Κυριακή 15 Νοέμβρη 1998
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 19
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ
Ο αειμακάριστος ποιητής - οδηγητής

Σαν αύριο, πριν 24 χρόνια, ο ελληνικός λαός έχασε τον ποιητή - οδηγητή του. Τον Κώστα Βάρναλη , την ιερή μνήμη του οποίου σημειώνουμε μ' αυτό το - ελάχιστο μπροστά στη γιγάντια πνευματική και ποιητική προσφορά του - αφιέρωμα. Σαν αύριο, 16 Νοέμβρη του 1974, ήταν που ο λαός, καθώς μόλις είχε βγει από τον εφιάλτη της δικτατορίας, απαρηγόρητος, με συνείδηση της τεράστιας απώλειας, του διά παντός αναπλήρωτου κενού, έκλαψε το θάνατο του μπάρμπα - Κώστα, που με το μοναδικό, διαχρονικό, οικουμενικό έργο του "Οι δικτάτορες" είχε χλευάσει και την απριλιανή χούντα. Σαν αύριο και για δυο μέρες ακόμα, ο λαός κατά χιλιάδες προσκύνησε τη σορό του ποιητή του, τον συνόδευσε στη "στερνή κατοικιά" του και τον αποχαιρέτησε για πάντα, βροντοφωνάζοντας "αθάνατος",με την υπόσχεση ότι θα κρατήσει άσβηστο το μήνυμά του:

"Δεν είμ' εγώ σπορά της τύχης,

ο πλαστουργός της νιας ζωής.

Εγώ 'μαι τέκνο της Ανάγκης,

τ' ώριμο τέκνο της Οργής".

Ανάγκη και Οργή. Με κεφαλαία γράμματα. Τέκνο της Ανάγκης και της Οργής ήταν οι καταπιεσμένοι προλετάριοι και αγρότες, που η Οχτωβριανή Επανάσταση έκανε "ν' αστράψει ο νους τους πνέμα". Τέκνο τους ήταν και ο μικρορφανεμένος, μικροδάσκαλος (έφηβος πρωτοδίδαξε), μικροκαμωμένος "γίγαντας" των Γραμμάτων μας Βάρναλης . Ενας άνθρωπος, που το έργο του έχει περάσει στην περιοχή του θρύλου και από κει θα καταυγάζει, μένοντας παντοτινός "Οδηγητής" των επαναστατικών ιδεών και λέγοντας: "Δε δίνω λέξες παρηγόρια, / δίνω μαχαίρι σ' ολουνούς. / Καθώς το μπήγω μέσ' στο χώμα/ γίνεται φως, γίνεται νους", ωσότου γεννηθεί και γίνει ακλόνητο "το βασίλειο της πανανθρώπινης φιλιάς".

Η πρώτη περίοδος

Τι να περιλάβει, τι να παραλείψει αυτή η αναφορά μας στον Βάρναλη ; Μεγάλο δίλημμα. Ας θεωρηθεί, λοιπόν, το μηδαμινό σημείωμά μας, τουλάχιστον, σαν παρότρυνση στον αναγνώστη να προσφύγει σε πλουσιότερες "πηγές" για το βίο του και, προπαντός, να "πιει" το "νερό" του αθάνατου έργου του.

Το πιστοποιητικό της βάφτισής του αναφέρει ότι γεννήθηκε στις 14/2/1884,στον Πύργο Βουλγαρίας. Ο ίδιος στο, χειρόγραφο από τον ίδιο, ατομικό Δελτίο του στην Ενωση Συντακτών Εφημερίδων Αθηνών παραθέτει μεταξύ άλλων τα παρακάτω στοιχεία: Βάρναλης Κώστας, του Ιωάννη. Ετος γέννησης: 1881. Καταγωγή: Πύργος Ανατολικής Ρωμυλίας. Εφημερίς εις ην εργάζεται: "Αυγή", μισθός 2.700. Διδάκτωρ Φιλολογίας, λογοτέχνης. Εγγαμος - άτεκνος. Προϋπηρεσία: "Πρωία" (1938 - 1946), "Ριζοσπάστης" (1946 - 1947), "Φιλελεύθερος" (1931 - '33), "Αλλαγή" (1933), "Αυγή" (1933 -).

