Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έχει ήδη έτοιμα σχέδια για την προώθηση της πολιτικής ανάπτυξης της «Κοινωνικής Οικονομίας», τηρώντας κατά γράμμα τις κατευθύνσεις του ΟΟΣΑ, που είναι και κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η «Καθημερινή», στις 12/1/2003, παρουσιάζει ως εξής τα σχέδια και τις επιδιώξεις της κυβέρνησης:

«Μπορεί να αγοράζει το Δημόσιο υπηρεσίες από την αγορά για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών με κριτήριο την καλύτερη ποιότητα, την πλέον ανταγωνιστική τιμή και παράλληλα να συμβάλλει στην αύξηση της απασχόλησης; Υπάρχει τρόπος να καλύψει το νέο ζευγάρι και ο μοναχικός ηλικιωμένος τις ανάγκες του χωρίς δυσβάσταχτο κόστος; Υπάρχουν κοινωνικοί τομείς που χρήζουν παρεμβάσεων για την εξυπηρέτηση των πολιτών και οι επιχειρήσεις δεν επιδεικνύουν κανένα ενδιαφέρον; Σ' αυτά τα ερωτήματα απαντούν καταφατικά δυο υφυπουργοί, ο κ. Γ. Φλωρίδης, υφυπουργός Οικονομικών, και ο κ. Ελ. Τζιόλας, υφυπουργός Εργασίας, ενώ το θέμα εξετάζει με προσοχή ο υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, κ. Ν. Χριστοδουλάκης. Μέσα από διαφορετικούς δρόμους κατέληξαν σε μια κοινή προσέγγιση για την αναζήτηση μιας νέας εναλλακτικής επιχειρηματικότητας, η οποία θα είναι περισσότερο κοινωνικά προσανατολισμένη και θα συμβάλλει στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Πρόκειται γι' αυτό που άλλοι αποκαλούν τρίτο τομέα ή τρίτο σύστημα και δεν είναι άλλος από τον τομέα της "κοινωνικής οικονομίας"... Η ιδέα είναι η εξής: Υπάρχουν χιλιάδες άνεργοι, των οποίων οι προσδοκίες δεν ευοδώνονται, καθώς οι ρυθμοί ανάπτυξης δε συμβαδίζουν με αύξηση στην απασχόληση... Το Δημόσιο μπορεί με την παροχή κινήτρων να διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να συσταθούν συνεταιρισμοί οι οποίοι θα πουλήσουν τις υπηρεσίες τους είτε στο Δημόσιο, είτε απευθείας στους πολίτες, αρκεί να εξασφαλίζουν θέσεις απασχόλησης, καλή ποιότητα υπηρεσιών και προϊόντων, ένταξη των κοινωνικά αποκλεισμένων στην εργασιακή διαδικασία...».

Το κυβερνητικό σχέδιο για την εφαρμογή προγραμμάτων «Κοινωνικής Οικονομίας» και στην Ελλάδα επιδιώκει την αντικατάσταση του όποιου κρατικού τομέα παροχής «κοινωνικών υπηρεσιών» έχει απομείνει (ας μην ξεχνάμε ότι ο τομέας υγείας εμπορευματοποιείται, το ίδιο και η εκπαίδευση, ενώ πρόσφατα ψηφίστηκε νέος νόμος εμπορευματοποίησης της πρόνοιας) από τον ιδιωτικό. Εμπορευματοποίηση, λοιπόν, τομέων «κοινωνικής πολιτικής», με πρόσχημα την αντιμετώπιση της ανεργίας! Στη διοργάνωση του διεθνούς φόρουμ για την «Κοινωνική Οικονομία» από το υπουργείο Εργασίας αναφέρθηκε ότι «οι επιχειρήσεις Κοινωνικής Οικονομίας είναι σημαντικές "πηγές" επιχειρηματικότητας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης».

