Στις 5 Φλεβάρη 1968, στη Βουδαπέστη, ξεκινούσε τις εργασίες της η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ τους ΚΚΕ. Η ώρα ήταν 8 το πρωί, όταν ο πρόεδρος της ΚΕ του ΚΚΕ, Απ. Γκρόζος, άνοιγε τις εργασίες. Τα θέματα που καλούνταν η Ολομέλεια να συζητήσει ήταν δύο: Το πρώτο, η πολιτική κατάσταση της χώρας και τα καθήκοντα του ΚΚΕ και το δεύτερο ήταν το κομματικό πρόβλημα και η οργανωτική πολιτική του Κόμματος. Η Ολομέλεια, που ολοκληρώθηκε στις 15 του Φλεβάρη, αποτέλεσε μια απ' τις πιο κρίσιμες στιγμές τής μέχρι τότε πορείας του κόμματος της εργατικής τάξης της Ελλάδας, ενώ τα διδάγματα, που προέκυψαν από αυτές τις εργασίες, παραμένουν επίκαιρα και μέχρι σήμερα. Σαράντα ένα χρόνια μετά, η ίδια η ζωή ήρθε να επιβεβαιώσει την ορθότητα των πολιτικών αποφάσεων της Ευρείας Ολομέλειας, η οποία, παρά τις όποιες αντιφάσεις της, κατάφερε να δει και να αντιμετωπίσει αποφασιστικά το οργανωτικό - πολιτικό πρόβλημα του Κόμματος.

Πώς, όμως, φτάσαμε στη 12η Ευρεία Ολομέλεια; Κάτω από ποιες συνθήκες οξύνθηκε η ιδεολογική και πολιτική διαπάλη στο Κόμμα; Ποιο ήταν το κεντρικό σημείο αντίθεσης που αναδείχτηκε; Ηταν, πράγματι, μια «μάχη για την καρέκλα», όπως διάφοροι «καλοθελητές» ισχυρίστηκαν; Ποια είναι η ιστορική της σημασία; Τι ακολούθησε τη 12η Ολομέλεια και ποιο το διαχρονικό της δίδαγμα; Τα όσα έγιναν 40 και πλέον χρόνια πριν, έχουν σήμερα κάποιο αντίκρισμα και, αν ναι, ποιο είναι αυτό; Ολα αυτά θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε παρακάτω, σε μιαν απόπειρα να εξετάσουμε τι ακριβώς συνέβη.

Η Ολομέλεια, όπως σημειώθηκε, ξεκίνησε τις εργασίες της, στις 5 Φλεβάρη του 1968. Σε αυτή συμμετείχαν - εκτός από τα τακτικά - και τα αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής. Επιπλέον, συμμετείχαν τα τρία μέλη της ΚΕΕ και 42 στελέχη του Κόμματος «που έχουν αναδειχτεί στις καθοδηγήσεις των Οργανώσεων του ΚΚΕ στις σοσιαλιστικές χώρες, από τις Οργανώσεις της Δυτικής Ευρώπης και των ναυτεργατών και στελέχη που δουλεύουν στο μηχανισμό της ΚΕ», όπως σημειώθηκε κατά το άνοιγμα των εργασιών.

Από τα τακτικά μέλη της ΚΕ, 20 ήταν παρόντες στην Ολομέλεια, έξι έλειπαν δικαιολογημένα σε κομματική δουλειά, δύο ήταν άρρωστοι και ένας «βρίσκεται εκτός δουλειάς για λόγους προφύλαξης», σημειωνόταν. Τρία αναπληρωματικά μέλη έλειπαν δικαιολογημένα. Επιπλέον, στο άνοιγμα των εργασιών τονιζόταν: «Τα υπόλοιπα μέλη της ΚΕ, τακτικά και αναπληρωματικά, βρίσκονται στις φυλακές και στην εξορία (...) Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα (σ.σ.: από την 21 Απρίλη του 1967, είχε επιβληθεί δικτατορία) και η κατάσταση των ΚΟ δεν επέτρεψε δυστυχώς τη συμμετοχή και από τις Οργανώσεις του εσωτερικού, παρά τις προσπάθειες που έγιναν».

Από την πρώτη στιγμή των εργασιών της 12ης Ολομέλειας - ακόμη και από την εκλογή του Προεδρείου - ήταν φανερό ότι το καθοδηγητικό όργανο είχε διασπαστεί. Η αντιπαράθεση επικεντρώθηκε βασικά στο δεύτερο θέμα, δηλαδή στα «οργανωτικά ζητήματα», στο οποίο το Πολιτικό Γραφείο εισηγήθηκε την καθαίρεση τριών μελών του, των Μήτσου Παρτσαλίδη, Ζήση Ζωγράφου και Πάνου Δημητρίου.

Πριν, όμως, ας δούμε κάτω από ποια σειρά γεγονότων φτάσαμε στη 12η Ολομέλεια, τι προηγήθηκε και πώς φτάσαμε στο σημείο, το καθοδηγητικό όργανο να έχει διασπαστεί.

