«Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά» περιγράφει τη σκληρή ζωή των μαύρων στις φυτείες του αμερικάνικου Νότου, τις επαίσχυντες αγοραπωλησίες ανθρώπων σαν να ήταν αυτοί εμπορεύματα.

Στο Κεντάκι, ο αφέντης του μπαρμπα-Θωμά, πνιγμένος στα χρέη, αποφασίζει να τον πουλήσει και μαζί και το αγοράκι της μαύρης σκλάβας του Ελίζας. Η Ελίζα με το παιδί της δραπετεύουν, παρασύροντας τον αναγνώστη σε περιπέτειες γεμάτες αγωνία και πάθος, αλλά και γεμίζοντάς τον με αγανάκτηση εναντίον των αδίστακτων δουλεμπόρων και όλης της νοοτροπίας και των νόμων που επιτρέπουν τη βάναυση κακοποίηση των μαύρων. Ο μπαρμπα-Θωμάς ωστόσο, αρνείται να δραπετεύσει, υπάκουος στις θελήσεις του κυρίου του και γεμάτος εμπιστοσύνη στο θεό, που δεν του ανταποδίδει βέβαια την καλοσύνη... Οι συνθήκες ζωής και δουλιάς - δουλείας μάλλον - γίνονται για τον Θωμά όλο και πιο απάνθρωπες και τελικά μοιραίες.

Στο μυθιστόρημα αυτό προβάλλονται δύο είδη δούλων και συμπεριφορών: Η Ελίζα που μάχεται, παρά τα μύρια εμπόδια, για την ελευθερία, και ο μπαρμπα-Θωμάς που υποτάσσεται με καρτερία και περιμένει την καλή διάθεση του αφέντη και του θεού, πιο δουλόφρων παρά δούλος.

Αν και η συμπάθεια της συγγραφέως φαίνεται να είναι προς τον υποταγμένο μπαρμπα-Θωμά, στα πλαίσια ίσως του κλίματος της εποχής της, είναι αναμφίβολο ότι ο σημερινός τουλάχιστον αναγνώστης αγανακτεί με το ραγιαδισμό του. Είναι η μαχητική Ελίζα που συγκεντρώνει σήμερα το θαυμασμό, ενώ ο τρομαχτικός δουλέμπορας συγκεκριμενοποιεί όλη την απανθρωπιά του συστήματος. Ενας παραλληλισμός με το εμπόριο ανθρώπων που διεξάγεται στην εποχή μας, φτωχών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων, κάνει αυτό το παλιό βιβλίο αρκετά χρήσιμο.

Είναι το βιβλίο της Μαρούλας Κλιάφα με τον μακρύ τίτλο «Ο κόσμος βαριέται να διαβάζει θλιβερές ιστορίες». Η αφήγηση της μικρής Τσιγγάνας, μας δίνει την ευκαιρία να μοιραστούμε στιγμές από τη ζωή τους, τους φόβους τους, τις επιθυμίες και τα παθήματά τους.

«Πάνω που τέλειωνε η μπάμπα το παραμύθι της, ακούστηκε το σφύριγμα: τρία σφυρίγματα κοφτά, προσοχή, κι ένα μακρόσυρτο, κίνδυνος.

Ενα παιδί, που είχε σκαρφαλώσει στα δέντρα να κλέψει αυγά από τα πουλιά, είδε αστυνομικό αυτοκίνητο να 'ρχεται κατά τα γύφτικα και ειδοποιούσε.

Εγινε το ανάστα. Αφήσαμε τις ξάπλες και πιάσαμε καθένας τη δουλειά του. Αργότερα σκεφτόμουνα πως δεν έπρεπε να φοβηθούμε. Σε τίποτα δεν είχαμε φταίξει. Μα εκείνη την πρώτη στιγμή, δεν καθίσαμε να το ψιλοκοσκινίσουμε. Αστυνομία έρχεται, είπαμε, μπλεξίματα θα 'χουμε».

