Την επομένη της διάσπασης και για μεγάλο χρονικό διάστημα το «ΚΚΕ Εσωτερικού» προσπαθεί να εμφανιστεί ως η νόμιμη ηγεσία του Κόμματος, αλλά στην «Εκτακτη Ολομέλεια» που συγκαλεί φανερώνονται σε όλο τους το μεγαλείο οι αντιφάσεις και η υποκρισία του.⁵⁸

Το ΚΚΕ κατηγορήθηκε για την αδυναμία επίλυσης του οργανωτικού ζητήματος, τη στιγμή που η προσπάθεια ανασύστασης των κομματικών οργανώσεων παρακωλυόταν από τα ίδια τα στελέχη που ίδρυσαν αργότερα το «ΚΚΕ Εσωτερικού». Μάλιστα, το «ΚΚΕ Εσωτερικού» έφτασε να μιλά για λεγκαλιστική νοοτροπία, αναφορικά με την επιδίωξη του Κόμματος να νομιμοποιηθεί de facto, έπειτα από το θετικό κλίμα που επικρατούσε μετά τις εκλογές του 1964. Οι ηγέτες του «ΚΚΕ Εσωτερικού» αποσιωπούσαν ότι οι αντιρρήσεις για την πραγματοποίηση αυτής της κίνησης δικαιολογούνταν με το ότι θα φόβιζε τους συμμάχους στην ΕΔΑ και θα εμπόδιζε τη συνεργασία με την «Ενωση Κέντρου».

Τα «λάθη» αυτά του ΚΚΕ αποδόθηκαν - σύμφωνα με τους ηγέτες του «ΚΚΕ Εσωτερικού» - στην αδυναμία κατανόησης της ελληνικής πραγματικότητας. Τη στιγμή που οι ίδιοι, σαμποτάροντας τη δημιουργία παράνομων κομματικών οργανώσεων, δεν έδιναν τη δυνατότητα σε ένα ευρύτερο κομματικό δυναμικό να προσφέρει συνθετικά την εμπειρία του και τασσόμενοι ενάντια στη νομιμοποίηση του Κόμματος δεν έκαναν εφικτή τη μεταφορά του κομματικού κέντρου στην Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά από τα στελέχη τους, όπως ο Λεωνίδας Κύρκος,⁵⁹ μέμφονταν το ΚΚΕ για την αδυναμία γνώσης της ελληνικής πραγματικότητας και της πρόβλεψης της χούντας, όταν είναι γνωστό ότι το ξημέρωμα της 21ης Απριλίου, τυπωνόταν η «Αυγή» με άρθρο σχετικά με το γιατί δε θα υπάρξει στρατιωτικό πραξικόπημα.

Επίσης, κατηγόρησαν το ΚΚΕ ότι δεν εκμεταλλεύτηκε την αντίφαση ανάμεσα στην ταξική σύνθεση της εκλογικής βάσης της Ενωσης Κέντρου και την αστική πολιτική της ηγεσίας της. Δεν αποζητούσαν βέβαια μια πολεμική που θα αναδείκνυε την αντίφαση και θα προσπαθούσε να απεγκλωβίσει κομμάτια της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων στρωμάτων από την επιρροή της αστικής πολιτικής. Επέμεναν ότι θα ήταν σωστή μια συνεργασία της ΕΔΑ με την Ενωση Κέντρου, παρόλο που η τελευταία, ακόμα και μπροστά στον κίνδυνο της δικτατορίας, προτίμησε να συνεχίσει το διμέτωπο αγώνα της (από τη μια ενάντια στην ΕΡΕ και από την άλλη ενάντια στην ΕΔΑ), από το να προστατέψει την αστική δημοκρατία.