Αμέσως μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (1946 - 1949) και τις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν για το ΚΚΕ και το εργατικό - λαϊκό κίνημα της χώρας, ξεκίνησε η προσπάθεια επεξεργασίας της πολιτικής που έπρεπε να ακολουθήσει το Κόμμα σε αυτές τις πρωτόγνωρες συνθήκες, σε συνδυασμό με τις πρώτες απόπειρες ανάλυσης της ήττας και του ΔΣΕ και του ΕΑΜικού κινήματος (1941 - 1945). Προσπάθειες, που καθίσταντο ακόμη πιο δύσκολες λόγω της βαθιάς παρανομίας του Κόμματος στην Ελλάδα, αλλά και του γεγονότος ότι μια σειρά από έμπειρα και αξιόμαχα στελέχη του ΚΚΕ βρίσκονταν στις φυλακές και την εξορία. Επιπλέον, η επεξεργασία αυτή γινόταν μέσα σε σοβαρές δυσκολίες και κάτω από ισχυρές οπορτουνιστικές πιέσεις τόσο από κομματικά στελέχη, όσο και από συνεργαζόμενες προσωπικότητες με το ΚΚΕ. Ηδη, από τον Οκτώβρη του 1949, πριν και κατά τη διάρκεια της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ στο Μπούρελι της Αλβανίας (9 Οκτώβρη 1949), είχε διαφανεί η ύπαρξη εσωκομματικής διαπάλης. Η διαπάλη αυτή κορυφώθηκε το 1955 - 1956 και εκφράστηκε με την 6η Ολομέλεια, 11 - 12 Μάρτη 1956, που συγκλήθηκε με την άμεση ευθύνη έξι Κομμουνιστικών Κομμάτων (Σοβιετικής Ενωσης, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας) και η οποία καθαίρεσε την ηγεσία του ΚΚΕ. Η 7η Ολομέλεια (18 - 24 Φλεβάρη 1957) διέγραψε τον Νίκο Ζαχαριάδη από μέλος του ΚΚΕ και ευθυγράμμισε την πολιτική του Κόμματος με αυτήν του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ.

«Η παρακολούθηση του κομματικού - οργανωτικού προβλήματος σε όλα αυτά τα χρόνια δείχνει ότι η ανάπτυξη του οργανωτικού οπορτουνισμού στο ΚΚΕ είχε τη ρίζα της στην κυριαρχία σε αυτό του ιδεολογικού αναθεωρητισμού και πολιτικού οπορτουνισμού, όπως γίνεται φανερό στις σχετικές αποφάσεις των Κομματικών Οργάνων (π.χ., το 8ο Συνέδριο - 1961)» (σελ. 13, πρόλογος της έκδοσης «Η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 5 - 15 Φλεβάρη 1968, πρακτικά», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2008). Και σημειώνεται παρακάτω: «Ταυτόχρονα, κατά τη χρονική περίοδο από την 6η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και στα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι το 1968, μόνο φαινομενικά εξισορροπήθηκε η εσωκομματική διαπάλη. Από την 8η Ολομέλεια της ΚΕ (5 έως 8 Γενάρη 1958) και κυρίως μετά, φαίνονταν πιο καθαρά οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των ηγετικών κομματικών δυνάμεων που συμφώνησαν με τη γενική κατεύθυνση της Διεθνούς Επιτροπής των 6 Κομμουνιστικών Κομμάτων. Επομένως, η 12η Ολομέλεια δεν μπορεί να εξεταστεί μόνον ως αυτοτελές γεγονός. Από τα πράγματα συνδέεται με την πορεία βασικών κομματικών αποφάσεων που προηγήθηκαν τη δωδεκαετία 1956 - 1968» (ό.π.).

Η 8η Ολομέλεια της ΚΕ, το 1958, πήρε την εξής απόφαση, με την οποία διαλύονταν οι Κομματικές Οργανώσεις του ΚΚΕ και η οποία αποτέλεσε θεμελιακό λάθος: «Ολοι οι κομμουνιστές και οι συμπαθούντες πρέπει να μπούνε στην ΕΔΑ για να δουλέψουν μέσα στις γραμμές της, για να τη μετατρέψουν σε μαζικό κόμμα, ικανό να οργανώσει τις δυνάμεις και να καθοδηγήσει τον αγώνα της εργατικής τάξης, της αγροτιάς και των άλλων εργαζομένων στρωμάτων. Δεν πρέπει να επιδιώξουνε να οργανωθούνε οι κομμουνιστές ιδιαίτερα μέσα στην ΕΔΑ (...)» («ΤΟ ΚΚΕ - ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ», τόμος 8ος, σελ. 261). Η απόφαση αυτή ήταν ένα σοβαρό λάθος, με την οποία ακυρωνόταν κάθε στοιχείο αυτοτελούς ύπαρξης και δράσης του ΚΚΕ. Επισφραγιζόταν η πλήρης υποκατάστασή του από την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), ένα μη Κομμουνιστικό Κόμμα.

Σχετικά με το ίδιο ζήτημα, η 8η Ολομέλεια αποφάσισε: «(...) Για την επεξεργασία της πολιτικής του κόμματος, για την εξασφάλιση της σύνθεσης μέσω ενός περιορισμένου αριθμού δοκιμασμένων συντρόφων με τα κομματικά στελέχη που δουλεύουν στην ΕΔΑ με σκοπό τον ιδεολογικό και πολιτικό τους προσανατολισμό είναι ανάγκη το συντομότερο να ιδρυθεί στην Ελλάδα στενό κομματικά κέντρο, μ' επικεφαλής κλιμάκιο της ΚΕ, που να διαθέτει τον απαραίτητο παράνομο τεχνικό μηχανισμό για να μπορεί να εκπληρώσει τον καθοδηγητικό του ρόλο» (Αρχείο ΚΚΕ, Η 8η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 61).

