται στα κίτρινα νερά του δειλινού. Μια διαπεραστική μυρωδιά από τα βρεγμένα λουλούδια και το βρεγμένο χώμα κυριαρχούσε. Παράξενο κίτρινο φως από τη δύση έλαμπε, τόσο που δε με άφηνε με ορθάνοιχτα μάτια τον ουρανό να αντικρίσω.

Το σούρουπο παρατεινόταν σε μια ατελείωτη γαλήνη. Και ξαφνικά, το κίτρινο του ουρανού μαύρο το είδα. Παγωμένος στάθηκα. Δεξιά μου ήταν το κοιμητήρι της πόλης. Με τρόμαξε η εικόνα που έβλεπα μπροστά μου. Εβλεπα λευκό τοίχο, πάλλευκο. Μπροστά του ανθρώπινες φιγούρες ακίνητες στέκονταν, κι απέναντί τους ένοπλοι άντρες ασάλευτοι περίμεναν. Πίσω γυναίκες, χορό αρχαίας τραγωδίας θύμιζαν. Μια κρύα σιωπή προτού ξεσπάσει η καταιγίδα. Κι αμέσως όλα γύρω μου σεισμός έγιναν και γοργή κίνηση. Και είδα τα θεόρατα κυπαρίσσια κατάμαυρα να γίνονται και να χτυπιούνται κάτω, λες και οι κορυφές τους ήθελαν το χώμα να φιλήσουν, και κάργιες πολλές - κατάμαυρες κι αυτές - τον ουρανό να σκίζουν. Και είδα λάμψεις πολλές κι άκουσα κρότους, όχι από τις πέτρες και τα ξύλα που κυλούσαν μετά τη βροχή στο ποτάμι. Ηταν κρότοι από τουφέκια που σημάδευαν τον πάλλευκο τοίχο.

Δε θυμάμαι πόσο φύσαγε ο αέρας, πόσο φώναζαν οι κάργιες κι αν βούιξε ο Ξηριάς. Ξεκάθαρο θρήνο άκουσα. Κι έψαχνα με τα μάτια να δω από πού ερχόταν. Φοβήθηκα. Γιατί να μην έχουν μείνει όλα όπως ήταν πριν από λίγο; (...)

Καρφώθηκε η ψυχή μου σ' αυτή την εικόνα. Δεν τολμούσα τα μάτια μου πάλι προς τα εκεί να στρέψω. Προσπάθησα να φύγω. Καμιά δύναμη δε με βοηθούσε. Το σώμα μου, ακουμπισμένο σ' ένα καχεκτικό δέντρο, δεν πειθαρχούσε στη θέλησή μου^. και ήμουνα μόνος. Γύρω σκοτείνιαζε. Οι σφαίρες σταμάτησαν, ο αέρας κόπασε, ο Ξηριάς ηρέμησε, τα κυπαρίσσια στυλώθηκαν. Μα οι άνθρωποι; Οι ιδέες; Επεσαν; Σκιές... Ποιοι είχανε τη δύναμη στον άσπρο τοίχο να σημαδέψουν, να κόψουν ανάσες μέσα σ' αυτό το γαλήνιο δειλινό;

Ολα έγιναν εκεί, κοντά στο κοιμητήρι, χωρίς παπά και τελετές. Το κλάμα θέριεψε. Ο θρήνος ενώθηκε με το σκοτάδι, που νίκησε προσωρινά το φως. Μια μάζα ανθρώπων θρηνούσε, μια σιωπούσε οριστικά και μια άλλη έφευγε με βαρύ φορτίο. Ποιος είναι ο χωρισμός;

Γύρισα αργά στο σπίτι, χωρίς να έχω δύναμη να πω ούτε μια λέξη γι' αυτά που έζησα και γράφτηκαν βαθιά στην ψυχή μου. Δεν μπόρεσα ποτέ στις σφαίρες ή στα άψυχα κορμιά το δίκιο να δώσω. Ολο αναρωτιόμουνα γιατί τα κυπαρίσσια που είναι πάντα όρθια, γερμένα να τα δω^. γιατί αυτά τα χέρια που έδειχναν τον ουρανό, τη γη να αγκαλιάσουν.

