Κοιτάζοντας κάποιος από το διάστημα, η ΓΗ μοιάζει με υδάτινο πλανήτη. Το νερό, όντως, είναι η πεμπτουσία της ζωής στον πλανήτη μας. Από κει ξεκίνησε η ζωή και σ' αυτό οφείλεται η εξέλιξη και η διατήρησή της. Φυσικά, και το μέλλον της. Κι όμως, παρά το γεγονός ότι το 70% της γήινης επιφάνειας καλύπτεται από ωκεανούς, λιγότερο από το 3% των παγκόσμιων υδάτινων πόρων είναι γλυκό και το περισσότερο από αυτό είναι παγωμένο και βρίσκεται στο Βόρειο και Νότιο Πόλο. Σχεδόν 98% του υπόλοιπου γλυκού νερού βρίσκεται υπόγεια. Μόνο το 1% της συνολικής παγκόσμιας ποσότητας νερού είναι προσπελάσιμο στα έμβια όντα, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.

Κι όμως, υπάρχει θεωρητικά άφθονο νερό, ή μάλλον θα υπήρχε, αν γινόταν δίκαιη κατανομή. Η «μεγάλη αντλία» του υδρολογικού μας συστήματος - που κάνει τον πλανήτη κατοικήσιμο - προκαλεί την πτώση περίπου 113.000 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων γλυκού νερού ετησίως στην ξηρά με τη μορφή βροχής και χιονιού. Ποσότητα ικανή να «πλημμυρίσει» τις πέντε ηπείρους σε ύψος 80 εκατοστών. Κι αυτό είναι κάτι περισσότερο από αρκετό για να καλύψει τις παγκόσμιες ανάγκες.

Ο κόσμος όμως είναι, δυστυχώς, χωρισμένος σε περιοχές «κατόχους», όπου ευδοκιμεί η βλάστηση και «μη κατόχους» νερού, όπου άνθρωπος και περιβάλλον βρίσκονται σε μεγάλη δοκιμασία. Υπό αυτήν την έννοια, η μεγαλύτερη έκταση της Αφρικής, η Μέση Ανατολή, τμήμα των δυτικών ΗΠΑ, το ΒΔ Μεξικό, περιοχές της Χιλής, της Αργεντινής και η Αυστραλία υποφέρουν από τη σοβαρή έλλειψη νερού.

Οι άνθρωποι δέχονται άνισες ποσότητες γλυκού νερού. Η Ισλανδία, για παράδειγμα, έχει αρκετή βροχή και χιόνι για να προμηθεύσει τον καθένα από τους κατοίκους της με 670.000 κυβικά μέτρα το χρόνο! Το Κουβέιτ, με εφταπλάσιο πληθυσμό, ίσα - ίσα έχει μερικές σταγόνες, για να μοιραστούν οι κάτοικοί του. Στο Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία, 4.000 άνθρωποι συναγωνίζονται για 1 εκατ. κυβικά νερού το χρόνο. Στη Γαλλία και την Ινδία, η ίδια ποσότητα αντιστοιχεί σε 350 άτομα, ενώ στη Σουηδία και τη Μαλαισία η αντιστοιχία είναι τα 100 άτομα! Και φυσικά, οι διαφορές στις βροχοπτώσεις κατά χώρα είναι τεράστιες. Εχει εκτιμηθεί ότι 2 δισ. άνθρωποιπάσχουν από χρόνια έλλειψη νερού και καθώς ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξάνεται η κρίση θα επιδεινωθεί. Σε λίγα χρόνια, από σήμερα, η Αίγυπτος θα έχει μόνο τα 2/3 των νερών για κάθε κάτοικό της, σε σχέση με αυτά που είχε την προηγούμενη δεκαετία και η Κένυα μόνο το μισό. Κι ακόμα εφτά χώρες της Ανατολικής Αφρικής και πέντε της Νότιας Μεσογείου θα αντιμετωπίσουν σοβαρές ελλείψεις. Το Ισραήλ, η Πολωνία και αρκετές πολιτείες αγγίζουν μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται σοβαρή. Οι κλιματικές αλλαγές που προέρχονται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι πιθανό να αλλάξουν δραματικά την εικόνα, καθώς οι βροχοπτώσεις θα μεταβληθούν, καθώς η γη θα ζεσταίνεται. Είναι δύσκολο να προβλεφτεί με ακρίβεια τι ακριβώς θα συμβεί, αλλά μια από τις πολλές μελέτες - σενάρια υποστηρίζει ότι όλες οι δυτικές ΗΠΑ θα δουν τα αποθέματά τους να κατεβαίνουν στο 40.76 % των τωρινών επιπέδων.