Για ποιο λόγο, όμως, αποφασίστηκε η διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων και η επί της ουσίας ακύρωση κάθε στοιχείου αυτοτελούς δράσης του ΚΚΕ; Το επονομαζόμενο «πολιτικό οργανωτικοπολιτικό πρόβλημα» απασχόλησε τα καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ αρκετό καιρό πριν από το 1958. Ο βασικός προβληματισμός, ο οποίος κατέληξε στην απόφαση της 8ης Ολομέλειας για διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων, περιστρεφόταν γύρω από την άποψη ότι η οργανωτική πολιτική του ΚΚΕ πριν από το 1956 ήταν σεχταριστική, καθώς και ότι η νόμιμη δράση της ΕΔΑ παρείχε σημαντικές δυνατότητες για την ανάπτυξη της λαϊκής πάλης, σε αντίθεση με το παράνομο ΚΚΕ. Ακόμα, από μία σειρά στελέχη, που αποτελούσαν μειοψηφία, υποστηριζόταν η θέση να μετεξελιχτεί η ΕΔΑ σε μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα, αφού το Πρόγραμμά της ταυτιζόταν με την άμεση επιδίωξη που είχε τότε το ΚΚΕ, την «εθνική δημοκρατική αλλαγή». Παράλληλα, εκφράστηκε και η άποψη να δημιουργηθεί άλλο κόμμα με τον ιδεολογικό χαρακτήρα του ΚΚΕ, που δε θα ονομαζόταν Κομμουνιστικό Κόμμα (σελ. 14, πρόλογος της έκδοσης «Η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 5 - 15 Φλεβάρη 1968, πρακτικά», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2008).

Ετσι, από το Νοέμβρη του 1956, υποβλήθηκε προς την ΚΕ του ΚΚΕ Εκθεση των Λ. Τζεφρώνη - Α. Βελή για «το κομματικό οργανωτικό πρόβλημα (νομιμοποίηση του ΚΚΕ)». Η Εκθεση υποστήριζε ανάμεσα σε άλλα (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 203475. Εκθεση Λ. Τζεφρώνη - Α. Βελή προς την ΚΕ του ΚΚΕ σχετικά με το κομματικό οργανωτικό πρόβλημα, 13/11/1956, σελ. 1-4. Επίσης, βλέπε πρόλογο της έκδοσης «Η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 5 - 15 Φλεβάρη 1968, πρακτικά», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2008, σελ. 14 - 15):

(...) «4. Εχει ωριμάσει πια η ιδέα για ένα νόμιμο ΚΚΕ. Η νομιμοποίηση όμως κατευθείαν του ΚΚΕ σκοντάφτει στην αντίδραση των αμερικάνων και του ΙΔΕΑ (...).

5. Εξάλλου πρέπει να προσέξουμε πως μέχρι τώρα, το μαζικό κίνημα εξελίχθηκε βασικά από τα κανάλια της νόμιμης δουλειάς. Η παράνομη πολύ λίγο βοήθησε. Και ακόμα προς τη νόμιμη δουλειά τραβάει και σήμερα το ρεύμα και οι διαθέσεις του δικού μας κόσμου, καθώς και των μαζών. (...)

6. Ολα τα παραπάνω βάζουν μπροστά μας το ζήτημα, να αναθεωρήσουμε το δρόμο που ακολουθούσαμε μέχρι τώρα για τη νομιμοποίηση του κόμματος. (...) ο δρόμος της νομιμοποίησης του ΚΚΕ μέσω των παράνομων οργανώσεων, και για πρόσθετο λόγο ότι πιθανότατα βρίσκονται υπό τον έλεγχο του εχθρού, είναι όχι απλώς αβέβαιος αλλά αδύνατος.

(...) 7. Προτείνουμε (...) την ίδρυση ενός νόμιμου μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος, με τα παρακάτω χαρακτηριστικά: α) Να έχει (...) σαν πρόγραμμα, το πρόγραμμα του κόμματος μέχρι το σοσιαλισμό. β) Να συγκροτηθεί πάνω στις λενινιστικές οργανωτικές αρχές. (...) γ) Για την ονομασία του (...) να εκμεταλλευτούμε το γεγονός ότι στην Ελλάδα ποτέ δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί οπορτουνιστικό σοσιαλιστικό κόμμα και ο σοσιαλισμός δεν είναι συκοφαντημένος (...) δ) Στις σχέσεις του με το ΚΚΕ: θα καθοδηγιέται από το ΚΚΕ, δε θα 'χει όμως καμιά άλλη οργανωτική σχέση μαζί του. Εκείνο που θα πρέπει να διακηρύξει ανοιχτά, είναι (...) ότι το ΚΚΕ είναι αδελφό κόμμα (...), αλλά ότι δεν έχει μαζί του καμιά οργανωτική σχέση. ε) Στις σχέσεις του με την ΕΔΑ: θα παραμείνει μέσα σ' αυτήν.

