Ο συνδυασμός επιστήμης και τεχνολογίας άνοιξε το δρόμο για συγκλονιστικές ανακαλύψεις σε τομείς που πριν κινούνταν μόνο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Οι εντατικές έρευνες που γίνονται τα τελευταία χρόνια πάνω στη μηχανική γενετική, τη μοριακή βιολογία και τη βιοτεχνολογία έχουν ήδη επηρεάσει σημαντικά και πολυποίκιλα τη ζωή του ανθρώπου. Ισως, στο μέλλον, αυτές οι ανακαλύψεις να είναι πιο συγκλονιστικές σε σχέση με αυτές που γίνονται στον τομέα της πυρηνικής φυσικής!

Ομως, όπως λένε, κάθε αρχή και δύσκολη. Ετσι και εδώ, στην αυγή των επαναστατικών ανακαλύψεων της γενετικής, ο κίνδυνος ελλοχεύει: Οι επιστημονικές ανακαλύψεις μπορεί να πέσουν σε λάθος χέρια. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν με μοναδικό γνώμονα το κέρδος και όχι τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Μπροστά σ' όλα αυτά, τα ηθικά διλήμματα των επιστημόνων είναι τεράστια. Τις απόψεις τους πάνω σ' αυτό το φλέγον ζήτημα καταθέτουν στο "Ρ" δύο πανεπιστημιακοί καθηγητές του ΑΕΙ Κρήτης. Ο καθηγητής Βιολογίας Μπάμπης Σαββάκης και ο αναπληρωτής καθηγητής Βιολογίας, Νίκος Μοσχονάς.

- Υπάρχουν ηθικά διλήμματα σε σχέση με τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις που γίνονται στον τομέα της γενετικής μηχανικής;

- Βεβαίως! Εχουμε όλοι μας ξεκάθαρη γνώση και επίγνωση του τι πειράματα δεν μπορούμε να κάνουμε. Οσοι δουλεύουν με τέτοια θέματα ξέρουν τι δε μας επιτρέπει να κάνουμε η στοιχειώδης δεοντολογία: Η κλωνοποίηση ανθρώπου είναι ένα από αυτά. Οπως, επίσης, και η εισαγωγή ξένων γονιδίων σε ένα έμβρυο ανθρώπου. Από κει και πέρα, η τεχνολογία της εισαγωγής ξένων γονιδίων σε χρωμοσώματα είναι υπαρκτή, δεν μπορούμε να γυρίσουμε το χρόνο πίσω για να την καταργήσουμε και προσπαθούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για όφελος και όχι για βλάβη.

- Πιστεύετε ότι έχουν γίνει ήδη κάποια πειράματα σε ανθρώπους όσον αφορά τη γενετική;

- Δεοντολογικά δε θα έπρεπε. Αν βρισκόμασταν σε μία εποχή που υπάρχουν εργαστήρια σε τελείως απομονωμένες συνθήκες από τον κόσμο και κάτω από ένα τελείως απολυταρχικό καθεστώς - κάτι σαν στρατόπεδα ...συγκεντρώσεως - τότε θα έλεγα ότι κάτι τέτοιο θα ήταν σχεδόν σίγουρο. Τα πειράματα αυτά είναι τόσο ηθικά τερατώδη, που νομίζω ότι εάν κάπου γίνουν ή γίνονταν ήδη, αργά ή γρήγορα, θα μαθευτούν. Θεωρώ ότι η πολιτισμική κατάσταση των επιστημόνων σήμερα δεν μπορεί να εμποδίσει την κυκλοφορία μιας τέτοιας πληροφορίας. Τέτοια πληροφορία δεν έχει κυκλοφορήσει. Οπότε, κρατάω τη μεγάλη επιφύλαξη, ότι μάλλον δεν έχουν γίνει. Αλλά, πιστεύω ότι εάν γίνουν, αργά ή γρήγορα, θα το μάθουμε.

- Είστε σύμφωνος με τη γενετική μετάλλαξη ζώων, των οποίων τα όργανα να χρησιμεύσουν ως μοσχεύματα στον άνθρωπο;

- Αυτό ακόμα είναι επιστημονική φαντασία. Δεν έχουμε προχωρήσει ακόμη πολύ στην εφαρμογή τέτοιων πρακτικών. Το θέμα εδώ είναι εξαιρετικά δύσκολο. Λόγου χάρη, ας υποθέσουμε ότι έχεις ένα γενετικά μεταλλαγμένο πρόβατο, του οποίου τα νεφρά να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μόσχευμα σε άνθρωπο. Το υποθετικό αυτό πρόβατο το μεγαλώνεις με σκοπό κάποια στιγμή να το σφάξεις, να πάρεις τα νεφρά του και να τα δώσεις ως μοσχεύματα σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Αυτό εδώ δε μ' αρέσει. Είναι μία ακραία μορφή εκμετάλλευσης ενός άλλου είδους.

