"Η Θεσσαλονίκη ματοκυλίστηκε, γιατί είχε γερές συνδικαλιστικές οργανώσεις. Οι κομμουνιστές και οι προοδευτικοί είχαν πολύ μεγάλη δύναμη στα συνδικάτα. Τα αιτήματά μας ήταν το μεροκάματο, το 8ωρο κλπ. Ομως, το βασικότερο αίτημα ήταν ο αγώνας για να μην περάσει ο φασισμός.

Το Σωματείο Οικοδόμων, στο οποίο τότε ήμουν γραμματέας, πήρε απόφαση να συμμετάσχουμε στην απεργία, σε ένδειξη αλληλεγγύης με τους καπνεργάτες που ήταν κλεισμένοι στα καπνομάγαζα. Η ταξική αλληλεγγύη ήταν καταστατική μας αρχή. Ετσι, από την Τετάρτη 6/5, κατεβήκαμε σε απεργία και από τους οικοδόμους ορίστηκα μέλος της Απεργιακής Επιτροπής. Από την Παρασκευή, άρχισε η Θεσσαλονίκη να ματώνει. Με τον πρώτο νεκρό, κινητοποιήθηκαν οι συνοικιακές οργανώσεις, αλλά και ο κόσμος που έτρεχε στους δρόμος ακόμη και με τα παιδιά του... Οι χωροφύλακες που ήταν ταμπουρωμένοι στο Μπεζεστένι, στη γωνία Βενιζέλου με Εγνατίας έβαλλαν μ' ένα πολυβόλο κατά των σοφερέων που απεργούσαν. Επεσε ο πρώτος νεκρός, ο Τάσος Τούσης από το Ασβεστοχώρι. Γι' αυτό το παλικάρι έγραψε ο Ρίτσος τον "Επιτάφιο". Εμείς, της Απεργιακής Επιτροπής, ήμασταν τότε περιφερόμενοι και βρεθήκαμε αμέσως στον τόπο που χτυπήθηκε ο Τούσης. Τους περισσότερους, όμως, τους σκότωσαν χαφιέδες από τα μπαλκόνια. Μετά το μεσημέρι, οι χωροφύλακες υποχρεώθηκαν από το λαό να κλειστούν μέσα στα τμήματά τους και ανέλαβε ο Στρατός. Το Στρατό τον αγκαλιάσαμε, γιατί έβαλαν τα όπλα τους πυραμίδα και δεν έριξαν καθόλου. Μάλιστα, τη μέρα, που γινόταν η κηδεία των θυμάτων, ο ταγματάρχης που ήταν επικεφαλής των μονάδων που φύλαγαν τους δρόμους, είπε στο λαό: "Ακόμα μια φορά αν έρθω στη ζωή, θα σταθώ στο πλευρό της εργατικής τάξης". Κατάλαβε ο άνθρωπος".

(Τα παραπάνω αφηγήθηκε στο "Ρ", λίγο πριν το θάνατό του, ο Κώστας Παπαβασιλείου, συνδικαλιστής από το 1923, στέλεχος του ΚΚΕ).

"Η ζωή του καπνεργάτου είναι πάντοτε μαρτυρική και αγωνιώδης, διότι ποτέ δε γνωρίζει αν αύριον θα έχη εργασίαν και ψωμί για τα παιδιά του και πάντοτε το κατάντημά του είναι η λιμοκτονία και η φθίσις... Αλλως τε, τα κέρδη των καπνεμπόρων, που από ετών αποκομίζουν, είναι τοιαύτα, ώστε έπρεπε μόνοι των να αυξήσουν το ημερομίσθιον των εργατών, τα δε καπνά μας πωλούνται εις τοιαύτας ικανοποιητικάς τιμάς, ώστε να είναι δυνατή ασυζητητί η από πάσης απόψεως βελτίωσις της τραγικής θέσεως του καπνεργάτου, όστις κατά μέγιστον όρον δεν εργάζεται πλέον του πενταμήνου το έτος και κατόπιν περιμένει ελεημοσύνη από το ΤΑΚ, οπόθεν εκδιώκεται συχνά με τον υποκόπανον του χωροφύλακος...

Είναι κοινόν μυστικόν ότι η περισσότερον προσοδοφόρος επιχείρησις είναι το καπνεμπόριον. Τα κέρδη των καπνεμπόρων είναι αμύθητα, λόγω της ελλείψεως κοινωνικής πολιτικής...

...Το κράτος και πάλιν ηθέλησε να αποδείξη ότι δουλεύει μόνον εις το κεφάλαιον και διά την εξυπηρέτησιν αυτού διαθέτει τα πάντα, ενώ αυτό εν δεδομένη στιγμή εγκαταλείπει το κράτος και φεύγει, μένουν δε και φορολογούνται και σκοτώνονται εκείνοι ακριβώς εναντίον των οποίων στρέφεται σήμερον στενώς συνεργαζόμενον κράτος και κεφάλαιον".

