Ο Παύλος φτάνει στη Ρώμη όταν η άρχουσα τάξη έχει αποφασίσει την ανατροπή του Νέρωνα πάση θυσία. Ο Νέρωνας ήταν το ίνδαλμα των φτωχών ανθρώπων και με την πολιτική του και τις πρωτοβουλίες του απειλούνταν η στρατιωτική μηχανή και ισχύς της αυτοκρατορίας. Προοριζόμενος διάδοχός του ο Σενέκας. Το πρόβλημα ήταν πώς θα δικαιολογούσαν στο λαό την πράξη τους. Εδώ βοήθησε ο Παύλος το φίλο του Σενέκα. Οι οπαδοί του Παύλου βάζουν τη φωτιά και διασπείρουν τη φήμη ότι τη φωτιά την έβαλε ο Νέρωνας. Η συνωμοσία απέτυχε, πιάστηκε ο Σενέκας, όπως και όλοι οι εμπλεκόμενοι (κυρίως χριστιανοί), ο Παύλος θα εξαφανιστεί. Συνελήφθη δυο χρόνια μετά στην Τρωάδα και τον μετέφεραν στη Ρώμη όπου δικάστηκε και εκτελέστηκε (πίνακας του Σεμιράτσκι «Ο Νέρων απολαμβάνει την πυρπόληση της Ρώμης»).

(«Ο Αγιος Παύλος κηρύσσει στην Αθήνα», Sanzio Raffaello).

Ο Παύλος όταν έφτασε στην Αθήνα αναζήτησε την εβραϊκή συνοικία, όπου θέλησε αρχικά να έρθει σε επαφή με τους συμπατριώτες του. Και στις επόμενες ημέρες συνδιαλεγόταν είτε με τους Ιουδαίους στην εβραϊκή Συναγωγή της Αθήνας, είτε με τους Επικούρειους και Στωικούς φιλοσόφους της Αγοράς της Αθήνας, οι οποίοι συνήθιζαν να συχνάζουν στη Στοά του Αττάλου. Στη συνέχεια οδηγήθηκε στον Αρειο Πάγο. Σύμφωνα με μια εκδοχή για να δικαστεί. Ομως μάλλον επρόκειτο για μια ακροαματική διαδικασία όπου ο Αρειος Πάγος έλεγχε κάθε νέο φιλόσοφο, ρήτορα, διδάσκαλο που ερχόταν στην πόλη, εξετάζοντας ποιο είναι το φιλοσοφικό σύστημα του καθένα ή η διδασκαλία που εισήγαγε στην πόλη (όπως συνέβαινε και την περίοδο της ακμής της πόλης). Αν έβρισκε ότι εγκυμονούσε πνευματικούς κινδύνους, τότε απαγόρευε τη διδασκαλία και τη διαμονή στην πόλη.

Οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό το κήρυγμά του. Ιδιαίτερα χλευάστηκε το σημείο της ομιλίας του που αναφερόταν στην ανάσταση των νεκρών. Επεισε μόνο δύο ακροατές, τον δικαστή Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη και την Δάμαρι, οι οποίοι και ασπάστηκαν το χριστιανισμό. Δεν κατάφερε όμως να δημιουργήσει εκκλησία.

Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι ο απόστολος Παύλος κρίθηκε ιερόσυλος από τους άλλους Αρεοπαγίτες και αποφασίστηκε η κράτησή του. Ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, του οποίου η οικία βρισκόταν σε βραχώδη εσοχή στις βόρειες υπώρειες του Αρείου Πάγου, τον έκρυψε στο πηγάδι του σπιτιού του και την επομένη ο Παύλος αναχώρησε κρυφά για την Κόρινθο, διαφεύγοντας τον κίνδυνο.

Ο Παύλος επιβλέπει το κάψιμο βιβλίων στην Εφεσο

Δύο απόστολοι που πολλές φορές εικονίζονται μαζί και γιορτάζονται μαζί. Ο καθένας όμως ακολούθησε διαφορετικό δρόμο. Και τις λίγες φορές που συναντήθηκαν, οι σχέσεις τους δεν ήταν οι καλύτερες...

Με αφορμή τη γιορτή τους (29 Ιούνη) θα κάνουμε ένα «ταξίδι» στα πρώτα έτη της χρονολογίας μας. Παρέα με τον αρχιτέκτονα του χριστιανισμού, τον αποκαλούμενο σήμερα απόστολο Παύλο.