Ποιοι, όμως, θα είναι οι φορείς παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σύμφωνα με το κυβερνητικό σχέδιο; «Οι νέες επιχειρήσεις που θα συσταθούν για τους τομείς κοινωνικής οικονομίας, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι συνεταιρισμοί κοινωνικού τομέα, οι επιχειρήσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και οι υπάρχουσες επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, εφ' όσον τροποποιήσουν τους σκοπούς τους, προκειμένου να παράσχουν υπηρεσίες στον κοινωνικό τομέα». («Καθημερινή», στο ίδιο).

Η κυβέρνηση έχει ήδη επεξεργαστεί σχέδιο πιλοτικής εφαρμογής σε 8 τομείς κοινωνικών υπηρεσιών. «Σύμφωνα με το σχέδιο του κ. Γ. Φλωρίδη,... για την εφαρμογή του πιλοτικού προγράμματος επιλέγονται οι εξής οκτώ:

• Υπηρεσίες νοσοκομειακής περίθαλψης.
• Υπηρεσίες μέριμνας (βρεφονηπιακοί σταθμοί, κέντρα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, βοήθεια στο σπίτι).
• Υπηρεσίες πρόνοιας (κατ' οίκον φροντίδα).
• Υπηρεσίες φύλαξης σχολικών κτιρίων.
• Βελτίωση υπηρεσιών ασφαλιστικών φορέων.
• Υπηρεσίες μαζικής άθλησης.
• Παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών.
• Παροχή υπηρεσιών στον τομέα του πολιτισμού» («Καθημερινή», στο ίδιο).

Πώς όμως θα δημιουργηθούν επιχειρήσεις στην «Κοινωνική Οικονομία»; Το κυβερνητικό σχέδιο προβλέπει και κίνητρα και χρηματοδότηση γι' αυτές.

«Σε συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ο υφυπουργός Εργασίας, κ. Ελ. Τζιόλας, είχε καταθέσει αναλυτική πρόταση για την παροχή φορολογικών κινήτρων, που θα έδιναν ώθηση στη δημιουργία επιχειρήσεων για τον τρίτο τομέα της οικονομίας. Σε αυτά περιλαμβάνονται η μείωση ή η κλιμάκωση του φορολογικού συντελεστή για αστικούς συνεταιρισμούς, συνεταιρισμούς νέων με αντικείμενα οικονομικής δραστηριότητας σε τομείς κοινωνικών υπηρεσιών όπως: Βοήθεια στο σπίτι, βρεφονηπιακοί σταθμοί, μέριμνα για τα δάση ή τα οικοσυστήματα, προβολή της ιστορικής κληρονομιάς. Επίσης, πρότεινε τη θεαματική μείωση του φορολογικού συντελεστή για τους παραγωγικούς - εμπορικούς συνεταιρισμούς γυναικών, ιδιαίτερα σε αγροτικές και ορεινές περιοχές. Μηδενική φορολόγηση προτείνεται για τις επιχειρήσεις που θα δημιουργήσουν άτομα με ειδικές ανάγκες ή μακροχρόνια άνεργοι άνω των 50 ετών... Το ύψος των κονδυλίων που θα απαιτηθούν εκτιμάται στο ποσό των 300 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ για τη διαχείριση των πόρων προτείνεται σύσταση ειδικού ταμείου κοινωνικής οικονομίας, στο οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί και μέρος των πόρων του Γ΄ ΚΠΣ» («Καθημερινή», στο ίδιο).

Δε γνωρίζουμε, βεβαίως, από πού θα συγκεντρώνονται πόροι για το «ειδικό ταμείο», πέρα από το Γ΄ ΚΠΣ. Αλλά, όταν το κράτος, οι κυβερνήσεις σχεδιάζουν «ειδικά ταμεία» και μάλιστα «για ευγενείς σκοπούς», όπως η παροχή «κοινωνικών υπηρεσιών» από επιχειρήσεις, τότε η εργατική τάξη, τ' άλλα λαϊκά στρώματα πρέπει να σκέφτονται ότι τέτοιοι πόροι βγαίνουν από την τσέπη τους.

