«Ενας ...νέος, ωραίος, ηλεκτρονικός χαφιές», επιγραφόταν το δημοσίευμα του «Ρ» πριν από πέντε μήνες, σχετικά με τη διαφαινόμενη εξάπλωση των ταυτοτήτων ραδιοσυχνοτήτων και σε εφαρμογές πέραν των εμπορικών - βιομηχανικών, για τις οποίες υποτίθεται ότι αναπτύχθηκαν. Σύμφωνα με πρόσφατη είδηση, οι σχολικές αρχές της πόλης της Οζάκα, στην Ιαπωνία, αποφάσισαν ότι οι μαθητές ενός από τα δημοτικά της σχολεία θα φορούν στο εξής ταυτότητες ραδιοσυχνοτήτων. Οι μικροσκοπικοί ηλεκτρονικοί χαφιέδες θα τοποθετηθούν είτε στις σχολικές τσάντες, είτε στα ρούχα των παιδιών και σε συνδυασμό με ανιχνευτές που θα υπάρχουν σε διάφορα μέρη του σχολείου θα επιτρέπουν στη διεύθυνση να παρακολουθεί τις κινήσεις τους. Τον περασμένο μήνα, ο παιχνιδότοπος Legoland στη Δανία, αποφάσισε να «μαρκάρει» τα παιδιά που παίζουν σ' αυτόν, με ταυτότητες ραδιοσυχνοτήτων, για να μην ξεστρατίζουν... Η αμερικανική αεροπορική εταιρία Δέλτα ανακοίνωσε ότι θα τοποθετεί ταυτότητες ραδιοσυχνοτήτων στις βαλίτσες των επιβατών της, οι οποίοι βεβαίως πρέπει να την εμπιστευτούν ότι θα τις αδρανοποιεί την ώρα που βγαίνουν από το αεροδρόμιο.

Οι χαφιεδοκάμερες στους δρόμους δεν είναι ούτε η αρχή ούτε το τέλος των νέων τεχνικών που χρησιμοποιεί το υπό εκκόλαψη αστυνομικό κράτος της νέας τάξης. Σειρά έχουν οι έξυπνοι αισθητήρες, μικροσκοπικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές με ενσωματωμένη πηγή ενέργειας που μπορούν να προσκολληθούν οπουδήποτε και να παρακολουθούν από κοινού σαν δίκτυο υπολογιστών το ή τα αντικείμενα παρακολούθησης. Αυτή η νέα κατηγορία μικροηλεκτρονικών συσκευών επιτρέπει την εύκολη ανάμειξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών με τα αντικείμενα και τις τοποθεσίες της καθημερινότητας των ανθρώπων. Οι μηχανικοί που τα κατασκεύασαν, τα αποκαλούν κόκκους (motes), εξαιτίας του μικροσκοπικού μεγέθους τους, σε σχέση με τους συμβατικούς υπολογιστές.

Οι έξυπνοι αισθητήρες αποτελούν συνδυασμό μικροεπεξεργαστών, ραδιοπομπών, αισθητήρων και πηγών ενέργειας (μπαταριών) που δημιουργεί αυτόνομους κόμβους. Χρησιμοποιούν ένα ειδικό λειτουργικό σύστημα, το TinyOS, που τους δίνει τη δυνατότητα να συνδέονται με τους γείτονές τους και να πραγματοποιούν τις μετρήσεις με ασυνεχή τρόπο. Ειδικοί αλγόριθμοι τους επιτρέπουν με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ρεύματος να αυτοοργανώνονται σε ευφυή δίκτυα διασκορπισμένα στο χώρο και ικανά να πραγματοποιούν λειτουργίες που δε θα μπορούσε να καταφέρει κανένα συνηθισμένο υπολογιστικό σύστημα.

