Την Κυριακή 13 Νοέμβρη, στις 12 μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα), η Τομεακή Οργάνωση Καλλιτεχνών Αττικής του ΚΚΕ πραγματοποιεί εκδήλωση - συζήτηση με θέμα «"Για να ρίξουμε στα σκοτάδια φως" - Η παρέμβαση του ΚΚΕ στους χώρους πολιτισμού». Θα μιλήσει ο Νίκος Σοφιανός, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος.

Είχε σπουδάσει στη Δραματική Σχολή του Πέλου Κατσέλη και είχε συνεργαστεί με το «Αμφι-θέατρο» του Σ. Ευαγγελάτου, το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης, το ΚΘΒΕ, διάφορα ΔΗΠΕΘΕ κ.λπ., ενώ τη δεκαετία του '90 είχε συμμετάσχει και σε τηλεοπτικές σειρές.

Στην εκδήλωση θα παρευρεθεί ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

Για το έργο της Ι. Καρατζαφέρη θα μιλήσουν τα μέλη του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ Γιώργος Μηλιώνης, δημοσιογράφος, και Νίκη Κυριαζή, φιλόλογος. Χαιρετισμούς θα απευθύνουν ο εκπαιδευτικός Θανάσης Καραμπέτσος, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Φώντας Λάδης και η ερμηνεύτρια Γιώτα Βέη.

Αποσπάσματα από βιβλία της Ι. Καρατζαφέρη θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Ελένη Γερασιμίδου και Γιώργος Κιμούλης. Στην εκδήλωση θα προβληθεί βίντεο με αποσπάσματα από τη δράση της δημιουργού και από συνεντεύξεις της σε ντοκιμαντέρ που έχει επιμεληθεί ο σκηνοθέτης Γιάννης Κατωμερής.

Η Ιωάννα Καρατζαφέρη αποτελεί ίσως μοναδική περίπτωση, για την πρωτοτυπία του στιλ γραφής της, την ανάδειξη πλευρών της κατάστασης της γυναίκας όταν το γυναικείο ζήτημα δεν συζητιόταν πλατιά, τη φρεσκάδα της ματιάς της, τον πλούτο κοινωνικών σχέσεων που αποτυπώνει στα γραπτά της.

Συνδέθηκε σε πολύ νεαρή ηλικία - καταρχάς συναισθηματικά - με το ΚΚΕ, την περίοδο της ταξικής αναμέτρησης του Δεκέμβρη '44. Με αυτά τα συναισθήματα και με τα προσωπικά της χαρακτηριστικά, μιας ανυπότακτης προσωπικότητας, τολμηρής, που αναζητούσε την αλήθεια και το δίκιο, πορεύεται έως σήμερα στο πλάι του ΚΚΕ.

Η Μίνα Αδαμάκη γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά της χρόνια στον Βόλο και ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ομως, την κέρδισε το θέατρο και σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν κάνοντας την πρώτη της εμφάνιση, ως μαθήτρια ακόμα, στο έργο «Η δολοφονία του Ζαν - Πωλ Μαρά».

Από τα τέλη της δεκαετίας του '70 και στη συνέχεια παίζει διαρκώς στο θέατρο και ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της «Ελεύθερης Σκηνής».

Την περίοδο 1989 - '92 πρωταγωνιστεί μαζί με την Αννα Παναγιωτοπούλου και τη Νένα Μεντή στην τηλεοπτική σειρά «Τρεις Χάριτες» που σημείωσε τεράστια επιτυχία, ενώ συμμετείχε και σε άλλες τηλεοπτικές σειρές και ταινίες. Παράλληλα συνέχισε στο θέατρο πρωταγωνιστώντας αλλά και σκηνοθετώντας σημαντικά έργα της παγκόσμιας δραματουργίας. Τελευταία της θεατρική συμμετοχή ήταν το 2019 - '20 στην πολύ επιτυχημένη παράσταση «Μήδεια» του Μποστ, σε σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη, που ενσάρκωσε τον ρόλο της Καλόγριας Πόλυ.

Σε ανακοίνωσή του για τον θάνατο της Μίνας Αδαμάκη, το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ σημειώνει:

«Το ΚΚΕ εκφράζει τη θλίψη του για τον θάνατο της ηθοποιού Μίνας Αδαμάκη. Απόφοιτος της Σχολής του Θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν και έχοντας σπουδάσει κουκλοθέατρο και παντομίμα στο Λονδίνο, η Μίνα Αδαμάκη ερμήνευσε πλήθος ρόλων στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση.

