Μια νοσταλγική επιστροφή του Νίκου Νικολάου (1909-1986), στη γενέτειρά του, την Υδρα, με σειρά έργων που φιλοτέχνησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αποτελεί η έκθεση που φιλοξενείται έως τις 9 του Σεπτέμβρη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4). Πρόκειται για την τελευταία ενότητα έργων του επιφανούς ζωγράφου και καθηγητή στην ΑΣΚΤ, που με τίτλο «Υδρα» εκτίθεται ως σύνολο για πρώτη φορά.

Ο Ν. Νικολάου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Ελληνες ζωγράφους της γενιάς του '30 και ένας δημοφιλής δάσκαλος στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Το πλούσιο έργο του είναι ευρύτατα γνωστό, με πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις που έκανε στην Ελλάδα και το εξωτερικό και με τις πολλές τοιχογραφίες του σε δημόσιους χώρους, μεταξύ των οποίων και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Πρόκειται για μία δημιουργία, που συνδυάζει τις ανησυχίες και εμπειρίες της μοντέρνας τέχνης με την κληρονομιά της αρχαιοελληνικής, της ελληνιστικής και της βυζαντινής τέχνης, μ' έναν τρόπο ιδιαίτερα προσωπικό, έχοντας κυρίαρχο θέμα τη γυναικεία φιγούρα.

Ζώντας και δουλεύοντας σχεδόν μόνιμα στην Αίγινα, ο καλλιτέχνης δεν είχε ξεχάσει τη γενέτειρά του, την Υδρα, η οποία τον καθόρισε και ως ανάμνηση και ως εικαστικό ερέθισμα. Στη δεκαετία του 1950 είχε ήδη δημιουργήσει μια μεγάλη ενότητα έργων με θέμα το γενέθλιο τόπο του, έργα στα οποία επικρατεί η χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των κτιρίων του νησιού. Η Υδρα όμως παρέμενε μέσα του ως πνευματική ανάμνηση και ως χρέος, και στην τελευταία δεκαετία της ζωής του έγινε η αποκλειστική ζωγραφική του απασχόληση. Καρπός αυτής της τελευταίας δουλιάς του Ν. Νικολάου είναι η ενότητα εκατό περίπου έργων (σχεδίων, ακουαρέλας και ελαιογραφιών), ενότητα που αποτελεί και το «κύκνειο άσμα» της δημιουργίας του.

Στους πίνακες αυτούς η Υδρα παρουσιάζεται με μορφή ξαπλωμένης γυναικείας μορφής, της οποίας το σώμα και το πρόσωπο γίνονται ένα με τους βράχους του νησιού. Το πρόσωπο παρουσιάζεται με εξιδανίκευση Μούσας ενώ στην αγκαλιά της κρατά σε μικρογραφία τον οικισμό της Υδρας, σε μια εικαστική διατύπωση η οποία θυμίζει τις «Τύχες», δηλαδή τα αγάλματα τα οποία εκπροσωπούσαν τη Θεά Τύχη των πόλεων της ελληνιστικής εποχής ή και του Βυζαντίου. Η γενική ατμόσφαιρα των έργων είναι αισιόδοξη, ενώ σε ορισμένα η νοσταλγία του ζωγράφου για την ιδιαίτερη πατρίδα του δίνει έναν τόνο μελαγχολικό, μεταφυσικό.

Οπως σημειώνει στον κατάλογο ο επιμελητής της έκθεσης Χάρης Καμπουρίδης, «δεν έχουμε κάποια μαρτυρία δική του για το πώς ξεκίνησε να ζωγραφίζει τις "Υδρες". Είναι όμως σαφέστατο ότι ο Ν. Νικολάου αντιμετώπισε αυτά τα έργα ως μία αυτόνομη ενότητα, στην οποία μάλιστα, όπως δείχνουν τα πράγματα, αφοσιώθηκε με πάθος. Η σειρά αποτελείται από εκατό περίπου έργα. Τα περισσότερα είναι ασπρόμαυρα σχέδια και ακουαρέλες σε μικρά μεγέθη, και περί τα είκοσι ολοκληρωμένα έργα μεγάλων διαστάσεων, σε χαρτί και, σπανιότερα, σε μουσαμά. Μελετώντας αυτό το υλικό κάποιος που γνωρίζει την εσωτερική "κουζίνα" των ζωγράφων, πιστοποιεί εύκολα πως πρόκειται για μια έρευνα η οποία απορροφούσε την έγνοια του συνεχώς. Αυτό προδίδουν οι σχεδιαστικές ή χρωματικές διαφορές κάθε σχεδίου από το επόμενο, οι αλλαγές διαστάσεων, και, κυρίως, οι παραλλαγές του κεντρικού μοτίβου».

«...Η ενότητα έργων της Υδρας μοιάζει σαν μια παλιά, βαθιά, ψυχική υποχρέωση, την οποία ο ζωγράφος ξεπληρώνει και μάλιστα στα τελευταία χρόνια της ζωής του, στα χρόνια που ολοκληρώνονται οι κύκλοι και οι άνθρωποι ψάχνουμε τις ρίζες μας. Αυτή η ερμηνευτική υπόθεση εξηγεί ίσως καλύτερα και τη διάθεση του Ν. Νικολάου να μας δώσει μια Υδρα με επιγραμματική διατύπωση, που να πηγάζει περισσότερο από συναισθήματα και λιγότερο από τη γνωστή ρεαλιστική εικόνα της. Η Υδρα του Ν. Νικολάου γενικεύεται έτσι ως σύμβολο νησιού-πατρίδας, μιας Ιθάκης που τη νοσταλγεί, όταν η Οδύσσεια της ζωής ολοκληρώνεται».