Τετράχρονος ορφανεύει από πατέρα. Το 1897 πάει στο δημοτικό σχολείο του Πύργου (Μπουργκάς) και το 1898 στο γυμνάσιο "Ζαρίφεια Διδασκαλεία" Φιλιππούπολης. Το 1902 αρχίζει να διδάσκει στο Δημοτικό Σχολείο Πύργου. Την ίδια χρονιά, με υποτροφία της ελληνικής κοινότητας Βάρνας (από τη Βάρνα πήρε, κατά το συνήθειο της εποχής, το ψευδώνυμο - επίθετό του), έρχεται στην Αθήνα και φοιτά στη Φιλοσοφική του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Λίγο αργότερα, δημοσιεύει ποιήματά του στον "Νουμά" του Ταγκόπουλου. Γνωρίζει στο λογοτεχνικό καφενείο της Δεξαμενής (Κολωνάκι) την Ελλη Αλεξίου και τη ζητά σε γάμο από τον πατέρα της, λόγιο και συγγραφέα Στυλιανό Αλεξίου. Ο Αλεξίου απαντά "είσθε μωρά κι οι δύο. Ελα σε τέσσερα χρόνια".

Η δεύτερη περίοδος - το "ξύπνημα"

Το 1904 εκδίδει την πρώτη ποιητική συλλογή "Κερήθρες", ενώ τη χειρόγραφη (ανέκδοτη) "Πυθμένες" τη στέλνει στον Παλαμά (το χειρόγραφο βρέθηκε χρόνια αργότερα στο αρχείο του Παλαμά). Το 1907 συμμετέχει στην εκδοτική ομάδα του περιοδικού "Ηγησώ".Τον επόμενο χρόνο παίρνει πτυχίο και διορίζεται καθηγητής στην Αμαλιάδα. Δημοσιεύει στα "Γράμματα" της Αλεξάνδρειας τη "Θυσία". Το 1910 αρχίζει να μεταφράζει: "Βάκχες", "Ηρακλής μαινόμενος", "Ηρακλείδες" του Ευριπίδη, "Αίαντας" του Σοφοκλή, "Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου" του Φλωμπέρ και τα "Απομνημονεύματα" του Ξενοφώντα. Το 1911 διορίζεται σχολάρχης στην Αργαλαστή Πηλίου. Το Σεπτέμβρη μετατίθεται στα Μέγαρα, όπου ξαναγύρισε μετά την επιστράτευσή του (1912 - 1913). Στο ίδιο διάστημα φοιτά στο "Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης", που διηύθυνε ο Δημήτρης Γληνός.Το 1914 σχολάρχης στα Μέγαρα και το 1915 στην Κερατέα Αττικής. Επιστρατεύεται και υπηρετεί στη Λήμνο μέχρι τον 6/1916. Το 1917 διδάσκει στο Α Γυμνάσιο Πειραιά. Γράφει το τελευταίο ιδεαλιστικό ποίημα, "Ο προσκυνητής".