(...) 8. Το ΚΚΕ, και ξένα αδελφά κόμματα θα πρέπει να χαιρετίσουν την ίδρυση αυτού του καινούριου κόμματος (...) Με την ίδρυσή του, το ΚΚΕ θα πρέπει να αναγγείλει την αναστολή της λειτουργίας των παράνομων οργανώσεών του, και να καλέσει τους κομμουνιστές να ενταχθούν στο νέο Κόμμα. Ετσι θα έχουμε πετύχει τη νομιμότητα σ' ένα πρώτο στάδιο (...)».

Μετά, λοιπόν, από όλα τα παραπάνω, γίνεται φανερό πως είχε σχεδόν εγκαταλειφθεί η ιδέα δημιουργίας γερών παράνομων Κομματικών Οργανώσεων. Ταυτόχρονα, υπήρχε η εκτίμηση ότι οι όποιες Κομματικές Οργανώσεις υπήρχαν ήταν διαβρωμένες. Ακόμη, όμως, κι αν κάτι τέτοιο ίσχυε, έπρεπε να συνοδεύεται από την απόφαση διάλυσης αυτών των Οργανώσεων και δημιουργίας νέων, μη διαβρωμένων.

Επτά χρόνια αργότερα, η 8η Ολομέλεια της ΚΕ το 1965 συζήτησε και πάλι «το κομματικό οργανωτικό πρόβλημα». Εκτίμησε ως ορθή την απόφαση του 1958 και επισήμανε τις σοβαρές αδυναμίες των κομματικών στηριγμάτων, την περιορισμένη τους έκταση και την υποτυπώδη λειτουργία τους. Γι' αυτό, παίρνοντας υπόψη τις νέες συνθήκες, όπως έλεγε, αποφάσισε: «...να προσαρμόσουμε τη θέση μας (...) που θα επισπεύσει και θα επιβάλει τελικά την ντε γιούρε ή ντε φάκτο, νόμιμη ή μισονόμιμη ύπαρξη και λειτουργία οργανώσεων του ΚΚΕ και ολόκληρου του Κόμματος» («ΤΟ ΚΚΕ - ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ», τόμος 9ος, σελ. 505).

Επίσης: «α) Τα κομματικά στηρίγματα, οι κομματικές ομάδες δηλαδή, να επεκταθούν και στις άλλες πόλεις, στις συνοικίες των μεγάλων πόλεων, σε βασικά εργοστάσια, σ' όλους τους βασικούς τομείς και κρίκους της δουλειάς του Κόμματος. Τα μέλη των κομματικών ομάδων, όπως και τώρα, θα είναι ταυτόχρονα και μέλη της ΕΔΑ...» («ΤΟ ΚΚΕ - ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ», τόμος 9ος, σελ. 507).

Η παραπάνω απόφαση πάρθηκε σε σύγκρουση με απόψεις για τη μετατροπή της ΕΔΑ σε μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα σε μία πορεία. Οι τότε αναθεωρητές αντιτάχθηκαν στην επέκταση των κομματικών στηριγμάτων, ενώ δεν ήθελαν ούτε να ακούσουν για τη δυνατότητα (και κυρίως την ανάγκη) να επιβάλει το ΚΚΕ τη νομιμοποίησή του, ιδιαίτερα μετά το 1964, τότε που οι συνθήκες το επέτρεπαν όσο ποτέ άλλοτε. Δεν ήθελαν, επειδή είχαν επιλέξει την ΕΔΑ αντί του ΚΚΕ και όχι επειδή ήταν μαξιμαλιστικός, εξωπραγματικός, αυτός ο στόχος, αλλά και επικίνδυνος, όπως υποστήριζαν και συνέχισαν να υποστηρίζουν.

Η 8η Ολομέλεια του 1965, αν και επέμεινε στο θέμα της ντε φάκτο νομιμοποίησης του ΚΚΕ, δεν πήρε ταυτόχρονα και τα απαραίτητα μέτρα γι' αυτό το σοβαρό εγχείρημα. Το κυριότερο είναι ότι δεν αναθεώρησε την απόφαση του 1958, και δεν προχώρησε στην απόφαση δημιουργίας γερών παράνομων κομματικών οργανώσεων. Η επέκταση των κομματικών στηριγμάτων, σε καμία περίπτωση δεν απαντούσε στο πρόβλημα, ενώ ακόμα και αυτή υπονομεύτηκε στην πράξη από καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος, είτε δούλευαν στην ΕΔΑ είτε όχι.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η 10η Ολομέλεια της ΚΕ (25 Δεκέμβρη 1966 - 24 Γενάρη 1967) διαπίστωσε ότι: «(...) την περίοδο μετά την 8η Ολομέλεια δημιουργήθηκαν σοβαρές πρόσθετες δυσκολίες στη δουλειά της Γραμματείας, του ΠΓ και της ΚΕ. Δύο μέλη του ΠΓ, που ήταν μέλη και της Γραμματείας, καθώς και δύο τακτικά και ένα αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ, που είτε είχαν διαφωνήσει, είτε είχαν διατυπώσει επιφυλάξεις, είτε είχαν συγχύσεις πάνω στην απόφαση της 8ης Ολομέλειας, (...) διατύπωσαν λαθεμένες απόψεις πάνω σε ορισμένες πλευρές της τακτικής και σε κομματικά ζητήματα, δεν πάλεψαν ικανοποιητικά για την εφαρμογή της στη ζωή. Παρόμοιο διαφορισμό διαπίστωσε η Ολομέλεια και στη στάση των συντρόφων απέναντι στην απόφαση της Ολομέλειας». «Η Ολομέλεια θεωρεί ότι οι σύντροφοι (...) έχουν σοβαρές ευθύνες» (Αρχείο ΚΚΕ, Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 691).

