«Το νερό το δανειστήκαμε από τα εγγόνια μας και πρέπει να τους το παραδώσουμε όπως το παραλάβαμε».

Ρήση των Ινδιάνων της Β. Αμερικής

Το νερό μετασχηματίζεται στο πλαίσιο του υδρολογικού κύκλου και γίνεται σύννεφο, βροχή, χιόνι, πάγος. Μέσα στο νερό παρουσιάστηκαν τα πρώτα έμβια όντα: Με λίγα λόγια, το νερό είναι η ίδια η ζωή, είναι η φύση, είναι το περιβάλλον, τα φυτά και τα ζώα, είναι η ίδια η ύπαρξη. Τα τρία τέταρτα του πλανήτη καλύπτονται από νερό, όμως μόνο το 3% είναι κατάλληλο για τον άνθρωπο.

Το νερό είναι βασικό βιολογικό υγρό για τον άνθρωπο, όπως και για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Ενα ανθρώπινο έμβρυο τριών ημερών περιέχει 97% νερό, ενώ το σώμα των ενηλίκων 65-75%, δηλαδή από τα 70 Kg βάρους ενός ανθρώπου τα 45-50 Kg είναι νερό.

Το νερό είναι φυσιολογικό ποτό για τον άνθρωπο και για κάθε ζωντανό πλάσμα, με την προϋπόθεση να είναι καθαρό, αγνό, ευχάριστο και απαλλαγμένο από ρύπους.

Η 22α Μάρτη ορίστηκε Παγκόσμια Ημέρα Νερού, σύμφωνα με ψήφισμα της Συνέλευσης του ΟΗΕ του 1993. Ομως κάθε μέρα για όλους είναι μέρα νερού. Γιατί; Ηρθε η στιγμή να καταλάβουμε ότι η εντατική ανάπτυξη θα οδηγούσε στην έλλειψη του νερού.

Κάθε μέρα πεθαίνουν 6.000 παιδιά από έλλειψη νερού, 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό κυρίως σε Αφρική - Ινδία - Κίνα. 400 εκατ. παιδιά στερούνται την απαραίτητη ποσότητα νερού που είναι τα 2,5 λίτρα την ημέρα. Ενα δισεκατομμύριο άνθρωποι πίνουν μολυσμένο νερό. Ενας μέσος Καναδός χρησιμοποιεί κάθε μέρα 6 φορές περισσότερο νερό από έναν Ινδό.

Το πρόβλημα του νερού θα επικεντρωθεί τα επόμενα χρόνια στον έλεγχο της λεκάνης απορροής για μεγάλα ποτάμια. Τα επόμενα 20-30 χρόνια θα είναι πολύ κρίσιμα για το μέλλον του νερού ως φυσικού πόρου. Τότε το νερό θα είναι πολυτιμότερο από το χρυσάφι. Η ανθρωπότητα γνώρισε τους πολέμους για τον μαύρο χρυσό (πετρέλαιο), οφείλει να αποφύγει τους πολέμους για τον γαλάζιο χρυσό (νερό).

Εκτιμάται ότι η ανθρωπότητα μπορεί να αποφύγει τις συγκρούσεις για το νερό, εφόσον οι βορειότερες χώρες, που είναι πλουσιότερες σε νερά, διαχειριστούν ορθότερα τις πηγές τους, ενώ οι νοτιότερες και πιο ευάλωτες στην ανομβρία εκμεταλλευτούν τις προόδους της τεχνολογίας.

Κορυφαία σημασία θα έχει τα επόμενα χρόνια το ζήτημα του ελέγχου των δικτύων μέσα από τα οποία οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό.

Το δημόσιο αυτό και αυτονόητο αγαθό τα επόμενα χρόνια δε θα είναι ούτε δημόσιο ούτε και τόσο αυτονόητο. Ενα κύμα ιδιωτικοποιήσεων στις χώρες του προηγμένου καπιταλισμού, ιδίως την τελευταία δεκαετία, έχει φέρει πάνω από 500 εκατομμύρια ανθρώπων να εξαρτώνται από ιδιωτικές εταιρείες, με τάση να αυξηθεί ο αριθμός σε 1,2 δισεκατομμύρια το έτος 2015. Οι εταιρείες που θα παρέχουν πόσιμο νερό θα είναι οι νέοι μεγάλοι γίγαντες των υπηρεσιών. Ετσι ουσιαστικά πριμοδοτείται η επέκταση των πολυεθνικών του νερού και αγνοούνται οι αντιδράσεις των επιστημονικών φορέων, των οικολογικών κινημάτων, αλλά και οι δυσάρεστες κοινωνικές εμπειρίες σε πολλές από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα μεταβιβάσει το 25% περίπου του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ σε ξένο στρατηγικό επενδυτή, ανεβάζοντας το συνολικό ποσοστό του ιδιωτικού κεφαλαίου στην επιχείρηση σε 49%. Η εταιρεία «Viventi», έχοντας συνεργαστεί με την ΕΥΔΑΠ στη Βαλτική και την Ανατολική Μεσόγειο, έδειξε το ενδιαφέρον της για την ελληνική αγορά νερού.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει επαρκή συστήματα ύδρευσης - αποχέτευσης και δεν είναι μόνο οι αναπτυσσόμενες χώρες στις οποίες θα επενδύσουν οι εταιρείες, αλλά και πολλές δυτικές.