Η Οχτωβριανή Επανάσταση "φουντώνει" και μέσα του, μεταλλάσσοντας τις ιδέες του.Το 1919 παίρνει υποτροφία για μετεκπαίδευση στο Παρίσι. Το 1920, μετά την πτώση του Βενιζέλου, ανακαλείται η υποτροφία του και διορίζεται στο Γ Γυμνάσιο Πειραιά. Το 1921 στον "Εκπαιδευτικό Ομιλο" του Γληνού δίνει τρεις διαλέξεις με θέμα "Δημοτικισμός και Σοσιαλισμός".Γράφει στην Αίγινα το αριστουργηματικό "Φως που καίει", το πρώτο έργο του βασισμένο στον ιστορικό υλισμό, που το δημοσιεύει (1922) στα "Γράμματα" της Αλεξάνδρειας, με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας.Το 1922 δημοσιεύει στο περιοδικό της ΟΚΝΕ "Νεολαία" τους "Μοιραίους" και στη "Μούσα" τη "Λευτεριά",απαντώντας στις αντικομμουνιστικές νύξεις του παλαμικού ποιήματος "Το τραγούδι των προσφύγων". Το 1923 δημοσιεύει στα "Γράμματα" της Αλεξάνδρειας τη συλλογή διηγημάτων "Ο λαός των Μουνούχων".Ξαναπαίρνει υποτροφία για το Παρίσι. Το 1924 διδάσκει στην "Παιδαγωγική Ακαδημία" που διευθύνει ο Γληνός και δημοσιεύει κείμενα στο περιοδικό του Γληνού "Αναγέννηση".

Το 1925 δημοσιεύει το περίφημο δοκίμιο "Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική", ταράζοντας τα νερά της κατεστημένης κριτικής της λογοτεχνίας με την καυστικότατη κριτική του για τη μεταφυσική "λογική" της. Τιμωρείται και για τα δύο προαναφερόμενα έργα του και για τη συμμετοχή του στα "Μαρασλειακά" (1926) με εξάμηνη αργία και μετά με δυσμενή μετάθεση στα Χανιά. Επειδή αντιδρά, απολύεται οριστικά. Ο Παλαμάς και το σύνολο σχεδόν των ποιητών και διανοουμένων διαμαρτύρονται για τις διώξεις κατά του "μεγαλύτερου ποιητή της Ελλάδας". Σχετικά με το "γιατί" και το "πώς" των παραπάνω έργων του, ο ίδιος έγραψε:

"Από τότε άλλαξε εντελώς η πνευματική μου πορεία και η κοινωνική μου τοποθέτηση. Τα βιβλία εκείνα μου κόστισαν την απόλυσή μου από τη θέση μου του καθηγητή. Και να ήταν μόνον η απόλυση; εξορία, φυλακές, ξύλο".

Η τρίτη περίοδος

Το 1926 φεύγει για το Παρίσι και στέλνει ανταποκρίσεις στην εφημερίδα "Πρόοδος". Το 1927 επιστρέφει και δημοσιεύει τους "Σκλάβους πολιορκημένους".Το 1928 ακολουθούν τα ποιήματα "Ιδεαλιστής" και "Εξαγνισμός" στη "Νέα Επιθεώρηση" του Αιμ. Χουρμούζιου. Μεταφράζει και δημοσιεύει στην "Καινούργια Ζωή" το αντιπολεμικό "Τραγούδι ενός φαντάρου" του Σ. Βιλντράκ. Τον επόμενο χρόνο παντρεύεται την Δόρα Μοάτσου.Κουμπάρα η Ελλη Αλεξίου.Το 1931 - 1932 εκδίδει την αριστουργηματική"Αληθινή απολογία του Σωκράτη", το 1933: Επανεκδίδει το "Φως που καίει", με ουσιώδεις αλλαγές. Το 1934, με τον Γληνό, μετέχει στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα (πρόεδρος του συνεδρίου ο Μαξίμ Γκόρκι) και γράφει στην εφημερίδα "Ελεύθερος Ανθρωπος" τις εντυπώσεις του. Το 1935, μαζί με τον Γληνό, εξορίζεται για δύο μήνες στον Αϊ - Στράτη και τη Μυτιλήνη(απαθανατίζει το γεγονός στο ποίημά του "Εξορία", και με ενθυμήματά του στην εφημερίδα "Ανεξάρτητος"). Το 1937 γράφει στην "Πρωία" ανώνυμα και από το 1938 επώνυμα. Το 1939 εκδίδονται οι "Ζωντανοί άνθρωποι".