Αλλά θα σας το θέσω αλλιώς! Εάν είχατε κάποιον γνωστό σας, που υποφέρει από ολική νεφροπάθεια και παρακολουθούσατε καθημερινά το δραματικό αγώνα του για ζωή, τότε θα λέγατε χωρίς επιφύλαξη: "Ναι! Είναι σωστό να υπάρχουν τέτοιες μονάδες". Επιπλέον, σκεφτείτε ότι μεγαλώνουμε ζώα με ικανοποιητικό βάρος ή μεγάλη ταχύτητα μέσω των μεθόδων της ευγονικής. Σκεφτείτε ότι οι πρόγονοί μας εδώ και εκατοντάδες χρόνια έκαναν εκτροφή ζώων, με σκοπό να τα σφάζουν και να τρώνε το κρέας τους. Αυτό γιατί είναι χειρότερο; Νομίζω ότι η πρώτη περίπτωση είναι πιο ηθική από τη δεύτερη!

- Είναι ξεκάθαροι οι τρόποι και οι λόγοι για τους οποίους μπορεί κάποιος να κάνει χρήση των εξετάσεων DNA σε ανθρώπους; Υπάρχουν ηθικά διλήμματα;

- Εχουν δικαίωμα οι σύντροφοί μας να ξέρουν το γενετικό μας υπόβαθρο; Υπάρχουν ασθένειες, που είναι, π. χ., γνωστό ότι θα εμφανιστούν από την ώρα που γεννιέται ένα παιδί και οι οποίες δε θα εμφανιστούν μέσα στα πρώτα σαράντα χρόνια, αλλά στην πέμπτη δεκαετία της ζωής του. Είναι σωστό να πληροφορεί ο γιατρός τους γονείς ότι το παιδί τους θα υποφέρει μέσα στα επόμενα χρόνια από κάποιο είδος νευρολογικής ασθένειας, όταν γι' αυτή δεν υπάρχει αποτελεσματική αγωγή;

Ολα αυτά είναι μόνον ελάχιστα από τα προβλήματα ηθικής που αντιμετωπίζουμε. Δεν έχουν βρεθεί λύσεις, καθώς ακόμη βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια πολύ σημαντικών συζητήσεων σε διάφορες επιτροπές, οι οποίες συγκροτούνται, όχι μόνον από μοριακούς βιολόγους, αλλά και από ανθρώπους που ασχολούνται με την ηθική πλευρά αυτών των ζητημάτων.

Στις ΗΠΑ, γίνονται εξετάσεις DNA σε διάφορα άτομα, προκειμένου να διερευνηθεί εάν υπάρχει προδιάθεση των γονιδίων τους για την εκδήλωση ορισμένων ασθενειών. Ηδη, παρατηρείται το εξής: Τα αποτελέσματα τέτοιων εξετάσεων χρησιμοποιούνται από μεγάλες ασφαλιστικές εταιρίες, οι οποίες είτε αρνούνται την παροχή των υπηρεσιών τους σε ανθρώπους με "ελαττωματικά" γονίδια, είτε αυξάνουν υπερβολικά τα ασφάλιστρα!

Αυτό είναι μια άμεση συνέπεια του ποιος έχει πρόσβαση στη συγκεκριμένη πληροφορία. Δε νομίζω ότι είναι κάτι διαφορετικό τουλάχιστον ποιοτικά - ποσοτικά, ίσως, είναι... - με αυτό που γινόταν πριν. Δηλαδή, όταν απευθυνόσουν σε μια ασφαλιστική εταιρία για ασφάλεια ζωής σε ηλικία 40 ή 50 ετών υποχρεωνόσουν σε μία σειρά γενικών εξετάσεων και σε ερωτήσεις του περιεχομένου καπνίζεις, δεν καπνίζεις κλπ., γιατί αυτό αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης εμφράγματος. Αλλωστε, διαφορετικά ασφάλιστρα πληρώνει κάποιος που έχει βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό και διαφορετικά ένας 20χρονος που κάνει υγιεινή ζωή. Αρα, λοιπόν, η διαφορά είναι περισσότερο ποσοτική, επειδή σήμερα ή στο άμεσο μέλλον έχουμε τη δυνατότητα λήψης περισσότερων πληροφοριών. Αυτό, βέβαια, συμβαίνει στις ΗΠΑ. Με την Ευρώπη, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ομως, γενικά θα πρέπει κάθε χώρα να πάρει τις αποφάσεις της, να θωρακίσει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, ώστε να αποφεύγονται μακροπρόθεσμα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα.

