Τόπους ιερούς, τόπους ποτισμένους με αίμα, χυμένο άφθονο, σε κάθε ύψωμα, σε κάθε ρεματιά, σε κάθε φαράγγι και λόφο, επισκέφθηκαν επιζήσαντες αγωνιστές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και αρκετοί φίλοι του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, στα πλαίσια τριήμερης εκδρομής που διοργάνωσε το ΚΜΕ στο Γράμμο.

Από την πρώτη στιγμή, βέβαια, φάνηκε ότι δεν πρόκειται για μια οποιαδήποτε εκδρομή, αλλά για προσκύνημα στον τόπο της θυσίας, τόσο από ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα, όσο και από νεότερους, που ενδιαφέρονται για τη ματωμένη ιστορία του τόπου αυτού και θέλουν να διατηρήσουν ζωντανά τα διδάγματα του ηρωικού αγώνα του ΔΣΕ.

Το τοπίο με την ποικιλομορφία του, τα πυκνά του δάση, τους καταπληκτικούς χρωματισμούς του, την αγριάδα του και ταυτόχρονα τη γαλήνη του, τα γάργαρα νερά των ποταμών του, και το καθάριο του ουρανού δελεάζει το μάτι του επισκέπτη. Δεν μπορεί, όμως, να κρύψει το βαρύ της ατμόσφαιρας και τη ζωντανή ακόμα αίσθηση της θυσίας. Οπως χαρακτηριστικά μας είπε ένας αγωνιστής, "αισθανόταν σαν να πατάει σε ένα χαλί, γιατί είναι ελαφρύ το αφράτο χώμα που σκεπάζει τους ήρωές μας".

Οι αφηγήσεις από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων έδιναν και έπαιρναν και τα μάτια δύσκολα μπορούσαν να κρατηθούν χωρίς να βουρκώνουν. Κάθε σπιθαμή αυτής της γης, συνδεόταν με μια ανάμνηση, μια μάχη, ένα ηρωικό κατόρθωμα από αυτά που καταγράφονται άφθονα στην ένδοξη εποποιία του ΔΣΕ.

Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς; Κλέφτης, Αλεβίτσα, Αμούδα, Ταμπούρι, Γύφτισσα, Πύργος Κοτύλης, Αρένες, Γκόλιος, Κάμενικ και πολλά άλλα είναι μερικά από τα ονόματα των βουνοκορφών που έγιναν κάστρα της λευτεριάς και της λαϊκής δημοκρατίας.

Η μάχη του Γράμμου το καλοκαίρι του 1948, που κράτησε 70 μέρες, είναι η πιο σημαντική και σκληρή που δόθηκε στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου '46 - '49, που επέβαλαν οι Αγγλοαμερικάνοι ιμπεριαλιστές και η ντόπια αντίδραση. Εδώ γράφτηκαν οι πιο λαμπρές σελίδες από τους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ, του πρωτοπόρου λαϊκού στρατού της πατρίδας μας, που εγκαθίδρυσε και πάλεψε για την υπεράσπιση της Ελεύθερης Ελλάδας, για το κράτος της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων, για το σοσιαλισμό και τη λαϊκή εξουσία.

Στη μεγάλη μάχη του Γράμμου αναφέρθηκε στην παρουσίασή του στην τοποθεσία του Πύργου της Κοτύλης, κατά την πρώτη μέρα της επίσκεψης, ο Νίκος Κυρίτσης, τότε αξιωματικός του ΔΣΕ και σήμερα πρόεδρος του ΚΜΕ.

Εξηγώντας τη συνολική κατάσταση που υπήρχε στη χώρα μας το καλοκαίρι του '47 ο ομιλητής τόνισε τα εξής: "Ο κυβερνητικός στρατός απέτυχε στην εκστρατεία του να εξοντώσει τα τμήματα του ΔΣΕ, που διατηρούσε την πρωτοβουλία και έδινε αδιάκοπα χτυπήματα στις κυβερνητικές δυνάμεις.

