ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Από τις ριπές των σφαιρών και τις εκρήξεις των οβίδων, «σωριάζεται» σε ερείπια από το ύψος των 872 μέτρων, λίγα χιλιόμετρα δυτικά από τη θάλασσα της Μεσογείου, ενώ ο ποταμός Ιορδάνης κυλάει στα ανατολικά, παρασύροντας τις στάχτες του άνισου πολέμου μέχρι τη Νεκρά Θάλασσα.

Μέσα στην καπνιά και την αντάρα των μαχών, ο 61χρονος Παλαιστίνιος ποιητής δοκιμάζει τη στιγμή και τον χρόνο, αυτούς τους δύο αντιπάλους, να τους βάλει πάνω στο χαρτί.

Ο οίκος του δημιουργού είναι έκθετος, δεν του παρέχει καμία ασφάλεια, τρέμει ολόκληρος σαν από απρόσμενο σεισμό, γιατί οι τέσσερις τοίχοι μπορούν να πέσουν σαν τραπουλόχαρτα, από δευτερόλεπτο σε δευτερόλεπτο.

Με την κίνηση της γραφής, τα γράμματα σχεδιάζουν εικονοκλαστικούς στίχους, θεραπευτικούς και εγερτήριους. Τότε, οι λεπτοδείχτες, αυτοστιγμεί, καταλύονται από τη σύντηξη αιώνων, οπότε τα ασπρόμαυρα στοιχεία συμπυκνώνονται σε μία ασπίδα αντίστασης στην πανωλεθρία. Η στιγμή είναι η επίκληση μιας ωδής στη ρευστή χαρά, ο χρόνος είναι η καταφυγή στον παντοτινό θρήνο.

Σ' αυτές τις δύστηνες συνθήκες συγγραφής, ο Μαχμούντ Νταρουίς ως θύμα δεν απεμπολεί τη μακροχρόνια σχέση του που έχει με την έννοια της απομόνωσης, όχι ως έναν φόβο μπροστά στους άλλους, αλλά από υπερβολική συστολή. Συστολή; Οχι, πια, δεν την χρειάζεται. Ενας κυματισμός περηφάνιας φωτίζει το πρόσωπό του, καθώς αισθάνεται ισότιμος με τους μαχητές του Παλαιστινιακού λαού.

Παραμένει σ' όλη τη ζωή του, όπως και τώρα μέσα στον ορυμαγδό της αγαπημένης του Ραμάλα, ο πρωταίτιος ζωογόνος πνεύμονας στη σύναψη φιλίας, πάντα με όρους ειλικρίνειας και στοργής προς όλους και όλες. Αυτός είναι ο χαρακτήρας του: Ενας ακέραιος άνθρωπος, σεμνός και ταπεινός.

Οταν του ζητούσαν τη γνώμη του για ομότεχνούς του, σπάνια τους απαξίωνε, γιατί ουδέποτε η μικρότητα και η ματαιοδοξία τον καταβάλλουν. Αυτό το σπάνιο δημιουργικό υποκείμενο της Ιστορίας αποφεύγει τη δημόσια έκθεση, για να μην αισθάνεται ότι γίνεται αντικείμενο λατρείας και θαυμασμού.

Μόνον που πλέον ο καταναγκαστικός εγκλεισμός, όταν περικυκλώνεται από εχθρικά πυρά, δεν είναι επιλογή, σε συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης. Είναι το σημείο μηδέν της ύπαρξης και της γραφής, μεταξύ ζωής και θανάτου, με πρωταγωνίστρια επί σκηνής μιας τραγωδίας, της οποίας είναι μάρτυρας και συγγραφέας της. Ζώντας την απτή καταστροφή, γράφει περί τα εκατό θραύσματα ποίησης, με τον τίτλο «Κατάσταση Πολιορκίας» (πρωτότυπος τίτλος «Χαλάτ Χισάρ»).

Στα Ελληνικά έχουμε δύο πλήρεις εκδόσεις του έργου: Η πρώτη από τα Αραβικά, με την υπογραφή της Αγγελικής Σιγούρου, (εκδόσεις «Μαΐστρος»). Η δεύτερη από τ' Αγγλικά με απόδοση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα (εκδόσεις «Κοινωνία των (δε) κάτων»). Τα αποσπάσματα, τα οποία παρακάτω θα παραθέσουμε, προέρχονται από την πρώτη, την οποία μπορείτε να βρείτε στα βιβλιοπωλεία.

Γράφαμε την περασμένη βδομάδα ότι το εν λόγω σπονδυλωτό μνημειώδες έργο για τη ζωή εν καιρώ πολέμου, έχει πολλά κοινά με τους σολωμικούς «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Δύο αντιθετικά δίπολα, και στα δύο ποιήματα, το φως και το σκότος, η ομορφιά και η ασχήμια, εντέλει ο ηθικός προσανατολισμός μέσα στης μάχης την ασχήμια.

Ο Μαχμούντ Νταρουίς αναπνέει με τη μουσική της αραβικής γλώσσας, μεταφορικά ξορκίζοντας το φάσμα των νεκρών. Οσο προσπαθεί ν' απομακρύνει τη μυρωδιά των πτωμάτων, τόσο επιζητά να συνομιλήσει με τους ζώντες.