Η απολαυστική διήγηση ωστόσο κάποια στιγμή διακόπτεται. Η πραγματικότητα αναλαμβάνει να γράψει τη συνέχεια. Και το τέλος.

«Ο βανδαλισμός (από τους «λευκούς», σ.σ.) του τσιγγάνικου σχολείου δεν απασχόλησε κανέναν. Αλλωστε, την ημέρα εκείνη, στην πόλη μας συνέβησαν μερικά γεγονότα πραγματικά σημαντικά: Αφίχθη ο συμπολίτης υφυπουργός, η ποδοσφαιρική μας ομάδα νίκησε σε φιλικό αγώνα την αντίστοιχη ομάδα της Κατερίνης και το φιλανθρωπικό μας σωματείο διοργάνωσε τσάι κουμκάν. Τα έσοδα υπέρ των απόρων κορασίδων.

Το ίδιο βράδυ παρακολουθήσαμε στην τηλεόραση μια άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση για τ' ανθρώπινα δικαιώματα».

(Από ελληνικό παιδικό μυθιστόρημα)

Ως ρατσισμό εννοούμε μια ηθελημένη επιθετική στάση εναντίον ενός συνόλου ανθρώπων που προσδιορίζεται είτε με βάση εξωτερικά χαρακτηριστικά (π.χ. γυναίκες, ανάπηροι) ή «εθνικά» (π.χ. μαύροι, κίτρινοι, Ινδιάνοι κλπ.), είτε με βάση ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία (π.χ. Εβραίοι, κομμουνιστές, Τσιγγάνοι, φτωχοί, μετανάστες κλπ.).

Ο ρατσισμός δεν είναι φυσική αντίδραση... ο άνθρωπος δε γεννιέται ρατσιστής... γίνεται. Ο ρατσισμός είναι κοινός σε όλες τις ταξικές κοινωνίες από τα αρχαιότατα χρόνια. Θεωρείται ότι δημιουργήθηκε και δημιουργείται από το φόβο μπροστά στο διαφορετικό, δηλαδή μπροστά στο άγνωστο, στο ανεξήγητο, στο ξένο... από την ανασφάλεια των ανθρώπων μπροστά σε επιλογές που μοιάζουν να απειλούν τις καθιερωμένες και παραδεκτές από το συγκεκριμένο σύστημα.

Η διαφορετική γλώσσα ή θρησκεία, οι διαφορετικές διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές, οι ανοίκειες επιλογές κατοικίας και σεξουαλικότητας των ανθρώπων που ζούσαν σε άλλους τόπους, έκαναν τον Ηρόδοτο ήδη τον Ε' αι. π.Χ. να απορεί και να απορρίπτει.

Η χυδαιότητα του ρατσισμού είναι ότι αυτός δημιουργεί προκαταλήψεις και στερεότυπα, και συνάμα τροφοδοτείται από αυτά. Ως στερεότυπα εννοούμε τυποποιημένες έμμονες ιδέες, ατεκμηρίωτες αλλά ριζωμένες στη συλλογική μνήμη.

Η γέννηση της ρατσιστικής αντίληψης και συμπεριφοράς σε μια ομάδα ή ακόμη και σε άτομα, προϋποθέτει μια αίσθηση υπεροχής που αισθάνονται τα άτομα ή η ομάδα. Κοινωνικοί, θρησκευτικοί, οικονομικοί κλπ. παράγοντες καλλιεργούν στους «προνομιούχους» ιδέες δικής τους υπεροχής και συνάμα περιφρόνησης για τους άλλους, με αποτέλεσμα τη μισαλλοδοξία, την καχυποψία, την εχθρότητα αυτών που θεωρούν τους εαυτούς τους καλύτερους και που έχουν την εξουσία να το επιβάλλουν απέναντι στους διαφορετικούς.

