ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Μέχρι τον Μάρτη του 1959, οπότε επιλέγει τον μονόδρομο της πολιτικής προσφυγιάς, στη Λαϊκή Δημοκρατία της Ρουμανίας, διαδοχικά εκτοπίζεται σε τρία νησιά - κάτεργα: Στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και στον Αη Στράτη.

Τα οποία λειτουργούν ως ισάριθμα στάδια εξόντωσης, ενός μακάβριου συμφωνικού έργου. Εύλογο και τα τρία μέρη του να επαναλαμβάνονται ως ένα σκοτεινό πένθιμο εμβατήριο, σε πολύ αργό τέμπο.

Σήμερα, συνεχίζουμε το αφιέρωμα στον «Κόκκινο Βράχο», προβάλλοντας το μουσικό όνομα του νησιού, Νικαριά. Ετσι την φωνάζουν οι ντόπιοι στη δική τους διάλεκτο, λες και θέλει η έννοια της νίκης να δυναμώσει ακόμη περισσότερο, σβήνοντας και κάθε υποψία ήττας.

Οι Νικαριώτες κι οι Νικαριώτισσες, λοιπόν, αυτοί οι συμπονετικοί μαχητές και συμπονετικές μαχήτριες, αγκαλιάζουν, με κίνδυνο της ζωής τους, τους εκτοπισμένους στ' απόκρημνα, μα φιλόξενα χωριά τους.

Αυτήν την ανιδιοτελή υπέρβαση των λαϊκών ανθρώπων του «κόκκινου» νησιού αποτυπώνει ο Μενέλαος Λουντέμης στα δύο πρώτα μέρη της μυθιστορηματικής αυτοβιογραφίας του «Σαρκοφάγοι», «Το κρασί των δειλών» («Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1965) και «Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα» («Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1967) - η τριλογία ολοκληρώνεται με το έργο «Ο άγγελος με τα γύψινα φτερά» («Δωρικός», 1974). Οι τρεις τίτλοι επανακυκλοφορούν, σε νέα στοιχειοθεσία, από τις εκδόσεις «Πατάκη».

Ομως, παίρνοντας απόσταση από το πρόσωπο και το έργο του, εμείς, οι εκ των υστέρων αναγνώστες, συνειδητοποιούμε τι σημαίνει να είσαι εξόριστος συγγραφέας μέσα στην εποχή σου. Τον σκιαγραφεί, σε χρονογράφημά του, ο Κώστας Βάρναλης, με αφορμή την έκδοση της ποιητικής συλλογής του νεότερου ομότεχνού του, «Κραυγή στα πέρατα» (εφημερίδα «Η Αυγή», 26 Σεπτέμβρη 1954):

«(...) Και κραυγή από τα πέρατα. Από τα πέρατα της αβύσσου στα πέρατα... του ελεύθερου κόσμου. Κραυγή του συγγραφέα Λουντέμη από τον Αη Στράτη προς τους δεσμοφύλακές του.

Ο ξεχωριστός μέσα στους ξεχωριστούς πεζογράφους και ποιητές μας, με τον αστραφτερό λόγο, την εκρηκτική φαντασία και με το πάθος της αγάπης για τους αδικημένους, αδικημένος κι αυτός, κινδυνεύει τον έσχατο κίνδυνο.

Κ' η κραυγή του φτάνει ως εμάς, αλλά δεν φτάνει και ως τους δεσμοφύλακές του, δεν είναι δικιά του. Δεν έχει πια φωνή. Κραυγάζουν οι συναποθανούμενοί του: Ο Λουντέμης ασθενεί σοβαρά... Από τις κακουχίες της εξορίας, τις σωματικές και τις ηθικές, έπαθε τέτοιο νευρικό κλονισμό, που θόλωσε το λογικό του. Σώστε τον!».

«Ποιος να τον σώσει; Ο σκοπός των εξοριών δεν είναι η σωτηρία των εξόριστων, παρά ο φυσικός και ο ψυχικός τους θάνατος (...) Είναι η κραυγή χιλιάδων σκλάβων, που καρφωμένοι στο χώμα, δεν έχουν άλλον τρόπο να κινηθούνε παρά μονάχα τα φτερά της φαντασίας (...)

Οι δεσμοφύλακες κ' οι νεκροθάφτες δεν θα την ακούσουν αυτήν την ''κραυγή από τα πέρατα''. Ας την ακούσουν οι συνάδελφοί του των ποικιλώνυμων λογοτεχνικών σωματείων. Κι ας κραυγάσουνε κι αυτοί να σώσουνε το Λουντέμη και τον Κορνάρο, τουλάχιστον αυτούς. Και να είναι βέβαιοι πως θα σώσουνε μάλλον τον εαυτό τους! Εχουν αρκετά ως τώρα ''βεβαρημένην την συνείδησίν τους!''».