Στην ουσία πρόκειται για μια ακόμη μορφή χρηματοδότησης επιχειρηματικής δραστηριότητας, ανεξάρτητα από τους φορείς που θα την αναλάβουν. Αλλά ταυτόχρονα επιδιώκεται η συμμετοχή φορέων των εργαζομένων μαζί με επιχειρήσεις και ήδη έχει συγκροτηθεί «Πανελλήνια Ενωση Οργανώσεων Κοινωνικής Οικονομίας» («Panco»), στην οποία συμμετέχουν μεταξύ άλλων οι ΠΑΣΕΓΕΣ, Ελληνική Διατροφή COOP ΑΕ, ΣΕΚΑΠ, Συνεταιριστική Ασφαλιστική, ΟΣΦΕ (Συνεταιρισμός Φαρμακοποιών), ΠΟΒΙΣΥΞ (Συνεταιρισμός Βιοτεχνών Φυλουργών), ΤΥΠΕΤ (Ταμείο Υγείας Προσωπικού της Εθνικής Τράπεζας) κλπ.

Επίσης για τον τομέα «Κοινωνικής Οικονομίας», ενδιαφέρον υπάρχει από διάφορους φορείς στον τομέα υγείας. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε ημερίδα του «Ινστιτούτου Παστέρ» στο 2001, με θέμα «Τρίτος Τομέας στην Υγεία», «ανάμεσα στον αναποτελεσματικό δημόσιο και τον κερδοφόρο ιδιωτικό», που συνδιοργανώθηκε από την «Ομοσπονδία Αυτοδιαχειριζόμενων Ταμείων Υγείας Ελλάδος», (μέλος είναι και ο δικός μας ΕΔΟΕΑΠ), σε συνεργασία με τους «Γιατρούς χωρίς Σύνορα». Πήραν μέρος διάφορα «αυτοδιαχειριζόμενα» ταμεία υγείας, νοσοκομεία όπως το «Ερρίκος Ντυνάν», «Υγείας Μέλαθρον» (κλινική του ΤΥΠΕΤ), εκπρόσωποι των ΑΔΕΔΥ και ΓΣΕΕ, οι ΠΕΣΥάρχες Κρήτης και Πελοποννήσου, κ.ά.

Φαίνεται λοιπόν ότι κάποιοι θα καρπωθούν κρατικό χρήμα, αναπτύσσοντας επιχειρηματικότητα, στο όνομα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Γιατί π.χ. είναι ένα ερώτημα τι είδους κοινωνικές υπηρεσίες θα παρέχουν η ΠΑΣΕΓΕΣ ή ανώνυμες εταιρίες, όπως η ΣΕΚΑΠ ή η Ελληνική Διατροφή. Θα πάρουν χρήμα επειδή θα δημιουργήσουν θέσεις απασχόλησης;

Ολη αυτή η υπόθεση έρχεται να καλλιεργήσει φρούδες ελπίδες για αντιμετώπιση οξυμένων λαϊκών προβλημάτων για τα φτωχά λαϊκά στρώματα, φορτώνοντας στα ίδια την ευθύνη της διαχείρισης διαφόρων κοινωνικών αναγκών τους, σε προκαθορισμένο πλαίσιο (επιχειρηματικότητα), με περίβλημα τη «συμμετοχή», τον «εθελοντισμό», τη «συλλογικότητα», την ίδια ώρα που αυτή ακριβώς η πολιτική διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες, την ανεργία, τη φτώχεια, την εξαθλίωση.

Η «Κοινωνική Οικονομία» δεν αποκλείεται να αντιμετωπίσει στοιχειωδώς ορισμένα προβλήματα και να γίνει αποδεκτή ή ανεκτή από μερίδα των λαϊκών στρωμάτων που δεν μπορούν να δουν άλλο δρόμο ικανοποίησης κάποιων αναγκών τους στις οποίες αναγκάζονται να κάνουν συνεχώς εκπτώσεις, ενώ χρειάζεται η συνεχής κοινωνικοπολιτική διεκδικητική δράση για την ικανοποίησή τους. Αυτός είναι ένας βασικός στόχος της κυβέρνησης. Υπάρχουν όμως και άλλες επιδιώξεις.