(Από κύρια άρθρα της εφημερίδας "Εφημερίς των Βαλκανίων", που δημοσιεύθηκαν από 30.4 έως 13.5.1936).

"Το Σάββατο, 9 Μάη, ο μακρύς και δύσκολος δρόμος της εργατιάς μπαίνει στην τελική φάση της αντιπαράθεσης με το σάπιο και βρώμικο αστικό καθεστώς της ολιγαρχίας του πλούτου. Η Θεσσαλονίκη, τη μέρα εκείνη, έμοιαζε με μία πολιορκημένη πόλη. Μετά την κήρυξη της 24ωρης απεργίας, περιπολίες στρατού και χωροφυλακής με θωρακισμένα αυτοκίνητα - πυροσβεστικές αντλίες περιπολούσαν στους δρόμους, πολυβόλα στημένα στους κεντρικούς δρόμους, τοιχοκολλημένη η απόφαση του Γ Σώματος Στρατού που επιστράτευε τους απεργούς σιδηροδρομικούς και τροχιοδρομικούς και ηλεκτρολόγους, απειλώντας τους παράλληλα με στρατοδικεία. Οι εργάτες δε λυγίζουν, αγνοούν την απόφαση της επιστράτευσης και ενώνονται με τους άλλους απεργούς".

(Μήτσος Σαχίνης, καπνεργάτης το 1936, συνδικαλιστής και πρώην βουλευτής του ΚΚΕ).

"Η πόλις σήμερο εμφανίζει όψιν στρατοπέδου. 72 πολίται επαγγελματίαι, εργάται κρατούνται εντελώς απομονωμένοι εις τα κρατητήρια του 31ου συντάγματος".

(13 Μαϊου, από τις τοπικές εφημερίδες)

***

"Ο υποφαινόμενος δηλώ ότι συνελήφθην προχθές προ του Εμπορικού Επιμελητηρίου.... οδηγήθην εις το 5ον τμήμα και εκείθεν εις την Ασφάλειαν όπου εκρατήθηκα μίαν νύκτα και με βάλανε φάλαγγα στα πόδια και με έδειραν με συρμάτινον βούρδουλα. Χθες αφού υπέστην το μαρτύριον των βασανιστηρίων όλης της νυκτός, αφέθην ελεύθερος. Θα προτιμούσα να μείνω δύο χρόνια στη φυλακή παρά να υποστώ τα όσα υπέστην μαρτύρια".

(Καταγγελία του Δ. Αλμαλιώτη, αθλητή, τιμημένου με 40 μετάλλια).

***

"Εις την οδόν Χαλκέων είχε σημειωθεί συμπλοκή μεταξύ των εργατών και της χωροφυλακής. Οι εργάται πυροβοληθέντες διελύθησαν και ετράπησαν εις φυγήν. Εις ενωμοτάρχης βλέπων μίαν εργάτριαν εις μικράν σχετικώς απόστασιν από αυτόν να θεάται τα της συμπλοκής, την εσκόπευσε εκ των νώτων και επυροβόλησε. Το θύμα ενώ έπιπτε εις το έδαφος αντελήφθη τον αδελφόν της λοχίαν (Καλαϊτζίδη) εις τον οποίον εφώναξεν... Εκείνος μόλις τότε αναγνωρίσας την αδελφήν του, έξαλλος ώρμησεν προς τον ενωμοτάρχην, τον οποίον και εξάπλωσε διά μιας σφαίρας".

(14 Μαϊου, εφημερίδα)

***

"Την ημέραν των θλιβερών αιματηρών σκηνών εξελθών του γραφείου μου περί 1 μ.μ. ίνα μεταβώ εις την οικίαν μου... απωθήθην βιαίως παρά του υπ' αριθ. 3545 χωροφύλακος. Απήντησα προς αυτόν τότε, ότι εγώ δεν είμαι ούτε απεργός, ούτε εργάτης, αλλά δικηγόρος. Αντί απαντήσεως ηγέρθη και ως μαινόμενος ταύρος επετέθη εναντίον μου. Εις μάτην προσεπάθουν να εξημερώσω αυτόν... Εβγαλα τότε το σημειωματάριόν μου και εσημείωσα τον αριθμόν του. Εξήγαγε τότε το περίστροφόν του ίνα με αποτελειώσει "νομίμως". Εσώθην ως εκ θαύματος προσδραμόντων των πολιτών".

(Κ. Βεργίνης, δικηγόρος).