Ο Παύλος ήταν ο θρησκευτικός ηγέτης που πραγματοποίησε το όνειρο της εξάπλωσης του χριστιανισμού και ο πολιτικός ηγέτης που εξασφάλισε τη σωτηρία της άρχουσας οικονομικής ολιγαρχίας κι έστησε τις βάσεις των αυταρχικών καθεστώτων.

Αστός - φαρισαίος - με ελληνική παιδεία και υπηκοότητα Ρωμαίου πολίτη. Ακουγε ακόμη στο όνομα Σαύλος και ήταν απηνής διώκτης των χριστιανών. Αργότερα, όμως, ύστερα από το θαύμα στο δρόμο προς Δαμασκό - όπου πήγαινε για να συλλάβει χριστιανούς - ασπάστηκε το χριστιανισμό (που δεν ονομαζόταν ακόμη έτσι), μετονομάστηκε σε Παύλος - όνομα Ρωμαίων που σημαίνει μικρός - και κήρυξε το χριστιανισμό σε Μικρά Ασία, Ελλάδα, Ρώμη, Ισπανία.

Δεν άνηκε στον κύκλο των μαθητών του Χριστού. Εμφανίστηκε στο προσκήνιο τρία χρόνια μετά τη σταύρωση του Ιησού και κατάφερε να χριστεί απόστολος ως άμεσα «διορισμένος» από το Χριστό, που... παρουσιάστηκε μπροστά του και του ζήτησε να γίνει απόστολος. Στην αρχή δεν τον πίστευαν και η ιεροσολυμιτική οργάνωση δεν τον δεχόταν, ώσπου τελικά έγινε δεκτός με την εγγύηση του Βαρνάβα. Αναπτύσσει πλούσια δράση και ανενόχλητος (ενώ οι μαθητές και οι πιστοί του Ιησού ήταν στην παρανομία) κινείται ελεύθερα από πόλη σε πόλη και οργανώνει κοινόβια, επιβλέπει τη λειτουργία τους και καθορίζει αντιπροσώπους. Γενικά κατευθύνει και προσανατολίζει τη ζωή της οργάνωσης στα πρώτα βήματά της. Δεν άργησε να προκαλέσει την αντίδραση... «Πώς είναι δυνατόν ένας χτεσινός διώχτης να γίνει αδελφός και αρχηγός μας;». Γι' αυτό τον αντιμετώπιζαν εχθρικά.

Από το 48 μ.Χ. που ξεκινά η πρώτη του (από τις τρεις) περιοδεία στις πόλεις της Μικράς Ασίας και της Μεσογείου η νέα θρησκεία βγαίνει έξω από τα όρια της Παλαιστίνης. Στα αστικά μεσογειακά κέντρα ήταν πιο ευνοϊκοί οι όροι για τη νέα θρησκεία. Στις πόλεις που επισκέπτεται απευθύνεται πρώτα στις συναγωγές των Ιουδαίων της διασποράς. Εξαιτίας όμως της εχθρότητας που συναντά (οφειλόμενη και στο γεγονός ότι δίνει δικό του περιεχόμενο στον ιουδαϊκό Μεσσιανισμό) στρέφεται στους εθνικούς (εκείνους που δεν ανήκαν στο λαό και τη θρησκεία των Εβραίων). Οι Ελληνες και ελληνόφωνοι εθνικοί πήγαιναν και άκουγαν τις ομιλίες του και προσηλυτίζονταν στο χριστιανισμό. Κυρίως από τις λαϊκές μάζες. Αν δεν ήταν οι Ελληνες προλετάριοι να υιοθετήσουν τη νέα θρησκεία, ο χριστιανισμός δε θα γινόταν σε 2-3 αιώνες παγκόσμια θρησκεία.