Η Γαλλία είναι η πατρίδα των δυο από τις μεγαλύτερες εταιρείες διαχείρισης νερού στον κόσμο, της «Suez Enviroment» και της «Veolia water». Οι δύο αυτοί κολοσσοί προέρχονται από την «Lyonnaise des Eaux» και την «Generale des Eαux» με έτος ίδρυσης το 1880 και 1853 αντίστοιχα. Κύρια στρατηγική και των δύο είναι η επέκταση σε όλο και περισσότερες αγορές, υπογράφοντας συμβόλαια διαχείρισης της παροχής νερού με κυβερνήσεις. Τα συμβόλαια αυτά εξασφαλίζουν μακροχρόνιες συμβάσεις εκχώρησης δικαιωμάτων για τη λειτουργία και τη συντήρηση χωρίς να αναλαμβάνουν το κόστος κατασκευής των δικτύων. Και οι δύο όμιλοι στοχεύουν στην αγορά της Κίνας και της Ινδίας, όπου ο τεράστιος αριθμός καταναλωτών, αλλά και το απαρχαιωμένο δίκτυο των οποίων είναι μεγάλη πρόκληση. Το πρόβλημα που παρουσιάστηκε στη Βολιβία έχει σχέση με την παγκόσμια πλέον αντιπαράθεση μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής παροχής μιας τόσο σημαντικής υπηρεσίας.

Το Φεβρουάριο του 2000 οι κάτοικοι της περιοχής Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας ήρθαν αντιμέτωποι με την πολυεθνική εταιρεία «Aquas de Tunari», η οποία κατόπιν συμφωνίας με την κυβέρνηση ανέλαβε τη διαχείριση του νερού. Μέσα σε λίγους μήνες το νερό έγινε είδος πολυτελείας. Οταν η τιμή του ξεπέρασε τα 300%, οι τοπικές κοινωνίες ξέσπασαν βίαια κατά της πολυεθνικής και της κυβέρνησης. Ηταν ένας από τους λόγους που η κυβέρνηση κατέρρευσε και άνοιξε ο δρόμος για τον Εβο Μοράλες.

Τι όμως συμβαίνει; Πού οφείλεται το φαινόμενο της λειψυδρίας;

Γενικά η ποσότητα του νερού στον πλανήτη Γη είναι σταθερή. Το νερό όμως που χρησιμοποιούμε λιγοστεύει και σ' αυτό επιδρούν το κλίμα, η χρήση που συνδέεται με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, η απώλεια νερού λόγω κακής διαχείρισης (παλαιά συστήματα υδροδότησης - αποχέτευσης), η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα.

Κλίμα: Για το κλίμα οι επιστήμονες είναι αντιφατικοί. Τα τελευταία χρόνια το κλίμα του πλανήτη αλλάζει προς το θερμότερο και η αλλαγή αυτή που παρατηρείται τα τελευταία 20 χρόνια δεν μπορεί παρά να οφείλεται και σε ανθρωπογενείς παράγοντες. Γίνεται φανερή στις μέρες μας με την τρέχουσα τεχνολογία η προοδευτική αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης. Η κυκλοφορία των αερίων μαζών επηρεάζει την κατανομή των βροχοπτώσεων, ανεξάρτητα από την αύξησή τους λόγω της αύξησης της εξάτμισης. Δεύτερο φαινόμενο είναι η τήξη των πάγων στις πολικές περιοχές και στις κορυφές των υψηλών ορέων σε όλες τις ηπείρους. Το φαινόμενο άρχισε να γίνεται ήδη ορατό τόσο με την αποκόλληση μεγάλων κομματιών πάγου όσο και με τη μειωμένη παγοκάλυψη και χιονοκάλυψη στις οροσειρές. Οι τάσεις των φαινομένων αυτών από στατιστικής πλευράς δείχνουν μια σταθεροποίηση και μια αύξηση της έντασης, που συνδέονται άμεσα με την αύξηση της θερμοκρασίας, επομένως με την αύξηση της εκπομπής αερίων και το επακόλουθο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Σύμφωνα όμως με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Οσλο Ivar Isaaksen, είναι πολλά εκείνα που αγνοούμε αναφορικά με το παγκόσμιο κλίμα και τη μεταβολή του. Χαρακτηριστικό των κλιματικών αλλαγών είναι η βραδύτητα με την οποία εκδηλώνονται. Μεγάλος είναι ο ρόλος της θάλασσας, των ωκεανών που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, αλλά είναι απλουστευτική η άποψη πως για όλα φταίει το (CO2) Διοξείδιο του Ανθρακα.

