«Η ιστορία όλων των χωρών δείχνει - έγραφε ο Λένιν¹ - ότι η εργατική τάξη αποκλειστικά με τις δικές της δυνάμεις δεν είναι σε θέση να αναπτύξει παρά μόνο μια τρεϊντγιουνιονιστική συνείδηση, δηλαδή την πεποίθηση ότι είναι ανάγκη να ενωθεί σε σωματεία, να κάνει αγώνα ενάντια στ' αφεντικά, να παλεύει για να αποσπάσει από την κυβέρνηση τον άλφα ή τον βήτα απαραίτητο νόμο για τους εργάτες κτλ. Η διδασκαλία, όμως, του σοσιαλισμού αναπτύχθηκε από τις φιλοσοφικές, ιστορικές και οικονομικές θεωρίες, που τις επεξεργάστηκαν οι μορφωμένοι εκπρόσωποι των εύπορων τάξεων, η διανόηση. Οι θεμελιωτές του σύγχρονου επαναστατικού σοσιαλισμού, ο Μαρξ και ο Ενγκελς, ανήκαν και οι ίδιοι, ως προς την κοινωνική τους θέση, στην αστική διανόηση».

Αυτά, βεβαίως, ο Λένιν τα αναφέρει σχετικά με το ξεκίνημα του εργατικού επαναστατικού κινήματος. Στην πορεία, όμως, όταν αυτό το κίνημα, γαλουχημένο με το μαρξισμό γιγαντώθηκε, κατάφερε να έχει εκείνο την πρωτοβουλία, να διεισδύει με τις ιδέες και τη δράση του στο στρώμα της διανόησης, να επηρεάζει δυνάμεις της και να τις αποσπά.

Τέτοια δραστηριότητα, σ' όλη του την πορεία, επέδειξε και το ελληνικό εργατικό κίνημα με την πολιτική του πρωτοπορία, το ΚΚΕ, που στη μακρόχρονη ιστορία τους κατάφεραν να επιδράσουν με την επαναστατική δράση στην καρδιά και το μυαλό σπουδαίων διανοητών και επιστημόνων, που με το πέρασμά τους στο μαρξισμό παρήγαγαν ανεπανάληπτο επιστημονικό έργο για το λαό μας, ενισχύοντας σημαντικά την επαναστατική δράση. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα σε όλους αυτούς κατέχει ο μεγάλος επιστήμονας, ο σεμνός πολιτικός, ο κομμουνιστής Ν. Κιτσίκης. «Ο πατέρας - είχε πει κάποτε ο γιος του, γνωστός ιστορικός, Δημήτρης Κιτσίκης² - ο κομμουνιστής, ο μπάρμπα Νίκος, όπως τον λέγανε οι σύντροφοί του στο ΚΚΕ και στην προδικτατορική ΕΔΑ, ήταν άνθρωπος με καταπληκτική παιδική αγνότητα. Το Κολωνάκι τον κατηγόρησε πως με τη μητέρα μου, Μπεάτα, μαζί ''πρόδωσαν'' την τάξη τους, επειδή ήσαν μεγαλοαστοί κι έγιναν κι οι δυο τους κομμουνιστές. Μακάρι να είχαμε μόνο τέτοιου είδους ''προδοσίες'' στην Ελλάδα».

Ας παρακολουθήσουμε, όμως, με περισσότερες λεπτομέρειες ποιος ήταν πραγματικά ο Ν. Κιτσίκης.

Ο Ν. Κιτσίκης γεννήθηκε στο Ναύπλιο στις 14 Αυγούστου του 1887. Ηταν γιος εφέτη και η σταδιοδρομία του ξεκίνησε εντυπωσιακά. Μπήκε πρώτος στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), απ' όπου και αποφοίτησε το 1907 με το δίπλωμα του πολιτικού μηχανικού. Στα τέλη του 1908, έφυγε για ευρύτερες σπουδές στο Βερολίνο ως υπότροφος του ΕΜΠ. Την τεχνική του μόρφωση τη συμπλήρωσε στη συνέχεια στη σχολή γεφυροδοποιών του Παρισιού.

