Το έχω φυλάξει αυτό το το ημερολόγιο του 2003 που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» με το γενικό τίτλο «Τόποι της λογοτεχνίας». Που και που το ανασύρω από το συρτάρι μου και διαβάζω ένα από τα κείμενα, την επιλογή των οποίων είχε κάνει ο Στρατής Πασχάλης. Σήμερα την προσοχή μου τράβηξε το «οδοιπορικό» του Φώτη Κόντογλου.

Πέδρο Καζάς και Βασάντα. «Αστήρ», 4η έκδοση 1995.

Μυτιλήνη

«Τι έκπληξη, τι αναπάντεχο κατιτίς μπορεί να περιμένει κανένας, βάζοντας το πόδι του στο μουράγιο μιας πόλης σαν τη Μυτιλήνη; Ολα είναι προεξοφλημένα! Λες; δεν είναι ανάγκη να δουλεύουν όλα τα αισθητήριά μου. Πέφτεις ψόφιος απάνου σε μια καρέκλα, σα να μην ήθελες σηκωθείς ποτές, κοιτώντας ό,τι γίνεται μπροστά σου, σαν ένας γέρος απόμαχος, κουρασμένος απ' τις παράτες. Καν η σκέψη πώς ένας λωποδύτης σου φερμάρει την τσέπη δε σε δροσίζει με την ευχάριστη ανησυχία της. Τίποτε από αυτά τα κίντυνα δε θέλει να 'ρτει σε βοήθειά σου, να σου διώξει τη νύστα, να σε γλιτώσει απ' το μούδιασμα. Η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη από ασφάλεια.

Ο ήλιος είναι η μόνη θέληση που λιώνει κάθε άλλη, αναβρύζοντας έναν καταρράχτη από φλόγες. Απορείς βλέποντας γύρω σου το κάθε τι, σπίτια, καράβαια, μαγαζιά, εμπόρια, υποθέσεις που μαρτυρούν πώς μια φορά είχαμε θέληση. Τώρα, πάει. Το χέρι μου μοιάζει πως δεν είναι σε θέση να μετατοπιστεί για να διώξει τις μύγες που μου βόσκουν το μούτρο. Ποιος να έχει φτάσει, όλα αυτά τα βαριά πράματα που μου ψήνουν το μυαλό να τα κοιτάζω! Από το αντικρινό μουράγιο, κάτι μεγάλα γράμματα πάνω στους τοίχους μου φωνάζουν τη χαμένη ενέργεια των ανθρώπων. Του κάκου! Στο παραλυμένο μυαλό μου χειρονομούν σαν κωφάλαλα και δίχως έννοια».

Οι μεγάλοι, οι ενήλικες θέλω να πω, συχνά πάσχουν από ένα σύνδρομο, το σύνδρομο του εγωισμού. Βλέπουν τη ζωή να περνά με ταχύτητα, τα προβλήματα να διαδέχονται το ένα το άλλο και κάπου ξεχνούν να αφιερώσουν χρόνο και χρήμα, στοργή και αγάπη για τους μικρούς, που έχουν όλη τη ζωή μπροστά τους, όπως άκουσα πολλούς να λένε ή το χειρότερο: Να μην τα κακομαθαίνουμε, εγώ στην ηλικία τους δεν είχα...

Κανείς λογικός άνθρωπος, φυσικά, δεν υποστηρίζει ότι τα παιδιά πρέπει να τα έχουν όλα, ούτε όμως θα πρέπει να τους λείπουν όλα όσα εμείς στερηθήκαμε. Και, κυρίως, το βιβλίο. Το βιβλίο που θα είναι φίλος του πιστός σε όλη του τη ζωή. Από μωρά πρέπει να αποκτούν στενή σχέση μαζί του. Σήμερα προτείνουμε τρία βιβλία για μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας. Εχουμε και λέμε: Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφορούν: «Ο Τζίμης ο Τσίχλας» και «Τα... μαγικά και κατακόκκινα Παπούτσια της Παυλίνας» της Ιόλης Σηφακάκη και «Ιγκόρ το πουλί που δεν μπορούσε να τραγουδήσει» του Σατόσι Κιταμούρα σε μετάφραση Ειρήνης Χριστοπούλου.