***

"Χωροφύλακες επετέθησαν και εκακοποίησαν την έγκυο σύζυγό μου και τας αδελφάς της που έστεκον αμέριμνα στο δρόμο. Παραπονέθηκα στο τμήμα και ο αστυνόμος με χλεύασε λέγοντας ότι "ο κόσμος σκοτώνεται κάτω και εάν εδάρη η γυναίκα σου τι γίνεται; Αφού δεν τη σκότωσαν;". Την άλλη μέρα συνελήφθηκα τα ξημερώματα από χωροφύλακες που εισήλθον βίαια στο σπίτι μου. Εγώ ανήκω στο Λαϊκό Κόμμα".

(Ευάγγελος Βάγιας, Βοσπόρου 52, Κ. Τούμπα. Η καταγγελία έγινε στις εφημερίδες).

Τα κείμενα έγραψε ο Απ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.-

Εξήντα χρόνια συμπληρώνονται από το ματωμένο Μάη του '36 στη Θεσσαλονίκη. Από την ηρωική εξέγερση των καπνεργατών και άλλων ενάντια στη φτώχεια, στη μιζέρια, στην εξαθλίωση και το άγριο, δολοφονικό χτύπημά της.

Το χρονικό εκείνης της ηρωικής εξέγερσης έχει ως εξής:

Από τις 27.4.36, οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης έχουν κατέβει σε απεργία και στις πρώτες μέρες του Μάη απεργούν κι άλλοι πολλοί κλάδοι. Το κίνημα συμπαράστασης φουντώνει και σε άλλες πολλές πόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης και τα σωματεία πραγματοποιούν κοινές συσκέψεις, στις οποίες παίρνουν αποφάσεις για ενίσχυση των καπνεργατών. Το Ενωτικό Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης καλεί την εργατική τάξη σε επιφυλακή για 24ωρη απεργία συμπαράστασης. Την Παρασκευή, μέρα της απεργίας, διαδηλωτές κάνουν πορεία για να επιδώσουν ψήφισμα στον γενικό διοικητή και δέχονται την επίθεση της Αστυνομίας. Την ώρα που οι καπνεργάτες συγκρούονται στήθος με στήθος με τους χωροφύλακες, οι κάτοικοι ρίχνουν από τα μπαλκόνια εναντίον των χωροφυλάκων ό,τι βρουν μπροστά τους. Δεκάδες εργάτες τραυματίζονται, πολλοί από αυτούς σοβαρά, ενώ συλλαμβάνονται γύρω στους 100.

Η αγανάκτηση για την αιματηρή επίθεση ξεσηκώνει θύελλα αγανάκτησης σ' όλη τη χώρα. Τα τρία Εργατικά Κέντρα της Θεσσαλονίκης αποφασίζουν 24ωρη απεργία για το Σάββατο, 9 Μάη του '36. Απεργία κηρύσσουν και οι αυτοκινητιστές, καθώς και οι τυπογράφοι. Στις 10 το πρωί, το Σάββατο 9 Μάη, μία ογκώδης διαδήλωση χτυπιέται στο ψαχνό. Δώδεκα νεκροί και 280 τραυματίες, από τους οποίους οι 32 πολύ σοβαρά. Η κυβέρνηση διατάσσει την επέμβαση του στρατού, αλλά ο στρατός αδελφώνεται με τους απεργούς.

Η είδηση της άνανδρης δολοφονίας των εργατών και εργατριών της Θεσσαλονίκης συγκλονίζει όλη τη χώρα και παντού ξεσπούν γενικές απεργίες και γίνονται διαδηλώσεις.

Οι κηδείες των θυμάτων, την Κυριακή, εξελίχθηκαν σε μία από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις της λαϊκής δύναμης αυτής της πόλης. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, φθάνουν σημαντικές ενισχύσεις στρατού από τη Λάρισα και τη Δευτέρα αρχίζει πογκρόμ συλλήψεων και κακοποιήσεων συνδικαλιστών και των πρωτοπόρων εργατών. Ωστόσο, στις 13 Μάη, γίνεται πανελλαδική απεργία και η εργατική τάξη δείχνει ότι είναι σε θέση να φράξει με τα στήθη της το δρόμο προς το φασισμό στην Ελλάδα. Στο πολιτικό παρασκήνιο, όμως, ελλοχεύει η προδοσία που αφήνει τον Μεταξά να περνά μέρα με τη μέρα το βρόγχο στις ελευθερίες του λαού. Στα μέσα του Μάη, ο Μεταξάς, θέλοντας να αποφύγει την ώρα εκείνη τη σύγκρουση με την εργατική τάξη, ζητά από τους καπνέμπορους να κάνουν δεκτά τα αιτήματα των καπνεργατών.