Οταν τα αποθεματικά του επιφανειακού νερού είναι ανεπαρκή, τότε μοιραία ο άνθρωπος εξορύσσει από αυτά που βρίσκονται αποθηκευμένα κάτω από το έδαφος. Αλλά κι αυτό το νερό είναι κατανεμημένο άνισα και μέρος της ποσότητάς του είναι εκμεταλλεύσιμο. Ο αχανής υδάτινος ορίζοντας που βρίσκεται κάτω από οχτώ πολιτείες των Μεγάλων Πεδιάδων των ΗΠΑ αδειάζει με τέτοια ταχύτητα, που η στάθμη νερού πέφτει ένα μέτρο το χρόνο. Ορισμένες περιοχές των παραπάνω πολιτειών θα έπρεπε να εγκαταλειφτούν, μια και τα υπόγεια νερά εξαντλούνται. Το ίδιο συμβαίνει και στον Τρίτο Κόσμο. Η στάθμη του νερού στην Μπανγκόνγκ έπεσε 25 μέτρα από το τέλος της δεκαετίας του πενήντα, το αλμυρό νερό έχει διαπεράσει τα πηγάδια της και η ίδια η πόλη βυθίζεται αργά και σταθερά. Στη Νότια Ινδία, στο Τσαμίλ Ναντού, η άντληση νερού για τη γεωργία προκάλεσε τη ραγδαία πτώση της στάθμης του νερού, με την ίδια ποσότητα μιας δεκαετίας, στα βόρεια. Ετσι, η έλλειψη νερού στην πολιτεία Ούταρ Πράντες ανέβηκε από 17.000 χωριά σε 70.000. Από τις 2.700 παροχές νερού που δίνονταν από το κράτος οι 2.300 ξεράθηκαν. Στην Κίνα 50 πόλεις απειλούνται με λειψυδρία. Το επίπεδο του νερού κάτω από το Πεκίνο βυθίζεται μέχρι και δυο μέτρα το χρόνο και το 1/3 από τα πηγάδια του θεωρούνται σήμερα άνυδρα.

Το νερό δε λιγοστεύει μόνο, αλλά και η ποιότητά του υποβαθμίζεται. Ο ποταμός Βιστούλα της Πολωνίας είναι τόσο μολυσμένος από τα βιομηχανικά και αστικά απόβλητα, που τα νερά του είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθούν, ακόμα και για βιομηχανικούς σκοπούς στα περισσότερα από τα 1.068 χιλιόμετρα που είναι το μήκος του. Οι βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες έχουν πετάξει δισεκατομμύρια τόνους ρύπων στα ποτάμια, στις εκβολές και τα παράλιά τους. Οσο για τους υδάτινους ορίζοντες, εξακολουθούν να μολύνονται με τα πάσης φύσεως και τοξικότητας αγροχημικά. Τα νιτρικάάλατα από τα χημικά λιπάσματα μολύνουν το νερό που βρίσκεται κάτω από τις καλλιέργειες. Στις ΗΠΑ 24.000 πηγάδια βρέθηκαν σοβαρά μολυσμένα, όπως έδειξαν 12.4000 δείγματα.

Από το 1950, η παγκόσμια χρήση νερού αυξήθηκε 3 φορές και η κατά κεφαλή χρήση τριπλασιάστηκε. Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν ετήσια 2.300 κ.μ. κατά μέσο όρο, οι Καναδοί 1.500 κ.μ. και οι Αυστραλοί 1.210 κ.μ. Πάνω από 900 κ.μ. χρησιμοποιούν οι Ιάπωνες, οι Ιταλοί, οι Ισπανοί, οι Βέλγοι, οι Ολλανδοί κ.ά. Στην Αγγλία και την Ουαλία, το αντίστοιχο ποσό είναι 230 κ.μ. και την Ελβετία λίγο πάνω από τα 110 κ.μ. (κατά κεφαλήν πάντα). Οι αναπτυσσόμενες χώρες χρησιμοποιούν 20,4 κ.μ. το χρόνο κατά κεφαλήν. Ενας Αμερικάνος ξοδεύει 70 φορές περισσότερο νερό από έναν Γκανέζο. Μόνο το 5% της παγκόσμιας κατανάλωσης είναι για οικιακήχρήση, το 75% χρησιμοποιείται στις αρδεύσεις και το 20% στη βιομηχανία. Οι χρήσεις διαφέρουν ανάμεσα στα έθνη, όπως και οι ποσότητες που καταναλώνονται. Χώρες, για παράδειγμα, που χρησιμοποιούν λίγο νερό, όπως η Αγγλία, έχουν υψηλή αναλογία για οικιακή χρήση. Στις αναπτυγμένες χώρες συνολικά τα 2/5 του νερού καταναλώνεται από τη βιομηχανία. Στις ΗΠΑ το 1/2 χρησιμοποιείται από τα εργοστάσια και τους σταθμούς ενέργειας. Στην Ινδία το 93% των αποθεμάτων της πάει για αρδεύσεις και στον Τρίτο Κόσμο γενικά χρησιμοποιείται κυρίως για την καλλιέργεια.