Επίσης, η 10η Ολομέλεια υπογράμμισε: «Πρέπει να γίνεται συνεχής πάλη ενάντια σε κάθε μορφή αντιπαράθεσης του τμήματος εξωτερικού με τα τμήματα εσωτερικού της ΚΕ, των στελεχών και των μελών του κόμματος στο εσωτερικό με τα στελέχη και τα μέλη του κόμματος στο εξωτερικό» (ό.π. σελ. 692 - 693). Είχε ήδη φουντώσει η αντιπαράθεση που πυροδοτούσαν στελέχη του ΚΚΕ, κάνοντας τον προβοκατόρικο διαχωρισμό ανάμεσα στους κομμουνιστές του «εξωτερικού» και στους άλλους του «εσωτερικού». Ετσι, τροφοδότησαν την από χρόνια αντικομμουνιστική προπαγάνδα ότι το ΚΚΕ δεν έχει θέση στην ελληνική κοινωνία, ότι είναι όργανο δυνάμεων που επιβουλεύονται τα συμφέροντα του ελληνικού λαού!

Δύο μήνες μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας συνήλθε η 11η Ολομέλεια της ΚΕ (27 - 30 Ιούνη 1967). Η 11η Ολομέλεια, αν και δεν κατέγραψε αντικειμενικά την εσωκομματική διαπάλη που υπήρχε στην ΚΕ και στο ΠΓ και που είχε εκδηλωθεί με οξύτητα στην προηγούμενη Ολομέλεια, ωστόσο πήρε μία πολύ σημαντική απόφαση. Συγκεκριμένα: «8. Η Ολομέλεια θεωρεί ότι άμεσο και πρωταρχικό καθήκον του Κόμματός μας είναι η αυτοτελής οργάνωση των κομμουνιστών σε οργανώσεις του ΚΚΕ πάνω στις αρχές της συνωμοτικότητας, της επαγρύπνησης και της αυστηρής αποκέντρωσης. Ολοι οι κομμουνιστές πρέπει να οργανωθούν στις παράνομες οργανώσεις του. Ζωτική ανάγκη για το κόμμα είναι η στρατολογία νέων μελών, ιδιαίτερα από τη νεολαία» (Αρχείο ΚΚΕ, Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 455). Παρ' όλα αυτά, η κατάσταση στο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος ήταν αδύνατο να οδηγήσει σε δημιουργικό συμβιβασμό των δύο πλευρών, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και πάλι στην πορεία, ενώ κορυφώθηκε ένα χρόνο αργότερα.

Οπως ήδη σημειώσαμε, από την πρώτη στιγμή των εργασιών της 12ης Ολομέλειας ήταν φανερό ότι το καθοδηγητικό όργανο είχε διασπαστεί. Η αντιπαράθεση επικεντρώθηκε βασικά στο δεύτερο θέμα, δηλαδή στα «οργανωτικά ζητήματα», στο οποίο το ΠΓ εισηγήθηκε την καθαίρεση των Μήτσου Παρτσαλίδη, Ζήση Ζωγράφου και Πάνου Δημητρίου. Η παραπάνω πρόταση υπερψηφίστηκε κατά πλειοψηφία. Η απόφαση στηριζόταν σε πληθώρα γεγονότων φραξιονιστικής δραστηριότητας.

«Στην πάλη του για την οικοδόμηση κομματικών οργανώσεων, το Κόμμα πρέπει να αντιμετωπίσει και υπερνικήσει λαθεμένες αντιλήψεις και την υπονομευτική δράση ορισμένων (...) Καταργούν στην πράξη τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό και τις κομματικές αρχές γενικότερα (...)». Ειδικά για τον Μήτσο Παρτσαλίδη, που καταδείχτηκε ως επικεφαλής της φραξιονιστικής ομάδας, αναφέρθηκε: «Ο σ. Μ. Π. στη Δυτική Ευρώπη πρόβαλε στελέχη που είχαν απόψεις αντίθετες με τη γραμμή και τις αρχές του Κόμματος, (...) που πρωτοστατούν σε διασπαστική φραξιονιστική δουλειά στο Λονδίνο και στο Παρίσι κατά του ΚΚΕ και της ΕΔΑ (Δραγούμης, Φ. Ηλιού) που οργάνωσαν Διασπαστική Διάσκεψη της ΕΔΑ στο Παρίσι (Φ. Ηλιού κ.ά.) και στέλνουν φραξιονιστικά γράμματα προς διάφορες κατευθύνσεις».

