Ο εκσυγχρονισμός πνέει εκεί που εκφράζεται η λαϊκή συσπείρωση και δράση με επίκεντρο την αντίσταση, την πάλη για βαθιές αλλαγές, που θίγουν τις βάσεις και τα στηρίγματα της αναχρονιστικής κοινωνίας του καπιταλισμού. Αυτό τόνισε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα,μιλώντας χτες στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, στα πλαίσια των συζητήσεων του "Πολιτικού Βήματος" με θέμα: "Ζητήματα εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας". Η σημερινή φάση - σημείωσε η Αλ. Παπαρήγα - είναι φάση συγκέντρωσης δυνάμεων και ριζοσπαστικοποίησής τους με βάση την πείρα που κατακτιέται στη δράση. Είναι η ώρα του εναρκτήριου λακτίσματος, από την πλευρά του λαού, για ανακοπή του κατήφορου, για κίνηση προς τα μπρος.

Παίρνοντας το λόγο, η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, μεταξύ άλλων, τόνισε:

Η αποσαφήνιση της σχέσης του εκσυγχρονισμού με την πάλη για πολιτική και κοινωνική αλλαγή είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Αλλιώς, και οι εκσυγχρονισμοί θα υποτιμηθούν ή θα υπερτιμηθούν με κόστος επίσης, και η αλλαγή δεν πρόκειται να έρθει. Στη δική μας αντίληψη ο εκσυγχρονισμός περιέχεται στη σχέση μεταρρύθμισης - κοινωνικής επανάστασης με τις θεωρητικές, επιστημονικές και πρακτικές διαστάσεις που αποκτά στην εποχή μας.

Οι μεταρρυθμίσεις που έχουμε γνωρίσει στο τόπο μας προβάλλονται ως παραχωρήσεις και δωρεές στο λαό από την πλευρά της πολιτικής εξουσίας, των κυβερνήσεων. Δεν είναι πάντα έτσι. Οταν ορισμένες μεταρρυθμίσεις επιβάλλονται κάτω από την πίεση αγώνων και λαϊκών κινητοποιήσεων, τότε είναι πιθανό να ξεπερνούν κάποια όρια και να δίνουν κάποια ανάσα στο λαό.Σε ορισμένες περιπτώσεις και για ιστορικούς λόγους, μια παραχώρηση μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερη δυναμική για ένα διάστημα σε μια χώρα από ό,τι σε μια άλλη.

Από το 1974 έως το 1982 παραχωρήθηκαν, κάτω από τη λαϊκή πίεση και τη ριζοσπαστικοποίηση της μεταπολίτευσης, μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, όμως, αποδυναμώθηκαν, καθώς η πολιτική ζωή του τόπου τραβούσε με γοργά βήματα όλο και πιο συντηρητικά, αυταρχικά.

Η αντίληψή μας για το θετικό ρόλο των μεταρρυθμίσεων ή - όπως αποκαλούνται από ορισμένους - των εκσυγχρονισμών, είναι ενταγμένη στην ανάγκη για ριζικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία, που αμφισβητούν και έρχονται σε ρήξη με το καπιταλιστικό σύστημα, ανοίγουν την προοπτική του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Διακρίνουμε τις μεταρρυθμίσεις και την πρακτική τους αξία για το λαό και την κοινωνία και με ιστορικά κριτήρια, δηλαδή, από τον αντίκτυπό τους στη συγκεκριμένη φάση, στη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα, όχι γενικά και αφηρημένα.Είναι μεταρρυθμίσεις ανιούσες και κατιούσες ή αλλιώς, ανιούσας και κατιούσας γραμμής.

Σήμερα κυριαρχούν οι μεταρρυθμίσεις κατιούσας γραμμής, αφού κινούνται αποκλειστικά στη λογική της πλήρους απελευθέρωσης κεφαλαίων και εμπορευμάτων, στην υποβοήθηση και στήριξη των νόμων της αγοράς.

Για το πολιτικό σύστημα

Η πιο απλή εμπειρική παρατήρηση δείχνει ότι η συζήτηση περί εκσυγχρονισμού του πολιτικού συστήματος, συνδέεται πολύ στενά με ενδοταξικές, ενδοκομματικές και διακομματικές διαμάχες σε θέματα τακτικής κυρίως. Δεν έχει καμιά σχέση με διαφορές αρχών για θέματα στρατηγικής. Προ πάντων, δεν αφορούν τα δικαιώματα των εργαζομένων, την πρωτοβουλία και τον ενεργητικό ρόλο του λαού στις εξελίξεις, το επίπεδο ποιότητας της ζωής του, την ισότιμη θέση της χώρας στις διεθνείς σχέσεις και οργανισμούς.