- Πιστεύετε ότι οι ανακαλύψεις της γενετικής θα μπορούσαν ναπέσουν σε λάθος χέρια;

- Πάντοτε υπήρχαν άνθρωποι από τότε που άρχισε η επιστήμη, οι οποίοι είτε από περιέργεια είτε για άλλους σκοπούς ανακάλυπταν πράγματα. Η κοινωνία πολλές φορές τους τράβαγε προς τα πίσω, γιατί δεν ήξερε πού θα μπορούσαν να οδηγήσουν όλες αυτές οι ανακαλύψεις. Παράδειγμα, ο Γαλιλαίος, ο Σωκράτης κ.ά. Σαφώς υπάρχουν ανακαλύψεις, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς ενάντια στο ανθρώπινο είδος, και από επιστήμονες, οι οποίοι στη συνέχεια είτε το μετάνιωσαν, είτε δεν το μετάνιωσαν. Εν πάση περιπτώσει, πιστεύω ότι η κοινωνία έχει τα αντισώματα, έχει τους μηχανισμούς να ξεπερνάει τέτοιου είδους προβλήματα και να τραβάει μπροστά. Γίνονται διάφορες στραβοτιμονιές, αλλά εάν δει κάποιος τη συνισταμένη αυτής της κίνησης, τότε ίσως δει κάποιο θετικό στόχο.

Αυτό που θέλω να πω, εν κατακλείδι, είναι ότι υπάρχει μία εξέλιξη στην επιστήμη, που εντυπωσιάζει τον πολύ κόσμο και που μπορεί να έχει κακές επιπτώσεις. Οπως κακές επιπτώσεις είχε η ανάπτυξη της τεχνολογίας της πυρηνικής ενέργειας, η μόλυνση του περιβάλλοντος στα άτομα κατά την περίοδο της βιομηχανικής ανάπτυξης κ.ο.κ. Εχεις ανάπτυξη και πληρώνεις το τίμημα. Από κει και πέρα, πρέπει να βρεις τη λύση για να αντιμετωπίζεις τις παρενέργειες. Το ίδιο νομίζω ότι πρέπει να γίνει με τη βιολογία και τη βιοτεχνολογία...

Λίγες μέρες μετά τη συνομιλία μας με τον καθηγητή Ν. Μοσχονά, ένας μη - κερδοσκοπικός αμερικανικός οργανισμός που έχει την έδρα του στο Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης, το Συμβούλιο Υπεύθυνης Γενετικής,έδινε συνέντευξη Τύπου, με αφορμή την παραπομπή των πεζοναυτών Τζον Μέιφιλντ και Τζόζεφ Βιακόφσκι σε στρατιωτικό δικαστήριο των ΗΠΑ, γιατί αρνήθηκαν το 1995 να δώσουν αίμα για τη διενέργεια εξετάσεων DNA. Σύμφωνα με έρευνα του Συμβουλίου Υπεύθυνης Γενετικής, σχεδόν το 50% των ανθρώπων που φέρουν "ελαττωματικά" γονίδια έχουν πέσει θύματα διακρίσεων από ασφαλιστικές εταιρίες και εργοδότες. Ο καθηγητής του παν/μίου Στάνφορντ, που συμμετείχε στη συγκεκριμένη έρευνα, Δρ. Πολ Μπίλινγκς, επισημαίνει ότι τα στοιχεία μελέτης, όχι μόνον κάνουν σαφή σήμερα την ύπαρξη γενετικών διακρίσεων, αλλά και αναδεικνύουν το θέμα αυτό ως το μείζον ζήτημα πολιτικών δικαιωμάτων του ερχόμενου αιώνα.

Μέχρι σήμερα, 11 αμερικανικές πολιτείες έχουν ψηφίσει νόμους που χαρακτηρίζουν "εγκληματικές ενέργειες" τις διακρίσεις που κάνουν ασφαλιστικές εταιρίες ή εργοδότες σε βάρος ατόμων με "ελαττωματικά" γονίδια. Αλλες 20 πολιτείες προσανατολίζονται στην υιοθέτηση παρόμοιας νομοθεσίας.