Ο αντίπαλος παρά τη μεγάλη υπεροχή του σε πολεμικό υλικό και σε αριθμό των στρατιωτικών δυνάμεων, κρατούσε γενικά αμυντική στάση. Στη χώρα μας εφαρμοζόταν το "δόγμα Τρούμαν" και κατέφθαναν εκατοντάδες καράβια με σύγχρονο αμερικάνικο εξοπλισμό. Στις 24 Φλεβάρη του 1948 φθάνει στην Αθήνα ο στρατηγός Βαν Φλιτ και ο Π. Κανελλόπουλος τον υποδέχεται με τα παρακάτω λόγια: "Στρατηγέ μου... Ιδού ο στρατός σας"".

Η συσχετισμός των δυνάμεων, πριν αρχίσει η μεγάλη μάχη του Γράμμου ήταν ο παρακάτω: Σε άνδρες, 1 προς 10 και σε υλικό 1 προς 50 υπέρ του κυβερνητικού στρατού, που είχε, επίσης, απόλυτη κυριαρχία στον αέρα και διέθετε μηχανοκίνητα και τεθωρακισμένα μέσα, ενώ ο ΔΣΕ δε διέθετε τίποτα από αυτά. Συνεχίζοντας στο χρονικό της μάχης του Γράμμου, ο Νίκος Κυρίτσης, αναφέρθηκε στη λεγόμενη επιχείρηση "Κορωνίς":

"Στις 14 Ιουνίου 1948 ο κυβερνητικός στρατός σχεδίαζε σε δύο - τρεις μέρες με τη μεραρχία από το Νεστόριο να καταλάβει την Αμούδα - Αλεβίτσα και με άλλα τμήματα από την Κόνιτσα να βγει στη μεθόριο περιοχή να κυκλώσει και μετά να εξοντώσει τα τμήματα του ΔΣΕ.

Το ΓΕΣ αναγκάστηκε να διατάξει το Β' Σώμα Στρατού να έρθει σε επαφή με τον Αμερικάνο σύνδεσμο και να ζητήσει από αυτόν να πραγματοποιηθεί "ειδικός" βομβαρδισμός με εμπρηστικές βόμβες. Αυτό και θα γίνει με τη συμβολή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού που θα διαπράξει ένα ακόμα έγκλημα στην Ελλάδα, κάνοντας πειραματικές δοκιμές με βόμβες NAPALM. Στην αρχή σαν πειραματικά όπλα το '48 και ως τακτικά το '49. Σύμφωνα με τον αξιωματικό του κυβερνητικού στρατού Ν.Α. Λαζόπουλο, συνολικά μέχρι τον Αύγουστο του '49, ρίχτηκαν 388 βόμβες NAPALM. (Πηγή: "Η μάχη των συνόρων").

Η κατάληψη της Αλεβίτσας δεν έγινε σε 2 - 3 ημέρες όπως υπολόγιζαν τα κυβερνητικά στρατιωτικά επιτελεία, αλλά μετά από σκληρές μάχες 59 ημερών, δηλ. στις 11 Αυγούστου.

Είχε προηγηθεί μια νέα αιματηρή επίθεση του κυβερνητικού στρατού στις 15 Ιούλη 1948 σε όλο το μέτωπο από τη Μακεδονία μέχρι την Ηπειρο. Σκληρές μάχες έγιναν από τις 22 Ιούνη για την κατάληψη του Πύργου της Κοτύλης που τελικά έπεσε στις 20 Αυγούστου. Σκληρές μάχες δόθηκαν για την κατάληψη του "Κλέφτη" στα 1.846 μέτρα. Τον "Κλέφτη" τον υπεράσπιζαν τμήματα της 105ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ που απέκρουσαν 8 αλλεπάλληλες επιθέσεις του κυβερνητικού στρατού και μετά από 44 μέρες έπεσε στις 1 Αυγούστου. Η εποποιία του "Κλέφτη" που έγινε θρύλος έδειξε την ακατανίκητη δύναμη των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ που αγωνίζονταν για ανώτερα ιδανικά".