Με καθαρή την ταξική συνείδησή του, το καλοκαίρι του 1947, ο Μενέλαος Λουντέμης θα «βρωμιστεί» από τα πειθήνια όργανα του αστικού κράτους, τους κατ' επιλογή ή εξ ανάγκης δεσμοφύλακες, οι περισσότεροι βγαλμένοι από τα σπλάχνα του λαού, με απολεσμένο το ηθικό πρόσημό του.

Αυτοί είναι οι μεθυσμένοι από βία, αρνητικοί πρωταγωνιστές, στο πρώτο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του «Το κρασί των δειλών». Στο σύντομο προλογικό σημείωμα, ορίστε πώς περιγράφει τους βασανιστές, στον πρώτο σταθμό της εξορίας του, στην Ικαρία:

«Η ζωή για να προστατευθεί απ' τους δειλούς της, φκιάχνει τους γενναίους της. Η Τυραννία όμως επεμβαίνει και τους αποσπά. Γιατί η μάζα των δειλών είναι το μόνο σ τ ρ ώ μ α απ' όπου αντλεί τα στηρίγματά της. Στηρίγματα όμως τόσο απατηλά θα είχαν από καιρό καταρρεύσει μες στο φόβο τους αν δε βρίσκονταν σε διαρκή κατάσταση μέθης. Μα το μόνο κρασί που τους μεθά είναι το αίμα των αθώων - το ''κρασί των δειλών''».

Μπαίνουμε από τον πρόλογο στο πνεύμα του βιβλίου, με τα λόγια του ντόπιου γιδάρη γερο - Λαγουρού, «φλέβα καθαρή αυτού του τόπου»:

«- Η Νικαριά είπατε, συμπεθέροι; Να σας πω εγώ τι είναι. Λοιπόν, η Νικαριά είναι μια φωτιά, που τη φυσούνε όλοι οι αέρηδες και κανένας δε τη σβήνει.

» - Και γιάντα, μωρέ λαουρέ, θα πω, και γιάντα δεν τη σβήνει;

» - Γιάντα... χε χε χε! Γελάει ο γερο - Λαγουρός. Γιάντα, ε; Γιατί η φωτιά, παιδί, εν είναι η Νικαριά. Η φωτιά είναι η ψυχή του Νικαριώτη (...) Από Εύδηλο μέχρι Καραβόσταμο και Ράχες. Κι απ' Αρέθουσα μέχρι Γυαλισκάρι κι Αρμενιστή... Και πιάσε ύστερις το Αμμαλό και κύλα κατά το Νοτιά. Και πέσε σ' Αϊ - Κήρυκα και Ξυλοσύρτη... Κι έλα ύστερις γιαλό γιαλό και γέψου αρμύρα, και γέψου σύκο, και γέψου ρακί. Και με το σκάσιμο της αυγής, έλα ν' αράξεις κάτου απ' το παραθύρι της... Κι αν ο ήλιος δε φοβηθεί και δεν κρυφτεί... ε τότες εγώ εν είμαι ο Αυγουστάκης ο Λαουρός (...)».

Από το καλοκαίρι του 1947 έως την άνοιξη του 1949, κοντά δυο χρόνια, με τη γεύση του αρμυρού αίματος στο στόμα, σβήνει το σώμα και το μυαλό του Μενέλαου Λουντέμη. Κι ενώ του έχουν φορέσει τις χειροπέδες για να τον επιβιβάσουν στο πλεούμενο, για να τον αποτελειώσουν, με προορισμό τη Μακρόνησο, αποφαίνεται:

«Η Ικαρία... Πρέπει να τη βαφτίσουμε ''Συμπόνια'' (...) Οι Ικαριώτες... Θυμούμαι πέρσι που 'μασταν στο άλλο χωριό, το Μαυράτο (...) Λίγη αλεσμένη πέτρα, όπου φυτεύανε δέκα μαρούλια και πέντε κρεμμύδια. Μα κανένας τους δεν τα γεύτηκε. Ολα τα τάιζαν σ' εμάς. Τα πετούσαν κρυφά τις νύχτες απ' τα μεσότοιχα».

ΥΓ: Ποιος άνεμος ενάντιος έφερε την σκόνη / Της ερήμου σκόνη σηκώνεται με του / Τεθωρακισμένου την ερπύστρια / Εγείρονται οι κόκκοι της άμμου / Κι εξανίστανται ζητούν δικαιοσύνη / Ομως ο λόγος είναι μουγγός από αίμα / Σέρνεται ο ήχος της φωνής σπασμένος.