Τέλος, το «ΚΚΕ Εσωτερικού» κατηγόρησε το ΚΚΕ για τη μη χρησιμοποίηση όλων των μεθόδων πάλης (ακόμα και της ένοπλης) για την ανατροπή της δικτατορίας. Οι υπερασπιστές της ομαλής μετεξέλιξης, του ειρηνικού περάσματος και των στημένων εκλογών του 1946 βρέθηκαν να θυμούνται την ένοπλη πάλη με τρόπο τόσο υποκριτικό, ώστε ακόμα και στελέχη τους να επισημάνουν πως δεν επρόκειτο για τίποτα άλλο από μια κίνηση εντυπωσιασμού.⁶⁰

Ταυτόχρονα, το «ΚΚΕ Εσωτερικού» έπρεπε να προβάλλει και τη δική του σύγχρονη πολιτική πρόταση. Η στρατηγική του έθετε ως το κεντρικό, μέγιστο και μοναδικό ζήτημα την ανατροπή της δικτατορίας και στιγμάτιζε την πρόταση του ΚΚΕ⁶¹, η οποία - δίχως να αποτραβιέται από το στόχο της ανατροπής της δικτατορίας - υπενθύμιζε ότι η δικτατορία είναι μία μόνο από τις εκφράσεις της αστικής κυριαρχίας και προχωρούσε στη χάραξη μιας πολιτικής πρότασης, η οποία θα εκτεινόταν και πέρα από την ανατροπή της χούντας.

Η εμμονή στην προάσπιση της αστικής δημοκρατίας συνεχίστηκε από το «ΚΚΕ Εσωτερικού» και μετά την πτώση της χούντας. Το 1ο Συνέδριό του υιοθέτησε την πολιτική της Εθνικής Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Ενότητας (ΕΑΔΕ), η οποία αποτελούσε την ελληνική εκδοχή του «ιστορικού συμβιβασμού» και έθετε το δίλημμα φασισμός ή δημοκρατία, σε μια περίοδο μάλιστα κατά την οποία δεν υπήρχε στρατιωτική δικτατορία. Σε αυτή τη βάση, το «ΚΚΕ Εσωτερικού» μιλούσε για την ανάγκη μιας συμμαχίας που θα απλώνεται μέχρι την αντιχουντική πτέρυγα της Νέας Δημοκρατίας, προκειμένου η χώρα να μην εκτραπεί προς μια νέα φασιστική λύση.⁶² Με αυτόν τον τρόπο, η αστική δημοκρατία μετατρεπόταν σε κολυμβήθρα του Σιλωάμ για την πολιτική του κεφαλαίου, η οποία εξαγνιζόταν μέσω του κοινοβουλίου. Η δε γενικότερη πολιτική αλλαγή δεν μπορούσε παρά να γίνει στο πλαίσιο μιας συναινετικής πολιτικής πειθούς και σταδιακών μεταρρυθμίσεων, την οποία δεν ευνοούσε η πολιτική των σκληρών διεκδικήσεων που πρόβαλλε το ΚΚΕ, μιας και όξυνε τα πάθη και μαζί με τη λογική της επαναστατικής ανατροπής ευνοούσε την προετοιμασία ενός νέου φασιστικού σεναρίου.63 Εκφραση αυτής της πολιτικής του υποτακτικού ρεαλισμού ήταν η στήριξη που προσέφερε το «ΚΚΕ Εσωτερικού» στην είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ.⁶⁴

Λίγο πριν την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση και μετά από αυτήν, η αντιδικτατορική ενότητα μετατράπηκε σε γραμμή ενότητας των δημοκρατικών δυνάμεων (βλ. ΠΑΣΟΚ - ΚΚΕ- «ΚΚΕ Εσωτερικού»)⁶⁵ που συνεχίστηκε έως το 1986, οπότε και στο 4ο Συνέδριό του το «ΚΚΕ Εσωτερικού» με οριακή πλειοψηφία (54%) αποφάσισε τη μετεξέλιξή του σε ένα καινούριο κόμμα, την «Ελληνική Αριστερά» (ΕΑΡ). Το ιδρυτικό συνέδριο της ΕΑΡ πραγματοποιήθηκε το 198766, ενώ το 1988 συντάχθηκε το κοινό πόρισμα ΚΚΕ - ΕΑΡ, βάσει του οποίου συγκροτήθηκε ο «Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου». Στα πλαίσια του Συνασπισμού, κάτω και από την αρνητική επίδραση της νίκης της αντεπανάστασης στις σοσιαλιστικές χώρες και σε συνεργασία με τη νέα οπορτουνιστική ομάδα στελεχών του Κόμματος⁶⁷, ο πολιτικός απόγονος του «ΚΚΕ Εσωτερικού» πρωτοστάτησε στη νέα προσπάθεια διάλυσης του ΚΚΕ.

