Ο Νικόλαος Δ. Τζουγανάτος (1906-1994) υπήρξε δεινός αρχαιοελληνιστής και λατινιστής, βαθύς γνώστης της ελληνικής γλώσσας, που άφησε εποχή τόσο για τη διδασκαλία του σε πολλά σχολεία όσο και για το σχετικό συγγραφικό του έργο. Αρκετά από τα βιβλία του όπως ή «Σύνταξις της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης» και τα «Θέματα Αρχαίων Ελληνικών» αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και κυκλοφορούν ακόμα.

Το βιβλίο του «Οταν οι τοίχοι μιλούν» αποτελεί ένα μοναδικό ντοκουμέντο που ήρθε στο φως της δημοσίευσης και της ιστορικής έρευνας χάρη στην πρωτοβουλία των παιδιών του, Δημήτρη και Μαίρης.

Ο Νικόλαος Τζουγανάτος ήταν καθηγητής στη Βαρβάκειο και πήρε μέρος στη δράση του ΕΑΜ στην περιοχή του Χαλανδρίου, όπου πρόσφερε ακούραστα. Κατά την περίοδο της σύγκρουσης του Δεκέμβρη πρόσφερε μέσα από τη Λαϊκή Επιτροπή Χαλανδρίου. Το έργο των Λαϊκών Επιτροπών εκείνες τις μέρες ήταν ο επισιτισμός, η περίθαλψη τραυματιών, παιδιών, ηλικιωμένων και ανήμπορων και η γενικότερη στήριξη του ΕΛΑΣ.

Για αυτήν τη δράση του ο συγγραφέας, όπως και χιλιάδες αγωνιστές αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, συνελήφθη και σύρθηκε στα δικαστήρια με χαλκευμένες κατηγορίες ότι διέπραξε δολοφονίες αθώων, στη συνέχεια κλείστηκε στα υπόγεια των Φυλακών Χατζηκώ(ν)στα. Το εν λόγω κάτεργο βρισκόταν στην οδό Πειραιώς και εκεί στην Κατοχή κλείστηκαν χιλιάδες κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές.

Ο συγγραφέας έμεινε έγκλειστος εκεί επί ένα πεντάμηνο (5.3.1945 - 4.8.1945), εκεί κατάφερε στο μισοσκόταδο, από τους ματωμένους και βρώμικους τοίχους να αντιγράψει τα μηνύματα των αγωνιστών που είχαν κλειστεί τα αμέσως προηγούμενα χρόνια. Αγωνιστές που είχαν βασανιστεί άγρια, οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, τόσο εκεί όσο και σε άλλα σφαγεία της Γκεστάπο και της Ελληνικής Ειδικής Ασφάλειας στο Κρυστάλ, στην Οδό Ελπίδος και αλλού.

Αγωνιστές και αγωνίστριες που είχαν δει με τα μάτια τους τους κανίβαλους της Ειδικής Ασφάλειας να καίνε και να λεηλατούν τα σπίτια τους, να βιάζουν, να ανοίγουν κρανία, να αρπάζουν, να λεηλατούν, να δολοφονούν. Πολλοί κρατούμενοι έχοντας βιώσει όλη την αγριότητα, με θάρρος και πίστη στα ιδανικά του αγώνα περίμεναν το εκτελεστικό απόσπασμα. Αυτήν τη σύγκρουση καταγράφει ο Νικόλαος Τζουγανάτος, από τη μια τα «αιμοβόρα θηρία», από την άλλη το «αντιφέγγισμα του μεγαλείου μιας ηρωικής θυσίας για την απόκρουση της απειλής της δουλείας».

Το γραπτό του Τζουγανάτου δεν είναι δικό του, αλλά η φωνή και τα πολλά χαράγματα των αγωνιστών στους τοίχους της φυλακής. «Δεν είμαι εγώ εκείνος που τα γράφω. Θα δείτε με τη φαντασία σας το ίδιο το θύμα να χαράζει τα γράμματά του στους τοίχους του κελιού. Θα ακούσετε τους τριγμούς και θα αισθανθείτε τους παλμούς της καρδιάς του. Θα ανοίγουν τα στόματα και θα πάρουν φωνή οι τοίχοι των φριχτών υπογείων της φυλακής. Μαζί με τη φωνή θα δείτε και τους κόκκινους λεκέδες από το αίμα των βασανισμένων. Προσοχή! Ακούστε. Οι τοίχοι μιλούν». (σελ. 22)

Πολλά μηνύματα δείχνουν την αποφασιστικότητα των αγωνιστών να δώσουν ακόμα και τη ζωή τους.

