Ο Λένιν, ως θεωρητικός της επιστημονικής κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, μελετώντας τα έργα των Μαρξ - Ενγκελς ανέπτυξε παραπέρα το μαρξισμό στην εποχή του ανώτατου σταδίου του καπιταλισμού, δηλαδή του ιμπεριαλισμού. Αλλά ανέπτυξε και τις θεωρητικές βάσεις της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, του σοσιαλισμού. Ετσι δίκαια ο Λένιν καθιερώθηκε μαζί με τους Μαρξ - Ενγκελς ως ένας από τους θεμελιωτές της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού κομμουνισμού.

Ο Λένιν δεν ήταν μόνο θεωρητικός του μαρξισμού, αλλά συμμετείχε ο ίδιος άμεσα στην πρακτική δράση για την επαναστατική ανύψωση της εργατικής τάξης, επέμενε στην ίδρυση του δικού της κόμματος πάνω στις αρχές που ο ίδιος επεξεργάστηκε, τις αρχές του «Κόμματος Νέου Τύπου», τις αρχές του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και του προλεταριακού διεθνισμού, σε συνδυασμό με την επαναστατική στρατηγική, θέτοντας στο πρόγραμμά του την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ηταν επίμονος στη συνένωση των κομμουνιστικών κομμάτων και την ενιαία πάλη ενάντια στο διεθνή καπιταλισμό, με αποφασιστική συμβολή στην ίδρυση της Γ` Κομμουνιστικής Διεθνούς, στα 1919. Ηταν φανατικός πολέμιος κάθε αναθεωρητικής και ρεφορμιστικής διαστρέβλωσης της επαναστατικής θεωρίας. Θεωρούσε ως έναν από τους πιο βασικούς όρους για τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης την αδιάλλακτη πάλη ενάντια στον οπορτουνισμό. Επομένως, σε σύγκριση με τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της εποχής του, της Β' Διεθνούς, δηλαδή τα τότε κόμματα της εργατικής τάξης, ήταν αυτός που επέμεινε ως ηγέτης του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ), στην οικοδόμηση Κομμουνιστικού Κόμματος και στην επεξεργασία επαναστατικής στρατηγικής και ταχτικής. Ως ηγέτης του ΣΔΕΚΡ, επικεφαλής της Κεντρικής του Επιτροπής, καθοδήγησε την Οχτωβριανή Επανάσταση και ήταν ο ηγέτης του πρώτου στον κόσμο εργατικού κράτους.

Στην 82η επέτειο από το θάνατό του ο «Ρ» παρουσιάζει σήμερα το Α' μέρος άρθρου του Γιώργου Πολυμερίδη για για τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, το δρόμο του οποίου άνοιξε η Οκτωβριανή Επανάσταση με ηγέτη του Κόμματος που την καθοδήγησε, του Κόμματος των μπολσεβίκων, τον Β.Ι. Λένιν. Το δεύτερο μέρος θα δημοσιευτεί την επόμενη Κυριακή.

ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ: Ο υδροηλεκτρικός σταθμός ενέργειας, στο Κρασναγιάρσκ, ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου, συνέβαλε ιδιαίτερα στο ενεργιακό δυναμικό της Σοβιετικής Ενωσης. Οι δέκα γεννήτριες σταθεροποίησαν την προμήθεια της ενέργειας και επιτάχυναν την ανάπτυξη της ξυλείας, της χημείας, της μεταλλουργίας και της βιομηχανίας της Σιβηρίας

Η Οχτωβριανή Επανάσταση δεν ήταν απλώς μια αλλαγή πολιτικής εξουσίας. Ηταν μια βαθύτατα κοινωνικο-οικονομική ανατροπή, που άλλαξε όλον τον κόσμο. Για πρώτη φορά η εργατική τάξη, μαζί με τους συμμάχους της στη Ρωσία, ήρθε στην εξουσία. Απάλλαξε τους εργαζόμενους από την εκμετάλλευση. Μεταβίβασε στα χέρια τους όλα τα βασικά μέσα παραγωγής (επιχειρήσεις, τράπεζες, σιδηρόδρομοι, γη, κλπ.). Εξάλειψε την εθνική καταπίεση, που υπόφερε ο μισός πληθυσμός της τσαρικής Ρωσίας. Εβγαλε τη χώρα από τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο.

Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι η σοβιετική εξουσία κληρονόμησε από το παλιό καθεστώς ένα πολύ χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης της οικονομίας και του πολιτισμού και τα 7 χρόνια πολέμου - στις αρχές Α` παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού και κατόπιν της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Σοβιετική Ρωσία και του εμφυλίου - έριξαν την οικονομία πολύ πίσω, ακόμα και σε σύγκριση με τους προπολεμικούς δείκτες.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ: Στο δωμάτιο μέτρησης ραδιενέργειας, φοιτητές υπό την καθοδήγηση του βοηθού της έδρας, (στο κέντρο) κάνουν υπολογισμούς μετρήσεων. (Οκτώβρης 1974)

Δεν έφταναν όλα αυτά. Αλλά και η ίδια η οικοδόμηση του σοσιαλισμού ήταν ένα πολυσύνθετο και δύσκολο έργο για τους Σοβιετικούς κομμουνιστές, ακόμα και γιατί ήταν οι πρώτοι. Δεν είχαν από ποιον να τον διδαχτούν.

Αξίζει εδώ να υπενθυμίσουμε τα λόγια του Β. Ι. Λένιν, σύμφωνα με τα οποία, αν η αστική τάξη όταν ήρθε στην εξουσία βρήκε: «ένα όχημα δοκιμασμένο, έναν δρόμο έτοιμο από τα πριν και μηχανήματα ήδη δοκιμασμένα»⁽¹⁾ το προλεταριάτο, όταν κατάκτησε την εξουσία, δεν υπήρχε: «ούτε όχημα, ούτε δρόμος, γενικά τίποτε, κυριολεκτικά τίποτε που να έχει προηγούμενα δοκιμαστεί».⁽²⁾

Θεωρούμε σκόπιμο από την αρχή ακόμα να τονίσουμε ότι είναι μακριά από μας κάθε σκέψη εξωραϊσμού και εξιδανίκευσης της αντικειμενικής πραγματικότητας των σοσιαλιστικών χωρών. Αλλωστε, από μια τέτοια ωραιοποίηση της κατάστασης των χωρών αυτών δεν ωφελείται κανένας. Απεναντίας, είναι αναγκαίο και επιβάλλεται, στο μέτρο του δυνατού, μια αντικειμενική γνώση της πραγματικότητας των σοσιαλιστικών χωρών, σε αντίθεση με τις μηδενιστικές προσπάθειες όλων των αντιπάλων του υπαρκτού σοσιαλισμού.