Κάτι διαφορετικό θα ετοιμάσουμε σήμερα με την ελπίδα πως σας αρέσει το Carpaccio. Οφείλουμε να ξέρουμε ότι όλη η προσοχή μας εστιάζεται στο σωστό μαρινάρισμα. Τι λέτε για ένα λαβράκι;

Θα πρέπει να έχουμε μισό κιλό λαβράκι φρέσκο, χυμό από ένα λεμόνι, ελαιόλαδο, μαϊντανό, αλάτι και κόκκινο γλυκό πιπέρι. Θα ανακατέψουμε το λάδι με το λεμόνι και θα βάλουμε το λαβράκι να μαριναριστεί (αφού το έχουμε πλύνει και κόψει σε λεπτές φέτες). Θα το αφήσουμε μέσα στο ψυγείο μια ώρα περίπου και έπειτα θα το στραγγίσουμε και θα το σερβίρουμε στα πιάτα. Θα προσθέσουμε λάδι, το πιπέρι και το μαϊντανό. Αυτό είναι όλο. Και τώρα μπορούμε να το απολαύσουμε με ένα δροσερό ποτήρι - όχι παραπάνω - λευκό κρασί.

Ενα διαφορετικό, ξεχωριστό, απολαυστικό, αποσπασματικό όμως, οδοιπορικό θα αποτολμήσουμε σήμερα. Ενα παράξενο, ευχάριστο, αλλά και πολύ ενδιαφέρον, ταξίδι θα κάνουμε στην ιστορία της μπάλας. Στο παρελθόν του «βασιλιά των σπορ» θα βρεθούμε. Του ποδοσφαίρου, που, απ' ό,τι μας βεβαιώνουν οι καλοί και άξιοι συνάδελφοι Νίκος Μπογιόπουλος και Δημήτρης Μηλάκας, στο βιβλίο τους: «Ποδόσφαιρο: Μια θρησκεία χωρίς απίστους» (Εκδόσεις «Λιβάνης»), είχε πολλά προβλήματα με τους εκάστοτε βασιλιάδες. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο που διαβάζεται απνευστί, ακόμη και για τους αιρετικούς του ποδοσφαίρου, όπως είναι η γράφουσα, αφού μονάχα τους αγώνες των εθνικών ομάδων παρακολουθεί, μετά μανίας όμως. Και ας έχει αδίκως κατηγορηθεί από τους συγγραφείς του βιβλίου για αντιποδοσφαιρίτιδα. Αιρετική ναι, άπιστη όμως ποτέ!

Πάμε, λοιπόν, με βοηθό την όραση, να «διασχίσουμε» την πορεία του αθλήματος, που καταγράφεται μέσα σε τούτες τις σελίδες.

Ο Εδουάρδος Β', ο βασιλιάς της Αγγλίας από το 1307 μέχρι το 1327, ήταν, γενικά, καλό ανθρωπάκι. Αλλά είχε κάτι περίεργες εμμονές. Νόμιζε ότι θα καταστείλει τις τοπικές εξεγέρσεις της εποχής του βγάζοντας διατάγματα, μοιράζοντας απαγορεύσεις και δίνοντας διαταγές σε στιλ «όποιον πάρει η μπάλα». Ο πρώτος νόμος κατά του ποδοσφαίρου, με τον οποίο οδηγούνταν στη φυλακή όποιοι συλλαμβάνονταν να παίζουν μπάλα, ήταν δικός του. Η ποινικοποίηση του ποδοσφαίρου, όμως, δε φαίνεται να βοήθησε και πολύ τον άνακτα. Στο τέλος, μάλιστα, τον «καθάρισε» ο ίδιος του ο γιος, και έγινε εκείνος βασιλιάς. Εντέλει, δηλαδή, ο καλός μας ο Εδουάρδος την έφαγε την μπάλα κατακούτελα...

Η διακήρυξη του Εδουάρδου εναντίον του ποδοσφαίρου, που εκδόθηκε περίπου εφτακόσια χρόνια πριν από τις αντίστοιχες που εξέδωσαν ο Χομεϊνί και οι Ταλιμπάν, έλεγε ρητά:

«Καθώς παρατηρείται μεγάλη φασαρία στην πόλη, εξαιτίας άγριων διαγκωνισμών πίσω από μεγάλες μπάλες, από τους οποίους πολλά κακά μπορούν να προέλθουν - τα οποία ο θεός απαγορεύει -, διατάζουμε και απαγορεύουμε στο όνομα του βασιλιά με ποινή φυλάκισης να γίνονται στο μέλλον τέτοια παιχνίδια στην πόλη».