Χαρακτηριστικά είναι και τα όσα υπογράμμιζε η εισήγηση του ΠΓ στη 12η Ολομέλεια: «Εξίσου επικίνδυνη είναι η στάση εκείνων που παραδέχονται θεωρητικά την ανάγκη ύπαρξης μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος, στην πράξη όμως εφαρμόζουν πολιτική που εξασθενίζει τις αρχές του κόμματος (...) Υπερασπίζουν ότι μπορούμε να παίρνουμε στις κομματικές οργανώσεις ανθρώπους, που όχι μόνο διαφωνούν αλλά και διακηρύττουν τη ριζική τους διαφωνία με όλη τη γραμμή (...)».

Ποιες ακριβώς ήταν αυτές οι απόψεις, σκιαγραφήθηκε έντονα και στο «εσωκομματικό γράμμα της ΚΕ του ΚΚΕ προς όλα τα μέλη του ΚΚΕ» που συζητήθηκε στο Κόμμα αμέσως μετά τη 12η Ολομέλεια: «Μερικοί απ' αυτούς που υποστηρίζουν αυτές τις αντιλήψεις φτάνουν στη διατύπωση της πολύ ακραίας άποψης για την ανάγκη "νέων πολιτικών σχημάτων", "νέων φορέων" του εργατικού και δημοκρατικού κινήματος, γιατί τάχα το ΚΚΕ και η ΕΔΑ "πάλιωσαν", "γέρασαν", "χρεοκόπησαν", φορείς που θα συγκεντρώσουν δήθεν τις αντιιμπεριαλιστικές και δημοκρατικές δυνάμεις έξω από τα έως σήμερα πολιτικά κόμματα».

«Να, ποια ήταν, λοιπόν, η ουσία του θέματος: Η επί χρόνια εδραιωμένη πεποίθηση και επιδίωξη να διαλυθεί το ΚΚΕ. Αυτή την επιδίωξη εξυπηρετούσε το γεγονός ότι η ΕΔΑ είχε μετατραπεί σε ενιαίο κόμμα, από συνασπισμός που ήταν όταν δημιουργήθηκε το 1951. Σε αυτήν την επιδίωξη ήταν προσαρμοσμένη και η τακτική τους, πάγια τακτική όλων των οπορτουνιστών κάθε εποχής: Να βάλλεται στην πράξη, όχι όμως και στα λόγια, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός. Και η δήθεν αποδοχή του να συνοδεύεται με την ανάγκη διεύρυνσης της δημοκρατικής λειτουργίας, στο όνομα της ελευθερίας έκφρασης της ατομικής γνώμης. Είναι φυσικό να μην αντιμετωπίζει ο οπορτουνισμός την ανάγκη - όποτε αυτή υπάρχει - βελτίωσης της δημοκρατικής λειτουργίας, πάντα όμως στο πλαίσιο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, της μόνης αρχής που ενισχύει τη συλλογικότητα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, δηλαδή εκφράζει την ουσιαστική δημοκρατία. Ετσι, η σύγκρουση υπήρξε απόλυτη και ήταν αποφασιστικής σημασίας. Αμέσως μετά την Ολομέλεια, τα στελέχη που αποχώρησαν κατέλαβαν τον ρ/φ Σταθμό «Η φωνή της αλήθειας» στο Βουκουρέστι και μετέδωσαν το μήνυμά τους. Στη συνέχεια, έκλεψαν μεγάλο μέρος του Αρχείου του ΚΚΕ. Και ενώ μέχρι τότε υποβάθμιζαν έως και εξαφάνιζαν το ΚΚΕ υπέρ της ΕΔΑ, μετά τη 12η Ολομέλεια εγκατέλειψαν την ΕΔΑ και ίδρυσαν το λεγόμενο "ΚΚΕ εσωτερικού"!» (άρθρο στον «Ριζοσπάστη», Κυριακή 10 Φλεβάρη 2008, σελ. 11 - 12).

Σε αυτό το σημείο, αξίζει ν' αναφέρουμε την κατάσταση που επικρατούσε στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, αφού η 12η Ολομέλεια πραγματοποιήθηκε σε ένα σημείο που είχε βαθύνει η κρίση. Από τη μια πλευρά υπήρχε το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ενωσης και μια σειρά από ΚΚ εξουσίας και μη. Από την άλλη, η Κίνα, η Αλβανία και σειρά Μαοϊκών ομάδων ανά τον κόσμο. Τρίτη πλευρά, τα κόμματα που συγκροτούσαν το λεγόμενο «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα - όπως ονομάστηκε αργότερα.

Στη Σοβιετική Ενωση συνεχιζόταν η γραμμή του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ. Παράλληλα, στην Τσεχοσλοβακία είχαν αποκτήσει υπεροχή στο Κομμουνιστικό Κόμμα και στο κράτος οι αναθεωρητικές δυνάμεις, που ήταν φορείς της λεγόμενης «Ανοιξης της Πράγας», με ηγέτη τους τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας, Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Από την άλλη, ο αντισοβιετισμός της κομματικής και κρατικής ηγεσίας της Κίνας είχε πάρει πια ανοιχτές διαστάσεις, σε συνδυασμό με εθνικιστικές θέσεις και επιδιώξεις να ηγεμονεύσει στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα.