Αμφίβολη εποχή. Ποιος ξέρει αν αυτοί που έπεσαν στη γη σώπασαν για πάντα. Αν οι ιδέες τους, που δεν έπεσαν στη γη αλλά ανέβηκαν ψηλά, αιώνια στον κόσμο θα πλανιούνται.

Μακρινή ανάμνηση... Ακόμα δεν ξεδιάλυνα αν σταματώντας τη ζωή, σταματάς και το Πιστεύω. Αν έχεις το δικαίωμα τη ζωή να σταματάς. Ξεγελασμένη εποχή. Το Πιστεύω είναι πολύ δύσκολο - ίσως αδύνατο - να το σβήσεις, να το ξεγράψεις από τις ψυχές που πάλεψαν γι' αυτό...

***

-- Θα ήθελα να ξεκινήσουμε αυτήν τη συνέντευξη με το ερώτημα της παράστασης: Είμαστε εμείς που διαμορφώνουμε την εποχή που ζούμε ή είναι η εποχή που διαμορφώνει τις ζωές μας;

-- Αυτό το έργο, που θίγει το ζήτημα της ευθύνης μας απέναντι σε όλα, βοηθάει λες να συνειδητοποιήσουμε πόσο κρίσιμες - ιδιαίτερα σήμερα σε προεκλογική περίοδο - θα είναι οι επιλογές και οι αποφάσεις μας;

-- Το έργο είναι πραγματικά επίκαιρο. Νομίζω πως χρειάζεται να επιλέγουμε κάθε μέρα τον τρόπο της συμμετοχής μας σε όλα, να αξιολογούμε και να αποκωδικοποιούμε καθετί που συμβαίνει γύρω μας, στην κοινωνία μας, στον κόσμο. Ειδικά, τώρα έχω - περισσότερο από ποτέ - την αίσθηση του επείγοντος! Ολα γύρω μας φωνάζουν να κάνουμε όλοι μας το καθήκον μας απέναντι στην εκμετάλλευση και στον φασισμό που καραδοκεί, επιλέγοντας με την ψήφο μας εκείνες τις πολιτικές που με πράξεις, κι όχι με λόγια, θα βάλουν φραγμό στον ρατσισμό, στη συστηματική κακοποίηση των δημοκρατικών θεσμών, θα υπερασπίσουν τα κατακτημένα δικαιώματα χρόνων, που πλέον αμφισβητούνται ή καταργούνται. Δεν είναι αυτή η ζωή που θέλουμε ούτε, βεβαίως, κάπως έτσι θέλουμε να είναι το μέλλον των επόμενων γενεών.

-- Ο συγγραφέας υπογραμμίζει τον τρόπο που η πολιτική αναταραχή του 1932 στο Βερολίνο αλλάζει σταδιακά τις ισορροπίες στις ανθρώπινες σχέσεις, γκρεμίζοντας ψευδαισθήσεις. Σύννεφα ναζισμού τότε, ιστορίες ναζισμού και σήμερα... Σε προβληματίζει το ζήτημα του κόμματος Κασιδιάρη;

-- Θα μπορούσε το μήνυμα του έργου να εκληφθεί ως μια επείγουσα προειδοποίηση και για τα δικά μας «τυφλά σημεία», για όσα εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε σχετικά με τον ρόλο μας στη σημερινή συγκυρία;

-- Το έργο υπενθυμίζει και περιγράφει την επικίνδυνη αδιαφορία της κοινωνίας. Λέει: «Αυτός ο αιώνας χρειαζόταν ήρωες. Αλλά έχει εμάς: Τόσο συγκροτημένους, αλλά εντελώς απαθείς. Η Ιστορία λέει σηκωθείτε, κι εμείς τρικλίζουμε και καταρρέουμε κλαίγοντας, ανίκανοι να σηκώσουμε το φορτίο των καιρών». Σημειώνει χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης μας: «Αν αναλογιστούμε ότι η άνοδος του ναζισμού έγινε σε μια εποχή μεγάλης οικονομικής κρίσης, με αυξανόμενα φαινόμενα βίας και ρατσισμού και ανατράφηκε από την απαθή στάση των πολιτών της χώρας, τότε αναπόφευκτα κάνει κανείς ανατριχιαστικούς παραλληλισμούς με το δικό μας σήμερα. Το έργο του Κούσνερ μάς βάζει απέναντι σε έναν καθρέφτη να κοιτάξουμε στο παρελθόν το δικό μας μέλλον».