• Με την ιδιωτικοποίηση - εμπορευματοποίηση των «κοινωνικών υπηρεσιών» οι μέχρι σήμερα παρεχόμενες δωρεάν ή με μικρό τίμημα κοινωνικές υπηρεσίες από το κράτος, τώρα θα παρέχονται με πληρωμή από τις επιχειρήσεις της λεγόμενης κοινωνικής οικονομίας. Επομένως οι εργάτες, οι φτωχοί αγρότες, οι ΕΒΕ που ήδη έχουν φορολογηθεί, που είναι υποχρέωση του κράτους να τους παρέχει δωρεάν κοινωνικές υπηρεσίες, θα τις ξαναπληρώνουν.
• Την ικανοποίηση των αναγκών σε κοινωνικές υπηρεσίες «τη φορτώνουν» στους ίδιους τους εργαζόμενους με τη λογική «αντιμετωπίστε τις ανάγκες σας μεταξύ σας». Ως κράτος δημιουργώ το πλαίσιο ώστε να οργανώσετε επιχειρήσεις κοινωνικών υπηρεσιών και να τις πουλάτε. Για όσους δεν μπορούν να τις αγοράσουν, θα υπάρχουν και φτηνές από τους εθελοντές, τη φιλανθρωπία, τις μη κερδοσκοπικές ή τις μη κυβερνητικές οργανώσεις. Με τη δική σας ευθύνη και δράση θα λύνετε και προβλήματα που έχουν σχέση με τις ανάγκες σας. Σύμφωνα με τον Ελ. Τζιόλα, η «Κοινωνική Οικονομία» επιδιώκει την «παραγωγή υπηρεσιών προς τα μέλη των κοινωνικών επιχειρήσεων ή προς τρίτους για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών».
• Προτρέπει τα συνδικάτα να αναλάβουν τα ίδια ανάλογη επιχειρηματική δράση. Το παράδειγμα των «αυτοδιαχειριζόμενων» ταμείων είναι χαρακτηριστικό. Δίνει χρήμα στα συνδικάτα, ώστε αντί να διεκδικούν, να δημιουργούν δικές τους επιχειρήσεις, π.χ. για υπηρεσίες υγείας, ακόμη και κλινικές, ή και άλλες υπηρεσίες. Που βεβαίως θα μπορούν να τις πουλούν και σε άλλους πέρα από τα μέλη τους. Γιατί π.χ. το «Υγείας Μέλαθρον» να μην οδηγηθεί και σε τέτοιες επιχειρηματικές δραστηριότητες πουλώντας είτε στο κράτος είτε κατ' ευθείαν στους εργαζόμενους υπηρεσίες υγείας; Είναι και αυτός ένας τρόπος απαλλαγής του κράτους από την ευθύνη ανάπτυξης του τομέα υγείας, και όχι μόνο, αφού θα τον αναπτύσσουν τέτοιας μορφής επιχειρήσεις με τον οβολό των εργαζομένων.
• Φροντίζει να απαλλαγεί από τις διεκδικήσεις των ατόμων με ειδικές ανάγκες τόσο στο δικαίωμα στη δουλιά, όσο και στις ανάγκες τους για άλλες κοινωνικές υπηρεσίες, αναγκάζοντας τα ίδια να ασχοληθούν με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους, ως συνεταιρισμένοι επιχειρηματίες.
• Η παροχή «κοινωνικών υπηρεσιών» από «εθελοντές» ή συνεταιρισμένους επιχειρηματίες, δηλαδή από την επιχειρηματική δραστηριότητα, οδηγεί στην υποβάθμισή τους. Το επιχείρημα της παροχής «φτηνών», λόγω «ανταγωνισμού», «κοινωνικών υπηρεσιών» σημαίνει υποβάθμιση. Γιατί πράγματι οι επιχειρήσεις, προκειμένου να μπορούν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό, επιδιώκουν να φτηνύνουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες, υπολογίζοντας ταυτόχρονα το κέρδος τους. Αυτό σημαίνει δραστική υποβάθμιση της ποιότητάς τους σε συνδυασμό με τη φτηνή εργατική δύναμη που θα χρησιμοποιούν. Το εργατικό δυναμικό θα παρέχει δουλιά μιας τυπικής ειδίκευσης (γι' αυτό θα απαιτούνται ελάχιστες γνώσεις και μόρφωση), επομένως θα αποτελούν φτηνότατη εργατική δύναμη (π.χ. αντί για βρεφονηπιοκόμους ή νηπιαγωγούς στους παιδικούς σταθμούς θα έχουν εργαζόμενους «φύλαξης παιδιών»).