Με το τέλος των σπουδών του, εργάστηκε ως μηχανικός γερμανικής εταιρίας στο Βερολίνο (1911- 1913), ενώ το 1913 επέστρεψε στην Ελλάδα και κατατάχτηκε στο στρατό ως απλός στρατιώτης, παίρνοντας μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις, πάντοτε στην πρώτη γραμμή.

Διατέλεσε νομομηχανικός Πρεβέζης και στη συνέχεια Πρεμετής. Κατόπιν διορίστηκε τεχνικός σύμβουλος της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας (1914 - 1915), μηχανικός σιδηροδρόμων Θεσσαλίας (1915) και, τέλος, αρχιμηχανικός του Δήμου Παγασών Βόλου (1915- 1916). Το Αύγουστο του 1916, σε ηλικία 28 ετών, εκλέχτηκε, μεταξύ τεσσάρων υποψηφίων, τακτικός καθηγητής, στην έδρα Σιδηρών Γεφυρών, Στεγών και Εργων Σιδηρού Κονιάσματος του ΕΜΠ.

Το 1917, η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου διόρισε τον Ν. Κιτσίκη γενικό διευθυντή των Δημοσίων Εργων. Στη θέση αυτή, παρέμεινε έως το 1920 κι επιτέλεσε σημαντικό έργο. Ηταν τότε που μετακλήθηκαν στην Ελλάδα οι διαπρεπέστεροι Ελληνες μηχανικοί του εξωτερικού, ιδρύθηκαν τα γραφεία μελετών κι έγινε η μελέτη ανοικοδόμησης της Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια, ο Ν. Κιτσίκης ανέλαβε τεχνικός διευθυντής της αγγλικής εταιρίας «Μακ Αλπάιν» (1921-1928) και κατασκεύασε το λιμάνι του Ηρακλείου. Επίσης, ως τεχνικός σύμβουλος της αμερικανικής εταιρίας «Φαουντέσιον» (1925-1930), μελέτησε τα αντιπλημμυρικά και αποξηραντικά έργα της πεδιάδος της Θεσσαλονίκης. Τέλος, επί οκτώ συνεχή έτη (1937-1945), ήταν τεχνικός σύμβουλος του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς.

Το 1928, ο Ν. Κιτσίκης εκλέχτηκε για μια διετία κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών και από το Γενάρη του ίδιου έτους ήταν εκπρόσωπος των καθηγητών του ΕΜΠ στην αντιπροσωπεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ). Το 1929 εκλέχτηκε σύμβουλος στη Διοικούσα Επιτροπή του ΤΕΕ και το 1931 πρόεδρός του με συντριπτική πλειοψηφία. Στη θέση αυτή, έμεινε μέχρι το 1935. Το ΤΕΕ για πρώτη φορά επί προεδρίας του ασχολήθηκε με την προγραμματισμένη μελέτη της τεχνικής ανασυγκρότησης της Ελλάδας, ενώ έμειναν στην ιστορία οι περίφημες διαλέξεις που οργανώθηκαν από το Επιμελητήριο, από το Δεκέμβρη του 1931 έως το Μάη του 1932, στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Στις διαλέξεις αυτές, συμμετείχαν από τους διαπρεπέστερους Ελληνες τεχνικούς και οικονομολόγους, ενώ τις παρακολουθούσαν τακτικά ο Ελ. Βενιζέλος και μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου.

Μετά το βενιζελικό κίνημα του '35, ο Ν. Κιτσίκης απολύθηκε από το ΤΕΕ και το Πολυτεχνείο, ενώ τον ίδιο χρόνο το Πολυτεχνείο του Σαρλότεμπουργκ του Βερολίνου τον ανακήρυξε διδάκτορα μηχανικό «τιμής ένεκεν» για τις επιστημονικές του εργασίες.

Το Γενάρη του 1936, ο Κιτσίκης ξαναεκλέχτηκε παμψηφεί καθηγητής στην έδρα της Εφηρμοσμένης Στατικής των Σιδηρών Γεφυρών του ΕΜΠ και το 1937 εκλέχτηκε αντιπρύτανης. Στην κορυφή της διοίκησης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, πότε ως πρύτανης και πότε ως αντιπρύτανης, έμεινε έως το 1945³.