Και ας σημειώσουμε και τούτο: ρατσισμός υπάρχει κυρίως απέναντι στο φτωχό. Αν βλέπουμε με μισό μάτι έναν ξένο εργάτη, δεν είμαστε το ίδιο καχύποπτοι μπροστά σε έναν ξένο μεγιστάνα...

Τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια η βιαιότητα του ρατσισμού στην καθημερινή ζωή ώθησε τους μεν κρατικούς φορείς στο να επιδιώξουν την εισαγωγή της ιδέας της ισότητας στην εκπαίδευση και στους διάφορους κοινωνικούς θεσμούς, τους δε συγγραφείς να καταπιαστούν με την καταδίκη του μέσω της τέχνης.

Δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσει κανείς πού κυριάρχησε η υποκρισία και πού μεγαλούργησε ο ανύποπτος «ερασιτεχνικός» αυτοσχεδιασμός. Διαμορφώθηκε πάντως ένα μοντέλο ακόμη χειρότερο από το ρατσιστικό: αυτό της αφομοίωσης.

-- Δεχόμαστε δηλαδή ότι και ο διαφορετικός είναι άνθρωπος! Αρκεί να γίνει σαν κι εμάς!

-- Δεχόμαστε ότι και ο διαφορετικός είναι ίσος! Αρκεί να αποδειχτεί καλύτερος!

-- Γράφουν οι εφημερίδες: «Στοργή, μια ζεστή αγκαλιά και πολλά δώρα για το μικρό Αλβανάκι». Αφού βαφτίστηκε όμως...

-- Και στο παιδικό βιβλίο: ένα πλήθος διαφορετικά πλάσματα, τρίγωνα ψαράκια, κόκκινα αστεράκια, χρωματιστά ελεφαντάκια, όλα διαφορετικά και γι' αυτό, αρχικά, απορριπτέα. Τα οποία όμως, στο τέλος, εντάσσονται θριαμβευτικά στην κοινότητα... Πώς; Οταν αυτά τα εξορισμένα και περιφρονημένα διαφορετικά θα έχουν εκτελέσει έναν απίστευτο άθλο, άθλο που κανένας από τους κανονικούς δεν ήταν σε θέση να κατορθώσει, ή με μεγαλόθυμη αυτοθυσία θα έχουν σώσει τους διώκτες τους, ή, έστω, θα έχουν επιδείξει γνώσεις και επιδεξιότητες αξιοθαύμαστες...

Απίστευτη υποκρισία! Στα περισσότερα από τα βιβλία που διατείνονται ότι πολεμούν το ρατσισμό, ο διαφορετικός πρέπει να αποδείξει ότι έχει αξία!..

Μια άλλη κατηγορία «αντιρατσιστικών» βιβλίων είναι εκείνα όπου γίνεται κήρυγμα, μάθημα, αφόρητη ηθικολογία - κείμενα με προκατασκευασμένες καταστάσεις, όπου η πλοκή είναι πρόσχημα για δίδαγμα, σε σκηνικό φτιαγμένο μόνο για να εξυπηρετεί, με ανόητες επιλογές διαφορετικότητας, η οποία δυστυχώς έτσι υπερτονίζεται.

Ο ρατσισμός που ελλοχεύει σ' αυτά τα δήθεν αντιρατσιστικά βιβλία - για μικρά παιδιά κυρίως - είναι απίστευτος. Και η αδυναμία των μικρών αναγνωστών να καταλάβουν την παγίδα είναι απόλυτη, με συνέπεια αυτοί να διαποτίζονται, και μέσω της τέχνης τελικά, με τις προκαταλήψεις από τις οποίες θα έπρεπε να είχαν γλιτώσει.

Ωστόσο, μεγαλύτερη απειλή είναι η υιοθέτηση τέτοιων βιβλίων για μια - δήθεν - αντιρατσιστική/διαπολιτισμική εκπαίδευση από εκπαιδευτικούς που δεν μπορούν να διακρίνουν τις προκαταλήψεις, όχι στην κοινωνία, αλλά στην ιδεολογία.