Το στίγμα του ποδοσφαίρου ως «βρώμικου» και «ανήθικου» παιχνιδιού είχε πλέον γίνει νόμος. Το ποδόσφαιρο καταδιώχτηκε από τους Αγγλους αστυνόμους, που είχαν σαφείς διαταγές να τσακίζουν όσους εντόπιζαν να ασχολούνται με αυτή την «άχρηστη δραστηριότητα».

Η καταδίωξη συνεχίστηκε για αιώνες. Επί της βασιλείας του Ερρίκου Δ' και του Ερρίκου Η' ψηφίστηκαν νέοι νόμοι, ακόμα σκληρότεροι, κατά του ποδοσφαίρου. Μέχρι και η βασίλισσα Ελισάβετ Α' συνέδεσε την «ελισαβετιανή περίοδο» της σχεδόν πεντηκονταετούς βασιλείας της (1558 - 1603) με διατάγματα που όριζαν ότι: «Οι ποδοσφαιριστές έπρεπε να φυλακίζονται για μια βδομάδα και στη συνέχεια να τους επιβάλλεται και μια ποινή από την Εκκλησία».

Εκτός όμως από τους πραγματικούς βασιλιάδες, το ποδόσφαιρο είχε να αντιμετωπίσει και τους ...θεατρικούς άνακτες.

Οταν ο Σαίξπηρ έβαλε τον Λιρ και τον δούκα του Κεντ να ξυλοκοπούν τον Οσβάλδο, δεν του φάνηκε αρκετό που προηγουμένως ο Λιρ είχε ήδη λούσει το δαρμένο Οσβάλδο με ένα κάρο βρισιές: «Μουλόσπορε», «σκύλε», «κάθαρμα», «κοπρίτη», «σκυλοτόμαρο». Ετσι, μόλις ο δούκας του Κεντ τον παραλαμβάνει στα χέρια του, αφού σωριάζει κατάχαμα τον Οσβάλδο, εκεί που τον ποδοπατάει, του ρίχνει και την τελική βρισιά:

«...you base football player» («Εσύ, ποταπέ ποδοσφαιριστή»!)».

«Η ανοχή που κατέκτησε το ποδόσφαιρο από την εξουσία, αλλά και η τακτική της εξουσίας να χρησιμοποιεί πια το ποδόσφαιρο ως εργαλείο προώθησης των επιδιώξεών της, επισημοποιούνται το 1863 με την ίδρυση στην Αγγλία του πρώτου Συνδέσμου Ποδοσφαίρου. Ηταν η φυσική κατάληξη της πλήρους αποτυχίας όλων των νόμων που εφευρέθηκαν και όλων των απειλών που εκτοξεύτηκαν για να σταματήσουν την ανάπτυξη του παιχνιδιού.

Το ποδόσφαιρο, παρά τις πολλαπλές διώξεις, ήταν πια τόσο δημοφιλές, που ήδη στα 1800 στην Κεντρική και Βόρεια Αγγλία είχαν θεσπιστεί ετήσιες διοργανώσεις παιχνιδιών, όπου λάμβαναν μέρος πολλές ομάδες, οι οποίες γυρνούσαν σε χωριά και πόλεις. Ετσι, παρότι αυτή η «άχρηστη δραστηριότητα» εξελισσόταν με την ίδια έξαψη που την είχε θέσει παλιότερα εκτός νόμου (το 1829 ένας απολογισμός για έναν αγώνα της εποχής στο Ντερμπισάιρ έκανε λόγο για «γδαρσίματα, σπασμένα κεφάλια, σκισμένα πανωφόρια και χαμένα καπέλα»...), ο «βασιλιάς των σπορ» είχε ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα κατατροπώσει τους βασιλιάδες του Μπάκιγχαμ και είχε αχρηστεύσει τις απαγορεύσεις των ανακτόρων.