Ιδρυσε τον θίασο "Θεατρική Συντεχνία" και υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ελεύθερης Σκηνής.

Ως "Ειρήνη" στην τηλεοπτική σειρά "Τρεις Χάριτες" - δίπλα στις Νένα Μεντή και Αννα Παναγιωτοπούλου - έγινε οικεία σε εκατομμύρια τηλεθεατές και κυρίως συνέδεσε το πρόσωπό της με μια εποχή, όπου οι πρωταγωνιστές, όπως η ίδια είπε, "καταλάβαιναν την επιτυχία από την αγάπη που τους έδειχνε ο κόσμος".

Το ΚΚΕ εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια στην οικογένεια και τους οικείους της».

Συνολικά τα τρία Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ έχουν πάνω από 100 κενές οργανικές θέσεις: Η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα (ΕΣΟ) 54, η Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής (ΟΣΜ) 30, η Χορωδία 33 κενές για χορωδούς και μία κενή για πιανίστα.

Ενα μέρος αυτών των ελλείψεων καλύπτονταν μέχρι τώρα με συμβάσεις που ανανεώνονταν για περίπου 25 μουσικούς (22 στην ΕΣΟ και 3 στην ΟΣΜ) με εξαιρετικά βιογραφικά, που έχουν αξιολογηθεί και κριθεί κατάλληλοι με δύο διαγωνισμούς τύπου ΑΣΕΠ το 2010 και το 2014, ωστόσο συνεχίζουν να απασχολούνται ως συμβασιούχοι. Να σημειωθεί ότι για την ανάγκη μονιμοποίησης αυτών των συμβασιούχων το ΚΚΕ πριν μερικούς μήνες είχε καταθέσει Επίκαιρη Ερώτηση στη Βουλή, ζητώντας παράλληλα να καλυφθούν όλες οι κενές οργανικές θέσεις όλων των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ με μόνιμες και σταθερές σχέσεις εργασίας.

Και ενώ δεν έχει γίνει κανένα βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, τώρα η ΕΡΤ ανακοινώνει ότι θα δώσει 28 συμβάσεις στα Σύνολα, μοιράζοντας 7 συμβάσεις στη Χορωδία, που δεν είχε μέχρι τώρα, κόβοντάς τες από την ΕΣΟ και δίνοντας και 3 παραπάνω στην ΟΣΜ. Το αποτέλεσμα όμως θα είναι μουσικοί που εργάζονται εδώ και πάνω από 10 χρόνια με συμβάσεις στην ΕΣΟ να μείνουν χωρίς δουλειά!

Και ακόμα για όλα τα υπόλοιπα οργανικά κενά, η διοίκηση της ΕΡΤ συζητά τη διενέργεια εξετάσεων για τη διαμόρφωση μητρώου «συνεργατών», οι οποίοι θα καλούνται όποτε τα Σύνολα της ΕΡΤ θα έχουν συναυλία, ως αυτοαπασχολούμενοι με ΤΠΥ, χωρίς τα δικαιώματα που προκύπτουν από την εργατική νομοθεσία.

Οπως καταγγέλλει ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος (ΠΜΣ), με αυτές τις εξελίξεις η ΕΡΤ «μετατρέπει τις σταθερές εργασιακές σχέσεις, που απαιτεί η φύση της εργασίας, σε αέναη εργασιακή ομηρία. Παράλληλα υποβαθμίζει σοβαρά την καλλιτεχνική επάρκεια των Συνόλων, αφού σε κάθε συναυλία η σύνθεσή της θα είναι εντελώς διαφορετική. Συγχρόνως θα καταργηθεί αργά ή γρήγορα η καλλιτεχνική αυτοτέλεια των τριών Μουσικών Συνόλων, που θα αυξομειώνονται σαν ακορντεόν».

Ο ΠΜΣ αντιπαλεύει την κατάργηση των σταθερών εργασιακών σχέσεων στα Μουσικά Σύνολα και διεκδικεί μεταξύ άλλων:

Μονιμοποίηση των μουσικών που καλύπτουν οργανικές θέσεις των Μουσικών Συνόλων, αδιάλειπτα για 8 χρόνια, μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό. Πανελλήνιο διαγωνισμό για την κάλυψη όλων των κενών οργανικών θέσεων και των τριών Μουσικών Συνόλων, με μουσικούς με σταθερές εργασιακές σχέσεις, και για τους μουσικούς της ΕΡΤ αμοιβές αντίστοιχες των συναδέλφων τους που εργάζονται στις κρατικές ορχήστρες.

