Συνεχίζοντας σήμερα την παρουσίαση των σημαντικών επιτευγμάτων του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, μέσα από το παράδειγμα της Σοσιαλιστικής Τσεχοσλοβακίας, δημοσιεύουμε το δεύτερο μέρος του άρθρου της Βέρας Κλόντζα - Γιάκλοβα από την Τσεχία, που σήμερα ζει στην Ελλάδα και βασίζεται σε στοιχεία από την εργασία του θεωρητικού κέντρου που δημιούργησε το ΚΚ Βοημίας - Μοραβίας (Τσεχίας), η οποία εκδόθηκε το 2004 από τις εκδόσεις «Futura» στην Πράγα, με τον τίτλο «Pravda o minulosti a soucasnosti» («Η αλήθεια για το παρελθόν και το παρόν»).

Στην Τσεχοσλοβακία είχαμε πολύ ψηλό βιοτικό επίπεδο. Μιλάμε για ζωή χωρίς ρίσκο, χωρίς αβεβαιότητες. Θα αναφέρω μόνο μερικά παραδείγματα. Η μητρική άδεια (πληρωμένη) ήταν, τη δεκαετία του '80, τρία χρόνια, οι ασθενείς μετά από εγχειρήσεις πηγαίνανε δωρεάν στα λουτρά, οι γονείς παίρνανε επιδόματα για τα παιδιά χωρίς εξαιρέσεις, υπήρξαν σπίτια με βοήθεια για τους ηλικιωμένους και η ιατρική περίθαλψη δωρεάν.

Διακοπές δύο φορές το χρόνο ήταν κάτι το φυσιολογικό. Ορισμένες βιομηχανίες ή συνεταιρισμοί είχαν δικά τους κέντρα αναψυχής για εργαζόμενους, και στο εξωτερικό (π.χ. στις ακτές της Μαύρης θάλασσας στη Βουλγαρία) ή σπίτια δωρεάν για τους εργαζόμενούς τους.

Οι Μεταφορές ήταν πολύ καλά οργανωμένες και οι τιμές των εισιτηρίων πολύ προσιτές. Σε κάθε χωριό έφτανε τρένο ή λεωφορείο. Δεν ήταν σημαντικό αν ο μεταφορέας (σαφώς κρατικός) «βγαίνει» οικονομικά. Οι άνθρωποι σε κάθε γωνιά της χώρας έπρεπε να εξυπηρετούνται. Απόλυτη προτεραιότητα ήταν ο άνθρωπος και οι ανάγκες του και όχι το κέρδος. Οι περισσότεροι δρόμοι κτίστηκαν ανάμεσα στο 1950 - 1988, παρόλο που σήμερα εκπληρώνει η Τσεχία το ρόλο του μεταφορικού κόμβου στην ιμπεριαλιστική Ευρώπη.

Μετά τον πόλεμο δεν υπήρχαν αρκετά σπίτια και η ποιότητά τους ήταν πολύ κακή. Αμέσως μετά άρχισε μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα με λαϊκές κατοικίες που είχαν ζεστό νερό, μπάνιο, τουαλέτα, κουζίνα, κεντρική θέρμανση. Λένε ότι ήταν άσκημες και γκρίζες οι «τετράγωνες πολυκατοικίες». Ναι, ορισμένες - βασικά αυτές που κτίστηκαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια - ήταν, αλλά οι άνθρωποι μπαίνανε σε αυτά τα σπίτια και οι περισσότεροι από αυτούς κάνανε πρώτη φορά στη ζωή τους μπάνιο σε μπανιέρα, είχαν ζέστη χωρίς να κουνήσουν το δάχτυλό τους. Με μια αίτηση έπαιρναν σπίτι, σύντομα, με πολύ χαμηλό ενοίκιο. Τα σπίτια στις πολυκατοικίες ήταν κρατικά, δημοτικά, συνεταιριστικά ή εργοστασιακά. Οποιος ήθελε, είχε τη δυνατότητα να κτίσει δική του μονοκατοικία με βοήθεια από το κράτος (άτοκα μακρόχρονα δάνεια, χορηγούμενα ποσά). Από το 1975 μέχρι το 1985 κτίζονταν κάθε χρόνο στην Τσεχοσλοβακία 9 μονοκατοικίες ανά 1.000 κατοίκους, ενώ στη Δυτική Ευρώπη 5-6. Και δε μιλάμε για τον αριθμό των διαμερισμάτων στις πολυκατοικίες.

