Ο,τι συνέβη ήταν 20 εκατομμύρια χρόνια πριν, τότε που ακόμα δεν είχε εμφανιστεί η εξελιγμένη μορφή ζωής του ανθρώπου και η επιφάνεια της Γης δεν είχε την εικόνα που έχει σήμερα. Και βέβαια ο γεωγραφικός σχηματισμός της Ελλάδας με τα νησιά της δεν υπήρχε έτσι όπως σημειώνεται σήμερα στους χάρτες. Μοιάζει λοιπόν σαν να ξετυλίγεται ένα παραμύθι ή ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας όταν μπροστά μας απλώνονται πετρώματα, δέντρα, φύλλα και καρποί που ωρίμαζαν πριν 20 εκατ. χρόνια. Τότε η Λέσβος, η Σάμος, η Ικαρία, η Χίος δεν ήταν νησιά, αλλά χερσαία τμήματα ενοποιημένα με τη Μικρά Ασία.

Στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου,ο δρ. Γεωλογίας και διευθυντής του Μουσείου, Νικόλαος Ζούρος,περπατώντας ανάμεσα στα απολιθωμένα εκθέματα που βρίσκονται στις αίθουσες και στο διπλανό πάρκο, μας ξετυλίγει το γεωλογικό παραμύθι της Λέσβου, αρχίζοντας χρόνια πριν, όταν η Λέσβος αποτελούσε τμήμα της Αιγιήδας χέρσου. Εντονες γεωλογικές διεργασίες στο χώρο της Αιγιήδας είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του απολιθωμένου δάσους της Λέσβου πριν από 20 εκατ. χρόνια, εξαιτίας μιας έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας. Η Λέσβος αποκόπηκε από τη Μικρά Ασία και πήρε τη σημερινή της μορφή 600 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα. Οσο για το μύθο της χαμένης Ατλαντίδας φαίνεται ότι εκεί διασώζεται η έντονη τεκτονική δραστηριότητα των τελευταίων 10.000 χρόνων, εξαιτίας της οποίας κατακερματίστηκε και διαμελίστηκε η Αιγιήδα.

"Η ηφαιστειακή δραστηριότητα" σημειώνει ο Ν. Ζούρος "δημιούργησε σύνθετα ηφαιστειακά οικοδομήματα στο κεντρικό τμήμα της Λέσβου. Συγκεκριμένα έχουν εντοπιστεί ηφαιστειακοί δρόμοι, θόλοι, καθώς και πολλά διαφορετικά σημεία εξόδου των ηφαιστειακών υλικών. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις προκάλεσαν ροές πυροκλαστικών υλικών που κατέκλυσαν μεγάλες επιφάνειες σκεπάζοντας και εξαφανίζοντας το εκτεταμένο, πυκνό και πλούσιο δάσος που κάλυπτε την εποχή εκείνη τη Λέσβο. Σήμερα χάρη στη φυσική διάβρωση των ηφαιστειακών πετρωμάτων αποκαλύπτονται εντυπωσιακοί ιστάμενοι και κατακείμενοι κορμοί απολιθωμένων δέντρων, που το μήκος τους ξεπερνά τα 20 μέτρα, ενώ η διάμετρός τους πλησιάζει τα 3 μέτρα".

Οι περισσότεροι απολιθωμένοι κορμοί διατηρούνται με το ριζικό τους σύστημα σε ανάπτυξη και στη φυσική τους θέση. Ετσι ο διευθυντής του Μουσείου συμπεραίνει ότι "πρόκειται για ένα αυτόχθονο απολιθωμένο δάσος. Εκτός από τους απολιθωμένους κορμούς διατηρούνται σε άριστη κατάσταση προφυλαγμένα μέσα σε ηφαιστειακά πετρώματα και τα υπόλοιπα τμήματα των φυτών, οι ρίζες, οι καρποί, τα φύλλα, τα σπέρματα κ. ά. Με τον τρόπο αυτό η περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους καθίσταται σημαντικός πυρήνας κωδικοποιημένων πληροφοριών για την εξέλιξη της ζωής και τις κλιματικές συνθήκες στο Αιγαίο πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια".

Ολα αυτά εκτίθενται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, που ιδρύθηκε στο Σίγρι το 1994. Οι επιστήμονες μετράνε τους αυξητικούς δακτυλίους στο εσωτερικό των κορμών και υπολογίζουν την ηλικία τους. Σε πολλούς από αυτούς είναι εντυπωσιακά τα χρώματα και άριστα διατηρημένα τα μορφολογικά γνωρίσματα της δομής του ξύλου. Απολιθωμένα τμήματα από την οικογένεια των Πρωτοπευκιδών, είδος κωνοφόρου με μεγάλη εξάπλωση στην ευρύτερη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου, αλλά και τεράστιοι κορμοί που σημερινοί τους αντιπρόσωποι είναι η Σεκόια η αειθαλής, που σήμερα φύεται μόνο στο δυτική ακτή των ΗΠΑ. Εντυπωσιάζουν όμως τα λεπτά φύλλα δέντρων ή τα αποτυπώματά τους που έχουν διατηρηθεί πάνω σε πυροκλαστικά πετρώματα, κρατώντας μάλιστα τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του φύλλου. Δάφνη, σκλήθρο, κανέλα κ. ά. Σε μία διπλανή αίθουσα, σύμφωνα με το διευθυντή του Μουσείου, σχεδιάζεται να γίνει μία αναπαράσταση ηφαιστείου σε κλίμακα 1:1.