Ο ελληνικός πληθυσμός δυστυχούσε. Οσο και αν υπήρχαν μεγάλες πολιτείες που μέσα σε αυτές ο ελληνισμός είχε τα πρωτεία, υπήρχαν Ελληνες προλετάριοι που δεν είχαν «πού την κεφαλήν κλίνη». Τα αλλοτινά μεγαλεία πέρασαν. Οι πόλεμοι της Ρώμης έφεραν στη Μικρασία και στην ανατολική Μεσόγειο την παρακμή, σε πολλές χώρες την ερήμωση, ενώ στην κυρίως Ελλάδα η πείνα άπλωνε παντού τις μαύρες φτερούγες της. Η ένδοξη χώρα πήγαινε από το κακό στο χειρότερο. Τα θέατρα, τα στάδια είχαν χορταριάσει. Ο πληθυσμός ξεκληρίζονταν και περνούσε μια απαθλιωμένη ζωή. Αυτές οι συνθήκες προετοίμαζαν τους Ελληνες προλετάριους να δεχτούν με ανακούφιση το κήρυγμα για τον λυτρωτή που θα τους λύτρωνε από τα δεινά και θα δημιουργούσε μια πιο δίκαιη κοινωνία - αναγέννηση του κόσμου που ερχόταν από την Παλαιστίνη. Πολύ περισσότερο που συνοδευόταν από πρακτικά μέτρα ανακούφισης των λαϊκών μαζών από τη δυστυχία. Εκείνο όμως που έδινε στη νέα ιδεολογία δύναμη ήταν το κοινωνικό της περιεχόμενο. Οι απόστολοι κήρυτταν ότι όταν ξαναγυρίσει ο Χριστός θα αναστήσει τους νεκρούς και θα τιμωρήσει τους άδικους και κακούς και θα ιδρύσει το βασίλειο των φτωχών (Και μια «βροχή» θαυμάτων που εντυπωσιάζουν τον όχλο). Το κήρυγμα αυτό τραβούσε τον κόσμο, γιατί πρώτη φορά οι λαϊκές μάζες άκουγαν θετικές υποσχέσεις και όχι αοριστολογίες.

Οι πρώτες αδελφότητες αποτελούνταν από Ελληνες και Ιουδαίους. Οι αδελφότητες δεν ήταν τίποτα άλλο παρά αλληλοβοηθητικές οργανώσεις. Οργάνωναν κοινά συσσίτια και μοίραζαν ρούχα και άλλα τέτοια είδη σε χήρες και ορφανά που είχαν γεμίσει τις πόλεις.

Τόσο σημαντική ήταν η προσχώρηση του ελληνικού στοιχείου που η λαϊκή ελληνική γλώσσα της εποχής γίνεται το όργανο προπαγάνδας του χριστιανισμού. Οι αδελφότητες ονομάζονται από τότε εκκλησίες (εκκλησία σημαίνει στα ελληνικά λαοσύναξη) και ο Ιησούς λέγεται πλέον Χριστός, απόδοση στα ελληνικά και ρωμαϊκά του εβραϊκού Μεσσίας. Ετσι ο Παύλος δίνει όνομα στη νέα θρησκεία: Χριστιανισμός.

Βλέποντας πως η προπαγάνδα του έπιανε πιο πολύ στις λαϊκές μάζες των εθνικών έβαλε τα δυνατά του να γίνει «απόστολος των εθνών». Υπήρχε όμως ένα εμπόδιο. Οι εθνικοί δε δεχόταν τις θρησκευτικές συνήθειες των Ιουδαίων, όπως την περιτομή και την αργία του Σαββάτου. Ο Παύλος τόλμησε και παραμέρισε το μωσαϊκό νόμο.

Εξαρχής έδωσε δικό του περιεχόμενο στο μεσσιανισμό έτσι που να είναι συμβατός με τις παραδόσεις των μικρασιατικών και μεσογειακών λαών που πίστευαν ότι θα ερχόταν ένας Σωτήρας - θεός ή ήρωας, ενώ οι Ιουδαίοι πίστευαν ότι ο Ιησούς κρατά από τη γενιά του Δαυίδ και στάλθηκε να σώσει μόνο το λαό του Ισραήλ.

Και μια και στα βασικά δογματικά και οργανωτικά ζητήματα ακολουθούσε το δικό του δρόμο, δε δίστασε να δηλώσει ότι προπαγανδίζει το δικό του ευαγγέλιο, δηλαδή δήλωνε καθαρά πως δεν παραδέχεται την ιουδαΐζουσα ευαγγελική παράδοση.

Αυτή η τακτική και τα κηρύγματά του προκάλεσαν την αντίδραση τόσο των φανατικών Ιουδαίων όσο και των άλλων αποστόλων. Αντίπαλος και εχθρός του Παύλου και αρχηγός των Ιουδαιοχριστιανών ήταν ο Πέτρος. Βλέποντας ότι η διδασκαλία του Παύλου «έπιανε», άρχισε να διδάσκει και αυτός το μεσσιανισμό του Ιησού μέσα στις μάζες των εθνικών. Αυτό έγινε στη Γαλατία, στη Ρώμη και αλλού. Ετσι τα πνεύματα οξύνθηκαν και από τις δύο παρατάξεις άρχισαν οι κατηγορίες, οι βρισιές και οι συκοφαντίες. Και ο Παύλος δεν έκατσε με σταυρωμένα χέρια. Αρχισε να αντιπολιτεύεται τον Πέτρο και να κατακρίνει τις κομματικές του ενέργειες. Κήρυξε μάλιστα πως δεν αναγνωρίζει κανενός απόστολου την αυθεντία και την αρχηγία και πως δε θεωρούσε τον εαυτό του κατώτερο από τους άλλους, τονίζοντας μάλιστα πως μερικοί που κάνουν τον απόστολο είναι κάπηλοι και αγύρτες, εννοώντας βέβαια τον Πέτρο και τους ομοϊδεάτες του.