Στο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα ωρίμαζε η ιδέα ενός «νέου συνασπισμού εξουσίας» για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό του αστικού κράτους από τα «μέσα», όπως έλεγαν. Αυτή η αντίληψη διατυπώθηκε με σαφήνεια ένα χρόνο αργότερα (1969) στο 12ο Συνέδριο του Ιταλικού ΚΚ. Πέντε χρόνια πριν από το 12ο Συνέδριο, ο Παλμίρο Τολιάτι είχε διατυπώσει τη θεωρία για τη διαμόρφωση πολλών καθοδηγητικών κέντρων στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, γνωστή ως θεωρία του «πολυκεντρισμού». Αυτό σήμαινε ανοιχτή αποστασιοποίηση και διάσταση με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση, ενώ θεωρητικοποιούνταν η διάσπαση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος ως αναγκαιότητα.

Στη 12η Ολομέλεια - και πολύ πιο καθαρά μετά από αυτή - οι τεράστιες διαφορές ανάμεσα στο τμήμα που αποσχίστηκε και στο ΚΚΕ αναδείχτηκαν ανάγλυφα.

Στο ζήτημα της εξουσίας της εργατικής τάξης, την οποία απέρριπταν, του σοσιαλισμού γενικότερα. Η αντίληψη που εξέφραζαν για το σοσιαλισμό έγινε ακόμα πιο συγκεκριμένη στην ομιλία του Μ. Παρτσαλίδη, ο οποίος χαιρέτησε την πολιτική Ντούμπτσεκ στην Τσεχοσλοβακία. (Ηταν η ίδια πολιτική που τότε ανακόπηκε, χάρη στη διεθνιστική βοήθεια του Συμφώνου της Βαρσοβίας, αλλά που εφαρμόστηκε αργότερα και κορυφώθηκε το 1989 - 1991. Ηταν η γνωστή αντεπαναστατική γραμμή της λεγόμενης «βελούδινης επανάστασης», που σήμαινε παλινόρθωση του καπιταλισμού στην Τσεχοσλοβακία).

Είπε, λοιπόν, ο Παρτσαλίδης: «ε) Διατυπώνω εδώ και μια σκέψη. Ανάμεσα στα νέα προτσές που έχουμε στις σοσιαλιστικές χώρες ιδιαίτερα πρέπει να σημειώσουμε και τις προόδους στην εφαρμογή του νέου συστήματος διεύθυνσης της οικονομίας και προπαντός τις προόδους στη διεύρυνση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας όπως πρόσφατα στην Τσεχοσλοβακία. Αυτή η διεύρυνση, πρέπει κατά τη γνώμη μας να υπογραμμίσει και η δική μας αντιπροσωπεία στη συμβουλευτική και στην παγκόσμια σύσκεψη, είναι ένα ισχυρό όπλο στα χέρια των Κομμουνιστικών Κομμάτων των καπιταλιστικών χωρών»! (Πρακτικά της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 82).

Συνάρτηση των παραπάνω ήταν και η αντίληψη για το κοινοβουλευτικό πέρασμα στο σοσιαλισμό, που σήμαινε αποδοχή και συμμόρφωση με τα οριζόμενα στο αστικό Σύνταγμα. Δηλαδή, ο ορίζοντας της πάλης δεν έβγαινε από τα όρια της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Αυτή η αντίληψη ευνούχιζε το λαϊκό κίνημα, μετέτρεπε την εργατική τάξη σε ουρά του κεφαλαίου.

Στο ζήτημα του προλεταριακού διεθνισμού, τον οποίο διέσυραν και οι απόγονοί τους συνεχίζουν να διασύρουν. Το πρόβλημα, λοιπόν, που ετίθετο και το 1968, δεν ήταν η ύπαρξη ενιαίας ή όχι γραμμής, αλλά ποιας γραμμής. Εκείνοι ήθελαν τη γραμμή που οδηγεί στον εξωραϊσμό του καπιταλισμού, σε έναν «ιστορικό συμβιβασμό» και στη λεγόμενη ειρηνική μετεξέλιξη του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό. Ενιαία και με μπόλικο αντισοβιετισμό! Αυτή υπήρξε και η ουσία της άποψης του «ευρωκομμουνισμού», σχετικά με τη «μη ανάμειξη του ενός ΚΚ στα εσωτερικά του άλλου». «Ανάμειξη στα εσωτερικά», το «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα θεωρούσε την άσκηση κομμουνιστικής κριτικής στην πολιτική του. Και έκαναν λόγο για την «πολυκεντρικότητα» του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (Σοβιετική Ενωση, Κίνα και Αλβανία, «ευρωκομμουνισμός»), για την ανάγκη «ισότιμου διαλόγου παρά τις διαφορές» και άλλα ηχηρά. Και αυτά, την ίδια ώρα που στρέφονταν κατά «των δύο υπερδυνάμεων», βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι τη Σοβιετική Ενωση και τις ΗΠΑ, ως υπεύθυνες και οι δύο για την κρίσιμη διεθνή κατάσταση, καθώς και για το «μοίρασμα του κόσμου»! (άρθρο στο «Ριζοσπάστη», Κυριακή 17 Φλεβάρη 2008, σελ. 13 - 14).