Τελευταίες ανακοινώσεις μιλούν για αλληλεπίδραση κατώτερων στρωμάτων της ατμόσφαιρας με βακτήρια που ζουν στην επιφάνεια του Αρκτικού ωκεανού.

Χρήση που συνδέεται με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου: Ο αριθμός των ιδιωτικών δεξαμενών και ιδιωτικών κολυμβητηρίων είναι τρομακτικός (Ελούντα, Μύκονος, Πάρος, Σαντορίνη κλπ.).

Απώλεια νερού λόγω κακής διαχείρισης: Παρατηρείται ότι η χρήση του νερού για γεωργικούς σκοπούς γίνεται ακόμα απρογραμμάτιστα και με μεγάλες σπατάλες.

Ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα: Το «επτακέφαλο τέρας» της ποιοτικής υποβάθμισης του νερού είναι: 1. Η εντατική εκμετάλλευση της αγροτικής παραγωγής που υποβαθμίζει τα νερά μολύνοντάς τα με εντομοκτόνα, ποντικοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, συνθετικά λιπάσματα κλπ. 2. Η μόλυνση από τη χημική βιομηχανία και τα απόβλητά της. 3. Οι κινητήρες των οχημάτων με τα συστατικά των εξατμίσεων που επηρεάζουν το νερό της βροχής. 4. Τα πυρηνικά εργοστάσια με τα παραρτήματά τους που μολύνουν με θερμικά και ραδιενεργά υλικά και με τα υγρά αποπλύσεως. 5. Η παραγωγή και επεξεργασία πετρελαιοειδών. 6. Οι ιδιώτες με τα οικιακά απόβλητα λίγο ή καθόλου επεξεργασμένα. 7. Οι αρχές λόγω της εφαρμοζόμενης υποκριτικής πολιτικής και των παραχωρήσεων που επιβάλλει ο φόβος του πολιτικού κόστους.

Με λίγα λόγια, κάθε ρύπος, ανεξαρτήτως είδους, προέλευσης κλπ., θα καταλήξει στο νερό.

Στην Ελλάδα: Τα τελευταία 20 χρόνια η παρατηρούμενη έλλειψη νερού, καθώς και η υποβάθμιση της ποιότητάς του αποδίδονται αφ' ενός στην ανομβρία ορισμένων περιοχών και τις ξαφνικές καταρρακτώδεις βροχές, αφ' ετέρου στις πυρκαγιές που έχουν ερημώσει τα ελληνικά βουνά και τη μόλυνση από την αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων και βιομηχανικών αποβλήτων. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πλούσιες σε νερό χώρες της Μεσογείου με ετήσια βροχόπτωση 700mm/έτος, ενώ η Ισπανία 636mm/έτος, η Κύπρος 498mm/έτος και η Αίγυπτος 51mm/έτος (mm=χιλιοστά του μέτρου). Η μορφολογία του εδάφους της χώρας μας, η πολυδιάσπαση σε πολλές μικρές λεκάνες απορροής, η άνιση κατανομή των βροχοπτώσεων, η άνιση κατανομή ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχουν ως αποτέλεσμα άνιση κατανομή υδάτινων πόρων. Παράδειγμα τα Ιωάννινα με ετήσια μέση βροχόπτωση τα 900 mm, ενώ η Νάξος με 368 mm. Η ένταση της χρήσης του νερού στην Ελλάδα είναι πάνω απ' το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Το νερό που χρησιμοποιείται προέρχεται 85-90% από επιφανειακά νερά, ενώ τα 10-15% από υπόγεια. Το 80% του νερού παράγεται μέσα στην Ελλάδα και το 20% έρχεται στην Ελλάδα από γειτονικές χώρες. Στη Γεωργία χρησιμοποιείται το 86% σε οικιακή χρήση και τον τουριστικό τομέα το 11%, στην παραγωγή ενέργειας το 15% και στη βιομηχανία το 3%.