Ο Ν. Κιτσίκης δεν ήταν μόνον ένας λαμπρός επιστήμονας, αλλά κι ένα ανήσυχο πνεύμα. Στο διάστημα των σπουδών του στο Βερολίνο και στο Παρίσι, συμπλήρωνε την τεχνική του γνώση, παρακολουθώντας συστηματικά μαθήματα Φιλοσοφίας. Ταυτόχρονα, παρακολουθούσε και τα ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα στην Ελλάδα, πράγμα που τον οδήγησε στη συνέχεια να ενταχθεί στην κίνηση των Κοινωνιολόγων μαζί με τους Δελμούζο, Παπαναστασίου, Γληνό κ.ά.

Η καθαυτό πολιτική καριέρα του Ν. Κιτσίκη, αλληλοδιαπλεκόμενη με την επιστημονική του, μπορούμε να πούμε πως αρχίζει ουσιαστικά το 1929, όταν εκλέγεται στη Γερουσία με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, ως εκπρόσωπος του Τεχνικού Κόσμου. Βέβαια, το ότι ήταν στους Φιλελευθέρους - και μάλιστα προσωπικός φίλος του Βενιζέλου - αυτό δεν τον εμπόδισε να παραμένει ανεξάρτητο πνεύμα.

Το 1935, όταν μετά το βενιζελικό κίνημα διαλύθηκε η Γερουσία, ο Κιτσίκης παύθηκε από γερουσιαστής. Συνέχισε, όμως, να είναι ένας επιστήμονας με πολιτική σκέψη και δράση, βαθιά δημοκρατικός. Στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας, όντας ηγετική φυσιογνωμία του ΕΜΠ, καταφέρνει να εμποδίσει την ανάπτυξη της δράσης της ΕΟΝ (Νεολαία του Μεταξά), μέσα στο Πολυτεχνείο, που είναι το μόνο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα όπου υπάρχουν φοιτητές χωρίς να είναι μέλη της εν λόγω οργάνωσης.

Στα χρόνια της Κατοχής, ο Ν. Κιτσίκης εντάχθηκε στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Πιάστηκε και φυλακίστηκε δύο φορές, αρχικά από τους Ιταλούς και μετά από τους Γερμανούς. Ξεχωριστές στιγμές της δράσης του στην Κατοχή είναι ο πρυτανικός του λόγος στην υποδοχή των νέων σπουδαστών το 1943, που ήταν ένα φλογερό αντιστασιακό κάλεσμα, αλλά και η ενεργός συμμετοχή του στις ΟΜΣΑ, τις Ομάδες Μελέτης Σχεδιοποιημένης Ανοικοδόμησης. «Οι βάσεις της δουλιάς της ΟΜΣΑ - έλεγε ο ίδιος ο Ν. Κιτσίκης⁴ -, μπήκαν στην Κατοχή, μετά το Μάη του 1944, που η προοπτική της σύντομης απελευθέρωσης έβαζε σαν επείγον το καθήκον στους συνειδητούς και προοδευτικούς επιστήμονες να μελετήσουν τα προβλήματα της ανάπλασης της χώρας και της ανοικοδόμησής της σε δημοκρατική βάση. Η προσπάθεια των επιστημόνων της ΟΜΣΑ ήταν η πρώτη που ζήτησε να αγκαλιάσει ολόπλευρα τα πολυμερή και ποικίλα θέματα και ζητήματα της ανοικοδόμησης σε μια ενιαία μορφή για την κατάστρωση ενός προγράμματος ενιαίου, που χρονικά θα 'παιρνε τη μορφή του σχεδίου της ανοικοδόμησης της χώρας και ιδιαίτερα στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια».

Για ιστορικούς λόγους, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι οι ΟΜΣΑ δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Το ΚΚΕ, γι' αυτό το καθήκον, τοποθέτησε μερικά από τα καλύτερα στελέχη του, ανάμεσα στα οποία ήταν ο Γ. Ζέβγος και η Ηλέκτρα Αποστόλου.