• Επιδιώκει να καλλιεργήσει την αντίληψη ότι δε χρειάζεται πάλη κατά της ανεργίας και των αιτιών της, που είναι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, αφού οι άνεργοι μπορούν να βρουν δουλιά στο λεγόμενο τρίτο τομέα της οικονομίας ή να γίνουν οι ίδιοι επιχειρηματίες. Ο Ελ. Τζιόλας κάνει λόγο για «ουσιαστική εμπλοκή των εργαζομένων στον επιχειρησιακό σχεδιασμό». Αλλά και αυτό ακόμη δε σημαίνει μείωση της ανεργίας, αφού μπορεί να δημιουργούνται θέσεις εργασίας σ' αυτό τον τομέα, αλλά στους υπόλοιπους οι θέσεις εργασίας μειώνονται.
• Οι εργασιακές σχέσεις όσων εργάζονται σ' αυτό τον τομέα θα είναι ελαστικές. Μια από τις σημαντικότερες από τις αλλαγές που εισάγει αυτή η νέα επιχειρηματικότητα, σύμφωνα με τον Ελ. Τζιόλα, είναι οι «ευέλικτες μορφές απασχόλησης με τη θετική έννοια του όρου - αφού κυριαρχεί εδώ ο κοινωνικός προσανατολισμός, όπως είναι η μερική απασχόληση, η εθελοντική απασχόληση».
• Αντικειμενικά, το κυβερνητικό σχέδιο επιδιώκει να αντιμετωπίσει την ανάπτυξη μιας υποδομής για την παροχή τέτοιων υπηρεσιών χωρίς κόστος για το κράτος, πολύ περισσότερο χωρίς να επωμίζεται το «κόστος» αυτών των υπηρεσιών. Μπορεί, όμως, να αγοράζει υπηρεσίες από τους συνεταιρισμούς ή μικρές τέτοιες επιχειρήσεις. Το ίδιο μπορούν να αγοράζουν κάποιες απ' αυτές τις υπηρεσίες οι ιδιωτικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις (π.χ. μεγάλα ιδιωτικά νοσοκομεία να αγοράζουν υπηρεσίες νοσοκομειακής περίθαλψης από μικρές επιχειρήσεις που θα έχουν ως εργαζόμενους νοσηλευτικό προσωπικό). Αυτές οι επιχειρήσεις πιθανά να ασχολούνται με τις «κοινωνικές υπηρεσίες» υπό τη μορφή φασόν, για μεγάλες επιχειρήσεις ή και το κράτος. Οι ίδιοι οι τομείς, στους οποίους φαίνεται ότι κινείται πιλοτικά η κυβέρνηση, σ' αυτό ωθούν. Ισως να δούμε και επιχειρήσεις ενοικίασης εξειδικευμένων εργαζομένων.

Το λαϊκό κίνημα δεν έχει άλλο δρόμο από την οργάνωση της δικής του κοινωνικοπολιτικής πάλης για την εξάλειψη των αιτιών που προκαλούν την ανεργία, για να έχει δημόσια δωρεάν παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Που σημαίνει πάλη για την ανατροπή της σημερινής πολιτικής και της εξουσίας που την ασκεί. Γι' αυτό πρέπει ο λαός μαζί με τους διεκδικητικούς αγώνες του να συγκροτήσει το δικό του μέτωπο πάλης για τη λαϊκή εξουσία και τη λαϊκή οικονομία, ως το μόνο δρόμο οριστικής λύσης αυτών των προβλημάτων.