Αναμφισβήτητα, υπάρχουν καινούρια στοιχεία και διεργασίες που αφορούν το πολιτικό σύστημα της χώρας. Διεργασίες που εκφράζουν σύγκλιση και συναντίληψη ανάμεσα στη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, μεταξύ τους και μαζί με τα μικρότερα κόμματα. Ενα κοινό σημείο αναζητείται, η "συναίνεση", σαν ένα διαταξικό δήθεν μήνυμα με πολιτικούς και κοινωνικούς, όμως, σκοπούς, την κοινωνική υποταγή της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, τη συνέχιση της ίδιας γραμμής ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας.

Οι διαφορές ανάμεσα στη φιλελεύθερη πρόταση, που εκφράζει κυρίως η ΝΔ και τη σοσιαλδημοκρατική, που εκφράζει κυρίως το ΠΑΣΟΚ, είναι καθαρά τυπικές, εντελώς δευτερεύουσες. Το ίδιο ισχύει και για τις όποιες διαφορές εμφανίζονται ανάμεσα στους λεγόμενους εκσυγχρονιστές και λαϊκιστές στο εσωτερικό των κομμάτων. Αναπαράγουν τυπική φιλελεύθερη και σοσιαλδημοκρατική πρόταση.

"Εκσυγχρονιστές και λαϊκιστές" δε σκέπτονται καθόλου να αμφισβητήσουν το υπάρχον σύστημα. Η πολιτική ουτοπία ενυπάρχει στις θέσεις και των δυο. Ουτοπία είναι να πιστεύεις ότι συγκλίνουν τα συμφέροντα κεφαλαίου και εργασίας, ουτοπία αποτελεί να πιστεύεις ότι μπορεί και στα πλαίσια του δοσμένου συστήματος να είναι ευχαριστημένες και ικανοποιημένες όλες οι κοινωνικές τάξεις. Επειδή κόμματα και έμπειροι πολιτικοί, συνήθως δεν είναι ουτοπιστές σήμερα, πρόκειται για συγκεκριμένη πολιτική επιλογή στρατηγικής σημασίας.

Πόσο αβαθείς είναι οι διαφορές μεταξύ τους φαίνεται και από το γεγονός ότι και οι μεν και οι δε προβάλλουν τον εκσυγχρονισμό ως εναλλακτική απάντηση, σαν το μαγικό κλειδί στα δεινά του καπιταλισμού. Οι λύσεις που υποστηρίζουν δεν έχουν τέτοιες και τόσες διαφορές μεταξύ τους στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο. Το πρόβλημα δεν είναι υποκειμενικό, θέμα ικανότητας, οι προτάσεις τους αυτοπεριορίζονται από το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, που δεν έχει περιθώρια ανασυγκρότησης, τέτοια που εμφάνιζε την εποχή της προοδευτικής φάσης του στην πάλη κατά της φεουδαρχίας και του πολιτικού της συστήματος.

Η συζήτηση για τον εκσυγχρονισμό των θεσμών στην Ελλάδα εκφράζει κατά τη γνώμη μας δυο ανάγκες: η μια έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, η άλλη περικλείει το στοιχείο του πολιτικού και κοινωνικού ελιγμού, της καλλιέργειας ψευδαισθήσεων και αυταπατών.

Οι υποστηριχτές των νόμων της οικονομίας της αγοράς, της απελευθέρωσης της κίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων, σκέπτονται ότι πρέπει να παραμεριστούν τα όποια θεσμικά, νομικά, ακόμα και εθιμικά εμπόδια, που δυσκολεύουν έστω και στο ελάχιστο αυτή την πλήρη ελευθερία.

Ορισμένα τέτοια εμπόδια υπάρχουν και στο σημερινό Σύνταγμα, που απαγορεύει, π.χ., τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Αυτή η αντίφαση, κατά τη γνώμη τους, πρέπει να λυθεί. Τα τελευταία χρόνια προετοιμάζεται ποικιλότροπα το έδαφος.

Νέο Σύνταγμα και νέα Συνθήκη της ΕΕ

Είναι φανερό ότι η συνταγματική αναθεώρηση θα υποστεί πολύ βαθιά, καθοριστική επίδραση από την ονομαζόμενη αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Δεν πρόκειται για απλή αναθεώρηση, αλλά για δημιουργία νέας Συνθήκης και Συντάγματος, σε πιο αντιδραστική, αυταρχική και αναχρονιστική κατεύθυνση.