«Με θάρρος και υπερηφάνεια στο θάνατο, συνεχίστε τον αγώνα»

«Η αγωνία είναι τρομερή, όλοι όμως στεκόμαστε αποφασισμένοι, δεν λυπόμαστε γιατί πεθαίνουμε, λυπόμαστε γιατί δεν βλέπουμε αυτά που αγωνιστήκαμε ολοκληρωμένα»

Αλλες επιγραφές καταγράφουν κρίσιμες πληροφορίες όπως: «Γεωργίου Γεράσιμος, 16-2-44 δια Χαϊδάριον, εσυνελλήφθη 31-12-43 υπώ Ελπηδοφόρου» και αλλού «Εσυνελήφθει 1-1-44 ηπο Ελπιδοφόρου εκ Πατρών, Ευάγγελος Συνοδηνός, 16-2-44 δια Χαϊδάριον. Ανεβλήθει και πάμε για το σφαγηο τη 30-4-44 για άγνοστο κατεύθυνση». (σελ 40)

Ο Τζουγανάτος τη στιγμή που αντέγραφε αυτά τα χαράγματα δεν γνώριζε ποιος ήταν ο Ελπιδοφόρος, αλλά επρόκειτο για γνωστό κατακάθι που γνώριζε μυστικά του ΕΑΜ στην Αχαΐα, είχε στρατολογηθεί από τους Βρετανούς και κατέδιδε στελέχη του ΚΚΕ στην Γκεστάπο, αργότερα εντάχθηκε στα Τάγματα Ασφαλείας Πατρών.

Στους τοίχους χαράχτηκαν λόγια των αναπήρων του ιταλοελληνικού πολέμου, που με ανοιχτές πληγές τους άρπαξαν από τα νοσοκομεία τα Τάγματα Ασφαλείας και η Ειδική Ασφάλεια και τους έστειλαν σε φυλακές και εκτελεστικά αποσπάσματα, γράφει ένας: «Να πώς καταντήσανε οι ήρωες της Αλβανίας. Από τα κρεββάτια του πόνου, γυμνοί και ξυπόλυτοι, στα μπουντρούμια της Ειδικής Ασφάλειας. Ενας ανάπηρος». (σελ. 48)

Στις καταγραφές του Τζουγανάτου αποθησαυρίζονται πολλά στοιχεία από την ανώτερη ποιότητα των αγωνιστών, όπως ο κομμουνιστής Σπήλιος Αμπελογιάνης, που χαράζει τις στροφές 83-87 από τον «Υμνο στην Ελευθερία» του Διονύσιου Σολωμού. Ο Αμπελογιάννης εκτελέστηκε με τους 200 στην Καισαριανή.

Αλλος αγωνιστής έχει γράψει ένα δικό του ποίημα:

«Μαράθη το χορτάρι

γιατή η προδότες στέλλουνε

τη νιότη στο Χαϊδάρι.

Μα θαρθουν χρόνια δροσερά,

ηλιοστεφανωμένα,

που τους νεκρούς του Χαϊδαριού

θα ψάλλουν τιμημένα».

Αλλο χάραγμα επαναλαμβάνει τροποποιημένη μια φράση που λέει και ο Νίκος Ζαχαριάδης στο «Σύντομη Ιστορία του ΚΚΕ»: «Οποιος φοβάται μην πέσει είναι υποχρεωμένος να σέρνεται με την κοιλιά σαν σκουλήκι»

Αλλά και πολλά λιτά επιγράμματα που δίνουν την αισιοδοξία και την προοπτική του αγωνιστή.

«Φυλακίσεις και κρεμάλες τα κορμιά μας δεν λυγούν, θα γυρίσει και μια μέρα οι λαοί θα κυβερνούν. Ο περαστικός»

Αγωνιστές αφήνουν στους τοίχους την πείρα τους για να αντέξουν οι επόμενοι: «Λεβεντόπουλα μιν κάνετε δήλοσι. Είνε κριο πράμα!»

Αλλά και άλλες συμβουλές για αντοχή, για αντιμετώπιση της προσπάθειας των ασφαλιτών να κάμψουν το ηθικό των αγωνιστών: «1ον) Να κρατήσεις το ηθικό σου ψηλά. 2ον) Να μην πιστεύεις εις ότι σε λέγουν».

Πολλές είναι οι φωνές που καλούν σε εκδίκηση για τους προδότες για τα «αιμοδιψή τέρατα» που γράφει και ο Τζουγανάτος: «Σύντροφοι εκδικηθείτε για τους σκοτωμένους συντρόφους». Και όπως εξηγεί, δεν είναι μια εκδίκηση κατά το οφθαλμός αντί οφθαλμού.