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ: Στο εργοστάσιο λειτουργικής μουσικής του εργοστασίου τηλεφώνων του Περμ, η αρχιμηχανικός (σε πρώτο πλάνο), η ηχολήπτρια και η καθηγήτρια μουσικής ετοιμάζουν ένα μουσικό πρόγραμμα. (Γενάρης 1973). Σημαντική η θέση της γυναίκας στη σοσιαλιστική κοινωνία

Η ανάπτυξη της Σοβιετικής Ενωσης

Στη χώρα των Σοβιέτ η σοσιαλιστική οικοδόμηση άρχισε μέσα σε συνθήκες μεγάλης καθυστέρησης, όπου το επίπεδο της οικονομίας της ήταν πάρα πολύ χαμηλά. Η τσαρική Ρωσία υστερούσε οικονομικά από τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες 50-100 χρόνια. Η βιομηχανική παραγωγή σε σχέση με τις ΗΠΑ το 1913, αποτελούσε το 1/8. Αυτό έδωσε το δικαίωμα στον Β. Ι. Λένιν να γράψει για την προεπαναστατική Ρωσία ότι: «Παραμένει μια απίστευτα, πρωτάκουστα καθυστερημένη χώρα, φτωχή και μισοβάρβαρη, εφοδιασμένη με σύγχρονα μέσα παραγωγής τέσσερις φορές λιγότερο από την Αγγλία, πέντε φορές λιγότερο από τη Γερμανία, δέκα φορές από την Αμερική».⁽³⁾

Τα κύρια μέσα, οι βασικοί μοχλοί για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της οικονομίας, ήταν η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, η εκβιομηχάνιση της οικονομίας, η συνεταιριστικοποίηση της αγροτικής οικονομίας και η διαμόρφωση στη χώρα, για πρώτη φορά στον κόσμο, του συστήματος της σχεδιομετρικής διεύθυνσης της οικονομίας. Ολα αυτά αποτελούσαν ισχυρό μοχλό για τη γρήγορη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την άνοδο της αποτελεσματικότητας της παραγωγής.

Τα αποτελέσματα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της ΕΣΣΔ αποδείχνουν πειστικά τη μεγάλη δημιουργική δύναμη του σοσιαλισμού.

Για παράδειγμα, αν παρακολουθήσουμε ενδεικτικά την αύξηση του εθνικού εισοδήματος από το 1918 και μετά, μπορούμε να καταλάβουμε τη δημιουργική δύναμη του σοσιαλισμού. (Οι τιμές δίνονται σε δισεκατομμύρια ρούβλια, σε σταθερές τιμές του 1983)^(4). Στην πρώτη πενταετία (1918-1923) το εθνικό εισόδημα με σταθερές τιμές του 1983 ανέρχονταν σε 10 δισ. ρούβλια. Στο πεντάχρονο πλάνο 1933-1937 (είχαν ήδη καθιερωθεί τα πεντάχρονα πλάνα από το 1929), έφτασε στα 100 δισ. ρούβλια. Πριν τον πόλεμο (1938-1941) είχε φτάσει τα 115 δισ. ρούβλια. Αμέσως μετά τον πόλεμο, δηλαδή την πενταετία 1946-1950, έφτασε τα 210 δισ. ρούβλια για να εκτοξευτεί στο αμέσως επόμενο (1951-1950) στα 415 δισ. ρούβλια και στα 945 δισ. ρούβλια την περίοδο 1961-1965. Στη συνέχεια, το 1966-1970, έφτασε τα 1.360 δισ. ρούβλια και το 1981-1985 τα 2.650 δισ. ρούβλια.

ΥΓΕΙΑ: Μια νοσοκόμα ψυχαγωγεί τους μικρούς ασθενείς σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο για παιδιά στο νοσοκομείο. Δωρεάν και υψηλού επιπέδου υγεία για όλους, ήταν κάτι που η ΕΣΣΔ είχε καταφέρει εδώ και πολλά χρόνια

Ολα αυτά τα γεγονότα δεν πρέπει να αγνοούνται. Απεναντίας, χρειάζεται να λαμβάνονται υπόψη, όταν γίνεται εκτίμηση της συνολικής πορείας εξέλιξης της πρώην ΕΣΣΔ. Αν πάρουμε το μέσο ετήσιο όγκο του εθνικού εισοδήματος του πρώτου μεταπολεμικού πλάνου (4ο πεντάχρονο) για 1, τότε ο αντίστοιχος δείκτης για τα επόμενα πεντάχρονα πλάνα θα είναι: 2 (5ο πεντάχρονο), 3,2 (6ο πεντάχρονο), 4,5 (7ο πεντάχρονο), 6,5 (8ο πεντάχρονο), 8,7 (9ο πεντάχρονο), 10,8 (10ο πεντάχρονο), 12,6 (11ο πεντάχρονο) και 15 (12ο πεντάχρονο).

Στο σύντομο ιστορικά χρονικό διάστημα, η ΕΣΣΔ μετατράπηκε στο ισχυρό βιομηχανο-αγροτικό κράτος με σύνθετη κλαδική διάρθρωση, που ήταν χαρακτηριστική και για τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες. Μια σειρά βιομηχανικοί κλάδοι δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά, όπως ελάσματα μαύρων μετάλλων, χημικών ινών, ηλεκτρικών κινητήρων εναλλασσόμενου ρεύματος, τουρμπινών, εργαλειομηχανών κλπ.

ΤΕΧΝΗ: Ο Λιθουανός λαϊκός καλλιτέχνης, Ι. Ουζκούρνις. Ο πολιτισμός για το λαό, ήταν στο σοσιαλισμό, μία από της προτεραιότητες και γι'αυτό όλα όλα τα είδη τέχνης ήταν σε πολύ υψηλό επίπεδο

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η σοσιαλιστική συνεταιριστικοποίηση της αγροτικής οικονομίας εξασφάλισε τη σημαντική αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Στη διάρκεια της περιόδου 1913-1986 η αγροτική παραγωγή στην ΕΣΣΔ αυξήθηκε 4 φορές, της Ρωσίας 3,5 φορές, της Ουκρανίας 3,7 φορές, της Λευκορωσίας 4,1 φορές, του Καζαχστάν και των Δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας και της Υπερκαυκασίας αυξήθηκε 8-10 φορές. Αυτές οι ποσοτικές αλλαγές είχαν και την ποιοτική τους διάσταση. Το επίπεδο της παραγωγικότητας της εργασίας στη βιομηχανία, σε σύγκριση με το αντίστοιχο του 1913, αυξήθηκε 40 φορές, στην αγροτική οικονομία 8 φορές περίπου, στις μεταφορές 15 φορές.⁽⁷⁾

ΦΙΛΕΙΡΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ: Χιλιάδες Μοσχοβίτες κατέβηκαν στους δρόμους (Οκτώβρης '83) και συγκεντρώθηκαν στο Γκόρκι Παρκ για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην ανάπτυξη νέων ΝΑΤΟικών πυρηνικών πυραύλων στην Δυτική Ευρώπη