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο: Επιχειρείται η αλλαγή στον τρόπο διαχείρισης των υδάτινων πόρων μέσω της Οδηγίας Πλαίσιο για το Νερό (ΟΠΝ 2000/60/ΕΕ). Η οδηγία επιβάλλει στα κράτη - μέλη να προσδιορίσουν τις λεκάνες απορροής των ποταμών που βρίσκονται στα σύνορά τους και να ορίσουν την αρμόδια Εθνική Αρχή που θα αναλάβει την εφαρμογή της οδηγίας. Τον Ιούνιο του 2006 πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα διεθνές συνέδριο για την εφαρμογή της Οδηγίας και την ενοποίηση της διαχείρισης των υδάτων στην Ευρώπη, στο οποίο κατέθεσαν τις απόψεις τους εκπρόσωποι αρκετών ευρωπαϊκών χωρών. Η ενσωμάτωση της οδηγίας στην Ελλάδα έγινε με νόμο του 2003. Η διαχείριση των υδάτων σε εθνικό επίπεδο γίνεται από την Εθνική Επιτροπή Υδάτων και το Εθνικό Συμβούλιο Υδάτων, ενώ περιφερειακά εκτελείται από τη Διεύθυνση Υδάτων της περιφέρειας και το Περιφερειακό Συμβούλιο Υδάτων. Σ' αυτά τα συμβούλια συμμετέχουν και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Δυστυχώς, στην Οδηγία 60/2000 της ΕΕ διατυπώνεται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» κάτι που μπορεί να μεταφραστεί και να υλοποιηθεί σαν «ρυπαίνω και πληρώνω» ή επίσης «πληρώνω και ρυπαίνω».

Τα προβλήματα νερού, η ανισομερής κατανομή του νερού μεταξύ των πληθυσμών έχουν δημιουργήσει ένα καινούριο είδος προσφύγων τους λεγόμενους Περιβαλλοντικούς Πρόσφυγες (τους προκάλεσε η γεωγραφική παρουσία του νερού σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει).

Η διαχείριση του νερού παρουσιάζει προβλήματα που απαιτούν σφαιρική αντιμετώπιση και πλανητική συναίνεση. Η διεθνής διάσκεψη στο Ρίο το 1992 το ανακήρυξε παγκόσμια κληρονομιά και έθεσε προτεραιότητες στη διαχείρισή του. Στα χρόνια που έχουν παρέλθει οι κατευθύνσεις της Διάσκεψης παραμένουν ευχές. Οι λόγοι είναι προφανείς. Πολλές πλούσιες χώρες δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα, ενώ μεγάλα διεθνή οικονομικά συμφέροντα προσπαθούν να εμπορευματοποιήσουν ένα φυσικό θησαυρό, μέρος της κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Τη διάσκεψη του Ρίο ακολούθησαν κι άλλες, όπως του Κιότο, του Μαρακές κλπ. και πρόσφατα του Μπαλί και πιστεύουμε ότι θα ακολουθήσουν κι άλλες. Το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από το συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στους αγωνιζόμενους λαούς και τα συμφέροντα των ολίγων.

Βιβλιογραφία:

1. Γ. Στουρνάρα «Νερό: Περιβαλλοντική Διάσταση και Διαδρομή», εκδόσεις ΤΖΙΟΛΑ, Αθήνα, 2007.

2. Α. Λ. Πέτρου, περιοδικό του Πανεπιστημίου Αθηνών «Αθηνά», τεύχος 17, έτος Δ΄ σελ. 74, 1999. Αρθρο σχετικά με το Επιστημονικό Συμπόσιο «Το Αθάνατο Νερό», 18-21 Νοεμβρίου 1999. Συντονιστής Συμποσίου ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας κ. Ηλίας Μαριολάκος.

3. Α. Λ. Πέτρου, «Χημικά Χρονικά», τεύχος 11, σελ. 304, 2001. Αρθρο σχετικό με το 7οΣυνέδριο Χημείας Κύπρου - Ελλάδας «Χημεία και Υδάτινοι Πόροι».

4. Α. Λ. Πέτρου και Χ. Παπαστεργίου - Αντωνοπούλου. Σημειώσεις από την Ημερίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών για το Νερό (21/3/08).