Ηδη, από το πρώτο ποίημα, προαναγγέλλονται το ύφος και το πνεύμα του υλικού, με το οποίο χτίζει ο ποιητής αυτόν τον θρυμματισμένο κόσμο:

Εδώ, στην κατηφόρα των βουνοπλαγιών / Στη δύση απέναντι / Και στων καιρών το χάσμα / Πλάι στα περιβόλια με την κομματιασμένη σκιά, / Σαν τους φυλακισμένους / Σαν τους άνεργους / Καλλιεργούμε την ελπίδα.

Τίποτα σ' αυτό δεν είναι όμηρο της δυσνόητης πρόσληψης. Ολες οι λέξεις σημαίνουν με την απλότητα του καθημερινού λόγου. Ακούγονται σαν καλημέρα και σαν καληνύχτα, ευχές που πρέπει να ειπωθούν με την αμεριμνησία του ασφαλούς βίου ενάντια στην ανεπάντεχη βία.

Κι όμως, έξω στον δρόμο, και μέσα στο σπίτι, το αυτονόητο πρέπει να κάνει ορθά τη δουλειά του, με τη δύναμη της συνήθειας. Τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί είναι το αναζωογονητικό διεισδυτικό χιούμορ και η ανυπόκριτη λεπτή ειρωνεία, γιατί προπαντός προσπαθεί να μην απαξιώσει τις ανθρώπινες σωματικές λειτουργίες:

Βρίσκουμε χρόνο για διασκέδαση: / Παίζουμε τάβλι, ξεφυλλίζουμε τα νέα μας / στις εφημερίδες της πληγωμένης χθεσινής, / Και διαβάζουμε τη στήλη με τα άστρα: / Το 2002, η κάμερα θα χαμογελάσει / στους γεννημένους στο ζώδιο της πολιορκίας.

Ομως, ποτέ δεν ξεχνά ότι ο δολοφόνος - ισραηλινός στρατός πρέπει να κοιταχτεί στον καθρέφτη του δίκαιου αγώνα των συμπατριωτών του:

Αν είχες προσεχτικά κοιτάξει το πρόσωπο του θύματος, / αν συλλογιζόσουν, / Θα είχες θυμηθεί τη μάνα σου μέσα στο θάλαμο αερίων / Θα είχες απαλλαχθεί από τη φρόνηση του όπλου / κι αλλάξει γνώμη: δεν είναι αυτός ο τρόπος για να / επανακτήσει κάποιος την ταυτότητά του!

Επιμένει στο ίδιο θέμα και το επαναφέρει σ' άλλο ποίημα:

Αν τριάντα μέρες άφηνες το έμβρυο / οι πιθανότητες θα άλλαζαν: / Μπορεί η κατοχή να τέλειωνε, το νεογέννητο να μη θυμόταν πια τα χρόνια της πολιορκίας / Να μεγάλωνε υγιής, να γινόταν ένας νέος άντρας / Να σπούδαζε μαζί με μια απ' τις κόρες σου / Την αρχαία ιστορία της Ασίας / Κι ίσως να πέφτανε μαζί στα δίχτυα του έρωτα / Και να 'φερναν στον κόσμο ένα κορίτσι (εκ γενετής Εβραία!) / Τι έκανες λοιπόν; / Η κόρη σου σήμερα είναι χήρα / Κι η εγγονή σου ορφανή. / Τι έκανες την οικογένεια - φυγά σου; / Πώς μπόρεσες με μία σφαίρα να χτυπήσεις / Τρία περιστέρια;

Αυτός, λοιπόν, ο Παλαιστίνιος, αυτός ο πεταμένος εκτός της συνείδησης των Δυτικών, αυτός ο φυλακισμένος στον επιστημονικό λόγο του οριενταλισμού:

Ας πούμε πως εκείνο που πιστεύεις έτσι είναι / Ας υποθέσουμε ότι είμαι ανόητος, ανόητος, ανόητος. / Οτι δεν παίζω γκολφ, / δεν ξέρω τίποτε από τεχνολογία / δεν ξέρω πώς να πιλοτάρω ένα αεροπλάνο! / Γι' αυτό πήρες τη ζωή μου για να φτιάξεις τη δική σου; / Αν ήσουν διαφορετικός, αν ήμουν άλλος από μένα, / θα ήμασταν δυο φίλοι που θα παραδέχονταν / πως έχουνε ανάγκη την ανοησία... (...)

ΥΓ: Ερπύστρια κομμένη στην άμμο βυθισμένη / Τραβιέται ξεθάβεται πλένεται λάμπει / Μέσα στον ήλιο κοιτάει ακινησία να βρει / Ατσάλι γυαλίζει στο φως ξεχαρβαλωμένο / Χοροπηδά σε ελιγμούς ο χρυσός πετεινός / Ραμφίζει την ερπύστρια κρώζει μεταλλικά / Χώνει στην άμμο το ράμφος του ανατέλλει (Συνεχίζεται)