Πότε ως "προοίμιο" πότε ως "επωδός" ήταν μόνιμα παρούσα στην παρουσίαση του έργου των Εφορειών Αρχαιοτήτων και των Διευθύνσεων του ΥΠΠΟ η αναφορά στην οικονομική δυσπραγία του 1998.Για τη Γ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων η χρηματοδότηση ήταν "αστεία". Για την 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η περικοπή των πιστώσεων στο 50% οδήγησε σε διακοπή έργων και σε απολύσεις έκτακτου προσωπικού. Ανάλογα κινήθηκε ολόκληρη η Αρχαιολογική Υπηρεσία, παλεύοντας να προχωρήσει τουλάχιστον τις προτεραιότητες. Αλλά ακόμα κι αυτές έμειναν με τις σκαλωσιές. Δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε την απογοήτευση που "περιφερόταν" στους διαδρόμους του ΥΠΠΟ όταν το φιλόδοξο Πρόγραμμα Δράσης που αποφασιζόταν στις αρχές του '98 και τα περίπου 25 δισ. που ζητούσε το ΥΠΠΟ βούλιαζαν στα μόλις 10 δισ. Η καλύτερη απόδειξη για το πώς αντιμετωπίζεται η Πολιτιστική Κληρονομιά δεν είναι μόνο τα έργα που δεν ολοκληρώθηκαν ή δεν ξεκίνησαν. Είναι η ομιλία της ειδικής γραμματέα του ΥΠΠΟ Βαρβάρας Μπελεζίνη, όπου, ενώ οι δείκτες των εθνικών πόρων κατακρημνίζονταν, ανακοίνωνε ότι οι δείκτες απορρόφησης των κοινοτικών πόρων έκαναν άλμα στο 70%.

Κι όμως, τα έργα που έτυχαν αυτής της χρηματοδότησης προβλημάτισαν πολλές φορές την Υπηρεσία, η οποία έπρεπε να διαφυλάξει την ιδιαιτερότητα των μνημείων από απορροφητικούς και εργολαβικούς ρυθμούς. Ουκ ολίγες φορές δόθηκε "πράσινο φως" σε επεμβάσεις αμφίβολης ποιότητας, είτε γιατί είχε πληρωθεί ο μελετητής, είτε γιατί είχε μπει ο εργολάβος είτε γιατί ο χρόνος απειλούσε τα κονδύλια. Από το 1999 και κυρίως από το 2000 και μετά η προτεραιότητα θα είναι τα έργα που θα ενταχθούν στο Γ' ΚΠΣ, κατά δήλωση της πολιτικής ηγεσίας. Αυτό σημαίνει ότι δε θα υπάρξει περιθώριο επιπλέον έργων, αφού τα χρήματα από Εθνικούς Πόρους θα δοθούν ως ελληνική συμμετοχή στα κοινοτικά κονδύλια.Στην κυριολεξία, η Αρχαιολογική Υπηρεσία "χάνει" το δικαίωμα να θέσει και τις δικές της προτεραιότητες περνώντας σε ένα άλλο στάδιο λειτουργίας: αυτό της διεκπεραίωσης και "αστυνόμευσης" των έργων που θα γίνονται επί το πλείστον από εργολάβους. Διότι για παρακολούθηση ούτε λόγος να γίνεται... Προς το παρόν η πολιτική ηγεσία έθεσε τους στόχους, επίσημα, στο κλείσιμο της τετραήμερης παρουσίασης του έργου του ΥΠΠΟ: ζητάει ψύκτες για τους αρχαιολογικούς χώρους και καθαρίστριες για τους χώρους υγιεινής! Οσο για το επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό το μέλλον θα δείξει και ο Οργανισμός θα επιτρέψει...

Επιχειρώντας έναν απολογισμό στον απολογισμό που έγινε αβίαστα προκύπτει πως ό,τι εξελίσσεται ή ολοκληρώνεται είναι αποτέλεσμα... "ηρωικών εξόδων" και όχι διαρκούς προγραμματισμού και συστηματικού έργου. Στην καλύτερη περίπτωση, το συστηματικό έργο αφορά μεμονωμένες περιπτώσεις και στιγμές που τουλάχιστον δικαιώνουν τους ανθρώπους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, που μπορούν να θεωρούν την Πολιτιστική Κληρονομιά δικής τους υπόθεση αφού οι κυβερνήσεις δεν τη βλέπουν καν ως "υπόθεση".

Η ενεργοποίηση της νεοσύστατης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Μυτιλήνης συνέπεσε με τη μείωση των πιστώσεων. Κι όμως, εκεί συντελέστηκε μία υποδειγματική δουλιά οργάνωσης Περιφερειακής Υπηρεσίας σε διάστημα μόνο έξι μηνών. Το ίδιο συνέβη και με τις εργασίες συντήρησης εικόνων και τοιχογραφιών που ολοκληρώθηκαν στη Μονή Ξενοφώντα του Αγίου Ορους και στα αγάλματα των Προπυλαίων και του Ζαππείου, με την καταβίβαση της Ζωφόρου της Αθηνάς Νίκης και την έκθεσή της στο Μουσείου της Ακρόπολης, ακόμα και με τις καλαίσθητες εκδόσεις του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, φανερά καλύτερης ποιότητας. Ολα αυτά όμως είναι ψιμύθια σε έναν όχι και τόσο καλό πίνακα, αφού οι ίδιες οικονομικές δυσχέρειες φρέναραν το πρόγραμμα της Διεύθυνσης Συντήρησης για τους Μακεδονικούς Τάφους.