Μετάφραση: Τίνα Γιαννούλη. Δραματουργική επεξεργασία: Κώστας Νταλιάνης - Εβίτα Παπασπύρου. Σκηνοθεσία: Κώστας Νταλιάνης. Σκηνικά - κοστούμια: Αντώνης Χαλκιάς. Σκηνοθετική επιμέλεια κινηματογραφημένου υλικού: Κώστας Σταματόπουλος. Η μουσική επιμέλεια και οι φωτισμοί είναι του σκηνοθέτη. Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Λάμπρου.

Ακούγονται οι φωνές των ηθοποιών Φάνιας Νταλιάνη, Βασίλη Γεωργοσόπουλου, Αντρέα Βελέντζα, Κατερίνας Κοντογούρη, Ειρήνης Δρακουλέλη, Κώστα Νταλιάνη.

Διάρκεια παράστασης: 1 ώρα και 10 λεπτά (χωρίς διάλειμμα).

Παραστάσεις: Σάββατο 21.30, Κυριακή 19.00.

Εισιτήρια στο ταμείο του θεάτρου και στο www.ticketservices.gr: 12 ευρώ γενική είσοδος. 8 ευρώ φοιτητικό/νεανικό, άνω των 65, άνεργοι, ομαδικό. 5 ευρώ ατέλεια.

Κατόπιν συνεννόησης (τηλ.: 6932.454.812) παραστάσεις μπορούν να γίνουν πρωινές ώρες για σχολεία, ενώ για μαζικές κρατήσεις από φορείς ισχύει το μειωμένο εισιτήριο των 8 ευρώ, μετά από σχετική επικοινωνία.

-- Τι ήταν αυτό που σας έκανε να αγγίξετε ένα δύσκολο θέμα, όπως είναι η Παιδεία και το εκπαιδευτικό σύστημα;

Κώστας Νταλιάνης: Στο θέατρο «Μοντέρνοι Καιροί», πάντα επιλέγαμε έργα που να θίγουν ουσιώδη κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, που να έχουν κάτι να πουν στον κόσμο.

Τα προβλήματα της Παιδείας είναι πολλά και μας αφορούν όλους, γονείς, παιδιά, δασκάλους. Η Παιδεία είναι ένας θεμελιώδης λίθος της κοινωνίας και κρίνει το μέλλον της, μιας και τα παιδιά είναι το μέλλον του κόσμου.

Με τη συμμετοχή των «Μοντέρνων Καιρών» σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα γύρω από την καλλιτεχνική εκπαίδευση, ήρθαμε σε επαφή με Ρουμάνους καλλιτέχνες, φίλους μας πια, τον Ράντου Απόστολ και τη Μιχαέλα Μιχαΐλοβ. Είναι οι συγγραφείς του έργου «Τα Ορια». Το έργο τους μας άρεσε - πολλά τα κοινά προβλήματα στην Εκπαίδευση στην Ελλάδα και τη Ρουμανία - και συμφωνήσαμε να το ανεβάσουμε στην Ελλάδα, με την προϋπόθεση ότι θα είχαμε το δικαίωμα να παρέμβουμε στο έργο, ώστε να μπορέσουμε να μιλήσουμε για την Παιδεία με τον τρόπο ακριβώς που εμείς θέλαμε. Μας πρόσφεραν απόλυτη ελευθερία και έτσι φτάσαμε στη σημερινή μας παράσταση.

-- Τι υποδηλώνει ο τίτλος του έργου... «Τα Ορια»;

Κ. Ντ.: Τα «Ορια» της παράστασης αφορούν πρωτίστως την Παιδεία, το εκπαιδευτικό σύστημα. Ομως, ένα θέμα τόσο βαθύ και πολύπλοκο συνδέεται με τη γενικότερη πολιτική και κοινωνική κατάσταση, άρα τον δημόσιο βίο και μιας και μιλάμε για παιδιά και γονείς συνδέεται με την οικογένεια και άρα τον ιδιωτικό μας βίο.