Η διδασκαλία του Παύλου, του «μέγα πολιτευτή του Θεού» διαστρέφει την επαναστατική διδασκαλία του Ιησού και γίνεται το στήριγμα της αυταρχικής εξουσίας. Πείθει τους πιστούς ότι όλα είναι εκ Θεού δοσμένα και η όποια προσπάθεια για κοινωνική αλλαγή είναι μάταιη και παρακαλεί «πρώτον πάντων να κάμνητε δεήσεις, προσευχές, παρακλήσεις, υπέρ βασιλέων και πάντων των όντων εν αξιώμασι διά να διάγωμεν βίον ατάραχον και ησύχιον εν πάση ευσέβεια και σεμνότητι»...

Και η κοινωνική δικαιοσύνη αντικαθίσταται από τη δικαιοσύνη των ουρανών. Είχε πει ο Ιησούς: «... Με φώτισε ο Θεός να φέρω καλά μαντάτα στους φτωχούς, να κηρύξω στους αιχμαλώτους απελευθέρωση...» Κατά Λουκά. «...Είστε φίλοι μου... δεν σας αποκαλώ δούλους, διότι ο δούλος δε γνωρίζει τι κάνει ο κύριός του...» Κατά Ιωάννη. Ακριβώς το αντίθετο μας λέει ο Παύλος: «Ελευθερωθέντες δε από την αμαρτία... υποδουλωθήκατε στον Θεόν... και θα προσφέρετε τα μέλη σας δούλα...». Ετσι, μέσω του Παύλου κηρύσσονται τα αγαθά της δουλείας: «Βαφτίζεται ο δούλος του Θεού», «Παντρεύεται ο δούλος του Θεού, την δούλη του Θεού», «Ανάπαυσον Κύριε τον δούλον σου» κλπ.

Απευθυνόμενος σε όσους αγοράστηκαν στα σκλαβοπάζαρα λέει: «Δεν ανήκετε στον εαυτόν σας γιατί αγορασθήκατε με τίμημα... και όσοι έχουν αφεντικά χριστιανούς θα γίνουν ακόμα εργατικότεροι γιατί θα δουλεύουν για αδελφούς σαν να πρόκειται για τον Κύριον Χριστό».

Απαλλάσσει το αφεντικό - εργοδότη από κάθε ευθύνη και τη μεταφέρει στο Θεό: «...Δούλοι υπακούετε εις τους κατά σάρκαν κυρίους σας μετά φόβου και τρόμου ως εις Χριστόν εκπληρούντες το θέλημα του Θεού και γνωρίζοντες ότι από τον Κύριο θα πάρετε την ανταπόδοση».

Από το Θεό, λοιπόν, θα ζητήσουμε «...τον άρτον ημών τον επιούσιον...» και όποιο άλλο επίγειο αγαθό και ο θεός στο εξής θα ευθύνεται και όχι ο επί γης αφέντης αν τρώμε ή δεν τρώμε. Αλλωστε, όπως λέει ο Παύλος: «Ούτε εάν φάγωμεν έχουμε κανένα πλεονέκτημα, ούτε αν δεν φάγωμεν χάνουμε τίποτα».

Και η δουλεία αλλάζοντας μορφές, ως τις μέρες μας, θα συμπλέει αισίως με τη χριστιανική ηθική. Και επειδή το άδειο στομάχι και η απόγνωση μπορεί να προτρέψουν τους δούλους σε ανταρσία, ο Παύλος προβλέπει: «... Οσοι είναι υπό ζυγόν δουλείας, ας νομίζουσι τους κυρίους αυτώ αξίους πάσης τιμής διά να μη δυσφημείται το όνομα του Θεού... Ο άρχων είναι υπηρέτης του Θεού για το καλό σου... είναι ο εκδικητής του Θεού, το εκτελεστικό του όργανο και δεν φορεί ματαίως την μάχαιραν... Διά τούτο να υποτάσσεσθε όχι μόνο για την οργήν του αλλά και για λόγους συνείδησης...».