Ας συμπληρώσουμε για την καλύτερη εικόνα μας ακόμα μερικά στοιχεία: Ο μέσος μισθός ήταν 3.140 κορόνες το 1989 και το ενοίκιο σε κρατικό σπίτι των 100 τ.μ. κόστισε περίπου 300 κορόνες, το κόστος αγοράς ή οικοδομής μιας μονοκατοικίας (ανάλογα με την περιοχή) πάλι των 100 τ.μ. ήταν από 50.000 - 100.000 κορόνες, μίνιμουμ ανά άτομο ανά μήνα ήταν 900 κορόνες, ο πρώτος μισθός του ανειδίκευτου εργάτη 1.600 κορόνες, τα έξοδα για ένα φοιτητή (με εστία, σίτιση, μεταφορές, βιβλία) ήταν περίπου 400 - 700 κορόνες). Οι καλοί φοιτητές ανάλογα με τους βαθμούς παίρνανε υποτροφίες 300 - 1.000 κορόνες μηνιαίως.

Ας δούμε την περίφημη ανάπτυξη μετά από τα «μαύρα χρόνια του κομμουνισμού» στην Τσεχία... Πρώτα, τι έγινε με τη βιομηχανία: Αν πιστεύετε ότι αναπτύχθηκε παραπέρα εκμεταλλευόμενη το καλό της αρχικό επίπεδο, είστε γελασμένοι. Τα κρατικά εργοστάσια πουλήθηκαν στους ιδιώτες. Διάφοροι κομπιναδόροι πήρανε πραγματικά τσάμπα ή με κλεμμένα λεφτά τον εθνικό μας πλούτο και οι περισσότερες από τις βιομηχανίες πολύ σύντομα κλείσανε. Ρωτάτε γιατί δεν τα εκμεταλλεύονται; Σε ορισμένες περιπτώσεις με την αγορά του συγκεκριμένου εργοστασίου αποκλείστηκε ο ανταγωνισμός. Περίφημη είναι η περίπτωση των βιομηχανιών «Tatra» και «Liaz», οι οποίες βγάζανε μεγάλα φορτηγά, που κέρδιζαν κάθε χρόνο το ράλι Παρίσι - Ντακάρ και κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο. Οι ξένοι «στρατηγικοί» επενδυτές απολύσανε τους εργαζόμενους και σταμάτησαν την παραγωγή. Παρόμοια περίπτωση είναι και η αγορά της βιομηχανίας CZ (μηχανάκια), την οποία αγόρασε η ιταλική «Cagiva», της οποίας το θράσος έφτασε τόσο μακριά, μέχρι που μάζεψαν τα μηχανήματα και τον εξοπλισμό από τα κτίρια του εργοστασίου, τα πήγαν στην Ιταλία και στείλανε τους εργάτες «στα σπίτια τους». Κλειστές είναι και χαλυβουργίες και ορυχεία. Αναγκαστικά έπρεπε να σταματήσουμε και την κατασκευή του συστήματος αεράμυνας «Ταμάρα». Παραδείγματα υπάρχουν άπειρα και τρομακτικά σε όλη την κλίμακα. Δε λειτουργεί στα αλήθεια τίποτα. Εγιναν ορισμένες κατασκευαστικές επενδύσεις λόγω του φτηνού, μορφωμένου εργατικού δυναμικού και των φορολογικών διευκολύνσεων, τις λεγόμενες φορολογικές διακοπές για 10 χρόνια για τους ξένους επενδυτές (π.χ. «Toyota», «Philips»).

Τις πιο βιομηχανικά αναπτυγμένες περιοχές της σοσιαλιστικής Τσεχίας (Βόρεια Τσεχία και Βόρεια Μοραβία) πλήττει η ανεργία, το κάθε τρίτο ικανό εργασίας άτομο.