Ε. Π.: Είναι τα όρια που θα έπρεπε να βάζουμε και να υπερασπιζόμαστε, αυτά που μας βάζουν, αυτά που πρέπει να σπάσουμε. Η έννοια των ορίων διαπερνάει από άκρου εις άκρο την κοινωνική διάρθρωση, έχει πολιτική σημασία, οντολογική διάσταση και ψυχολογικό υπαινιγμό.

-- Στην ελληνική εκδοχή αποφασίσατε να προσθέσετε και μια τρίτη πράξη, που ξεφεύγει από τα στενά όρια του σχολείου...

Ε. Π. - Κ. Ντ.: Ηταν απαραίτητη αυτή η τρίτη πράξη. Επειδή η Παιδεία είναι κομμάτι της κοινωνίας, δεν είναι κάτι ξεκομμένο. Οταν η κοινωνία νοσεί, όταν η βία και ο φασισμός εξαπλώνονται, δεν μπορεί η Παιδεία να είναι υγιής. Η Παιδεία είναι ένα εργαλείο αλλαγής, αλλά μόνη της δεν φτάνει. Το να φανταζόμαστε ότι μπορεί να υπάρχει μια ιδανική Παιδεία μέσα στον καπιταλισμό είναι ψευδαίσθηση. Επρεπε λοιπόν να συνδεθεί διαλεκτικά η Παιδεία με την πραγματικότητα γύρω μας. Να βγει από τα στενά όρια του σχολείου, να συνδεθεί με την κοινωνία που το περιβάλλει, με την Παιδεία μέσα στη ζωή γενικότερα. Αλλιώς ο στόχος μας θα έμενε ανολοκλήρωτος.

-- Ενώ είναι μια παράσταση που θίγει σύνθετα ζητήματα, πολλά από αυτά αρνητικά φορτισμένα, εντούτοις ο θεατής φεύγει από το θέατρο με μια ανάταση και μια πίστη ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, η οποία χρειάζεται αυτήν τη στιγμή σε αυτούς που πρώτα και κύρια απευθύνεται η παράσταση, εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές...

Κ. Ντ.: Τα προβλήματα της Παιδείας, της διαπαιδαγώγησης γενικότερα, είναι περίπλοκα και δύσκολα. Και δεν μπορούν να βρεθούν οριστικές λύσεις μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, αλλά συνεχώς θα οξύνονται και θα μεγαλώνουν. Η παράστασή μας δεν καταθέτει μια πλήρη πρόταση για το πώς μπορεί ή πρέπει να είναι η Παιδεία. Κάνει νύξεις. Τσιγκλάει τη σκέψη. Προσπαθεί να προκαλέσει το κοινό να σκεφτεί, να συνδέσει τα συγκεκριμένα προβλήματα με τα γενικότερα προβλήματα της κοινωνίας.

Ε. Π.: Υπάρχει η πραγματικότητα, που είναι δυστοπική, που έχει μια απαίσια οσμή σήψης, κι αυτό είναι μια αλήθεια, αλλά δεν μπορείς να σταματήσεις εδώ, πρέπει να πεις την αλήθεια ολόκληρη. Και η αλήθεια ολόκληρη είναι ότι τα πράγματα ποτέ δεν μένουν στάσιμα. Η πραγματικότητα διαρκώς αλλάζει. Και δεν αλλάζει από μόνη της. Αλλάζει, κινούμενη από τις αντιφάσεις της, αλλάζει κι επειδή στοχαζόμαστε πάνω στην πραγματικότητα, και την αλλάζουμε εμείς.

«Ο άνθρωπος μετασχηματίζει τον κόσμο και ο μετασχηματισμένος κόσμος μετασχηματίζει τον άνθρωπο με τη σειρά του». Και... αυτό είναι Παιδεία.

Θέλαμε, λοιπόν, όπως λέει κι ο Μπρεχτ, να προσφέρουμε αυτήν την αλήθεια, σαν εργαλείο, σ' αυτούς που μπορούν και θέλουν να τη χρησιμοποιήσουν.

-- Και το συγκεκριμένο έργο καθώς και άλλα που έχετε ανεβάσει διακρίνονται από τον κοινωνικό τους προβληματισμό, ότι κάτι έχουν να μας πουν στο σήμερα. Δεν επιλέγετε εύκολα και ανώδυνα θέματα. Αυτό χαρακτηρίζει την Τέχνη σας;

Κ. Ντ.: Πιστεύουμε στον ανθρωπιστικό, κοινωνικό ρόλο του θεάτρου.