Αναγνωρίζεται επίσημα ότι η προγραμματισμένη ονομαστική σύγκλιση δε θα προχωρήσει. Γι' αυτό και οι κρατούντες στην ΕΕ ρίχνουν το βάρος στην εμβάθυνση της πολιτικής ολοκλήρωσης με θεσμοθετημένες ή και όχι (αυτό λίγο ενδιαφέρει μπροστά στην πολιτική "ολοκλήρωση") τις διαφορετικές ταχύτητες.Η κατάργηση της ομοφωνίας και κάθε έννοιας τυπικής ισότητας θα φέρει λαούς και χώρες, σαν την Ελλάδα, στη χειρότερη θέση τους στην Ευρώπη. Οσο πιο περιθωριακή είναι η θέση της Ελλάδας, τόσο πιο περιθωριακή θα γίνεται μέσα στην Ελλάδα η θέση των εργαζομένων, των λαϊκών στρωμάτων. Εκτός αν, βεβαίως, έγκαιρα υπάρξουν αλλαγές στην Ελλάδα στο συσχετισμό δυνάμεων και κυρίως στην οργάνωση και παρέμβαση του λαού.

Οδεύουμε με συναινετικές διαδικασίες ανάμεσα στα κόμματα, για αλλαγές και προσαρμογές που θα ενισχύσουν και θα θεσμοθετήσουν τον καταναγκασμό, οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό. Δεν είναι ποσοτικό το ζήτημα, αλλά ποιοτικό. Παλιοί και νέοι θεσμοί, διορισμένοι και αιρετοί, επιδιώκεται να οικοδομήσουν ένα πλέγμα πιο αντιδραστικής κυριαρχίας των πολυεθνικών και των αντιπροσώπων τους, με αυστηρή κατανομή κατά τομέα, κλάδο, γεωγραφικό διαμέρισμα.Οδεύουμε, αν δεν αλλάξει η σημερινή κατάσταση με τη λαϊκή παρέμβαση, σε μια αποδυνάμωση από πλευράς ουσίας των αιρετών θεσμών υπέρ των διορισμένων, ανεξέλεγκτων από κάθε ίχνος λαϊκού ελέγχου.

Το ΚΚΕ, βεβαίως, θα παλέψει ώστε οι αιρετοί θεσμοί, παρά το γεγονός ότι κινούνται σε ένα εξαιρετικά δυσμενές περιβάλλον, να μην εκμηδενιστούν. Να επιβιώσουν. Ενας από τους όρους της επιβίωσης είναι να συνδεθούν με το λαό, να αναμορφωθούν, να εκσυγχρονιστούν πραγματικά, να έχουν αρμοδιότητες και μέσα.

"Εκσυγχρονισμός του πολιτικού συστήματος"

Οι πιο σοβαροί προβληματισμοί, όμως, και κυρίως διεργασίες, αφορούν το ίδιο το πολιτικό σύστημα, την κρατική πολιτική εξουσία, τη λειτουργία της εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας.

Στο συγκεκριμένο αυτό πεδίο οι προβληματισμοί κατ' εξοχήν υπηρετούν πραγματικές και αντικειμενικές ανάγκες του συστήματος. Εχουν το στοιχείο του ελιγμού και της παραπλάνησης, αλλά αυτό δεν είναι το πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη μας. Εντονη είναι η επιδίωξη να θωρακιστεί το καπιταλιστικό σύστημα από κάθε κίνδυνο αμφισβήτησης. Πριν βρεθεί σε δύσκολη θέση, η πρόληψη, δηλαδή, είναι η κατ' εξοχήν στρατηγικής σημασίας επιδίωξη.

Υπάρχει σήμερα μια αντίφαση, που το ξεπέρασμά της προβάλλεται ως "εκσυγχρονισμός". Ανάμεσα στα μεγάλα πολιτικά κόμματα της χώρας (μεγάλα και μικρότερα - νέα) έχει επικρατήσει η συναίνεση σε κρίσιμα ζητήματα, όπως: απελευθέρωση κεφαλαίων και εμπορευμάτων, ενσωμάτωση - υποδούλωση σε διεθνείς οργανισμούς, κ.λπ.

Ενώ υπάρχει πολιτική συναίνεση, συνυπάρχει το φαινόμενο της αντιπαράθεσης μεταξύ τους με τη μορφή της αντιπολιτευτικής κριτικής, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις παίρνει οξυμένες διαστάσεις.

Το πρόβλημα που απασχολεί είναι πώς, σε μια περίοδο που η κρίση του καπιταλισμού βαθαίνει, η διακομματική και η ενδοκομματική αντιπαράθεση θα ελεγχθεί, ώστε να μην απειλήσει τη συνεχή πορεία αναπροσαρμογών, που το καπιταλιστικό σύστημα θέλει να επιφέρει συνολικά και σε κάθε μια χώρα χωριστά. Απασχολεί πώς η διανομή της πίτας της πολιτικής εξουσίας δε θα αδυνατίσει την ίδια την πολιτική εξουσία.