Πριν από την ένταξη της Τσεχίας στην ΕΕ έπρεπε να μειωθεί ο αριθμός των ζωών για κρέας και για γάλα, η παραγωγή των λαχανικών, σιταριού, φρούτων και ζαχαρότευτλων. Από το μεγαλύτερο εξαγωγέα κριθαρένιας βύνης στην Ευρώπη γίναμε εισαγωγείς βύνης από ρύζι. Ειδικά οι τιμές των φρούτων είναι υποστηριζόμενες από την κυβέρνηση και έτσι τα δικά μας μήλα, αχλάδια κλπ σαπίζουν στα χωράφια και ο καταναλωτής αγοράζει πιο φθηνά από την Ολλανδία ή τη Χιλή... Η Τσεχία μπαίνοντας στην ΕΕ έπρεπε να δεχτεί ποσοστώσεις που δεν τη συμφέρουν, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί μετατράπηκαν σε μετοχικές εταιρίες και παλεύουν με τα χρέη και την αδυναμία να πουλήσουν τα προϊόντα τους.

Τα κρατικά και δημοτικά σπίτια δεν κτίζονται πια. Τα υπάρχοντα πουλήθηκαν για να κλείσουν οι δήμοι ή το κράτος τις «τρύπες» στους προϋπολογισμούς. Οι τιμές των ακινήτων ανέβηκαν (το λιγότερο) δέκα φορές! Ακόμα σήμερα, 16 χρόνια μετά από τις ανατροπές, επιβιώνει ο κρατικός προϋπολογισμός πουλώντας το «οικογενειακό ασήμι», δηλαδή την περιουσία που δημιούργησε ο τσέχικος λαός με τον ενθουσιασμό του.

Η επίσημη ανεργία έχει ανέβει στα ύψη και σήμερα μετράμε ανέργους εγγεγραμμένους στο ταμείο ανεργίας,πάνω από 600.000 άτομα ή το 12% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι νέοι και γυναίκες.

Ο κρατικός δανεισμός (το 1989 ήταν 70 δισ. κορόνες, αλλά καλυμμένος με υποχρεώσεις άλλων κρατών προς εμάς) το 2003 ακούμπησε τα 500 δισ. κορόνες.

Ανέβηκε η εγκληματικότητα, το ποσοστό κρατικών δαπανών στην αστυνομία, στη γραφειοκρατία, οι δαπάνες για στρατιωτικούς εξοπλισμούς (!). Πολλαπλασιαστήκανε τα διαζύγια, η οικογενειακή βία, ο αλκοολισμός, η εγκληματικότητα των νέων κλπ.

Η δύσκολη οικονομική κατάσταση οδηγεί τις λαϊκές οικογένειες στο δανεισμό από τράπεζες και σε υστέρηση βασικών αγαθών.

Το 2002 έπεσε ο πληθυσμός της χώρας κάτω από τον πληθυσμό της προπολεμικής Τσεχίας. Το 1989 είχε η Τσεχία 10.362.000 κατοίκους, το 2002 μόνο 10.201.000. Και ο αριθμός των νεογέννητων φθίνει συνέχεια και υπερτερούν οι μεγάλες ηλικίες. Δε μιλάμε για πρόβλημα μετανάστευσης. Πραγματικά ελάχιστοι είναι οι Τσέχοι που ζουν εκτός χώρας. Οι νέοι άνθρωποι αποφασίζουν πάρα πολύ δύσκολα να κάνουν οικογένεια κάτω από το φόβο της ανεργίας, από τις οικονομικές δυσκολίες, την έλλειψη σπιτιών σε χαμηλές τιμές (Πίνακες 1 και 2).

(Και κάτι άλλο άλλαξε στη χώρα, δεν αποδεικνύεται όμως άμεσα με αριθμούς: οι άνθρωποι αγρίεψαν, ζηλεύουν, ο ένας προσπαθεί να κλέψει τον άλλο, έγιναν εγωιστές. Το χρήμα και το κέρδος αντικατέστησαν τις ανθρώπινες αξίες.)