Υπηρετούμε ένα θέατρο που βρίσκεται σε άμεση επαφή με την ιστορική πραγματικότητα και αφουγκράζεται τα προβλήματα της εποχής του.

Πιστεύουμε πως κάθε καλλιτεχνική δράση είναι μια πολιτική πράξη και η εκπλήρωση αυτού του στόχου επιτυγχάνεται όταν η θεατρική πράξη δίνει στον άνθρωπο την υψηλότερη συνείδηση του εαυτού του, αλλά και τη συνείδηση της δύναμης που διαθέτει, να μεταμορφώνει διαρκώς τη φύση, την κοινωνία, τον ίδιο τον εαυτό του.

Ε. Π.: Ως καλλιτέχνες, ζούμε μέσα σ' αυτήν την κοινωνία, βλέπουμε πράγματα που μας καίνε και θέλουμε να μιλήσουμε γι' αυτά, μέσω της Τέχνης του θεάτρου. Είναι αναπόφευκτο να διαλέγουμε έργα με δύσκολα θέματα, έργα με κοινωνικό προβληματισμό. Αυτά μας καίνε, αυτά μας απασχολούν, γι' αυτά μιλάμε.

Στόχος μας δεν είναι η εμπορικότητα μιας παράστασης. Παρότι δεν έχουμε την πολυτέλεια να μη μας ενδιαφέρει ο οικονομικός παράγοντας - γιατί στηριζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις - παραμένουμε με πείσμα σταθεροί στα πιστεύω μας. Ανεβάζουμε έργα με αποκλειστικό γνώμονα το θέμα για το οποίο θέλουμε να μιλήσουμε κάθε φορά.

-- Πώς είναι για έναν ηθοποιό να πατά σε τόσους διαφορετικούς ρόλους μέσα σε μία μόλις ώρα;

Ε. Π.: Ο μονόλογος σαν είδος είναι αδυσώπητος. Ο ηθοποιός βρίσκεται μόνος του πάνω στη σκηνή και αναλαμβάνει την ευθύνη εξολοκλήρου. Πρέπει να κρατήσει το ενδιαφέρον του θεατή αμείωτο σε όλη τη διάρκεια της παράστασης και δεν μπορεί να μοιραστεί με κανέναν αυτήν την προσπάθεια. Οταν τώρα έχει να αντιμετωπίσει και τους διαφορετικούς ρόλους, τα πράγματα δυσκολεύουν κι άλλο. Χρειάζεται μεγάλη ευελιξία, τεταμένα αντανακλαστικά, διαρκής εγρήγορση, παθιασμένη ορμή αλλά και νηφαλιότητα, συγκρότηση, συγκέντρωση, πνευματική διαύγεια. Είναι ένα δύσκολο στοίχημα αλλά και μια μεγάλη πρόκληση και απόλαυση για τον ηθοποιό.

-- Πόσο στα όρια είναι να μπορεί να κάνει κάποιος θέατρο και μάλιστα να διατηρεί και τον δικό του χώρο στη σημερινή πραγματικότητα;

Κ. Ντ.: Είναι ακριβώς στα όρια. Το να προσπαθείς να κάνεις θέατρο με τους δικούς σου όρους, μέσα σ' αυτήν την πραγματικότητα που ζούμε είναι μια πράξη αντίστασης καλλιτεχνικής, κοινωνικής και πολιτικής. Αυτό χρειάζεται απαραίτητα τη στήριξη του κόσμου, όλων όσοι πιστεύουν και υποστηρίζουν αυτό που κάνεις. Αλλιώς δεν μπορείς να επιβιώσεις.