Ενα από τα μεγαλύτερα "ταμιευτήρια" DNA στον κόσμο βρίσκεται στις εγκαταστάσεις παραρτήματος του αμερικανικού υπουργείου Αμυνας στο Gaitherburg του Μέριλαντ. Από το 1993, οπότε άρχισε να λειτουργεί αυτό το ιδιότυπο "ταμιευτήριο", μέχρι σήμερα έχουν αποθηκευτεί δείγματα DNA (δηλαδή, δείγματα δισοξιριβονουκλεϊκού οξέως... με άλλα λόγια το γενετικό "δακτυλικό αποτύπωμα" που περιέχεται σε κάθε κύτταρο) από 1.000.000 στρατιωτικούς αξιωματούχους και πεζοναύτες.

Το αμερικανικό Πεντάγωνο υποστηρίζει ότι σκοπός της συλλογής αυτών των δειγμάτων δεν είναι άλλος από εκείνον της αναγνώρισης ταυτότητας των δοτών σε περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό με άλλον "παραδοσιακό" τρόπο. Πάντως, στις 12 Απρίλη, τα σχέδια των ιθυνόντων του Πενταγώνου για την επ' αόριστον συγκέντρωση αυτών των δειγμάτων DNA στο "ταμιευτήριο" του Μέριλαντ ανατράπηκαν μετά από πιέσεις αρκετών γερουσιαστών, που έκαναν λόγο για τον κίνδυνο μελλοντικών γενετικών διακρίσεων. Αυτοί οι γερουσιαστές προώθησαν, μάλιστα, και σχετικό νομοσχέδιο που θέτει ορισμένους φραγμούς στους τρόπους αξιοποίησης των δειγμάτων DNA που αποθηκεύονται στο ταμιευτήριο του Μέριλαντ. Στο νομοσχέδιο αναφέρεται ρητά ότι:

- Τα δείγματα των δοτών DNA, που ολοκληρώνουν τη στρατιωτική τους θητεία, θα καταστρέφονται μετά από 180 μέρες και αφού έχει υποβληθεί προσωπική απαίτηση. Ειδάλλως, θα αποθηκεύονται για μισόν αιώνα.

- Τα δείγματα DNA θα χρησιμοποιούνται μόνον σε περίπτωση αναγνώρισης ταυτότητας ατόμων, όταν αυτή δεν μπορεί να γίνει με άλλον τρόπο. Σε άλλο ενδεχόμενο, μετά από αίτημα του υφυπουργού Αμυνας εάν κάτι τέτοιο έχει εγκριθεί από το Συμβούλιο του Πενταγώνου ή στην περίπτωση που αρχίσει εισαγγελική έρευνα για την παραπομπή κάποιου δότη DNA σε δικαστήριο με την κατηγορία της διάπραξης εγκλήματος.

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:

1. Ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης με την επωνυμία Αύγουστος - Παροπλισμένος... στρατός.

2. Προσφέρεται για περίπατο - Σεβάσμιες, σεβαστές.

3. Σημείο του Προπό - Η καθοριστική επίδραση ορισμένων νόμων στην εξέλιξη καταστάσεων.

4. Ο ιδρυτής του Ερυθρού Σταυρού - Μάρκα πετρελαιοειδών - Βυζαντινή νότα.

5. Παλαιστινιακή οργάνωση - Υπονοούν τις ανέσεις.

6. Ανήκει στα δημητριακά - Πόλη του Βελγίου.

7. Το ένα της ζυγαριάς - Συμπαθή τετράποδα - Ρασοφόροι τα μέλη της (αρχικά).

8. Γάλλος πολιτικός - Παλιά αμερικάνικη αντιπολεμική ταινία - Κοινά λέγεται τσουκνίδα (αρχ.).

9. Συνθετικό ονομασίας κράτους της Αμερικής - Μπαίνει από το νικητή - Οψεις μορφές.

10. Αρχαιότατα τευτονικά σημεία γραφής - Μπασκετμπολίστας του Ολυμπιακού.

11. Οι πρώτες, συχνά αναφέρονται - Τομή κάθετη προς τις ίνες πράγματος.12. Επίρρημα... διακονικό - Το χαρακτηρίζει προπέτεια - Γνωστό αυτό του Θέσπιδα.

13. Ρώσος χορογράφος, δημιουργός του νεότερου μπαλέτου - Πρωτεύουσα ασιατικού κράτους - Η αρχαία αττική διάλεκτος.