Μεγάλη επιτυχία της σοσιαλιστικής οικονομίας ήταν η διατήρηση σταθερών τιμών στα βασικά είδη κατανάλωσης για μακρό χρονικό διάστημα. Στην ΕΣΣΔ, παραδείγματος χάρη, το ψωμί, το κρέας, η ζάχαρη, το γάλα, οι πατάτες και μια σειρά άλλα είδη τροφίμων πωλούνταν στα κρατικά καταστήματα στην ίδια τιμή που ίσχυε πάνω από 10 χρόνια. Περισσότερο από 30 χρόνια, δεν είχαν αλλάξει οι τιμές των εισιτηρίων στο μετρό, στα τραμ, στα τρόλεϊ (διατηρήθηκε στα 3-5 καπίκια), η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος (2-4 καπίκια για ένα κιλοβάτ), και του αερίου (16 καπίκια κατ' άτομο της οικογένειας του καταναλωτή το μήνα). Τα νοίκια των σπιτιών, που μαζί με τα κοινόχρηστα (ηλεκτρικό, αέριο, θέρμανση, νερό) δεν ξεπερνούσαν κατά μέσο όρο το ποσοστό 4-5% του οικογενειακού προϋπολογισμού, δεν είχαν αλλάξει από το 1928.⁽⁸⁾

Ο υπαρκτός σοσιαλισμός εξασφάλισε πρωτόφαντα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και πολιτικές ελευθερίες, που κατοχυρώθηκαν στα Συντάγματα των σοσιαλιστικών χωρών και δημιούργησε τις στέρεες βάσεις για την εγγύησή τους στην πράξη.

ΠΑΙΔΙ: ΣΣΔ Ουζμπεκιστάν. Στο Κολχόζ «40χρονα του Οχτώβρη», ένας από τους πέντε παιδικούς σταθμούς

Ο χαρακτήρας της εργασίας, όμως, και η ίδια η δυνατότητα να εργάζεται κανείς καθορίζεται από την οργάνωση της κοινωνίας.

Το δικαίωμα στην εργασία δε διακηρυσσόταν μόνο από τα Συντάγματα των χωρών της σοσιαλιστικής κοινότητας, αλλά και εξασφαλιζόταν στην πράξη. Δηλαδή, στο σοσιαλισμό στον κάθε άνθρωπο ήταν εγγυημένη, πρώτο, η δουλιά ανάλογα με την ειδικότητά του και, δεύτερο, η ίση αμοιβή για ίση εργασία, ανεξάρτητα από το χρώμα της επιδερμίδας του, το σχήμα των ματιών του ή την ηλικία του.

Το φαινόμενο της ανεργίας - αυτή η φοβερή μάστιγα για τους εργαζόμενους στον καπιταλιστικό κόσμο - είχε εξαφανιστεί μια για πάντα στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Δεκατρία μόνο χρόνια μετά τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης χρειάστηκαν στην ΕΣΣΔ για να βάλει τέλος στην ανεργία.

Από το 1930 κανένας Σοβιετικός πολίτης δεν αντιμετώπισε αυτό το πρόβλημα. Το ίδιο έγινε και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, όπου εξασφαλίστηκε εργασία σε όλους τους ικανούς ανθρώπους. Κάτι παραπάνω. Παρατηρούνταν και έλλειψη εργατικής δύναμης. Παραδείγματος χάρη, η ΛΔ Βουλγαρίας ακόμα και στις αρχές της δεκαετίας του '80 είχε ανάγκη από 200.000 περίπου εργάτες.

Εκφράζοντας τις αλλαγές που συντελέστηκαν στο περιεχόμενο του δικαιώματος για την εργασία, τα Συντάγματα των χωρών της σοσιαλιστικής κοινότητας συμπληρώθηκαν και με το δικαίωμα επιλογής του επαγγέλματος, του είδους της απασχόλησης και της εργασίας, ανάλογα με την κλίση, τις ικανότητες, την επαγγελματική κατάρτιση και τη μόρφωση.

Η ραγδαία ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και η επιστημονικοτεχνική πρόοδος προκαλούσαν τη ζήτηση νέων ειδικοτήτων, πρόβαλλαν νέες απαιτήσεις για την εξειδίκευση των στελεχών. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, εξασφαλίζοντας το δικαίωμα της εργασίας, το σοσιαλιστικό κράτος παρείχε και δωρεάν επαγγελματική μόρφωση, βοηθούσε στο ανέβασμα της ειδίκευσης της εργατικής δύναμης, στην εκπαίδευση σε νέες ειδικότητες, ανέπτυσσε το σύστημα του επαγγελματικού προσανατολισμού και της τακτοποίησης σε εργασία.

Γενικά, μπορούμε να πούμε πως η καταναγκαστική, η ανελεύθερη εργασία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα μόνον εκείνων των κοινωνικοοικονομικών συστημάτων, στα οποία υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και όπου οι εργάτες σαν άμεσοι παραγωγοί των υλικών αγαθών δουλεύουν για τους εκμεταλλευτές, που κατέχουν τα μέσα παραγωγής (δουλοκτησία, φεουδαρχία, και καπιταλισμός). Μέσα στις συνθήκες αυτών των κοινωνιών, η εργασία γίνεται αναπόφευκτα για τον άμεσο παραγωγό βαρύ φορτίο και εκφράζει την εξάρτησή του από τις εκμεταλλεύτριες τάξεις. Τελείως διαφορετική ήταν η κατάσταση στο σοσιαλισμό, όπου είχε μπει τέρμα στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και στην εξουσία μιας προνομιούχας μειοψηφίας.

Και αυτό γιατί η κοινωνική σοσιαλιστική ιδιοκτησία στα βασικά μέσα παραγωγής, κατοχυρώνοντας το βασικό δικαίωμα του ανθρώπου - το δικαίωμα της εργασίας - απάλλαξε μια για πάντα τον εργάτη από την καπιταλιστική εκμετάλλευση και του εξασφάλισε πλατιές δυνατότητες συμμετοχής στη διεύθυνση της οικονομίας και της συνειδητής χρησιμοποίησης των αντικειμενικών οικονομικών νόμων, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για το πέρασμα από το «βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας».

Οι επιτυχίες στην εκπλήρωση και υπερεκπλήρωση των πεντάχρονων σχεδίων κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης είχαν δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες εργασίας και ανάπαυσης για όλους τους εργαζόμενους στις σοσιαλιστικές χώρες.

Στη Σοβιετική Ενωση, λόγου χάρη, ακόμα από το 1956 έχει παρθεί απόφαση για το γενικό πέρασμα στην εφτάωρη και εξάωρη εργάσιμη ημέρα. Από το 1966 είχε αρχίσει το πέρασμα των εργατών και υπαλλήλων στην πενθήμερη εργάσιμη εβδομάδα και βασικά ολοκληρώθηκε στα 50 χρόνια της Μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης, με αποτέλεσμα να έχουν κατά μέσο όρο 112 μέρες αργίας και γιορτών, αντί 60, όταν υπήρχε εξαήμερη εργάσιμη εβδομάδα.