Είναι δεδομένο ότι η κατανάλωση γλυκού νερού θα μεγαλώνει με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και την οικονομική ανάπτυξη. Υπάρχουν δυο τρόποι να επιχειρηθεί η αντιμετώπιση του προβλήματος. Η εύρεση νέων πόρων και η ορθολογικότερη χρησιμοποίησή του. Από τους 113.000 δισ. τόνους βρόχινων νερών χρησιμοποιούνται μόνο τα 3.500 δισ. Τα 2/3 εξατμίζονται και περίπου 41.000 δισ. κυβικά καταλήγουν στη θάλασσα. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά κυλά στην ξηρά μετά από καταιγίδες και πλημμύρες, αφήνοντας μόνο 14.000 δισ. κ.μ. σε συνεχή σταθερή ροή που είναι σχετικά εύκολα εκμεταλλεύσιμη. Και πάνω από τα 2/3 αυτής της ποσότητας κυλούν σε περιοχές ακατοίκητες ή αραιοκατοικημένες. Κι έτσι μένουν 9.000 δισ. κ.μ. που θεωρητικά είναι εκμεταλλεύσιμα. Υπάρχει δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί πολύ περισσότερο, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η κατασκευή μικρώνφραγμάτων είναι ένας πολύ καλός τρόπος «παγίδευσης» νερού για άρδευση, σε αντίθεση με τα μεγάλα φράγματα που η χρησιμότητά τους αμφισβητείται όλο και περισσότερο. Η Κίνα ανάμεσα στο 1950 και 1980 έχει κατασκευάσει 90.000 μικρά φράγματα με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η ανομβρία και η μεταφορά νερού σε μεγάλες αποστάσεις είναι άλλο ένα εμπόδιο. Οι ΗΠΑ σταμάτησαν την κατασκευή μεγάλων φραγμάτων, επειδή υπάρχει μεγάλη απώλεια νερών και το κόστος είναι πολύ υψηλό. Στην τ. ΕΣΣΔ εγκαταλείφτηκαν τα σχέδια για αντιστροφή της ροής ποταμών, που εκβάλλουν στον Ειρηνικό Ωκεανό για να ποτιστούν άγονες εκτάσεις. Η αφαλάτωση του θαλασσινού νερού γίνεται ολοένα και φτηνότερη, αλλά είναι ακόμα πολύ ακριβή για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Η μείωση της σπατάλης προσφέρει πολλαπλάσιες δυνατότητες. Μόνο το 1/3 του νερού που πηγαίνει στις αρδεύσεις είναι αναγκαίο για τις καλλιέργειες, ενώ το υπόλοιπο χάνεται. Αν η σπατάλη γύρω από τον ποταμό Ιν Τουα στο Πακιστάν περιοριζόταν στο 1/10 θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν - ποτιστούν 2 εκατομμύρια επιπλέον εκτάρια γης. Οι βελτιώσεις στη ροή των αυλακιών άρδευσης μπορεί να περιορίσει τη σπατάλη κατά 40%, ενώ η γενικευμένη χρήση ψυκτήρων θα φτάσει το ποσοστό αυτό σε 70%. Τέτοια συστήματα χρησιμοποιούνται στο Ισραήλ, σε ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία, τ. ΕΣΣΔ κ.α., μόνο που καλύπτουν το 1% της παγκόσμιας αρδευόμενης έκτασης. Το Ισραήλ χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο ανακυκλωμένο νερό από τις πόλεις για γεωργική χρήση. Παράλληλα, έχει περικόψει κατά 70% το νερό της βιομηχανίας, αναγκάζοντας την τελευταία να χρησιμοποιεί σύγχρονες μεθόδους που απαιτούν λιγότερο νερό. Στο διάστημα 1965 - 1975, η Ιαπωνία αύξησε το ανακυκλωμένο νερό που χρησιμοποιεί η βιομηχανία της από το 1/3 σε 2/3.

Ομως, το θέμα των υδάτινων πόρων δεν εξαντλείται εδώ και θα συνεχίσουμε και στο επόμενο σημείωμα, εξετάζοντας πώς κοστολογείται, τη μόλυνση που υπάρχει στο σύγχρονο κόσμο και τις Τρίτες Χώρες, τον κίνδυνο από τα νιτρικά άλατα, ένα φιλόδοξο πρόγραμμα στην Ινδία, και μερικές σκέψεις για την οικολογικότερη διαχείρισή του.