-- Κύριε Πάνου, ποια είναι η ατομική σας ιστορία και πώς τη χρησιμοποιήσατε για να φτιάξετε το παρόν σας και να σχεδιάσετε το μέλλον σας;

-- Αυτό που λέμε ατομική ιστορία καθορίζεται από δύο κεντρικούς άξονες, την καταγωγή και τις επιλογές. Οντας μέλος μιας εξωελλαδικής κοινότητας, φέρω, δίκην περιουσίας, όλη τη συσσωρευμένη εμπειρία και τα βιώματα που έχουν όλοι οι άνθρωποι ανά τον κόσμο, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε παρόμοιες συνθήκες, δηλαδή ως μέλη μιας μειονοτικής κοινότητας, των Ρωμιών της Πόλης εν προκειμένω, με όλα τα χαρακτηριστικά της. Από την άλλη, η επιλογή μου να βρεθώ συνοδοιπόρος, από το 1977 ακόμα, με το ΚΚΕ, είναι κάτι που με καθορίζει μέχρι σήμερα. Ετσι έμαθα να διαβάζω τον κόσμο, να τον κατανοώ και να αντιλαμβάνομαι τη θέση μου μέσα σ' αυτόν. Είναι τα δύο συστατικά στοιχεία της ταυτότητάς μου. Καταγωγή και ιδεολογία.

-- Μεγαλώσατε στην Κωνσταντινούπολη, σε μια πολυπολιτισμική συνοικία, με Aρμένιους, Eβραίους, Τούρκους και Κούρδους, με έντονο το αίσθημα φόβου, λόγω των διωγμών. Πώς επηρέασε τον χαρακτήρα σας ο αυτοέλεγχος στην έκφραση;

Giacomo Cosua

-- Εχετε πει πως είμαστε σε μια ιστορική στιγμή που ο καπιταλισμός καταφεύγει στον φασισμό. Πού πιστεύετε πως θα οδηγήσει η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη και η εμπλοκή της χώρας μας στον πόλεμο Ρωσίας - Ουκρανίας;

-- Τα σημάδια δεν είναι καλά, εδώ και πολύ καιρό. Ο πόλεμος της Ουκρανίας είναι μία από της εκφάνσεις της κρίσης, της παρατεταμένης κρίσης που αντιμετωπίζει ο καπιταλισμός. Και επειδή οι κρίσεις λύνονται, όπως η Ιστορία μάς δείχνει, με γενικευμένες συγκρούσεις, οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι. Επί το λαϊκότερον, «άρχισαν τα όργανα» και μένει να δούμε σε ποιανού τον σκοπό θέλουμε να χορέψουμε. Οτι θα χορέψουμε είναι βέβαιο και φυσικά σήμερα πια δεν υπάρχει η δικαιολογία τού δεν ήξερα, δεν άκουσα. Ηδη το ΚΚΕ έχει προειδοποιήσει από διετίας, στο τελευταίο του Συνέδριο, ότι η πιθανότητα ενός πολέμου είναι μεγάλη. Ως εκ τούτου κανείς έχει να επιλέξει εάν θα δεχτεί ή όχι να βάζουν άλλοι σε κίνδυνο τη ζωή του και τη ζωή των παιδιών του για δικό τους όφελος. Εάν θα δεχτεί να πληρώσει τα σπασμένα εν ολίγοις.

-- Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο ελάττωμα των Νεοελλήνων; Τι δεν θα μάθουν ποτέ;

-- Θα έλεγε κανείς πως ό,τι συμβαίνει είναι αποτέλεσμα πολύχρονων διεργασιών που συμβαίνουν στην κοινωνία από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους. Υποψιάζομαι ότι η κεντρική επιλογή είναι πως δεν θα ξεκολλήσει κανείς από τον βούρκο του «μοιραίοι και άβουλοι αντάμα». Αυτό είναι μια πολύ βολική θέση διότι επιλέγοντας να μη μετακινηθείς για να μην αλλάξεις, δεν χρειάζεται να κοπιάσεις για να μάθεις. Ως φαίνεται, το μάθημα είναι να παθαίνεις αλλά όχι να μαθαίνεις. Και φαίνεται οι αντοχές του υλικού είναι μεγάλες.

-- Η εικόνα της Ελλάδας του 2022, με τη φτωχοποίηση να καλπάζει, την ακρίβεια, την κλιμάκωση της τουρκικής επιθετικότητας, των σκανδάλων, των πλειστηριασμών και της διαφθοράς, ποιες σκέψεις σας δημιουργεί;