Παρόμοια ήταν η κατάσταση και στις υπόλοιπες χώρες της σοσιαλιστικής κοινότητας.

Εκτός από αυτό, για μια σειρά επαγγέλματα και κλάδους παραγωγής η εργάσιμη ημέρα ήταν ελαττωμένη. Είχε μειωθεί η διάρκεια της νυχτερινής εργασίας. Σε όλους τους εργαζόμενους παρέχονταν ημέρες εβδομαδιαίας ανάπαυσης και ετήσιες άδειες με αποδοχές. Η εργάσιμη εβδομάδα στην ΕΣΣΔ ήταν μια από τις μικρότερες στον κόσμο. Η διάρκειά της για τους εργάτες της βιομηχανίας ελαττώθηκε στα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας σχεδόν κατά ένα τρίτο.

Στις συνθήκες του σοσιαλισμού άλλαξε ριζικά και το ίδιο το περιεχόμενο του ελεύθερου χρόνου. Αυτό το περιεχόμενο γινόταν, όλο και περισσότερο, μέτρο του κοινωνικού πλούτου. Με την αύξηση του ελεύθερου χρόνου ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του χρησιμοποιούνταν ήδη όχι μόνο και όχι τόσο για την ανάπαυση αυτή καθαυτή, όσο για την ικανοποίηση πλατιού κύκλου πολιτιστικών αναγκών των εργαζομένων, όπως: σπουδές, συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, διάβασμα, ασχολίες με τον αθλητισμό, τον τουρισμό, την ερασιτεχνική καλλιτεχνική δημιουργία, τις επισκέψεις σε κινηματογράφους, θέατρα, μουσεία κλπ.

Και, πραγματικά, η λαϊκή εξουσία και η σοσιαλιστική κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής έκαναν την ελεύθερη και ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου της σοσιαλιστικής κοινωνίας σκοπό της κοινωνικής παραγωγής. Γι' αυτό δεν είναι καθόλου υπερβολή, όταν λέγεται ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός ήταν εκείνος που εξασφάλισε στους εργαζόμενους τέτοιες δυνατότητες πολιτιστικής ανάπτυξης που είναι αδύνατες στις συνθήκες του σύγχρονου κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού.

Στα χρόνια της λαϊκής εξουσίας στις σοσιαλιστικές χώρες πραγματοποιούνταν σε μεγάλη κλίμακα η κατάρτιση των ειδικών με ανώτατη και μέση εκπαίδευση. Διευρύνθηκε το δίκτυο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σχεδιασμένα, οργανωνόταν η κατάρτιση των ειδικών στις καινούριες ειδικότητες, ανέβαινε η ποιότητα της εκπαίδευσης και τελειοποιούνταν συνεχώς τα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Αποτέλεσμα όλων αυτών των προσπαθειών ήταν το υψηλό μορφωτικό επίπεδο των μελών της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Και πάλι, το παράδειγμα της Σοβιετικής Ενωσης είναι πολύ χαρακτηριστικό. Πάνω από τα 3/4 των εργαζομένων είχαν ανώτατη, μέση, ειδική ή μη πλήρη μέση μόρφωση, ενώ είχε εξαλειφθεί τελείως η αγραμματοσύνη (τη στιγμή που στις ΗΠΑ υπάρχουν πάνω από 23 εκατομμύρια αγράμματοι).

Στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη των Σοβιετικών ανθρώπων τεράστιο ρόλο έπαιξε το σύστημα της λαϊκής παιδείας. Στην τσαρική Ρωσία τα 3/4 του πληθυσμού ηλικίας από 9 μέχρι 49 χρονών ήταν αγράμματοι. Γύρω στα 4/5 των παιδιών δεν είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν μόρφωση. Στη διάρκεια της περιόδου 1918-1990 μέση και ειδική μόρφωση απόκτησαν 135 εκατομμύρια άνθρωποι, από αυτούς:

100 εκατ. άνθρωποι τελείωσαν τη μέση γενική εκπαίδευση και,

35 εκατ. άνθρωποι σπούδασαν σε τεχνικές και επαγγελματικές σχολές και σε άλλα μεσαία ειδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σε σχέση με την προπολεμική περίοδο το επίπεδο μόρφωσης των Σοβιετικών ανθρώπων αυξήθηκε σχεδόν 7 φορές⁽⁹⁾.

Το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού επιτεύχθηκε στις Δημοκρατίες Υπερκαυκασίας, Λετονίας, Ρωσίας και Εσθονίας. Μεταξύ αυτών πιο γρήγορα αυξανόταν το μορφωτικό επίπεδο στη Λετονία (8,5 φορές), στο Καζαχστάν (9 φορές), στο Τουρκμενιστάν (11 φορές), στη Μολδαβία (12 φορές), στο Ουζμπεκιστάν (13 φορές), στην Κιργιζία (16 φορές), στο Τατζικιστάν (17 φορές).

Γενικά το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού αυξήθηκε 7 φορές. Το επίπεδο αυτό στους υπαλλήλους αυξήθηκε 2 φορές, στους εργάτες 10 φορές, στους κολχόζνικους πάνω από 40 φορές. Στη χώρα είχε καθιερωθεί η γενική μέση μόρφωση των νέων. Ο αριθμός των ανθρώπων που απόκτησαν ανώτατη μόρφωση από 1,2 εκατομμύρια το 1939 αυξήθηκε στα 21 εκατομμύρια ανθρώπους στα τέλη της δεκαετίας του '80.

Η δεκάχρονη υποχρεωτική μέση εκπαίδευση είχε καθιερωθεί ήδη και σε μια σειρά άλλες χώρες της σοσιαλιστικής κοινότητας.

Χάρη στις συνθήκες που δημιουργούνταν στις σοσιαλιστικές χώρες για την τελειοποίηση του συστήματος της λαϊκής εκπαίδευσης ως σπουδαίου παράγοντα για την ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Το παράδειγμα των σοσιαλιστικών χωρών δείχνει πως μόνο η σοσιαλιστική επανάσταση είναι σε θέση να καταρρίψει για τους εργάτες και για τους αγρότες όλους τους φραγμούς προς τη γνώση, ενώ το ίδιο το έργο της λαϊκής εκπαίδευσης γίνεται μια από τις σπουδαιότερες λειτουργίες του σοσιαλιστικού κράτους.

Οι επιτυχίες των σοσιαλιστικών χωρών ήταν μεγάλες και στον τομέα του πολιτισμού. Μεγάλωνε χρόνο με το χρόνο το πνευματικό δυναμικό στις χώρες του σοσιαλισμού και σε όλο τον κόσμο.