Μετά την απελευθέρωση και μέχρι το 1947 συνεργάζεται με το νόμιμο "Ριζοσπάστη",όπου στις 4/8/1946 πρωτοδημοσιεύεται σαν επιφυλλίδα "Το ημερολόγιο της Πηνελόπης" και συνέντευξή του, σχετικά με το έργο αυτό, στον δολοφονημένο από τους Αγγλους, αργότερα, δημοσιογράφο του "Ρ" και συγγραφέα Γιώργο Λαμπρινό.Το 1952 - 1958 συνεργάζεται με την "Αυγή". Το 1954 ολοκληρώνει το θεατρικό "Ατταλος ο Γ" (εκδόθηκε το 1972). Το 1956 δημοσιεύονται τα "Ποιητικά" (εκλογή ποιημάτων του) και "Οι δικτάτορες",το 1957 η συλλογή πεζογραφημάτων του "Πεζός λόγος" και τα "Σολωμικά" (αναθεωρημένο το έργο "Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική"). Το 1958 εκδίδεται το σπουδαίο δίτομο δοκίμιο "Αισθητικά - Κριτικά - Σολωμικά" και το "Ανθρωποι ζωντανοί, αληθινοί" (αναθεωρημένοι οι "Ζωντανοί Ανθρωποι"). Το 1959, στη Μόσχα, του απονέμεται το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.Το 1962 ξαναπάει στη Μόσχα για το Παγκόσμιο Συνέδριο Ειρήνης.Το 1965 εκδίδεται ο "Ελεύθερος κόσμος".

Εποίησε την αλήθεια

Το 1967 τον συλλαμβάνει η χούντα. "Τι θέλετε πάλι; Να με ρωτήσετε αν είμαι κομμουνιστής; Δε σας το είπα την πρώτη φορά; Ολο τα ίδια θα λέμε;",είπε σαρκαστικά στους ασφαλίτες. Το 1974, πλήρης ημερών και έργου, πεθαίνει. Ενα χρόνο αργότερα εκδίδεται η "Οργή του Λαού" και το 1980 τα "Φιλολογικά Απομνημονεύματα" του ανθρώπου που - ζωή τε και έργω - εποίησε την Αλήθεια, την Ελευθερία, την Ειρήνη, το σοσιαλιστικό όραμα.

"Η προσωπικότητα του Βάρναλη ξεπερνάει κατά πολύ τα σύνορα του τόπου μας και μπορεί να σταθεί μέσα στα καλύτερα ονόματα, που έχει να επιδείξει η παγκόσμια επαναστατική λογοτεχνία. Και όμως, το προλεταριάτο του τόπου μας δεν τόνε γνωρίζει αρκετά.Ισως τον ξέρει πολύ λίγο. Το λάθος έχει πολλές αιτίες (...) Ας αρχίσει η δουλιά απ' την ανάλυση των έργων του Βάρναλη . Ας δοθούνε πλατιά στους προλετάριους οι στίχοι του και οι στοχασμοί του, που πρέπει να γίνουν χτήμα τους. Να αστράφτουνε μέσα σε κάθε νου, να τους ξέρει κάθε στόμα", έγραφε το 1935 ο μέγας δάσκαλος Δημήτρης Γληνός.Τα λόγια του ισχύουν πολλαπλάσια σήμερα...

Αρ. ΕΛ.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
«Εδειχνε απορροφημένος κι αποφθεγματικός, συγκρατημένος αλλά και ευπροσήγορος. Ηθελε να τον θεωρούμε απλά και μόνο μέλος της συντροφιάς»(2023-07-15 00:00:00.0)
Δείτε στον «902 TV»(2012-08-28 00:00:00.0)
Αφιέρωμα στον Κώστα Βάρναλη(2003-05-24 00:00:00.0)
Οι πνευματικοί άνθρωποι και ο "Ρ"(1998-12-20 00:00:00.0)
Παντοτινή "δασκάλα" του λαού(1998-09-27 00:00:00.0)
Να γιατί γράφω...(1998-06-21 00:00:00.0)

Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