Ο Ν. Κιτσίκης, αν και βρέθηκε από τα χρόνια της Κατοχής δίπλα στο επαναστατικό κίνημα της χώρας, εντάχθηκε σ' αυτό μετά την απελευθέρωση. «Δεν είμαι παλιός μαρξιστής - έγραφε σε μια αυτοβιογραφική του μαρτυρία⁵. Δεν πήρα μέρος στη γένεση του σοσιαλισμού στην Ελλάδα, στους αγώνες της εργατικής τάξεως για την απελευθέρωσή της... Μόνο το 1945 ύστερα από την απόλυσή μου από καθηγητής και πρύτανης του Πολυτεχνείου για τα κοινωνικά και πολιτικά μου φρονήματα... απέκτησα φρονήματα... Δάσκαλοί μου, διαφωτιστές μου ήσαν τα υπέροχα παιδιά του Πολυτεχνείου, που βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, σκοτώθηκαν, αλλά δε λύγισαν...».

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος επιστήμονας τέθηκε σε διαθεσιμότητα για τα πολιτικά του φρονήματα στις 29 Μάη του 1945 και απολύθηκε στις 27 Οκτώβρη του 1946. Το Νοέμβρη του 1947 συνελήφθη για την κομμουνιστική της δράση η σύζυγός του Μπεάτα, η οποία πέρασε από στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε θάνατο. Τότε ο Ν. Κιτσίκης ξεκίνησε έναν αγώνα για τη διάσωσή της, που κράτησε μέχρι το 1951, οπότε και πέτυχε την απελευθέρωσή της.

Από το 1951 έως το 1956, η οικογένεια Κιτσίκη έζησε στο Παρίσι. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Ν. Κιτσίκης ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική από τις γραμμές της ΕΔΑ (υπήρξε μέλος της Εκτελεστικής και της Διοικούσας Επιτροπής της), με το ψηφοδέλτιο της οποίας εκλέχτηκε βουλευτής το 1956, το 1958, το 1961 και το 1964 στην Περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων. Ακόμη, στις δημοτικές εκλογές του 1964, ήταν υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων και πλειοψήφησε έναντι των άλλων υποψηφίων, χωρίς να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία και να εκλεγεί άμεσα δήμαρχος. Ετσι, στην έμμεση εκλογή, δήμαρχος εκλέχτηκε ο Πλυτάς.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών τον έστειλε εξορία στη Γυάρο, όπου και έμεινε έως τον Αύγουστο του 1967⁶. Ηταν πια υπέργηρος (80 ετών), με επισφαλή υγεία και το καθεστώς ήθελε ν' αποφύγει την ευθύνη της φυσικής του εξόντωσης. Με την αποφυλάκισή του, αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι και επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τη μεταπολίτευση⁷.

Σταθμός στην επιστημονική - αγωνιστική ζωή του Ν. Κιτσίκη αποτελεί το γεγονός ότι υπήρξε από τους πρωτεργάτες της έκδοσης του περιοδικού ΑΝΤΑΙΟΣ και από τους ιδρυτές της επιστημονικής εταιρίας «ΕΠΙΣΤΗΜΗ - ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ» της γνωστής ΕΠΑΝ, της οποίας υπήρξε γενικός γραμματέας. Οπως και στη διάρκεια της Κατοχής είχε πρωτοστατήσει στη δουλιά των ΟΜΣΑ, έτσι και στη μεταβαρκιζιανή Ελλάδα έδωσε το δικό του ξεχωριστό «παρών» για να δοθεί επιστημονική απάντηση στα ζητήματα της Ανοικοδόμησης, σε παραγωγικό - οικονομικό, θεωρητικό - ιδεολογικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργατικής τάξης. «Με λίγα λόγια, έγραφε - στο πρώτο τεύχος του ΑΝΤΑΙΟΥ⁸ - Ανοικοδόμηση σημαίνει την ολοκλήρωση των επιδιώξεων του σοσιαλισμού». Στην ομιλία του, δε, κατά την ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΑΝ, σημείωσε⁹: «Τα λεχθέντα από προηγούμενο ομιλητή ότι πρέπει να τοποθετηθή η εταιρία σ' ορισμένα ιδεολογικά πλαίσιο με βρίσκουν σύμφωνο. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν σε μας διάφορα ρεύματα κοινωνικά, που να επιφέρουν την αποτυχίαν της εταιρίας. Αλλά τα πλαίσια αυτά δεν μπορεί να 'ναι στενά. Το συμφέρον του λαού και η εξυπηρέτησή του, να ποιο πρέπει να είναι το ιδεολογικό πλαίσιο της Εταιρίας».