Το γεγονός αυτό δυνάμωνε την ελκτική δύναμη των ουμανιστικών αξιών του σοσιαλισμού. Οι ιδέες της ειρήνης, της δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού, που κρύβει μέσα του ο σοσιαλιστικός πολιτισμός, κατακτούσαν το νου και τις καρδιές των εκατομμυρίων ανθρώπων.

Αφετηρία και απαραίτητη προϋπόθεση της πνευματικής απολύτρωσης των εργαζομένων ήταν η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση.

Η πολιτιστική επανάσταση αποτελούσε αδιάσπαστο συστατικό στοιχείο του λενινιστικού σχεδίου οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Η σοσιαλιστική ανασυγκρότηση της κοινωνίας ήταν αδιανόητη χωρίς βαθείς μετασχηματισμούς στον τομέα του πολιτισμού. Καθορίζοντας τους στόχους της πολιτιστικής επανάστασης, το Κομμουνιστικό Κόμμα ξεκινούσε από το γεγονός ότι ο νέος σοσιαλιστικός πολιτισμός δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το μηδέν, ξεκομμένα από όλες τις υλικές και πνευματικές αξίες του παρελθόντος. Γι' αυτό ο Β. Ι. Λένιν έγραφε: «Ο προλεταριακός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει νομοτελειακή εξέλιξη εκείνων των αποθεμάτων της γνώσης που επεξεργάστηκε η ανθρωπότητα κάτω από την πίεση της καπιταλιστικής κοινωνίας, της τσιφλικάδικης κοινωνίας, της γραφειοκρατικής κοινωνίας»⁽¹⁰⁾.

Η σοβιετική εξουσία από τις πρώτες ημέρες, μετά τη νίκη του Οχτώβρη, έκανε ό,τι ήταν απαραίτητο για να διαφυλάξει τις πολιτιστικές αξίες, να τις σώσει από την καταστροφή και τη διαρπαγή.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η φροντίδα για την προστασία των πνευματικών αξιών, των μνημείων του πολιτισμού και του ιστορικού παρελθόντος ήταν συνταγματική υποχρέωση του σοβιετικού κράτους, που είχε καταγράψει και βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του πάνω από 150.000 ιστορικά, αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά μνημεία.

Είναι πραγματικά ιστορικής σημασίας το γεγονός ότι η σοσιαλιστική επανάσταση για πρώτη φορά σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας έκανε τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού κτήμα όλων των εργαζομένων.

Σπουδαία ήταν τα επιτεύγματα των σοσιαλιστικών χωρών και στον τομέα της παροχής δωρεάν ιατρικής και νοσοκομειακής περίθαλψης σε όλους τους εργαζόμενους.

Οι βασικές προσπάθειες των σοσιαλιστικών χωρών σε αυτόν τον τομέα κατευθύνονταν κυρίως στη λήψη προληπτικών μέτρων, στο ανέβασμα της ποιότητας της παρεχόμενης ιατρικής περίθαλψης, στον εξοπλισμό των ιατρικών ιδρυμάτων με τη νεότερη τεχνική και την επάνδρωσή τους με επιστημονικά στελέχη υψηλής ειδίκευσης.

Η κοινωνική ασφάλιση όλων των εργαζομένων ήταν αναπόσπαστο συστατικό στοιχείο της θεωρίας της σοσιαλιστικής επανάστασης, που επεξεργάστηκε ο Β. Ι. Λένιν. Το 1903 κιόλας, στο Πρώτο Πρόγραμμα του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος ήταν διατυπωμένο το αίτημα για κρατική ασφάλιση των εργατών από τα γηρατειά, για την περίπτωση ολοκληρωτικής ή μερικής απώλειας της ικανότητας για εργασία.

Πραγματικά, αμέσως μετά τη νίκη της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης το 1917 δημοσιεύτηκε κυβερνητική ανακοίνωση για τις κοινωνικές ασφαλίσεις, στην οποία τονιζόταν: «Το προλεταριάτο της Ρωσίας έβαλε στη σημαία του την πλήρη κοινωνική ασφάλιση των μισθωτών εργατών, καθώς και της φτωχολογιάς της πόλης και του χωριού»⁽¹¹⁾.Η θέση αυτή ενσωματώθηκε και στο Σύνταγμα της ΕΣΣΔ. Στο άρθρο 120 αναφέρεται ότι: «Οι πολίτες της ΕΣΣΔ έχουν το δικαίωμα για υλική εξασφάλιση στα γηρατειά, καθώς και σε περίπτωση αρρώστιας και απώλεια της ικανότητας για εργασία»⁽¹²⁾.

Οι θεμελιακές αρχές του σοβιετικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ήταν:

1. Στη Σοβιετική Ενωση είχε δημιουργηθεί ένα ενιαίο σύστημα συνταξιοδότησης, που αγκάλιαζε όλους τους εργαζόμενους της σωματικής και πνευματικής εργασίας, καθώς και τις οικογένειές τους. Το σύστημα αυτό χαρακτηριζόταν με το ότι τα κριτήρια και οι όροι για τον καθορισμό της σύνταξης ήταν κοινά για όλους.

Σημαντική ιδιομορφία του συστήματος αυτού ήταν το χαμηλό όριο ηλικίας για τη συνταξιοδότηση: στα 55 χρόνια για τις γυναίκες και 60 για τους άνδρες. Για να βγει σε σύνταξη, ο άνδρας έπρεπε να είχε δουλέψει 25 χρόνια και η γυναίκα 20 χρόνια. Οσοι τυχόν δε συμπλήρωναν αυτές τις προϋποθέσεις, απλώς έπαιρναν αναλογικά μικρότερες συντάξεις. Για όσους δούλευαν σε επιχειρήσεις με πιο δύσκολες συνθήκες εργασίας (ανθρακωρύχοι, μεταλλουργοί κλπ.), η συντάξιμη ηλικία ήταν κατά 5 ή ακόμα και 10 χρόνια μικρότερη.

2. Οι εργαζόμενοι ήταν ολοκληρωτικά απαλλαγμένοι από την καταβολή οποιωνδήποτε εισφορών στα ταμεία των κοινωνικών ασφαλίσεων. Η χρηματοδότηση των συντάξεων γινόταν από το κράτος, από τις καταβολές ασφαλιστικών εισφορών των επιχειρήσεων και των ιδρυμάτων, καθώς και από τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού.

3. Η χορήγηση κοινωνικής ασφάλισης γινόταν για όλες τις αναγκαίες περιπτώσεις με βάση το νόμο, που περιλάμβανε την αρρώστια, τα γηρατειά, την αναπηρία, την απώλεια του προστάτη της οικογένειας κλπ.

4. Το σύστημα αυτό των κοινωνικών ασφαλίσεων ξεχώριζε όχι μόνο για τις διαστάσεις του, αλλά και για την καθολικότητά του. Σε αυτό αντιπροσωπεύονταν όλα τα είδη και οι μορφές κοινωνικών ασφαλίσεων που προβλέπει η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας στις συμβάσεις και συστάσεις για τις κοινωνικές ασφαλίσεις.