Το βλέμμα δυστυχώς συγκεντρώνεται στα μεγάλα κομμάτια της εικόνας. Σε εκείνα τα έργα που είναι ενταγμένα στο Ταμείο Διαχείρισης Πόρων Αρχαιολογικών Πόρων, που το '98 ήταν άδειο και που συντονίζονται από Επιτροπές και Ομάδες Εργασίας. Επί υπουργίας Ε. Βενιζέλου υπεγράφη απόφαση όπου δίπλα στις Επιτροπές συστήνονται τεχνικά γραφεία που θα έχουν τη δυνατότητα ακόμα και απευθείας αναθέσεων σε εξωτερικούς μελετητές και εργολάβους. Και ιδού πώς με μία μόνο κίνηση εκπορθείται η Υπηρεσία, αφού η αδυναμία της (οικονομική και στελέχωσης) χρησιμοποιείται ως άλλοθι.

Το όσα έγιναν και κυρίως όσα δεν έγιναν για το ναό του Επικούρειου Απόλλωνα είναι ένα δείγμα. Και το '98 οι επεμβάσεις σε ένα μνημείο με εμφανή ετοιμορροπία έμειναν επί χάρτου, σε επίπεδο σκέψεων και στην καλύτερη περίπτωση προμελετών. Στο άλλο μεγάλο έργο της χώρας, στα μνημεία της Ακρόπολης, η Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, το 1998 ασχολήθηκε με το νομοθετικό μέρος της επίσπευσης των εργασιών κι έτσι οι εργασίες δεν επισπεύστηκαν. Αντίθετα, παρουσίασαν εμφανή δείγματα καθυστερήσεων, καθώς μέρα με τη μέρα μειώνεται και το προσωπικό των μαρμαροτεχνιτών.

Το Γυμνάσιο του Λυκείου της Αρχαίας Αθήνας όταν αποκαλύφθηκε στην οδό Ρηγίλλης ως είδηση έκανε το γύρο του κόσμου. Ολόκληρο όμως το 1998 δε βρίσκονταν 22 εκατ. δρχ. για να προχωρήσει το στέγαστρο προστασίας.

Τα παραπάνω είναι μόνο ενδεικτικά περιστατικά που βαραίνουν περισσότερο όταν παρεισφρέει ακόμα και η αμηχανία για την προστασία ιδιαίτερα επιβαρυμένων αρχαιολογικών χώρων και το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η περίπτωση της Δήλου.Οι Ναξιακοί Λέοντες πρυτάνευσαν στην παρουσίαση του έργου της Ομάδας Εργασίας Δήλου. Η αβέβαιης "ψυχραιμίας" απόφαση να μεταφερθούν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου εξαιτίας της επιδείνωσης της κατάστασης διατήρησής τους, προβλημάτισε ιδιαίτερα, αφού το Μουσείο είναι ανεπαρκές ως προς το χώρο και τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό του, ενώ δεν είχαν εξαντληθεί άλλες λύσεις, όπως η κατασκευή ενός προσωρινού στεγάστρου προστασίας. Είναι τουλάχιστον περίεργο επί χρόνια να μην τοποθετείται μία προσωρινή κατασκευή προστασίας για να μην αλλοιωθεί το τοπίο και ξαφνικά να "ξηλώνονται" ολόκληρα τα γλυπτά.

Ωστόσο, ούτε η Επιτροπή επανεξέταζε το θέμα, ούτε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο υπεισήλθε σε "λεπτομέρειες" όταν έδωσε την πρώτη έγκριση. Στο μεταξύ τα προβλήματα στη μετακίνηση σχετικά με την ασφάλεια των γλυπτών φάνηκαν από τις πρώτες δοκιμές. Αν και όλες οι εγκαταστάσεις ήταν έτοιμες τελευταία στιγμή ζητήθηκε η τεχνική έκθεση του μηχανικού Κώστα Ζάμπα να συζητηθεί στο ΚΑΣ. Αυτή η δεύτερη συζήτηση έγινε πριν λίγες μέρες και μάλλον θα συμπεριληφθεί στον απολογισμό του 1999. Ισως μετά από χρόνια να συμπεριληφθεί στον απολογισμό του ΥΠΠΟ ως μία "αμφιλεγόμενη" τουλάχιστον στιγμή στην αντιμετώπιση ευαίσθητων μνημείων. Τα πρακτικά έχουν ήδη καταγράψει διόλου αμελητέες αμφιβολίες για μία τόσο ρηγματική για το τοπίο της Δήλου απόφαση. Αμφιβολίες που όλες συγκλίνουν σε μία και μόνο παραδοχή: τα μνημεία στην πορεία από τη γέννηση στο θάνατο μας ξεπερνούν. Ακόμα και οι καλύτερες προθέσεις διάσωσης δίνουν το δικαίωμα τέτοιων επεμβάσεων;

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

Αμήχανη η Αρχαιολογική Υπηρεσία απέναντι στη Δήλο

Στο στάδιο των σκέψεων ο Επικούρειος