Το φιλειρηνικό κίνημα στη χώρα μας έχει μια πλούσια ιστορία αγώνων και θυσιών. Για δεκαετίες ολόκληρες βρισκόταν υπό διωγμό, ουσιαστικά ήταν απαγορευμένο, αφού η κυρίαρχη τάξη και οι κυβερνήσεις της το θεωρούσαν συνώνυμο του κομμουνιστικού κινήματος ή "παραφυάδα" του, κατά την επίσημη κρατική ορολογία. Ετσι δεν είναι καθόλου ανεξήγητο το γεγονός ότι οι φιλειρηνιστές οδηγούνταν για τη δράση τους στο εκτελεστικό απόσπασμα - όπως ο Νικηφορίδης, που εκτελέστηκε το Μάρτη του 1951 - ή δολοφονούνταν από τις φασιστικές σκιώδεις οργανώσεις του κράτους - όπως ο βουλευτής Γρ. Λαμπράκης. Τέτοιο ήταν το μίσος του αμερικανόπνευστου μετεμφυλιακού καθεστώτος και τόσο σφικτή η σχέση του με τον ξένο παράγοντα, που δεν άντεχε στην ιδέα της αμφισβήτησης ότι η χώρα μπορούσε να μην αποτελεί το προγεφύρωμα του διεθνούς ιμπεριαλισμού ενάντια στις σοσιαλιστικές χώρες και την ΕΣΣΔ.

Το ελληνικό κίνημα ειρήνης - όπως και κάθε προοδευτικό κίνημα σ' αυτόν τον τόπο - πέρασε από "φωτιά και σίδερο". Κι ασφαλώς η ιστορία του είναι άκρως διδακτική, με επίκαιρα μηνύματα, αφού η παγκόσμια ειρήνη σήμερα εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο - οι δεσμοί της άρχουσας τάξης με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις παραμένουν και ενισχύονται, καθορίζοντας την τύχη του λαού και της χώρας μας, σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Η ειρήνη σήμερα απειλείται όσο ποτέ άλλοτε από τη Νέα Ιμπεριαλιστική Τάξη Πραγμάτων διεθνώς και ιδιαίτερα στην περιοχή των Βαλκανίων, που για χρόνια τώρα ζούμε καθημερινά με τον κίνδυνο ενός γενικευμένου πολέμου. Φυσικά στις μέρες μας οι φιλειρηνιστές δεν αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του εκτελεστικού αποσπάσματος και της δράσης του παρακράτους. Ομως οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, οι ανταγωνισμοί για τις αγορές και τις σφαίρες επιρροής μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, η πολιτική τού "διαίρει και βασίλευε", η όξυνση των εθνικιστικών παθών και του σοβινισμού δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία πως η. ειρηνική συμβίωση λαών και κρατών, η φιλία και συνεργασία μεταξύ τους, αντιμετωπίζει θανάσιμο κίνδυνο.

Τούτες τις μέρες συμπληρώνονται 35 χρόνια από έναν κορυφαίο σταθμό στην ιστορία του ελληνικού κινήματος ειρήνης, από τότε δηλαδή που ο μάρτυρας της ειρήνης Γρ. Λαμπράκης πραγματοποίησε την Α' Μαραθώνια Πορεία, μέσα σε καθεστώς απαγορεύσεων, κρατικής βίας και τρομοκρατίας. Θα σταθούμε εκτενέστερα στην ιστορική αυτή στιγμή, η οποία αποτελεί - και πρέπει να αποτελεί - πηγή έμπνευσης, ώστε οι γραμμές του φιλειρηνικού κινήματος να πυκνώσουν από χιλιάδες νέους αγωνιστές, συμβάλλοντας στο γενικότερο λαϊκό αγώνα ενάντια στα φιλοπόλεμα σχέδια του ιμπεριαλισμού στην περιοχή μας, ως την ανατροπή της σημερινής πραγματικότητας.