Αξίζει να σημειώσουμε, ώστε ο αναγνώστης να έχει πλήρη εικόνα του θέματος, ότι η ΕΠΑΝ στη διακήρυξή της όριζε την Ανοικοδόμηση - και φυσικά το δικό της χαρακτήρα, αφού ασχολούνταν με τα ζητήματα της Ανοικοδόμησης - ως εξής¹⁰: «Οταν λέμε ανοικοδόμηση, εννοούμε τις πιο ριζικές, τις πιο βαθιές και τις πιο ριζοσπαστικές μεταβολές στην κοινωνική και εθνική μας ζωή, εννοούμε την πιο δυνατή και με τα πιο σύγχρονα τεχνικά μέσα εκμετάλλευση του πλούτου μας, την ενεργητική αξιοποίηση της εργασίας του μέσα στους ανώτατους αποδοτικούς όρους, τη μετατροπή της Ελλάδας σε βιομηχανική χώρα, την αποκατάστασή της σε ανώτερα επίπεδα υλικού και πνευματικού βίου, γιατί μόνο μέσα απ' αυτές τις μεταβολές μπορεί να φτάσει η χώρα σ' ένα πραγματικό σοσιαλιστικό καθεστώς».

Ο Ν. Κιτσίκης πέθανε την Τετάρτη 26 Ιουλίου 1978, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», σε ηλικία 91 ετών. Η ζωή και το έργο του, το παράδειγμά του, μένουν ανεπηρέαστα από το χρόνο.

1 Β. Ι. Λένιν: «Τι να κάνουμε;», «Απαντα», τόμος 6ος, Εκδόσεις ΣΕ, σελ. 30-31

2 «Ριζοσπάστης» 24/11/1989

3 Χαράς Μαμαλάκη: «Νίκος Κιτσίκης - Σύντομες Βιογραφικές Σημειώσεις», Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, χιλιοστό τεύχος, Σάββατο 3 Ιουνίου 1978, σελ. 16-18

4 Ν. Κιτσίκη: «Επιστήμη - Ανοικοδόμηση» - εισαγωγική διάλεξη στους σκοπούς της Εταιρίας «Επιστήμη - Ανοικοδόμηση», που δόθηκε την Κυριακή 30 Δεκέμβρη 1945 στο θέατρο «Βρεττάνια», περιοδικό ΑΝΤΑΙΟΣ, Χρόνος Α`, τεύχος 13-14, σελ. 286

5 «Ριζοσπάστης» 24/11/1989

6 Γ. Βουδούρη - Σ. Χρυσολούρη: «Η πολύμορφη προσωπικότητα του Νίκου Κιτσίκη», Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, χιλιοστό τεύχος, Σάββατο 3 Ιουνίου 1978, σελ. 7-12

7 Ν. Περακάκη: «Ηρωες και μάρτυρες», εκδόσεις «Μυλοπόταμος», Αθήνα 1978, σελ. 82

8 Ν. Κιτσίκη: «Η τεχνική Παιδεία στο πλαίσιο της Ανοικοδόμησης», ΑΝΤΑΙΟΣ τεύχος 1/20-5-1945, σελ. 7

9 ΑΝΤΑΙΟΣ, Χρόνος Α`, τεύχος 8/20-9-1945, σελ. 183

10 ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 12/30-11-1945, σελ. 262.