Εκτός από τις συντάξεις και τα επιδόματα, η κοινωνική ασφάλιση πρόβλεπε την επαγγελματική τεχνική εκπαίδευση και μετεκπαίδευση των αναπήρων, την τακτοποίησή τους σε εργασία, τον εφοδιασμό των αναπήρων με τεχνητά μέλη και ειδικά μεταφορικά μέσα, τη συντήρηση των γέρων και αναπήρων σε ειδικά οικοτροφεία, τη θεραπεία σε σανατόρια και λουτροπόλεις κ.λπ.

5. Η διοίκηση των κοινωνικών ασφαλίσεων γινόταν πάνω σε πλατιά δημοκρατική βάση, με την υποχρεωτική συμμετοχή και τον έλεγχο των συνδικάτων.

Ολες αυτές οι αρχές ήταν περίπου ίδιες για το κοινωνικό σύστημα ασφάλισης και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών.

Στη μαρξιστική-λενινιστική αντίληψη με τον όρο ισοτιμία εννοείται η απαίτηση ίσων πολιτικών δικαιωμάτων για όλους τους πολίτες του σοσιαλιστικού κράτους. «Οταν οι σοσιαλιστές μιλούν για ισότητα - τόνιζε ο Β. Ι. Λένιν - με αυτήν εννοούν πάντα την κοινωνική ισότητα, την ισότητα της κοινωνικής θέσης» ⁽¹³⁾.

Η κοσμοθεωρία μας διδάσκει και η πράξη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης απέδειξε ότι μόνο με την εξάλειψη των βασικών πηγών της κοινωνικής ανισότητας δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την επίτευξη της πραγματικής κοινωνικής ισότητας. «Πραγματική, ουσιαστική ισότητα δεν μπορεί να υπάρχει - τόνιζε ο Β. Ι. Λένιν - όσο δε θα έχει εξαλειφθεί εντελώς κάθε δυνατότητα εκμετάλλευσης μιας τάξης από μιαν άλλη» ⁽¹⁴⁾.

Αργότερα, με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και την εξάλειψη των εκμεταλλευτριών τάξεων όλοι οι πολίτες μπήκαν στην ίδια σχέση ως προς τα μέσα παραγωγής. Τους δόθηκε ίση δυνατότητα να εργάζονται, να απολαμβάνουν τις πολιτιστικές αξίες, να εκδηλώνουν τις ικανότητές τους στην επιστήμη, την τέχνη, την κοινωνικοπολιτική δραστηριότητα κ.λπ. Οι περιορισμοί στα δικαιώματα, που είχαν καθιερωθεί προηγούμενα, καταργήθηκαν.

Η σοσιαλιστική ισότητα δικαιωμάτων, όμως, προϋποθέτει όχι μόνο ίσα δικαιώματα, αλλά και ίσες υποχρεώσεις όλων των πολιτών απέναντι στην κοινωνία και το κράτος.

Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα κοινωνικά κονδύλια κατανάλωσης. Από αυτά εξασφαλίζονταν η δωρεάν παιδεία και το ανέβασμα της ειδίκευσης, η δωρεάν ιατρική και νοσοκομειακή περίθαλψη, τα επιδόματα, οι συντάξεις, οι υποτροφίες στους σπουδαστές, η πληρωμή των κανονικών αδειών, τα δωρεάν και με εκπτώσεις εισιτήρια στα θεραπευτήρια και στα σπίτια ανάπαυσης, η συντήρηση των παιδιών στα προσχολικά ιδρύματα και μια σειρά άλλες παροχές.

Το πρόβλημα της στέγης είναι ένα από τα πιο οξυμένα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας. Δυστυχώς, σε καμιά χώρα δε λύθηκε οριστικά. Αντίθετα, γίνεται κρίσιμο και επιδεινώνεται από χρόνο σε χρόνο. Σύμφωνα με παλιότερα στοιχεία του ΟΗΕ, χρειάζονταν 200 εκατομμύρια διαμερίσματα για να ικανοποιηθούν οι στεγαστικές ανάγκες του πληθυσμού της γης και δεν κτίζονταν παρά 10 εκατομμύρια. Αν πάρουμε υπόψη τη δημογραφική ανάπτυξη σήμερα, θα πρέπει να μιλούμε για κάτι παραπάνω από διπλάσιο αριθμό διαμερισμάτων για να μπει τέρμα στη στεγαστική κρίση της ανθρωπότητας.

Αναζητώντας λύση στο πρόβλημα της κατοικίας ενδιαφέρον είναι να δούμε αν λύθηκε και πώς λύθηκε το πρόβλημα αυτό στις σοσιαλιστικές χώρες και πρώτα απ' όλα στην πρώην Σοβιετική Ενωση.

Η σοβιετική εξουσία κληρονόμησε από την προεπαναστατική Ρωσία μια πραγματικά άθλια κατάσταση. Από τα 180 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα κατοικήσιμης επιφάνειας στις πόλεις, τα 80% ήταν μονώροφες παράγκες χωρίς στοιχειώδεις ανέσεις και κατοικούνταν από εργάτες.

Από τα σπίτια μόνο το 9% είχαν εγκατάσταση νερού, 2% υπονόμους, 1% κεντρική θέρμανση και 5% ηλεκτρικό ρεύμα.

Γι' αυτό ο Β. Ι. Λένιν έγραφε ότι παντού «δίπλα στα πολυτελή σπίτια των πλουσίων (ή στα περίχωρα των πόλεων) πλήθαιναν τα χαμόσπιτα των εργατών, που αναγκάζονταν να ζουν σε υπόγεια, σε υπερπλήρη υγρά και κρύα διαμερίσματα, κάποτε και σε πραγματικές τρώγλες γύρω στις νέες βιομηχανικές επιχειρήσεις» ⁽¹⁵⁾.

Η Ρωσία ξεπερνούσε όλα τα ρεκόρ στην Ευρώπη, έχοντας ένα μέσο όρο κατοικήσιμης επιφάνειας 2-2,5 τ.μ. κατ' άτομο στις εργατικές συνοικίες. Το Παρίσι είχε 270 ενοίκους σε 100 διαμερίσματα, το Βερολίνο και η Βιέννη περίπου 400, η Μόσχα 800 και η Πετρούπολη 900. Να, γιατί σχετικά με την πυκνοκατοίκηση των εργατικών κατοικιών η τσαρική Ρωσία κατείχε την πρώτη θέση στην Ευρώπη και βρισκόταν στο επίπεδο των πιο καθυστερημένων αποικιακών χωρών.

Τις βασικές αρχές και κατευθύνσεις της στεγαστικής πολιτικής του Κομμουνιστικού Κόμματος επεξεργάστηκε ο Β. Ι. Λένιν πριν τη νίκη της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης.