-- Ναι, ήταν η πρώτη! Η Λαμπέτη κι ο Χορν έμεναν στην ίδια πολυκατοικία που έμενε η θεία μου, στη Β. Σοφίας. Τους είχα εντοπίσει και τους «έφαγα» τους δικούς μου να με πάνε στο θέατρο. Εγώ τότε, από τη μια έπαιζα με κούκλες, φτιάχνοντας ιστορίες - ήμουν κάπως φαντασιόπληκτο παιδάκι, με ειδικότητα να φτιάχνω και να παίζω σε σενάριά μου - κι από την άλλη έλεγα συνεχώς ποιήματα στο Δημοτικό σε όλες τις σχολικές γιορτές. Στο Γυμνάσιο αργότερα, ο καθηγητής των Νέων Ελληνικών είχε μεγάλη αγάπη στην ποίηση. Με έβαζε στην έδρα να απαγγέλλω. Το αγαπημένο μου ποίημα τότε ήταν το «Την είδα την ξανθούλα την είδα ψες αργά...», Σολωμός. Από τότε ήμουν αποφασισμένη να γίνω ηθοποιός, όχι όμως κι ο πατέρας μου. Ηρθε, λοιπόν, ο κ. Ντόκας ο καθηγητής στο σπίτι, που ήξερε το όνειρό μου και του είπε: «Κύριε Σεϊρλή, κάνετε έγκλημα». Ανένδοτος ο μπαμπάς. Πήγα στα 18 μου για 2 χρόνια στο Λονδίνο, σπουδάζοντας «Εμπόριο και Επιχειρείν», ύστερα επέστρεψα στην Ελλάδα, ως γραμματέας στην «Canadian Pacific Airlines», ώσπου μια ωραία μέρα είπα στη μητέρα μου: «Πες στον πατέρα μου ότι αποφάσισα να βγω στο θέατρο και δεν το διαπραγματεύομαι». Εδωσα και στο Εθνικό και στο «Τέχνης», πέρασα και στα δύο. Μπήκα στη σχολή του Εθνικού πρώτη (τελικά βγήκαμε και πρώτες με την Λήδα Τασοπούλου). Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα.

-- Ο πατέρας σου το πήρε απόφαση;

-- Ε, ναι. Μετά από χρόνια, στον μονόλογό μου της Μ. Αξιώτη «Δύσκολες Νύχτες», είπε ο μπαμπάς, καλή του ώρα: «Εγκλημα θα είχα κάνει»!

-- Εχεις σκεφθεί ποτέ τι θα έκανες αν δεν υπήρχε το θέατρο στη ζωή σου ή αν δεν σου επιτρεπόταν να ασχοληθείς με αυτό;

-- Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα μπορούσα να έκανα κάτι άλλο. Μα κι ό,τι άλλο να έκανα, πάλι παράλληλο με το θέατρο θα ήταν. Καθηγήτρια υποκριτικής, γράψιμο σεναρίων, οτιδήποτε θα είχε σχέση με τον ηθοποιό.

-- Από την πρώτη σου παράσταση του '75, την «Ιστορία του Αλή Ρέτζο», του Μάρκαρη, μέχρι σήμερα με το «Ενα σπίτι φωτεινό σαν μέρα», του Τόνι Κούσνερ, τι σου έμαθε η Τέχνη σου; (αλλά και τι σου στέρησε...)

-- Η Τέχνη όταν αφοσιώνεσαι πραγματικά σε αυτήν, σου είναι πραγματικά απαραίτητη. Σου στερεί, θεωρώ, ελάχιστα πράγματα, σε σχέση με αυτά που σου προσφέρει! Πιστεύω ότι με έκανε καλύτερο άνθρωπο! Ισως, αν κάτι μου στέρησε, ήταν ο χρόνος για περισσότερα ταξίδια.