Από τις αρχές του 1963, με την καθοδήγηση της ΕΔΑ, συγκροτήθηκε επιτροπή για την πορεία ειρήνης στην οποία συμμετείχαν η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ - ιδρύθηκε το 1955), ο "Σύνδεσμος Μπέρτραντ Ράσσελ" κ.ά. Η πορεία ορίστηκε να γίνει στις 21 Απρίλη 1963 από τον Μαραθώνα ως την Πνύκα. Η κυβέρνηση Καραμανλή, όμως, φρόντισε να την απαγορεύσει, παρά το γεγονός ότι τέτοιες εκδηλώσεις γίνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη (στη Δυτική Γερμανία, στο Ολντερμάστον της Αγγλίας και αλλού) και το αντιπυρηνικό κίνημα λάμβανε τεράστιες διαστάσεις. Κύρια κυβερνητική επιχειρηματολογία εναντίον της πορείας ήταν ο πρωτόγονος αντικομμουνισμός, ενώ σε σταθερό μοτίβο εκτοξεύονταν απειλές πως οι διωκτικές αρχές θα αντιδρούσαν κατασταλτικά και θα συλλάμβαναν τους ντόπιους, αλλά και όσους ξένους έρχονταν στη χώρα μας για να συμμετάσχουν στη φιλειρηνική αυτή εκδήλωση. Παράλληλα με κυβερνητική εντολή η Αστυνομία και η Χωροφυλακή ανακοινώνουν, για τη μέρα που θα πραγματοποιούνταν η πορεία, την απαγόρευση κάθε συγκέντρωσης σε ανοιχτό χώρο, σε ολόκληρη τη χώρα. Επίσης οι ιδιοκτήτες πούλμαν πιέζονται ανοιχτά να μη διαθέσουν μέσα για τη μεταφορά των φιλειρηνιστών στους χώρους συγκέντρωσης και όσοι είχαν κλείσει συμφωνίες υποχρεώθηκαν να τις ακυρώσουν.

Από τα μεσάνυχτα της 20ής προς 21η του Απρίλη 1963 όλη η περιοχή, από το Γηροκομείο ως τον τύμβο του Μαραθώνα, αποκλείεται από ισχυρές δυνάμεις της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας. Στην επιχείρηση αυτή μάλιστα θα κληθούν να "συνεισφέρουν" και διάφορες παρακρατικές οργανώσεις, όπως η "Αντικομμουνιστική Σταυροφορία", το "Σώμα Ελπιδοφόρων Νέων", καθώς και μέλη της νεολαίας της ΕΡΕ, της περιβόητης ΕΚΟΦ κοκ (βλέπε: Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον Εμφύλιο στη χούντα", τόμος Δ', σελ. 226-232). Ισχυρά μπλόκα από τις δυνάμεις καταστολής, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των εφημερίδων της εποχής, είχαν στηθεί στη Λ. Κηφισίας, στο Χολαργό κοντά στο Πεντάγωνο, στην Εκάλη, στην Αγία Παρασκευή, στο Πικέρμι, στη διασταύρωση Ραφήνας, στη Νέα Μάκρη και αλλού, ενώ τα περιπολικά διέτρεχαν ολόκληρη την αποκλεισμένη περιοχή.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας "Τα Νέα" (22/4/1963) η πρωτεύουσα βρισκόταν "επί ποδός πολέμου", ενώ "διά πρώτην φοράν τα περίφημα Τάγματα Ασφαλείας ενεφάνισθησαν επισήμως εις διαφόρους περιοχάς περί τον Μαραθώνα, έτοιμα προς δράσιν εις περίπτωσιν ανάγκης. Ακόμα και ναύται του Λιμενικού εχρησιμοποιήθησαν διά τη φρούρησιν της παραλίας του Μαραθώνος, διά τον φόβον προφανώς... αποβάσεως των οπαδών του Συνδέσμου "Μπέρτραντ Ράσσελ"". Η περιοχή του Μαραθώνα, μάλιστα, φρουρείται από δύναμη πάνοπλων ανδρών της Χωροφυλακής που, σύμφωνα με το ρεπορτάζ των "Νέων", υπερέβαινε τους 3.000.

Η Αστυνομία είχε στήσει το στρατηγείο της στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών, με επικεφαλής το διευθυντή Αστυνομίας Αθηνών Καραμπέτσο και το διοικητή Ασφαλείας Καραχάλιο. Εκεί βρισκόταν από το πρωί της 21ης Απρίλη και ο αντιεισαγγελέας Ροδόπουλος. Η Χωροφυλακή είχε στήσει το στρατηγείο της στην Αγία Παρασκευή, στα γραφεία της Διοίκησης Χωροφυλακής Αθηνών, με επικεφαλής τον ανώτερο διοικητή Χωροφυλακής προαστίων Τομαρά. Εκεί είχε εγκατασταθεί και ο αντιεισαγγελέας Χατζής.

