Ως πρώτο βήμα στην κατεύθυνση μιας μηχανής ανάγνωσης της σκέψης μπορεί να θεωρηθεί το αποτέλεσμα που είχαν πρόσφατα Αμερικανοί ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ των ΗΠΑ. Οι επιστήμονες ανέπτυξαν μια τεχνική που αξιοποιεί τη λειτουργική μαγνητική τομογραφία πυρηνικού συντονισμού (fMRI) για να δημιουργήσει εικόνες της δραστηριότητας του εγκεφάλου με βάση τις αλλαγές της ροής του αίματος στις διάφορες περιοχές του. Τις εικόνες αυτές τροφοδοτούν σε ειδικό λογισμικό, που αναλύοντάς τες καταφέρνει να αποκρυπτογραφεί με ποσοστό επιτυχίας μεταξύ 80% και 90% (ανάλογα με τον αριθμό των φωτογραφιών), τι είναι εκείνο που βλέπει κάθε στιγμή ο άνθρωπος, που βρίσκεται στο μηχάνημα fMRI.

Η δημιουργία ενός μηχανήματος ανάγνωσης της σκέψης μέσα στον κόσμο των ανταγωνισμών και αντιπαλοτήτων που γεννά το καπιταλιστικό σύστημα, δημιουργεί φόβους για την αξιοποίησή του στην τεκμηρίωση εγκλημάτων σκέψης, δηλαδή μιας σύγχρονης εκδοχής του ιδιώνυμου, που γνώρισε προ δεκαετιών ο λαός μας. Βεβαίως, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, αυτή τη στιγμή η τεχνική τους μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε οπτικές εικόνες και απαιτείται πολύωρη προσαρμογή του ακριβού εξοπλισμού στις ιδιαιτερότητες του εγκεφάλου του ανθρώπου που θα... αναγνωστεί. Αλλά, αυτά δε φαίνονται ανυπέρβλητα προβλήματα ιδίως στην πορεία του χρόνου. Οπως αναγκάστηκε να παραδεχτεί ένας απ' αυτούς τους ερευνητές, ο Τζ. Γκάλλαντ, σε συνέντευξη που έδωσε στο επιστημονικό περιοδικό «Νέιτσουρ» («Nature»), αν δε ληφθούν νομικά μέτρα ενάντια στην αθέλητη, κρυφή ή χωρίς την πλήρη συγκατάθεση χρήση της τεχνικής, ίσως δημιουργηθεί πρόβλημα μετά από 30 χρόνια. Βέβαια, όποιος δεν έχει χαθεί στο λεγκαλισμό και τη θεσμολαγνεία, καταλαβαίνει την αξία που μπορεί να έχουν τα... νομικά μέτρα στην κοινωνία της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Η διαδικασία της μεθόδου που εφηύραν οι Αμερικανοί ερευνητές ξεκινά με την «εκπαίδευση» του λογισμικού στον τρόπο αντίδρασης του εγκεφάλου του υποκειμένου καθώς βλέπει μπροστά του διαδοχικά χιλιάδες εικόνες, επί 5 και πλέον ώρες. Ετσι, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής «μαθαίνει» ποιες περιοχές του εγκεφάλου δραστηριοποιούνται περισσότερο σε κάθε φωτογραφία. Στη συνέχεια το λογισμικό επεξεργάζεται μια άλλη σειρά φωτογραφιών και προβλέπει ποιες περιοχές του εγκεφάλου θα ενεργοποιηθούν όταν τις δει το υποκείμενο. Στην τρίτη φάση το υποκείμενο βλέπει με διαφορετική σειρά αυτή τη δεύτερη σειρά φωτογραφιών και στον υπολογιστή τροφοδοτούνται τα δεδομένα δραστηριοποίησης του εγκεφάλου για καθεμιά από τις φωτογραφίες. Η σύγκριση με τις προβλέψεις οδηγεί στο πιο παρόμοιο μοτίβο, που 8 ή 9 στις δέκα φορές αντιστοιχεί στην πραγματική εικόνα που βλέπει το υποκείμενο.

Στα πειράματα που οδήγησαν στα ποσοστά αυτά το υποκείμενο έβλεπε φωτογραφίες με ποικίλο περιεχόμενο: ανθρώπους, ζώα, τοπία, αντικείμενα και γενικά ό,τι βλέπει κανείς στην καθημερινή του ζωή. Η επιλογή στην τύχη θα είχε αποτέλεσμα την ταυτοποίηση μόνο των 8 στις 1.000 φωτογραφίες. Οι πιο αισιόδοξοι υποστηρικτές αυτής της μελέτης θεωρούν ότι ανοίγει τη δυνατότητα στο μέλλον η τεχνολογία να χρησιμοποιηθεί μέχρι και για να οπτικοποιήσει σκηνές από τα όνειρα των ανθρώπων ή εικόνες που έχουν αποθηκευμένες στη μνήμη τους.