Οι συνεργάτες των αρχών Κατοχής όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, όπως δικαίως περίμενε ο λαός, αλλά ντύθηκαν με αγγλικές στολές και στον Δεκέμβρη του '44 ρίχτηκαν ενάντια στον λαό, στα επόμενα χρόνια συνέχεια είχαν και άλλες «δόξες». «Αφησαν το Χιτώνα του φασιστικού ρομποτισμού και φόρεσαν το εντυπωσιακό φόρεμα της εθνικοφροσύνης», γράφει ο συγγραφέας. Αυτά δεν είναι ανεξήγητα, η αστική τάξη ενιαία είδε το ζήτημα της διάσωσης και στερέωσης του καθεστώτος της.

Η οπτική Νικόλαου Τζουγανάτου, καταγραμμένη το 1945 και θεωρημένη εκ νέου το 1978 δίχως να αλλάξει κάτι, αποτυπώνει την οπτική της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε πως ο ΕΑΜίτης Τζουγανάτος δεν ήταν Κομμουνιστής, καθώς δραστηριοποιήθηκε πολιτικά στην ΕΛΔ του Τσιριμώκου. Η οπτική του ξεχειλίζει από μίσος στην αδικία. Για το γεγονός ότι οι αγωνιστές σύρθηκαν στις φυλακές και στα εκτελεστικά αποσπάσματα και οι θύτες, οι βασανιστές και δολοφόνοι δοξάστηκαν. Διαβάζοντας το βιβλίο εύκολα γίνεται ο παραλληλισμός με τους στίχους του Κώστα Βάρναλη.

«Καταδότης, τσολιάς και μπλοκαδόρος,

όσο βουλιάζεις στα σκατά, άλλο τόσο

θα βγαίνεις καθαρός και τιμημένος.

Κι άμα κάνει ο οχτρός την Προδοσία

καθεστώς, θά 'σαι πρώτος: και Θρησκεία

και Νόμος και Ιστορία και Λόγος. Κι όταν

οι κανονιές γιορτάζουν των Ελλήνων

την Αρετή, συ θα 'σαι ο Υπερέλλην!»

Αξίζει να σημειώσουμε έναν στοχασμό του συγγραφέα για όσα είδε και έζησε, γράφει: «Δεν υπάρχει αμφιβολία για τη στενή συγγένεια της αδικίας και της προδοσίας. Ξεκινούν από τα ίδια σχεδόν ελατήρια». Τα εγκλήματα του Τσολάκογλου, των Γερμανοντυμένων του Πούλου, των καθαρμάτων της Ειδικής Ασφάλειας που ο Τζουγανάτος με οργή καταγγέλλει πως δεν δίστασαν ακόμα και να ασελγήσουν σε ένα ετοιμοθάνατο από τα βασανιστήρια δεκαεξάχρονο αγόρι. Δεν έβγαιναν απλά από μια εγκληματική φύση, αλλά από το γεγονός ότι με νύχια και δόντια υπεράσπιζαν ένα σύστημα άδικο και εκμεταλλευτικό.

Σήμερα γίνεται συστηματική προσπάθεια, στα πλαίσια του γενικότερου ρεύματος αναθεώρησης της Ιστορίας, να παρουσιαστεί πως δήθεν η συνεργασία με τους κατακτητές ήταν μια υγιής αντίδραση των φιλήσυχων πολιτών απέναντι στη δράση του ΕΑΜ. Σε αυτή την στόχευση συμβάλλουν και τα διάφορα προγράμματα καταγραφής προφορικών μαρτυριών με άφθονη χρηματοδότηση. Το γραπτό του Τζουγανάτου καταγράφει φράσεις που αποτελούν μνημεία για το ηθικό μεγαλείο των κομμουνιστών και χιλιάδων άλλων αγωνιστών, γραμμένα την πιο επίκαιρη στιγμή, στα κελιά των φυλακών, με κατατσακισμένα τα κορμιά, περιμένοντας το θάνατο, για την ευτυχία όλων των ανθρώπων.

Αξίζει να διαβαστεί ως μια ακόμα απόδειξη για τον αγώνα των κομμουνιστών και των άλλων προοδευτικών ανθρώπων που εμπνέονταν από ανώτερα ιδανικά. Αξίζει να διαβαστεί και να προβληματίσει για τον αντικομμουνισμό που διαδίδεται με κάθε μέσο και ευκαιρία, από ποικιλώνυμες πηγές - διαστρεβλώνοντας την ιστορική πραγματικότητα.

------------------