Για να εμποδίσουν το λαό να πάρει μέρος στην πορεία ειρήνης, οι αστυνομικές δυνάμεις κάνουν εξονυχιστικούς ελέγχους στους πολίτες που πλησιάζουν τα μπλόκα, προχωρούν σε συλλήψεις, σε σωματικές έρευνες, απαγορεύουν την κίνηση των ΙΧ, δεν επιτρέπουν σε κανένα να πλησιάσει προς την απαγορευμένη περιοχή.

Παρά τα δρακόντεια μέτρα της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής ο συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ βουλευτής Γρ. Λαμπράκης, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, τον Κύπριο ποιητή Τεύκρο Ανθία, την Γιούλια Λιναρδάτου και ομάδες πολιτών που κατάφεραν να σπάσουν τα μπλόκα κατάφερε να υψώσει στον τύμβο του Μαραθώνα το λάβαρο του αγώνα για τον αφοπλισμό, ένα μαύρο πανί με το σήμα του πυρηνικού αφοπλισμού και γραμμένη πάνω τη λέξη ΕΛΛΑΣ (ήταν το λάβαρο της ειρήνης με το οποίο πήρε μέρος η ελληνική αντιπροσωπεία στην πορεία του Ολντερμάστον της Αγγλίας στις 12 Απρίλη 1963). Στη συνέχεια ο Γρ. Λαμπράκης, αφού μίλησε για την ειρήνη στους εκατοντάδες χωροφύλακες που είχαν ζώσει τον τύμβο, ξεκίνησε συμβολικά την πορεία από τον Μαραθώνα προς την Πνύκα. Αλλοτε τρέχοντας και άλλοτε οδοιπορών, με αναπεπταμένο το πανό και κάτω από τις απειλές χωροφυλάκων και παρακρατικών, με συχνές στάσεις και συμπλοκές θα φτάσει ως τη διασταύρωση της Ραφήνας. Εκεί οι αρχές ασφαλείας και οι τραμπούκοι νεοφασίστες θα επιχειρήσουν να τον σταματήσουν και να τον σύρουν για τα... περαιτέρω στο παρακείμενο δάσος. Η προσπάθειά τους θα αποτύχει χάρη στην επέμβαση όσων τον συνοδεύουν, των δημοσιογράφων και κατοίκων της περιοχής. Ο Λαμπράκης και οι συνοδοί του θα συνεχίσουν. Κοντά στο Πικέρμι ο πρωτομάρτυρας της ειρήνης θα μαζέψει λίγα αγριολούλουδα και θα τα τοποθετήσει στο μνημείο των απαγχονισθέντων από τους Γερμανούς. Οι χωροφύλακες τα τσαλαπατούν. Μισό χιλιόμετρο παρακάτω θα συλληφθούν όλοι πλην του Λαμπράκη και της Γ. Λιναρδάτου και θα επιβιβασθούν με τη βία σε καμιόνια. Κοντά στο Χαρβάτι θα συλληφθεί και ο μαραθωνοδρόμος βουλευτής της Αριστεράς. Στην ουσία θα απαχθεί, θα επιβιβασθεί βιαίως σε καμιόνι κι αφού τον περιπλανήσουν στα χωριάΝέα Μάκρη και Μαραθώνα, στο Σούλι, στο Γραμματικό και το Καπανδρίτι, μέσω της οδού Τατοϊου, ύστερα από μια διαδρομή τρεισήμισι ωρών, θα τον εγκαταλείψουν στη Νέα Ιωνία (Βλέπε "ΑΥΓΗ", 23/4/1963). Ομως δεν ήταν ο Λαμπράκης μόνο που δοκίμασε τη βάναυση συμπεριφορά των διωκτικών αρχών. Σε 1.100 υπολογίζονται οι ειρηνιστές που συνελήφθησαν, ενώ αρκετοί απ' αυτούς οδηγήθηκαν στο νοσοκομείο με ελαφρά τραύματα. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν γνωστοί καλλιτέχνες όπως ο Μ. Θεοδωράκης, ο ζωγράφος Μίνως Αργυράκης, οι ηθοποιοί Μ. Κατράκης, Α. Αλεξανδράκης, Αλίκη Γεωργούλη, ο λογοτέχνης Στρατής Δούκας κ.ά. Τέλος, η αστυνομία συνέλαβε και απέλασε τους ξένους φιλειρηνιστές που είχαν έρθει στη χώρα, ανάμεσά τους και τον αντιπρόσωπο του "Μπέρτραντ Ράσσελ" Ποτλ.