Οι ίδιοι οι ερευνητές εκτιμούν ότι αν το σύνολο των εικόνων έφτανε το ένα δισεκατομμύριο, δηλαδή περίπου όσες εμφανίζονται αυτή τη στιγμή στο Google, τη γνωστή μηχανή αναζήτησης στο διαδίκτυο, η επιτυχία της τεχνικής τους θα ήταν μόλις 20%, αφού στην ουσία το μηχάνημα θα έπρεπε να κάνει πλήρη ανακατασκευή της αντανάκλασης του περιεχομένου της φωτογραφίας στον εγκέφαλο. Θεωρούν, όμως, ότι μπορούν να λύσουν αυτό το πρόβλημα και ήδη εργάζονται στην κατεύθυνση αυτή. Η τεχνική δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κινούμενες εικόνες (βίντεο) αφού οι μαγνητικοί τομογράφοι δεν μπορούν σήμερα να κάνουν περισσότερες από μία σαρώσεις κάθε 3 με 4 δευτερόλεπτα.

Πολλοί επιστήμονες υποδέχτηκαν την έρευνα των συναδέλφων τους ως σημαντική πρόοδο στην κατανόηση της λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, με δυνατότητες αξιοποίησης στη διάγνωση της πνευματικής κατάστασης π.χ. ανθρώπων που βρίσκονται σε κώμα. Για ποιους σκοπούς θα χρησιμοποιηθεί αυτή η πρόοδος, όπως και κάθε άλλη επιστημονική εξέλιξη, εξαρτάται από τον κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό μέσα στον οποίο θα αξιοποιηθεί.

Η ομορφιά αυτών των υπόγειων δικτύων είναι εξαιρετική, αλλά και ο κίνδυνος της πλοήγησης μέσα σ' αυτά - πολύ περισσότερο της εξερεύνησής τους για πρώτη φορά - είναι ιδιαίτερα μεγάλος. Δεν είναι καθόλου δύσκολο ακόμα και ένας πεπειραμένος σπηλαιολόγος να χαθεί, αν δεν τηρήσει με μεγάλη προσοχή τους κανόνες κατάδυσης σε υποβρύχια σπήλαια. Ενας απ' αυτούς είναι η χρήση «νήματος της Αριάδνης», που θα τον βοηθήσει να βρει το δρόμο του στο γυρισμό. Αν το νήμα φύγει από τη θέση του για κάποιο λόγο, τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ και αν ο δύτης πανικοβληθεί ή εξαιτίας αδέξιων κινήσεων αναταράξει το βυθό και σηκωθεί η λάσπη που υπάρχει εκεί, με αποτέλεσμα η ορατότητα να πέσει στο μηδέν, τότε η κατάσταση γίνεται τρομακτική.

Συχνά οι δύτες σπηλαιολόγοι που εξερευνούν σπήλαια με συνολικό μήκος στοών πολλών χιλιομέτρων παίρνουν δύο, τρεις έως και πέντε φιάλες αέρα μαζί τους, μερικές από τις οποίες αφήνουν σε στρατηγικά σημεία για την επιστροφή. Αν όμως ο δύτης χάσει τον προσανατολισμό του, ίσως δεν προλάβει να βρει την επόμενη φιάλη.

Η χαρτογράφηση των υποβρύχιων σπηλαίων απαιτεί τη μεθοδική καταγραφή του βάθους και της γεωγραφικής διεύθυνσης κάθε τμήματος και κάθε διασταύρωσης. Απαραίτητη είναι βέβαια και η ακριβής καταγραφή της απόστασης ανάμεσα στα διάφορα σημεία. Ο συνδυασμός αυτών των πληροφοριών μαζί με τις συντεταγμένες της εισόδου του σπηλαίου, οδηγεί μετά από μήνες ή και χρόνια ολόκληρα, στην κατασκευή του λεπτομερούς χάρτη των σπηλαίων.

Περίπου 500 άνθρωποι έχουν πεθάνει μέσα σε υποβρύχιες σπηλιές τα τελευταία 50 χρόνια. Η εξερεύνησή τους, ακόμα και η απλή πλοήγηση στα πιο ευκολοδιάβατα τμήματά τους, δεν είναι υπόθεση που μπορεί να παίρνει κανείς ελαφρά. Είναι αντικείμενο της δουλειάς σπηλαιολόγων με ειδική εκπαίδευση και επαγγελματικού επιπέδου ικανότητες δύτη. Εμείς οι υπόλοιποι ας νιώσουμε το δέος και ας θαυμάσουμε την ομορφιά αυτών των απόμακρων για τους περισσότερους ανθρώπους κόσμων, που είναι διάχυτη και στη φωτογραφία που δημοσιεύουμε.