«Μόνο η εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας γης - υπογράμμιζε ο Λένιν - και η οικοδόμηση φτηνών και υγιεινών κατοικιών μπορεί να λύσει το ζήτημα της στέγης» ⁽¹⁶⁾, ότι «το προλεταριακό κράτος χρειάζεται να εγκαταστήσει με τη βία μια φτωχή οικογένεια στο σπίτι κάποιου πλουσίου» ⁽¹⁷⁾ και ότι οι εργαζόμενοι «μπορούν και πρέπει να αναλάβουν οι ίδιοι τη δίκαιη, αυστηρότατα ρυθμισμένη, οργανωμένη κατανομή (...) των σπιτιών (...) προς το συμφέρον της φτωχολογιάς ⁽¹⁸⁾.

Στην περίοδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, έγραφε ο Λένιν, «η διάθεση με νοίκι σε ξεχωριστές οικογένειες των κατοικιών που ανήκουν σε όλο το λαό, προϋποθέτει και την είσπραξη αυτού του ενοικίου και έναν ορισμένο έλεγχο και ορισμένη αναλογία στην κατανομή των κατοικιών» και μόνο στον κομμουνισμό «θα μπορεί να παραχωρούνται δωρεάν οι "κατοικίες", στη χρήση κάθε οικογένειας ⁽¹⁹⁾.

Το πρόβλημα της στέγης δεν πρέπει να εξαρτάται από το οικονομικό επίπεδο των ανθρώπων. Αυτή η αρχή ίσχυε πάντα στη Σοβιετική Ενωση, τόσο στην εποχή που η κρίση της στέγης ήταν ιδιαίτερα αισθητή, όσο και στα τελευταία χρόνια πριν τη διάλυσή της, που η κατάσταση λίγο - πολύ είχε σταθεροποιηθεί, αλλά δεν είχε λυθεί ακόμα ολοκληρωτικά το στεγαστικό πρόβλημα.

Πραγματικά, η ΕΣΣΔ, είχε κινητοποιήσει όλους τους πόρους που μπορούσε για να αντιμετωπίσει το στεγαστικό πρόβλημα. Γι' αυτό κάθε χρόνο μεγάλωναν οι πιστώσεις για την κατασκευή κατοικιών. Είχε εγκαινιάσει βιομηχανικές μεθόδους, που εξασφάλιζαν, χωρίς προηγούμενο, ρυθμούς παράδοσης άνετων διαμερισμάτων: 2.200.000 το χρόνο. Ο αριθμός αυτός ήταν ανώτερος από αυτόν που έδιναν όλες οι χώρες της ΕΟΚ μαζί, καθώς και οι ΗΠΑ.

Παρ' όλα αυτά, ο αριθμός αυτός ήταν πολύ μικρός για να είχε η κάθε οικογένεια ένα δικό της διαμέρισμα, όπως προβλεπόταν στα πεντάχρονα πλάνα.

Τις τελευταίες δεκαετίες πριν τη διάλυση της ΕΣΣΔ, οι ρυθμοί αύξησης των κατοικιών υπερέβαιναν κατά πολύ τους ρυθμούς αύξησης του αστικού πληθυσμού. Είχε φτάσει στο σημείο, όπου σε μικρότερο χρονικό διάστημα του ενός μήνα να παραδίνονται για χρήση τόσα σπίτια, που έφταναν να ζήσουν οι κάτοικοι μιας πόλης μισού εκατομμυρίου ανθρώπων. Κάθε χρόνο βελτιώνονταν οι συνθήκες κατοικίας περίπου 11 εκατομμυρίων ανθρώπων. Ως προς τις διαστάσεις της οικοδόμησης κατοικιών η Σοβιετική Ενωση κατείχε την πρώτη θέση στον κόσμο.

Στα τέλη του 1980 οι κατοικίες στις πόλεις και στους οικισμούς ήταν όλες εξηλεκτρισμένες, κατά 89% εξασφαλισμένες με υδραυλικές εγκαταστάσεις, κατά 86% με κεντρική θέρμανση, κατά 87% με αποχέτευση, κατά 55% με ζεστό νερό και κατά 79% με φυσικό αέριο. Στα χωριά κτίζονταν κυρίως σπίτια με ένα ή δύο διαμερίσματα με βοηθητικούς χώρους και με κτίσματα στην αυλή.

Το Σύνταγμα της ΕΣΣΔ εξασφάλιζε το δικαίωμα της κατοικίας με χαμηλό ενοίκιο και χαμηλή πληρωμή για τις υπηρεσίες κοινωνικής ωφέλειας.

Το ενοίκιο είχε μείνει σταθερό από το 1928 και αποτελούσε μαζί με την πληρωμή για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν τα δημοτικά όργανα, κατά μέσο όρο το 3% περίπου του οικογενειακού προϋπολογισμού του εργάτη ή του υπάλληλου ⁽²⁰⁾.

Ολα τα παραπάνω καθόλου δε σημαίνουν ότι το πρόβλημα της στέγης είχε λυθεί στην πρώην ΕΣΣΔ. Απεναντίας, συνέχιζε να είναι ένα σοβαρό πρόβλημα για λύση.

Για το επίπεδο του πολιτισμού και της ωριμότητας μιας κοινωνίας μπορεί να κρίνει κανείς από τη θέση που κατέχει σε αυτήν η γυναίκα.

• Ο Β. Ι. Λένιν θεωρούσε τον αγώνα για την απολύτρωση των εργαζομένων γυναικών σαν αναπόσπαστο τμήμα της γενικής εργατικής υπόθεσης. «Το προλεταριάτο - υπογράμμιζε ο Λένιν - δεν μπορεί να αποκτήσει πλήρη ελευθερία, αν δεν αποκτήσει πλήρη ελευθερία για τις γυναίκες» ^(21).

Ο Μεγάλος Οχτώβρης έφερε την απελευθέρωση στις γυναίκες. Με τα διατάγματα για τον πολιτικό γάμο και το διαζύγιο η σοβιετική εξουσία κατάργησε πέρα για πέρα την εξαιρετικά ποταπή, αισχρή, υποκριτική ανισότητα στο οικογενειακό δίκαιο, την ανισότητα σχετικά με το παιδί. Για τους άνδρες και τις γυναίκες καθιερωνόταν ισότητα των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων, ίση πληρωμή για ίση δουλιά, εισαγόταν η κοινωνική ασφάλιση που προέβλεπε άδεια στις έγκυες γυναίκες με διατήρηση του ημερομίσθιου. Η ισότητα των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων της γυναίκας με τον άνδρα κατοχυρώθηκε νομοθετικά και στα Συντάγματα των σοσιαλιστικών χωρών.