Στις μέρες μας, εφτά αιώνες αργότερα από το διάταγμα του Εδουάρδου Β', στο ερώτημα «ποιος κέρδισε;» το ποδόσφαιρο ή οι πολιτσμάνοι των βασιλιάδων, το ποδόσφαιρο ή οι διανοούμενοι με την ανίατη «αντιποδοσφαιρίτιδα», η απάντηση είναι αυταπόδεικτη: στην Αγγλία του 21ου αιώνα το δικαίωμα να κάνεις πλάκα με τα καμώματα του Κάρολου ή με τα γεροντάματα της Ελισάβετ είναι κατοχυρωμένο, όποιος όμως μπει στον πειρασμό να κάνει πλάκα με την εθνική ομάδα της Αγγλίας θέτει τον εαυτό του στη δοκιμασία ενός μάλλον επικίνδυνου... σπορ. Στον πλανήτη του 21ου αιώνα ένα είναι βέβαιο: Οι φιλόσοφοι, αν θέλουν να είναι συνεπείς με την αρχή του Περικλή («φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας»), πρέπει, όταν μιλούν για το ποδόσφαιρο, να έχουν στοιχειώδη επίγνωση της σοβαρότητας του θέματος.

Η Αυτής Εξοχότητα η «μπάλα» νίκησε! Το μέγεθος της αυτοκρατορίας που έχει κατακτήσει η «στρογγυλή θεά», μια αυτοκρατορία που οι υπήκοοί της ξεπερνούν το άθροισμα των υπηκόων του Μεγαλέξανδρου, του Τζένγκινς Χαν και του Ταμερλάνου, το δίνουν μερικοί πρόχειροι αριθμοί:

Στο τελευταίο Παγκόσμιο Κύπελλο που πραγματοποιήθηκε στην Κορέα και στην Ιαπωνία, επί είκοσι εφτά ημέρες, η συνολική τηλεθέαση σε κάθε γωνιά του πλανήτη έφτασε τα τριάντα δισεκατομμύρια θεατές! Αυτός ο αριθμός ανακηρύσσει το ποδόσφαιρο ως το πιο δημοφιλές άθλημα.

Το ερώτημα είναι: Γιατί νίκησε το ποδόσφαιρο; Πώς τους τότε «Ζιντάν», που τους έστελναν στα κάτεργα και που ο Σαίξπηρ διακωμωδούσε, φτάσαμε σήμερα να τους ντύνουν με χρυσάφι και η φανέλα του Πελέ στο Μουντιάλ του '58 να πωλείται τέσσερις δεκαετίες αργότερα στη δημοπρασία του Σάο Πάολο 90.000 ευρώ;

Και το αμέσως επόμενο ερώτημα: Το ποδόσφαιρο νίκησε, αλλά ποιος κερδίζει από αυτή τη νίκη; Τα δισεκατομμύρια που σπαρταρούν στο θέαμα της μπάλας όταν μπαίνει στα δίχτυα είναι μια αγέλη έτοιμη να την τυλίξουν στα δίχτυα τους οι «αφεντάδες» του ποδοσφαίρου ή η εξέδρα έχει ακόμα τη δύναμη να φωνάξει: «Οξω απ' την παράγκα!»;

Πριν αποτολμήσει κανείς οποιαδήποτε απάντηση, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Το ποδόσφαιρο έχει μια ιδιοτυπία: Επιτρέπει στους πάντες να μιλούν για λογαριασμό του, και συνήθως να έχουν δίκιο ...όλοι.

Τις δικές μας απόψεις για το ποδόσφαιρο, τις δικές μας «απαντήσεις», τις κάναμε «δύο σε μία». Κι όσο κι αν θέλουμε να λέμε ότι αφετηρία μας είναι η αγάπη μας για την μπάλα και η ελπίδα μας ότι η εξέδρα θα βγάλει, τελικά, τους ποδοσφαιροκάπηλους στη σέντρα, στην πραγματικότητα, οι σελίδες που ακολουθούν είναι το μόνο που απόμεινε από τον ασίγαστο πόθο δυο τύπων που έφτασαν τα σαράντα, αλλά αρνούνται να συμφιλιωθούν με το απραγματοποίητο πια του ονείρου τους, ότι «όταν θα μεγάλωναν, θα γίνονταν ποδοσφαιριστές»...