Το μεγαλύτερο επίτευγμα του σοσιαλισμού δεν ήταν όμως το ύψος της παραγωγής της βιομηχανίας, της γεωργίας και οικονομίας γενικά, παρόλο που μια αποτελεσματική οικονομία είναι προϋπόθεση. Ηταν η γενική φιλοσοφία, η φύση του συστήματος. Στο κέντρο πάντα ο άνθρωπος, ο πολίτης, ο εργαζόμενος, η μητέρα, ο νέος, το παιδί, ο ηλικιωμένος... Τα κέρδη τα επένδυε η κοινωνία στην παραπέρα ανάπτυξη των μέσων παραγωγής, αλλά βασικά στις κοινωνικές παροχές. Γι' αυτό ήταν δυνατόν να αυξάνονται οι μισθοί (σήμερα ο μέσος μισθός δεν έφτασε ακόμα στο επίπεδο του '89 από άποψη αγοραστικής δύναμης) και το 2005 ήταν μάλιστα η χρονιά με τη μικρότερη άνοδο. Ο σοσιαλισμός είχε καταφέρει να μειώνεται ο χρόνος εργασίας, να είναι πιο προσιτά όλα τα πράγματα στον κόσμο. Το κράτος παρήγαγε συνέχεια περισσότερες υπηρεσίες. Η ζωή στο σοσιαλισμό ήταν «η μέρα με τη νύχτα» με την ταλαιπωρία της ιμπεριαλιστικής καθημερινότητας που βιώνουμε σήμερα ή που γνώριζαν άνθρωποι πριν τον πόλεμο. Κάθε άνθρωπος είχε άφθονο χρόνο να ασχολείται με τα χόμπι του, με τους φίλους του, να διαβάζει, να βελτιώνει τις ικανότητές του. Οι γονείς είχαν αρκετό χρόνο (με υποστήριξη του κρατικού συστήματος) να ασχολούνται με τα παιδιά τους. Ελάχιστοι άνθρωποι πέφτανε θύματα του αλκοολισμού, των ναρκωτικών, της πορνείας κλπ.

Ας μην παρουσιάζουμε τα πάντα ιδανικά. Αν ήταν, θα υπήρχε το σοσιαλιστικό ευρωπαϊκό μπλοκ ακόμα σήμερα. Χωρίς να είναι σκοπός μου να απαντήσω στο ερώτημα, γιατί ανατράπηκε, θέλω να σημειώσω μόνο, ότι το πρόβλημα δεν κρυβόταν στις οικονομικές δυνατότητες ή αδυναμίες του σοσιαλισμού, παρότι δεχόταν επιθέσεις από τη Δύση και ήταν υποχρεωμένος να επενδύει συνέχεια σε οπλικά συστήματα και αμυντικούς εξοπλισμούς. Ηταν κυρίως στη στρεβλή εφαρμογή των σοσιαλιστικών αρχών στην οικοδόμηση του νέου συστήματος, στην αδυναμία εμβάθυνσης και προχωρήματος της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού και στη λειψή επαγρύπνηση έναντι στους αντιπάλους του που υπήρχαν και μέσα στην κοινωνία μας και επηρέασαν την πορεία του κράτους και του κυβερνώντος κομμουνιστικού κόμματος. Αφού από «πάνω» ξεκίνησαν οι στρεβλώσεις που οδήγησαν στην ανατροπή, με το λαό να αποπροσανατολίζεται τελικά με συνθήματα περί... δημοκρατίας.

Πάντως ο σοσιαλισμός που γνωρίσαμε παρά τις αδυναμίες του, έδειξε την ανωτερότητά του σε σχέση με τον καπιταλισμό.

Τέλος κλείνοντας αυτή την προσπάθεια για την παρουσίαση της εμπειρίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας, θα ήθελα να σημειώσω ότι οι άνθρωποι του σοσιαλιστικού μπλοκ, οι άνθρωποι που κτίζανε αυτή την κοινωνία, δεν έχουν να ντραπούν για τίποτα. Αντίθετα πρέπει να είναι περήφανοι ότι κατάφεραν να δημιουργήσουν με ενωμένες τις δυνάμεις τους, αντιμέτωποι με τις ακατάπαυστες επιθέσεις του κεφαλαίου, για πρώτη φορά στην ιστορία μια κοινωνία όπου δεν υπήρχε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, όπου εξαφανίστηκε η ανεργία, ο φόβος για το αύριο, η πείνα, η ανέχεια, η φτώχεια, ο εξευτελισμός της ανθρώπινης ύπαρξης.

Παρακολουθώντας σήμερα τα ΜΜΕ της Τσεχίας, που τα ελέγχει το κεφάλαιο, ντόπιο και ξένο, διακατέχονται από απίστευτο αντικομμουνισμό συνοδευμένο με ύβρεις και χυδαιότητες στο όνομα μιας έντονης προσπάθειας να ξεχάσει ο λαός πώς είναι να ζει αξιοπρεπώς.