Φημολογείται ότι ο στρατηγός Ντε Γκωλ υποστήριζε πως σημασία δεν έχει η επιλογή της κυβέρνησης, αλλά της αντιπολίτευσης. Υπό αυτήν την έννοια, οι «ευρωκομμουνιστές» προσέφεραν και προσφέρουν υψηλές υπηρεσίες στο κεφάλαιο, διαδραματίζοντας το ρόλο πέμπτης φάλαγγας στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα και προσφέροντας στην κυριαρχία του κεφαλαίου ένα θεσμοποιημένο και ανώδυνο αριστερό αντίλογο. Και λέμε «προσφέρουν», τόσο επειδή μπροστά στις νέες κρίσεις του ιμπεριαλισμού τα βασικά ιδεολογήματα παρουσιάζονται ξανά ως καινοτόμα, όσο και επειδή οι εκφραστές τους αναπαράγονται κοινωνικά και είναι έτοιμοι (ανεξάρτητα από την κοινωνική και εκλογική τους δύναμη), ανά πάσα στιγμή, να προσφέρουν χείρα βοηθείας στον ιμπεριαλισμό, για να ξεπεράσει τις συνεχώς διογκούμενες εγγενείς του αντιφάσεις και ταξικές του αντιθέσεις.

Το ανοικτό σταθερό μέτωπο στον οπορτουνισμό είναι βασική προϋπόθεση για να αποτραπεί η επανάληψη της Ιστορίας ως φάρσα ή ως τραγωδία για το κομμουνιστικό κίνημα, για να μη μείνουν αναξιοποίητες οι μελλοντικές δυνατότητες για την εργατική τάξη να κατακτήσει την επαναστατική εξουσία και να οικοδομήσει την κομμουνιστική κοινωνία.

Σημειώσεις:

58. Πάνος Δημητρίου (επ.): «Η διάσπαση του ΚΚΕ - Μέσα από τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ», τ. Β΄, εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 1978, σελ. 463 - 467.

59. Σταύρος Καράς: «Αποφάσεις και προβληματισμοί του ΚΚΕ Εσωτερικού», τ. Β΄, εκδόσεις της ΚΕ του «ΚΚΕ Εσωτερικού», Αθήνα 1976, σελ. 44 - 45.

60. Πάνος Δημητρίου (επ.): «Η διάσπαση του ΚΚΕ - Μέσα από τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ», τ. Β΄, εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 1978, σελ. 455 - 456.

61. Βλ. ενδεικτικά Μπάμπης Δρακόπουλος: «Η ταχτική μας» στο Σταύρος Καράς: «Αποφάσεις και προβληματισμοί του ΚΚΕ Εσωτερικού», τ. Β΄, εκδόσεις της ΚΕ του «ΚΚΕ Εσωτερικού», Αθήνα 1976, σελ. 114 - 138.

62. Σταύρος Καράς: «Η ιδεολογία και πολιτική στο ΚΚΕ (εσωτερικού)», εκδόσεις «Οδυσσέας», Αθήνα 1978, σελ. 72 - 75.

63. Σταύρος Καράς: «Η ιδεολογία και πολιτική στο ΚΚΕ (εσωτερικού)», εκδόσεις «Οδυσσέας», Αθήνα 1978, σελ. 174 - 177).

64. Stathis Kalyvas - Nikos Marantzidis: «The Two Paths of the Greek Communist Movement», στο «The crisis of communism and party change» ICPS Editions, Barcelona 2003, σελ. 15 - 16.

65. Αντώνης Μπριλλάκης: «Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα», εκδόσεις «Εξάντας», Αθήνα 1980, σελ. 261.

66. Stathis Kalyvas - Nikos Marantzidis: «The Two Paths of the Greek Communist Movement», στο «The crisis of communism and party change» ICPS Editions, Barcelona 2003, σελ. 18.

67. Βλ. ΚΕ του ΚΚΕ: «14ο Συνέδριο (Ντοκουμέντα)», εκδόσεις της ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1994 και Τάσος Παππάς: «Η χίμαιρα της μεγάλης Αριστεράς», εκδόσεις «Δελφίνι», Αθήνα 1993, σελ. 34, όπου αναφέρεται η δήλωση του Μίμη Ανδρουλάκη περί από τα πριν σχεδιασμού για αλλαγή πορείας και όχι συνασπισμό κομμάτων.