-- Συνεχίζοντας την προηγούμενη σκέψη, φαίνεται ότι τα αποτελέσματα μιας τέτοιας επιλογής έχουν ως συνέπεια να μην ενοχλείται κανείς από τη σταθερή φτωχοποίηση της κοινωνίας, μέχρι να απειληθεί ο ίδιος. Φωνασκούμε για τα φαινόμενα σήψης της κοινωνίας, αλλά σαν να πρόκειται για άλλη χώρα. Σα να υπάρχουν δύο χώρες. Το «Λαδοκρατικό Ελλαδιστάν» και το «Ωχαδερφιστάν», που συμβιώνουν ειρηνικά χωρίς συνοριακές διαφορές. Σαν την Ελβετία με το Λιχτενστάιν. Ακόμα κι όταν μας αγγίζει η βρώμα, ο θυμός μας κρατάει λίγο, και γίνεται παραίτηση, αδράνεια και παθητικότητα. Είμαστε μέχρι τον λαιμό στον βούρκο, αλλά από κάτω πατάμε στο στέρεο έδαφος του φόβου για ρήξεις και αλλαγές. Αυτό δεν είναι μια επιλογή;

-- Ζείτε στα Εξάρχεια. Σας αρέσει αυτή η πόλη;

-- Η αδιαφορία για το μέλλον μας δημιούργησε ένα τέρας, με το οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να συμβιώνουμε. Μια από τις ωραιότερες πόλεις του κόσμου, και το εννοώ, μια πόλη με θαλασσινό ορίζοντα, μια πόλη ανοικτή, έγινε μια περίκλειστη έρημος πολυκατοικιών. Εάν λοιπόν δεν ενοχλείσαι με το τέρας, το οποίο όχι μόνο συνήθισες αλλά το βρίσκεις και συμπαθητικό, είναι επόμενο να σου πετούν κατάμουτρα πάρκα τσέπης και ιαπωνικούς κήπους, όταν στο επόμενο τετράγωνο δεν υπάρχουν καν πεζοδρόμια. Η συνήθεια τα τακτοποιεί όλα, όπως λέει ο Προυστ, κι εμείς έχουμε συνηθίσει να βρίζουμε τους δημάρχους για 2,5 λεπτά και μετά να τους ψηφίζουμε. Δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς το φαινόμενο για δεκαετίες να εκλέγονται φερέλπιδες δήμαρχοι που θα αλλάξουν δήθεν την πόλη και την κάνουν ακόμη χειρότερη. Οπότε υπ' αυτές τις συνθήκες, το να βγάλει πρωθυπουργό η «φοινικική απατεωνία» δεν είναι απλώς πιθανό αλλά μάλλον είναι και επιθυμητό. Ε, αυτό με τρομάζει.

-- Είστε η περίπτωση ενός διανοουμένου, ενός ηθοποιού - συγγραφέα που γράφει, όπως παίζει θέατρο και όσο γράφει, τόσο ανακαλύπτει πράγματα για την υποκριτική τέχνη. Ποιο είναι άραγε το σημαντικότερο εύρημά σας;

-- Το πολυδιάστατο της ανθρώπινης ύπαρξης και το αναντικατάστατο όπλο του λόγου. Από σκηνής, έστω για λίγο, μπορείς να πεις και να κάνεις τα πάντα σε επίπεδο λόγου. Αυτό είναι μια σπουδαία ελευθερία. Είναι η δυνατότητα που έχει ο ηθοποιός, ο ηθοποιός επιμένω, να δημιουργεί για τον θεατή, μαζί με τον θεατή, έναν άλλο χώρο, όπου εκεί μπορούν να συνομιλήσουν και να αισθανθούν ό,τι επιθυμούν, και μαζί και χώρια. Η σοφία του παιδικού παιχνιδιού είναι ο μόνος τρόπος να δημιουργείς στον άλλον, αναγνώστη ή θεατή, τη δυνατότητα μιας άλλης ζωής. Είναι η πρώτη ύλη για την ουτοπία και οι ουτοπίες είναι η μαγιά των αλλαγών, πάντα.

-- Αναρωτιέμαι αν τηρήσατε τα στάνταρντ, που - στο ξεκίνημά σας - θέσατε στον εαυτό σας...

-- Εκ των υστέρων, όπως φαίνεται, σίγουρα. Τότε δεν το γνώριζα, αλλά σήμερα καταλαβαίνω πως υπήρχαν αρχές και στόχοι, ασυνείδητοι, αλλά υπήρχαν. Το κέρδος της Τέχνης είναι ο εξανθρωπισμός και όσο το μοιράζεσαι τόσο αυξάνεται, και τότε αισθάνεσαι πλούσιος, ακόμα πιο πολύ.