14. Χαρακτηρίζονται συγκρινόμενες - Αυτά καταστρώνονται.

ΚΑΘΕΤΑ:

1. Αμερικανός φυσικός, ο κύριος κατασκευαστής της πρώτης ατομικής βόμβας- Αρχικά επιτροπής σχετικής με τη φίλαθλη ιδιότητα.

2. Διατέλεσε πρωθυπουργός στην Ουγγαρία - Τίτλος έργου του Αριστοφάνη.

3. Αρκετά απ' αυτά, είναι επιπόλαια - Ολοι θέλουν την αγνότητά του.

4. Σύμβουλος νομικών - Γνωστά και κινηματογραφικά τα "κανόνια" του - Μέρος του... σπιτιού.

5. Είδος τετράποδου - Ιταλός συνθέτης της όπερας του περασμένου αιώνα.

6. Εχει υπόσταση - Λέγονται και πλατσομύτηδες.

7. Αρχικά αριθμού κάθε στρατεύσιμου - Αρχαίο υποθετικό - Παρακινεί - Στην Ελβετία πολλά, εδώ ένα.

8. Ονομα πατριαρχών κι επισκόπων της ορθόδοξης Εκκλησίας - Διαρκώς γυρίζει.

9. Ανήκει ή αναφέρεται στην όραση (καθ.) - Φορητή ηλεκτρική λυχνία.

10. Στενό δρομάκι, στενορύμι - Τύπος πρόθεσης.

11. Ξένη αεροπορική εταιρία - Το όνομα της Γκάντι.

12. Το όνομα του Γκεβάρα - Ευωδιάζουν - Υπονοεί και τη διαρκή ενόχληση.13. Τραγωδία του Ευριπίδη - Μεγάλος Γερμανός συγγραφέας.

14. Τίποτε αυτό δε γνωρίζει - Βλαβερό έντομο - Δεν ακολουθούν τη μόδα.

ΛΥΣΗ

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:

1. ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ - ΤΕΑ 2. ΠΑΡΚΟ - ΣΕΠΤΕΣ 3. ΕΝΑ - ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ 4. ΝΤΥΝΑΝ - ΦΙΝΑ - ΚΕ 5. ΧΑΜΑΣ - ΕΥΚΟΛΙΕΣ 6. ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ - ΑΤ 7. ΤΑΣΙ - ΟΝΟΙ - ΙΣ 8. ΜΠΑΡ- ΜΑΣ - ΚΝΙΔΗ 9. ΕΛ - ΟΡΟΣ - ΦΑΤΣΕΣ 10. ΡΟΥΝΟΙ - ΝΑΚΙΤΣ 11. ΥΛΕΣ - ΣΟΚΟΡΟ 12. ΕΤΙ - ΙΤΑΜΟ - ΑΡΜΑ 13. ΦΟΚΙΝ - ΛΑΣΑ - ΙΑΣ 14. ΙΣΟΤΙΜΕΣ - ΠΛΑΝΑ.ΚΑΘΕΤΑ:

1. ΟΠΕΝΧΑΙΜΕΡ - ΕΦΙ 2. ΚΑΝΤΑΡ - ΠΛΟΥΤΟΣ 3. ΤΡΑΥΜΑΤΑ - ΥΛΙΚΟ 4. ΑΚ - ΝΑΒΑΡΟΝΕ - ΙΤ 5. ΒΟΝΑΣΟΣ - ΡΟΣΙΝΙ 6. ΟΝ - ΣΙΜΟΙ 7. ΑΣΜ - ΕΙ - ΑΣ - ΣΑΛΕ 8. ΝΕΟΦΥΤΟΣ - ΝΟΜΑΣ 9. ΟΠΤΙΚΟΝ - ΦΑΚΟΣ 10. ΣΤΕΝΟΣΟΚΑΚΟ - ΑΠ 11. ΕΛΑΛ - ΙΝΤΙΡΑ 12. ΤΣΕ - ΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ 13. ΙΚΕΤΙΔΕΣ - ΜΑΝ 14. ΑΔΑΕΣ - ΣΗΣ - ΡΑΣΑ.

Δέσποινα ΟΡΦΑΝΑΚΗ

Παναγιώτης ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Μια εύγλωττη αφίσα, που κυκλοφόρησε στην Ολλανδία, με αφορμή τα σχέδια μιας εταιρίας βιοτεχνολογίας για την παραγωγή μητρικού γάλακτος από αγελάδες!