Ο δικομματισμός αρχίζει και παρουσιάζει σημάδια εξάντλησης, με την έννοια ότι τα εκλογικά ποσοστά μπορεί να μη διασφαλίσουν την εναλλαγή δυο κομμάτων. Μέσα από τη δικομματική αντιπαράθεση είναι ορατός ο κίνδυνος να συντελείται ο αποχωρισμός, ο απεγκλωβισμός ψηφοφόρων. Κυρίως, ο φόβος αφορά την αναζήτηση μιας πραγματικής εναλλακτικής λύσης, που τείνει να αμφισβητήσει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.

Η μόνη ρεαλιστική διέξοδος

Δεν είναι πρώτη φορά που εμφανίζεται η αντίφαση, να ωριμάζει αντικειμενικά η ανάγκη ανατροπών, κοινωνικών επαναστάσεων και να καθυστερεί σχετικά η διαμόρφωση του υποκειμενικού παράγοντα, του υποκειμένου αυτών των αλλαγών.

Στις μέρες μας η αναντιστοιχία αντικειμενικών αναγκών και υποκειμενικών προϋποθέσεων είναι περισσότερο δυσανάλογη και αναντίστοιχη σε σχέση με το παρελθόν. Η σχετική, ιστορική αναντιστοιχία πήρε τη μορφή μεγάλης ψαλίδας μετά τις αρνητικές εξελίξεις του 1989 - '91, που οδήγησαν στην παγκόσμια επικράτηση των πιο αντιδραστικών και ισχυρών καπιταλιστικών δυνάμεων και οργανισμών.

Η σημερινή περίοδος είναι μεταβατική, με την έννοια ότι η γενική τάση κίνησης προς τα μπρος, προς την πρόοδο, δεν έχει καταργηθεί. Η σημερινή φάση περικλείει σοβαρές δυνατότητες για την ωρίμανση της κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης.

Οι κοινωνικές αντιθέσεις βαθαίνουν, οξύνονται στο έπακρο, οι δυνατότητες ελιγμών και παραχωρήσεων προς το λαό μας και γενικότερα στους λαούς, είναι ελαχιστοποιημένες και ασήμαντες. Το χάσμα ανάμεσα σ' αυτό που απολαμβάνει ο ελληνικός λαός και σ' αυτό που πρέπει να έχει και να απολαμβάνει, έχει γίνει πολύ βαθύ, άβυσσος.Το κυριότερο και χειρότερο: τραβάμε προς πλήρη αντιδραστικοποίηση. O λαός χάνει τις όποιες κατακτήσεις είχε, τις αρπάζουν με χίλιους τρόπους, άμεσους και έμμεσους. Αρα ήρθε η ώρα του εναρκτήριου λακτίσματος από την πλευρά του λαού, για ανακοπή του κατήφορου, για κίνηση προς τα εμπρός.

Το θέμα που μας απασχολεί είναι να μη χαθεί άλλος πολύτιμος χρόνος, να μην αφεθούν τα πράγματα στο αυθόρμητο, το απρογραμμάτιστο και το τυφλό.

Ο καθημερινός αγώνας για τα ιδιαίτερα προβλήματα που συγκινούν, ανεξάρτητα από ιεραρχήσεις, πρέπει να εντάσσεται σε μια ριζικά διαφορετική προοπτική για το λαό και τον τόπο, με ακρογωνιαίο πολιτικό πρόβλημα το πρόβλημα της πολιτικής εξουσίας των αντιμονοπωλιακών, αντικαπιταλιστικών δυνάμεων, και την προοπτική του σοσιαλισμού.

Η σημερινή φάση, από την άποψη αυτή, είναι φάση συγκέντρωσης δυνάμεων και ριζοσπαστικοποίησής τους με βάση την πείρα που κατακτιέται στη δράση και με τη γνώση των νόμων της κοινωνικής εξέλιξης.Πολιτική ανεξαρτησία από τα κόμματα που διαχειρίστηκαν την κρίση του συστήματος, χειραφέτηση από ιδεολογικές προκαταλήψεις και δογματισμούς που έχουν κυριαρχήσει χρόνια και χρόνια.

Με τα σημερινά δεδομένα ο ζωογόνος αέρας του εκσυγχρονισμού - για να χρησιμοποιήσω αυτόν τον όρο - πνέει εκεί που εκφράζεται η μια ή η άλλη μορφή λαϊκής συσπείρωσης και δράσης με επίκεντρο την αντίσταση, την πάλη για προοπτική βαθιών αλλαγών, που θίγουν το καθεστώς της εξάρτησης της Ελλάδας, που θίγουν τις βάσεις και τα στηρίγματα της αναχρονιστικής κοινωνίας του καπιταλισμού. Ο ζωογόνος αέρας του εκσυγχρονισμού αφορά την πορεία χειραφέτησης από ιδεολογικές και πολιτικές αντιλήψεις, που συντηρούν και αναπαλαιώνουν τη σημερινή κατάσταση.