Μετά την απελευθέρωσή του ο Γρ. Λαμπράκης θα στείλει τηλεγράφημα προς τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, προς τον υφυπουργό Εσωτερικών, προς τον πρόεδρο της Βουλής και τους αρχηγούς των κομμάτων, προς την ΕΕΔΥΕ και το Σύνδεσμο "Μπέρτραντ Ράσσελ", στο οποίο έλεγε: "Ο πόθος του δημοκρατικού λαού μας διά πορείαν ειρήνης από τον Μαραθώνα εις Αθήνας επραγματοποιήθη. Εκκινήσας από την κορυφήν του Τύμβου του Μαραθώνος, συνελήφθην εις το 28ον χιλιόμετρο και βιαίως επετάχθην εις στρατιωτικόν φορτηγόν αυτοκίνητον, κρατηθείς παρανόμως, αντισυνταγματικώς επί 3 1/2 ώρας. Εντολή του αντισυνταγματάρχου Πιστόλη και του ταγματάρχου Βραδή, φρουρούμενος υπό οκτώ χωροφυλάκων, με περιόδευσαν κατά γκαγκστερικόν τρόπον ώσπερ κατάδικον κοινού ποινικού δικαίου εις τα χωρία Ν. Μάκρη, Μαραθώνα, Σούλι, Γραμματικόν, Καπανδρίτι, Τατόιον όπου και με εγκατέλειψαν. Διαμαρτύρομαι εντονότατα διά την παράνομον κράτησίν μου, διά τη σκαιάν και βάναυσον συμπεριφοράν των μοιράρχων Φωτίου Τζουμάνη, Ιωάννου Λεοντσαράκου, ανθυπασπιστού, Τάκη Χαραλαμπόπουλου, Χωροφύλακος Ρ147, Αντωνίου Λαγοπάτη μοιράρχου και Αθανασίου Παναγιωτόπουλου ταγματάρχου, εναντίον των οποίων υποβάλλω μήνυσιν διά επενεχθείας ταλαιπωρίας μου. Δυστυχώς, διεπίστωσα ότι η Δημοκρατία δεν υπάρχει εις την Ελλάδα όταν εκλεκτοί του λαού κυριολεκτικώς καταρρακώνονται".

Με δηλώσεις επίσης στον Τύπο ο Γρ. Λαμπράκης τόνισε: "Η πορεία ειρήνης, έστω και συμβολικά έγινε, μολονότι η κυβέρνησις έλαβε μέτρα που ούτε στην κατοχή είχαμε γνωρίσει. Ακολουθώντας πολιτική βάσεων και πυρηνικών υποβρυχίων "Πολάρις" δε θέλησε να επιτρέψη στο λαό να εκδηλώση την θέλησή του για ειρήνη. Δεν το κατόρθωσε" ("ΑΥΓΗ", 23/4/1963). Ο σπόρος είχε πέσει στη γη και γρήγορα θα απέφερε καρπούς. Το φιλειρηνικό κίνημα είχε μπει σε μια νέα φάση αλματώδους ανάπτυξης, γεγονός που φάνηκε τα επόμενα χρόνια, μετά την Α' Μαραθώνια Πορεία. Η δυναμική εκείνου του αγώνα άλλωστε παραμένει ακόμη και σήμερα ισχυρή, φωτεινός φάρος που δείχνει το δρόμο στις νεότερες γενιές αγωνιστών στην πάλη για έναν κόσμο πιο ανθρώπινο, ειρηνικό, χωρίς ξένες βάσεις, χωρίς πόλεμο, έχθρες και μίση ανάμεσα στους λαούς και τα έθνη, σ' έναν κόσμο που οι λαοί θα κρατούν τις τύχες τους στα χέρια τους.

Γ. Π.