Είναι αρκετά φτηνοί και αρκετά ευαίσθητοι, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά δεκάδες ή και εκατοντάδες, δημιουργώντας ένα νέο είδος επιστημονικού οργάνου μέτρησης και καταγραφής. Ταυτόχρονα, είναι αρκετά έξυπνοι, ώστε να βρίσκουν αυτόματα τον οικονομικότερο δρόμο επικοινωνίας με τους γείτονές τους, για να μεταδίδουν τις πληροφορίες που συλλέγουν μέχρι αυτές να φτάσουν σε κάποιο σταθμό εργασίας συνδεδεμένο με το Ιντερνετ, για να υποβληθούν σε επεξεργασία. Η τελευταία εξέλιξη είναι η δημιουργία της TinyDB, λογισμικού που επιτρέπει στο ευφυές δίκτυο αισθητήρων να συμπεριφέρεται σαν βάση δεδομένων, κρύβοντας την πολυπλοκότητά του από το χρήστη και δίνοντας απλές απαντήσεις στις ερωτήσεις του.

Οι κόκκοι δεν είναι μια μικροσκοπική εκδοχή των προσωπικών υπολογιστών. Κάθε πλευρά της λειτουργίας τους, από τον τρόπο που «τρέχουν» τα προγράμματα, μέχρι τον τρόπο που επικοινωνούν, πρέπει να είναι βελτιστοποιημένη, ώστε να εξοικονομούν ενέργεια, χώρο και κόστος. Γι' αυτό, κατά κανόνα «κοιμούνται» το 99% του χρόνου και «ξυπνούν» για να πραγματοποιήσουν το ενεργειοβόρο έργο τους μόνο στο υπόλοιπο 1%. Αλλιώς, οι μπαταρίες τους δε θα διαρκούσαν περισσότερο από μερικές ώρες. Ο συνδυασμός τους με συστήματα αυτοκίνησης είναι απλός και έτσι οι έξυπνοι αισθητήρες μπορούν να αποκτήσουν και τη δυνατότητα αυτόνομης κίνησης στο χώρο.

Καθώς το κόστος των έξυπνων αισθητήρων θα πέφτει και οι δυνατότητές τους θα διευρύνονται, ακολουθώντας την υπόλοιπη τεχνολογία ημιαγωγών, θα μπορούσαν να βρουν πολλές ωφέλιμες για την ανθρωπότητα χρήσεις, ιδιαίτερα σε επιστημονικές εφαρμογές, αλλά και στους τομείς προστασίας και μελέτης του περιβάλλοντος. Αυτές οι χρήσεις προβάλλονται από τους κατασκευαστές τους, μεταξύ των οποίων και η γνωστή εταιρία ημιαγωγών Intel. Ομως ακόμα και στον κατάλογο των σχετικών ερευνών που είναι γνωστές στην ακαδημαϊκή κοινότητα (δηλαδή εξαιρώντας εκείνες που γίνονται μυστικά στα στρατιωτικά εργαστήρια), φιγουράρουν ήδη εφαρμογές παρακολούθησης πολιτών, όπως των τροφίμων στα κέντρα φροντίδας υπερηλίκων στο Πόρτλαντ και στο Λας Βέγκας, αλλά και καθαρά στρατιωτικές χρήσεις, όπως η κατασκευή αντιαρματικών ναρκών που θα μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσα στο ναρκοπέδιο και να αλλάζουν θέση (!) ώστε να καλύπτουν τα κενά που δημιουργήθηκαν από νάρκες που έσκασαν.

Η τύχη που επιφυλάσσει ο ιμπεριαλισμός στα περίφημα δικαιώματα του ανθρώπου προκαλεί ανατριχίλα. Αντιμετώπιση αυτής της προοπτικής δεν είναι η εφεύρεση κάποιων αντίμετρων, κάποιων τεχνικών αδρανοποίησης των νέων συσκευών, ώστε να πάψουν να κατασκοπεύουν τη ζωή και την καθημερινή δραστηριότητά μας, πολιτική ή μη. Τέτοια αντίμετρα δεν είναι πρακτικά, ούτε βρίσκεται σ' αυτά η ουσία. Η ουσία και η λύση του προβλήματος βρίσκεται στο ποιοι έχουν στα χέρια τους την παραγωγή (άρα και τη σύγχρονη τεχνική) και για ποιο σκοπό τη διαχειρίζονται: Οι κεφαλαιούχοι, για να διατηρήσουν το σύστημα της εκμετάλλευσης, ή οι εργαζόμενοι για να βελτιώσουν τη ζωή τους σε αρμονία με το περιβάλλον;