-- Είσαι από τους σπάνιους ηθοποιούς που σημαδεύουν τους ρόλους που ερμηνεύουν! Πώς συμβαίνει, πώς το καταφέρνεις αυτό; Ποια διαδρομή ακολουθείς;

-- Τη διαδρομή της αθωότητας! Πώς παίζει ένα παιδί; Πόσο άμεσα περνάει από το κλάμα στο γέλιο; Πώς αντιδράει μια γάτα; Εμαθα πολλά από την Μιτσούκο μου 12 χρόνια. Σιγά σιγά δημιούργησα μέσα μου μια αποσκευή εκφραστικών μέσων, μέσα από τη συνεχή παρατήρηση και την όξυνση των αισθήσεων. Δεν έχω τη λογική του Actors Studio, είμαι της Αγγλικής Σχολής περισσότερο, ίσως γι' αυτό λένε ότι μεταμορφώνομαι πολύ εύκολα.

-- Τρία ονόματα: Μηνάς Χατζησάββας, Νίκος Σκυλοδήμος, Μισέλ Πικολί. Τι σημαίνουν για εσένα;

-- Τρεις μεγάλες αγάπες! Τρεις πολύ μεγάλες απώλειες.

-- Εζησες σχεδόν στα κόκκινα τις δεκαετίες του '60 και '70, συμμετέχοντας σε όλα. Πώς σχολιάζεις σήμερα όσους δεν νοιάζονται για την πολιτική; Τι συνέπειες έχει η στάση τους στους υπόλοιπους;

-- Σήμερα έχει χαθεί το «μαζί», το «ο ένας για τον άλλον», η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη, οι παρέες που γράφουν ιστορία! Αυτό νομίζω είναι το πρόβλημα της εποχής μας! Ο καθένας μόνος του δεν μπορεί να φέρει κανένα αποτέλεσμα στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Χρειάζεται οργάνωση. Η απάθεια και η αδιαφορία - που τις θεωρώ πηγές μεγάλων δεινών - έχουν να κάνουν νομίζω με την έλλειψη οράματος, τον φόβο και την απογοήτευση.

-- Εχεις πει πως τέσσερα πράγματα δεν γυρίζουν πίσω. Η πέτρα που έριξες, η λέξη που είπες, η ευκαιρία που έχασες και ο χρόνος που πέρασε. Για ποιο απ' όλα έχεις μετανιώσει;

-- Πιστεύω πως έχω κάνει πολλή δουλειά πάνω στα λάθη και τις ενοχές μου. Εχω ζητήσει συγγνώμη! Προσπαθώ να μην κοιτάω πίσω. Να προχωράω μόνο μπροστά. Δεν είναι πάντα εύκολο αυτό, αλλά είναι το σωστό.

-- Επαιξες μια καθολική μοναχή σε αμερικανική ταινία, το 1980, και 33 χρόνια μετά κάνεις τη μοναχή Αυξεντία στο «Μαύρο Ρόδο». Θα 'λεγα πως της έχεις δώσει μια... επαναστατική διάσταση, εντελώς δικό σου γνώρισμα. Συμφωνείς;

Με την «Αυξεντία» του «Μαύρου Ρόδου» είναι άλλη μια όμορφη συνάντηση! Ετσι ονομάζω τους ρόλους μου: «Συναντήσεις»! Αγαπημένες σχεδόν όλες. Και με την «Αυξεντία» (τόσο αντίθετη από μένα) αγαπηθήκαμε πολύ.

-- Τι ελπίζεις - αλλά και τι πρέπει - να συμβεί, μετά την 21η Μαΐου; Τι θέλεις ν' αλλάξει σ' αυτήν τη χώρα;

-- Ελπίζω οι ψηφοφόροι να πάνε στις κάλπες μετά από προβληματισμό και βαθιά σκέψη για το τι είναι καλύτερο για τη χώρα και όχι για τα ατομικά τους συμφέροντα ή τις προσωπικές τους επιδιώξεις. Αν συμβεί αυτό, μπορεί ν' αλλάξουν πολλά πράγματα, αν συνειδητοποιήσουμε, δηλαδή, ότι είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας, να ζήσουμε σ' έναν δίκαιο κόσμο και να διαμορφώσουμε ένα καλύτερο μέλλον.