Φυσικά το Μουσείο βρίσκεται σε άμεση επαφή με τους φυσικούς χώρους του Απολιθωμένου Δάσους που έχουν κηρυχτεί προστατευόμενες περιοχές. Ετσι δίπλα ακριβώς βρίσκεται το Πάρκο με τους Απολιθωμένους Κορμούς κυρίως εκείνους που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα από την παραμονή τους στην ύπαιθρο. Εκεί ο επισκέπτης περιηγείται σε μία ολόκληρη βουνοπλαγιά ακολουθώντας ειδικά διαμορφωμένα μονοπάτια που κατασκευάστηκαν χωρίς μηχανικά μέσα ώστε να μην διαταραχτεί το φυσικό περιβάλλον. Στους υπόλοιπους χώρους που ανήκουν στο Μουσείο θα γίνουν εργαστήρια, βιβλιοθήκη, αποθήκες και άλλοι χώροι πολλαπλών δραστηριοτήτων. Οπως μας λέει στη διάρκεια της ξενάγησης, "προσεγγίζουμε την οργάνωση των εκθεσιακών χώρων του Μουσείου. Το σενάριο της έκθεσης και ο καθορισμός των εκθεμάτων γίνεται στη βάση της γεωιστορικής εξέλιξης του χώρου του Αιγαίου, από τις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους πριν από 20 εκατ. χρόνια μέχρι τα σύγχρονα οικοσυστήματα. Για το λόγο αυτό θα πραγματοποιηθούν συνεργασίες με ειδικές ερευνητικές ομάδες πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Ενώ ένα ακόμα φιλόδοξο σχέδιο είναι η διαμόρφωση Πάρκου Απολιθωμάτων στο απέναντι από το Σίγρι νησί, τη Νησιώπη, όπου έχει απολιθωμένους κορμούς σε όλη του την έκταση.

Ηδη επίσης καταγράφεται η παρουσία του Μουσείου στα πολιτιστικά γεγονότα του τόπου με τη διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων, εκδηλώσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Και βέβαια η σημαντικότερη δραστηριότητα είναι η συνέχιση των ανασκαφών στην περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους στην περιοχή "Μπαλή Αλώνια", στην Πλάκα Σιγρίου, στην Αντισσα, καθώς και προγράμματα υποθαλάσσιας χαρτογράφησης της περιοχής και γεωφυσικών ερευνών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μεγάλος αριθμός κορμών προέρχεται από κωνοφόρα δέντρα που ανήκουν σε είδη που συγκροτούσαν το υποτροπικό δάσος που αναπτυσσόταν πριν 20 εκατ. χρόνια στο Αιγαίο. Το δάσος των κωνοφόρων αναμειγνυόταν με το δάσος των φυλλοβόλων δέντρων και συγκρίσιμο οικοσύστημα με αυτό του Απολιθωμένου Δάσους είναι μόνο τα δάση της Βόρειας Αμερικής.

Αλλωστε όταν μιλάμε για Αιγαίο, πρέπει να ξέρουμε, όπως σημειώνει ο Ν. Ζούρος, ότι "η σημερινή κατάσταση διαφέρει σημαντικά από το μακρινό γεωλογικό παρελθόν. Ο ελληνικός χώρος είναι αποτέλεσμα του ωκεανού της Τηθύος, ο οποίος βρισκόταν μεταξύ "Ευρασίας" και της ενιαίας ηπείρου που περιλάμβανε την Αφρική, την Ινδία και την Αυστραλία στο Νότο. Ο ωκεανός της Τηθύος λειτούργησε ως ωκεάνιος χώρος για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια και καταστράφηκε λόγω της σύγκλισης των δύο μεγάλων ηπείρων πριν από 45 εκατομμύρια χρόνια κατά τη διάρκεια της γεωλογικής περιόδους του Ηωκαίνου - Ολιγοκαίνου. Η σύγκρουση αυτή δημιούργησε πετρώματα που βρίσκουμε στις Κυκλάδες. Πριν από 13 με 22 εκατ. χρόνια η ηφαιστειακή δραστηριότητα εκδηλώνεται στην περιοχή του Αιγαίου - Βόρειο και Κεντρικό - με επέκταση προς τη Μικρά Ασία. Δείγματα αυτής της δραστηριότητας βρίσκουμε στην Ιμβρο, τη Λήμνο, τη Λέσβο". Η ηφαιστειακή δραστηριότητα δεν έπαψε να δημιουργεί γεωλογικές μεταβολές και τα επόμενα χρόνια, αλλά τα ηφαιστειακά κέντρα που παραμένουν ενεργά είναι εκείνα της Σαντορίνης, του Κολούμπο, του Γυαλιού και της Νισύρου.

Ολα αυτά καθώς μας τα διηγείται ο Νίκος Ζούρος ανάμεσα σε απολιθωμένα δέντρα και φύλλα καταλαβαίνουμε πως μία επίσκεψη στο Μουσείο δεν είναι απλώς μία περιήγηση ανάμεσα σε εκθέματα, αλλά ένα μοναδικό μάθημα που ίσως φωτίσει το μύθο της χαμένης Ατλαντίδας... Και όταν οι μύθοι γίνονται ιστορία, είναι ακόμα πιο εντυπωσιακοί.

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ

Σεκόια η αειθαλής, τότε που φυόταν στην περιοχή του Αιγαίου

Τμήματα απολιθωμένων κορμών στην ακτή της νησίδας Νησιώτη

Αποτύπωμα απολιθωμένου φύλλου Σκλήθρου

Απολιθωμένος κορμός οικογένειας Πρωτοπευκίδων