Ανάμεσα στις σημαντικότερες εγγυήσεις της ισοτιμίας της γυναίκας, που κατοχυρώθηκαν στο Σύνταγμα της πρώην ΕΣΣΔ του 1917, ήταν και η παροχή στη γυναίκα ίσων με τον άνδρα δυνατοτήτων στην εργασία, στην αμοιβή και την προώθησή της σε όλη την κλίμακα της παραγωγής. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Εδώ ακριβώς, η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνικά ωφέλιμη εργασία δημιουργεί τη ρεαλιστική βάση για την πραγματική ισότητα με τον άνδρα.

Οι γυναίκες απέκτησαν μεγάλες δυνατότητες για την ανάπτυξη δημιουργικής δράσης, της ιδιοφυΐας και όλων των ικανοτήτων τους, έμαθαν πολλά επαγγέλματα που προηγούμενα τους ήταν απρόσιτα, συμμετείχαν δραστήρια στη διακυβέρνηση του κράτους.

Στη Σοβιετική Ενωση είχε εξασφαλιστεί η πιο υψηλή στον κόσμο απασχόληση των γυναικών, όχι μόνο στην υλική, αλλά και στην πνευματική εργασία. Μεταξύ των ειδικών με ανώτατη και μέση ειδική μόρφωση οι γυναίκες ξεπερνούσαν τα 16,4 εκατομμύρια, δηλαδή αποτελούσαν το 58%. Σχεδόν κάθε δεύτερος μηχανικός στη βιομηχανία ήταν γυναίκα. Κυρίαρχη θέση και ρόλο έπαιζαν οι γυναίκες στον τομέα της υγιεινής και της παιδείας, όπου αποτελούσαν τα 2/3 όλων των γιατρών και τα 3/4 των εκπαιδευτικών. Μεταξύ όλων των επιστημονικών στελεχών το 40% περίπου ήταν γυναίκες, που έπαιρναν δραστήριο μέρος στις έρευνες διαφόρων κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών προβλημάτων.

Παράλληλα με τις παραπάνω εγγυήσεις έμπρακτης ισοτιμίας, στο τελευταίο Σύνταγμα της πρώην ΕΣΣΔ ήταν και προβλεπόμενα ειδικά μέτρα προστασίας της εργασίας και της υγείας των γυναικών. Απαγορευόταν η χρησιμοποίηση της γυναικείας εργασίας σε ιδιαίτερα βαριούς και βλαβερούς για την υγεία τομείς της παραγωγής.

Μόνο στην ΕΣΣΔ σχεδόν στα 50 επιστημονικά ερευνητικά ινστιτούτα υγιεινής και προστασίας της εργασίας, της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας, της μαιευτικής και της γυναικολογίας έκαναν έρευνες, που αποσκοπούσαν στην εξασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών εργασίας στις γυναίκες και στην προφύλαξη της υγείας τους.

Ισες με τον άνδρα δυνατότητες συμμετοχής στην κοινωνικο-πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα είχαν και οι γυναίκες. Στα Ανώτατα Σοβιέτ των πρώην Ενωσιακών και αυτόνομων Δημοκρατιών και στα τοπικά Σοβιέτ από το συνολικό αριθμό των Σοβιετικών βουλευτών είχαν εκλεγεί 49,5% γυναίκες. Το 1/3 των μελών του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ ήταν γυναίκες ⁽²²⁾.

Παρόμοια ήταν η κατάσταση των γυναικών και στις άλλες ευρωπαϊκές πρώην σοσιαλιστικές χώρες.

Η πείρα των σοσιαλιστικών χωρών έδειξε περίτρανα ότι οι γυναίκες μπορούν επάξια να συμμετέχουν δραστήρια στην κοινωνικά ωφέλιμη εργασία και στη διακυβέρνηση του κράτους.

(1) Β. Ι. Λένιν: «Σημειώσεις ενός δημοσιολόγου». «Απαντα» τ. 44 σελ. 416.

(2) Στο ίδιο.

(3) Β. Ι. Λένιν: «Πώς να αυξηθεί το κατ' άτομο ποσοστό κατανάλωσης στη Ρωσία». «Απαντα», τόμος 23, σελ. 361.

(4) Πηγή: Παγκόσμια Οικονομία και Διεθνείς Σχέσεις, τεύχος 11/1987.

(5) Λεονίντ Γιερεμέγιεφ: «Η Σοβιετική Ενωση στο Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο 1941-1945». Εκδοτικός οίκος Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1997, σελ. 73.

(6) Στο ίδιο, σελ. 138.

(7) Ομιλος: «Ρώσων επιστημόνων σοσιαλιστικού προσανατολισμού» (PYCO). «Από την καταστροφή στην αναγέννηση». Εκδοτικό «Μπελίνα». Μόσχα 1999, σελ. 37.

(8) Μπόρις Πονομαριόφ: «Ο κομμουνισμός στον κόσμο που αλλάζει». Εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1983, σελ. 87-58.

(9) Ομιλος: «Ρώσων επιστημόνων σοσιαλιστικού προσανατολισμού» (PYCO). «Από την καταστροφή στην αναγέννηση». Εκδοτικό «Μπελίνα», Μόσχα, 1999, σελ. 44.

(10) Β. Ι. Λένιν: «Τα καθήκοντα των ενώσεων της νεολαίας». «Απαντα», τόμος 41, σελ. 304, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή». «Συνδικάτα και κοινωνικές ασφαλίσεις», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1977, σελ. 25.

(11) «Συνδικάτα και κοινωνικές ασφαλίσεις», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1997, σελ. 25.

(12) Στο ίδιο.

(13) Β. Ι. Λένιν: «Ενας φιλελεύθερος καθηγητής για την ισότητα». «Απαντα», τόμος 24, σελ. 358-359.

(14) Β. Ι. Λένιν: «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι». «Απαντα», τόμος 37, σελ. 262.

(15) Β. Ι. Λένιν: «Σχέδιο και εξήγηση του Προγράμματος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος». «Απαντα», τόμος 2, σελ. 94.

(16) Β. Ι. Λένιν: «Υλικά σχετικά με την αναθεώρηση του Προγράμματος του Κόμματος». «Απαντα», τόμος 32, σελ. 159.

(17)Β. Ι. Λένιν: «Θα κρατήσουν άραγε οι μπολσεβίκοι την κρατική εξουσία;». «Απαντα», τόμος 34, σελ. 314.

(18) Β. Ι. Λένιν: Στο ίδιο. «Απαντα», τόμος 34, σελ. 317.

(19) Β. Ι. Λένιν: «Κράτος και Επανάσταση». «Απαντα», τόμος 33, σελ. 58-59.

(20) Κ. Τσερνένκο: «Το ΚΚΣΕ και τα δικαιώματα του ανθρώπου», έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1982, σελ. 96.

(21) Β. Ι. Λένιν: «Προς τις γυναίκες - εργάτριες». «Απαντα», τόμος 40, σελ. 158.

(22) Κ. Τσερνένκο: «Το ΚΚΣΕ και τα δικαιώματα του ανθρώπου», έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1982.

• Η συνέχεια την επόμενη Κυριακή