-- Στο τελευταίο σας βιβλίο, «Στα θυρανοίξια της μνήμης παρευρεθήκαμε φορώντας τα καλά μας», των εκδόσεων «Αγρα», σας απασχολεί η μνήμη. Είναι άραγε το καταφύγιό μας; Θα βρούμε εκεί τις απαντήσεις που ψάχνουμε;

-- Ο τίτλος παραπέμπει στη μνήμη, ωστόσο το περιεχόμενο συνιστά μια συνομιλία με το έργο, «Ιστανμπούλ, Πόλη και Αναμνήσεις», του Ορχάν Παμούκ. Είναι μια οφειλόμενη απάντηση. Μια ευθεία απάντηση στο έργο του συγγραφέα. Αλλά αυτό είναι ένα λογοτεχνικό έργο, για ένα λογοτεχνικό πρόσωπο που δυσκολεύεται, αδυνατεί να συνθέσει ένα έργο, είναι μια κατασκευή. Μια κατασκευή με υλικά της προσωπικής μου διαδρομής, ωστόσο μια κατασκευή. Η Ιστορία μπορεί να εξηγήσει, ασφαλέστερα, φαινόμενα παροντικά και σε προσωπικό και σε κοινωνικό επίπεδο. Η μνήμη είναι συνισταμένη αισθητικών και ψυχικών εμπειριών που αλληλοκαλύπτονται, είναι σύνθεση ποικίλων διαστρωματώσεων, δίνει πληροφορίες, αλλά όχι απαντήσεις επιστημονικά τεκμηριωμένες. Από την άλλη, το όνειρο είναι μια ψυχική διαδικασία που εξηγεί πολλά για το είναι μας, και συχνά το προτιμώ από μια αβέβαιη μνήμη.

-- Αφηγηθήκατε μία προσωπική ιστορία, αλλά κι ένα συλλογικό δράμα. Την τραγωδία του διωγμού από τον τόπο σου και ένα μόνιμο πένθος μέσα σου. Νιώσατε ξένος εδώ; Αναγκαστήκατε ποτέ να προσφύγετε στα ...θυρανοίξια της μνήμης και όχι στην πραγματική ζωή;

-- Στη δημιουργική διαδικασία η μνήμη, η αθέλητη μνήμη, η ξεχασμένη μνήμη, είναι η βασιλική οδός. Ολη η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα έργο Τέχνης, είτε το θέλουμε είτε όχι, εκκινεί από βιώματα προσωπικά. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε παρά μόνο μέσα από αυτό που είμαστε και αυτό στο οποίο τείνουμε να είμαστε. Και αυτό που είμαστε στο εδώ και τώρα είναι σύνθεση εμπειριών και βιωμάτων. Ο κάθε άνθρωπος, πέρα από τις επίκτητες ιδιότητες ως κοινωνικό ον, είναι η επεξεργασία αυτού που έχει ζήσει συνειδητά και ασυνείδητα.

-- Γράφετε κάπου «...το γεγονός της υποχρεωτικής εγκατάλειψης, με άφησε μετέωρο ανάμεσα σε δύο τόπους και δύο χρόνους, σε δύο πόλεις, ανάμεσα σε δύο γλώσσες, ανάμεσα στο Εμείς και στο Εσείς, με ανάγκασε να βιώνω τη ζωή μου στον ενδιάμεσο χώρο, να μην μπορώ να επιλέξω τόπο, γλώσσα, ανήκειν». Φοβηθήκατε μήπως μπορεί και να είστε ένας αναξιόπιστος αυτοβιογράφος;

-- Ο στοχασμός επί εαυτού είναι πάντοτε μια εργασία επισφαλής, εφόσον δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να αξιολογούμε τα νομίσματά μας. Και μας συμβαίνει συχνά, τα νομίσματά μας να είναι κάλπικα.

-- Τι ονειρεύεστε να ζήσει άμεσα ο ηθοποιός εαυτός σας και τι ο συγγραφέας;

-- Σε εποχές μεγάλης επισφάλειας, όπου αυτό που σχεδιάζεις το πρωί ανατρέπεται το βράδυ, θα ήθελα να παραμένουμε ετοιμοπόλεμοι για τη ζωή, να βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο, και να μην παραδοθούμε αμαχητί. Πώς; «Με το πνεύμα των παρτιζάνων», όπως μου λέει συχνά ο σπουδαίος Βασίλης Παπαβασιλείου. Με επαγρύπνηση και αισιοδοξία.