Η διαχρονική ιστορική ανάγκη να υπάρχει το ΚΚΕ, μέσα σε οποιεσδήποτε συνθήκες, ως πραγματικό και όχι κατ' όνομα Κομμουνιστικό Κόμμα, είναι το μεγάλο δίδαγμα για τις νεότερες γενιές που απορρέει από τις κρίσεις που πέρασε το Κόμμα μας στην πολυκύμαντη ηρωική πορεία του. Η απόρριψη της ανάγκης να υπάρχει το ΚΚΕ, με τις αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος νέου τύπου, εκφράστηκε και στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ, το 1968. Πολλές φορές, στο πιο μακρινό παρελθόν, το ΚΚΕ εκλαΐκευσε τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας, οι οποίες έγιναν όπλο των κομμουνιστών στην ιδεολογικοπολιτική διαπάλη και στην οργανωτική ενίσχυση του ΚΚΕ, τόσο από το 1968 όσο και μετά το 1974, οπότε η νομιμοποίηση του Κόμματος αύξησε κατά πολύ τις δυνατότητες επαφής και δράσης του στην εργατική τάξη και στα λαϊκά στρώματα, στη νεολαία.

Η ανάγκη ύπαρξης του ΚΚ, στην Ελλάδα και διεθνώς, απέκτησε εκ νέου μεγάλη επικαιρότητα μετά την αντεπανάσταση του 1989 - 1991, αφού η ύπαρξή του βάλλεται από τους ιμπεριαλιστικούς και οπορτουνιστικούς μηχανισμούς ως αντίληψη και πρακτική ξεπερασμένη. Αυτό εκφράστηκε και στα χρόνια 1989 - 1991, οπότε επιχειρήθηκε η διάλυση του ΚΚΕ και η διάχυσή του στο Συνασπισμό. Το εξαιρετικά επίκαιρο ζήτημα, λοιπόν, συνίσταται στο εξής: Η θεμελιώδης οργανωτική αρχή συγκρότησης ενός ΚΚ, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση της επαναστατικής πολιτικής του. Συναρτημένη με αυτό είναι η συγκρότηση γερών κομματικών οργανώσεων, παντού, πρωταρχικά στους τόπους δουλειάς και ιδιαίτερα στους βασικούς κλάδους της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά και σε όλους τους χώρους, όπου ζουν και εργάζονται τα λαϊκά στρώματα, η νεολαία.

Η επαναστατική ιδεολογία και πολιτική δε διαμορφώνεται στην εργατική τάξη αυθόρμητα, δεν την κατακτά μόνη της η ίδια. Μόνο ένα Κομμουνιστικό Κόμμα, που κάνει πράξη το σύνθημα «πρωτοπόρα θεωρία - πρωτοπόρα δράση», είναι σε θέση να οργανώσει την πάλη της εργατικής τάξης, των δυνάμει συμμάχων της λαϊκών στρωμάτων, να μπολιάσει την τάξη με την επαναστατική ιδεολογία του μαρξισμού - λενινισμού, με το πρόγραμμα που αντιστοιχεί στο ρόλο και στα συμφέροντα της ίδιας και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Η εγκατάλειψη των παραπάνω οδηγεί στον πλήρη αφοπλισμό της εργατικής τάξης, στην εγκατάλειψή της στην επιρροή των κομμάτων του κεφαλαίου και της οπορτουνιστικής ιδεολογίας ενσωμάτωσης στην καπιταλιστική κυριαρχία (Αρθρο στο «Ριζοσπάστη», Κυριακή 10 Φλεβάρη 2008, σελ. 11 - 12).

Εξι μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 1968, αποφασίστηκε από το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ η δημιουργία της ΚΝΕ. Ηταν η πρώτη φορά μετά το 1943, χρονιά αυτοδιάλυσης της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), προκειμένου να δημιουργηθεί η ΕΠΟΝ, που ιδρυόταν νεολαία με τα μαρξιστικά - λενινιστικά χαρακτηριστικά της νεολαίας του ΚΚΕ και με πολιτικό της όργανο την εφημερίδα «ΟΔΗΓΗΤΗΣ».

Είχαν προηγηθεί η έκδοση του πρώτου φύλλου του παράνομου «Ριζοσπάστη» το Μάρτη του 1968, η ανασυγκρότηση του καθοδηγητικού οργάνου της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ) και η τοποθέτηση της παράνομης εφημερίδας «Αδούλωτη Αθήνα» υπέρ των αποφάσεων της 12ης Ολομέλειας. Με τη 12η Ολομέλεια συντάχθηκε σε μια πορεία και η πλειοψηφία των πολιτικών κρατουμένων στις εξορίες και στις φυλακές. Αυτά τα γεγονότα ήταν αποφασιστικής σημασίας για την πορεία και του ΚΚΕ και της ΚΝΕ.

Η ίδρυση της ΚΝΕ ήρθε να συμβάλει στην κάλυψη ενός μεγάλου κενού, αυτού της διάλυσης των κομματικών οργανώσεων. Με τη 12η Ολομέλεια και με τη δημιουργία της ΚΝΕ, το ΚΚΕ μπήκε σε μια νέα φάση της σκληρής πορείας του από καλύτερες θέσεις (Αρθρο στο «Ριζοσπάστη», Κυριακή 17 Φλεβάρη 2008, σελ. 13 - 14).

ΠΗΓΕΣ:

- «ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΚΕ: Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. 5 - 15 Φλεβάρη 1968, Πρακτικά», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2008, πρόλογος σελ. 11 - 37.

- Αρθρογραφία στον «Ριζοσπάστη».