Στη συνέχεια αναφερόμενος στο μεγάλης σημασίας στρατιωτικό ελιγμό από το Γράμμο στο Βίτσι, που πραγματοποίησε ο ΔΣΕ, αιφνιδιάζοντας τα στρατιωτικά επιτελεία του κυβερνητικού στρατού και των Αμερικανών στις 20 Αυγούστου 1948 και διέσπασε τη γραμμή του, ο Νίκος Κυρίτσης κλείνοντας υπογράμμισε:

"Αυτός ο ελιγμός έδειξε τη μαχητικότητα, την ικανότητα, τη δύναμη και την αποφασιστικότητα των μαχητών και αξιωματικών του λαϊκού Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας. Εδωσαν μια 70ήμερη σκληρή μάχη με έναν αντίπαλο που είχε μεγάλη υπεροχή σε έμψυχο και άψυχο υλικό, εξοπλισμένο σαν αστακό με τα πιο σύγχρονα αμερικανο - αγγλικά όπλα.

Ομως άντεξαν και δείξανε την ηθική υπεροχή τους, γιατί κάνανε αγώνα δίκαιο για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και των δικαιωμάτων του ελληνικού λαού. Κάνανε αγώνα κατά του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού, κατά του νεοφασισμού, ενάντια στη βία και την τρομοκρατία.

Μέσα στη φωτιά του αγώνα διαμορφώθηκαν αγωνιστές με βαθεία αγάπη για το λαό και την πατρίδα. Πηγή της δύναμής τους ήταν η πίστη στο δίκαιο του αγώνα, η συνέπεια στο καθήκον, η βαθιά συναίσθηση υψηλών ιδανικών.

Το παράδειγμα των υπερασπιστών του Γράμμου αποτελεί πλούσια παρακαταθήκη στην πάλη και την αντίσταση ενάντια στη "νέα τάξη πραγμάτων", ενάντια στις επιβουλές του Μάαστριχτ, για μια καλύτερη ζωή και δίκαιη κοινωνία".

Πάνω απ' το χωριό Κοτύλη, το παλιό χωριό που έκαψε ο κυβερνητικός στρατός γιατί ήταν ανταρτοχώρι, κρέμεται ένας απόκρημνος βράχος που ο γκρεμός του χάσκει σε βάθος 150 μέτρων. Ο βράχος ονομάζεται Πύργος της Κοτύλης και είναι για τους ντόπιους ό,τι και το Ζάλογγο για τους Ηπειρώτες. Στην κορφή του δεν υπάρχει κανένα μνημείο, όπως εξάλλου, σπάνια βρίσκει κάποιος μνημεία αφιερωμένα στους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Στις καρδιές όμως των ανθρώπων που ξέρουν, ο πύργος της Κοτύλης είναι σημαδεμένος με τρία ονόματα. Τρεις μαχητές του ΔΣΕ από το τάγμα του Κώστα Ηλιάδη. Τους Γιάννη Δούρο, Νίκο Χατζηβασιλείου και Θάνο Δημητρίου. Τους τρεις που θα μπορούσαν να είχαν επιζήσει ως αιχμάλωτοι, όμως διάλεξαν να τραβήξουν το δρόμο που επιβάλλει η παράδοση ενός λαού αγωνιστή. Τι ακριβώς έγινε εκεί πάνω; Η αφήγηση του μαχητή, τότε, του ΔΣΕ Μ. Αποστόλου από το χωριό Κοτύλη, είναι συγκλονιστική:

"Πέρασαν, είπε, 50 χρόνια από τότε που ο Κώστας Ηλιάδης, έφεδρος ανθυπολοχαγός από το Κιλκίς, διοικητής τάγματος του ΔΣΕ, έπεσε μαχόμενος στη μάχη του Πύργου της Κοτύλης στις 15 Ιουλίου του 1947. Δεν περιγράφεται το τι γινόταν σε αυτόν εδώ τον τόπο. Ολα ήταν σαν σε ηφαίστειο, παντού έπεφταν βόμβες και βαρέλια με βενζίνη.

Η διμοιρία μου, κρατούσε γερά τον Πύργο, όμως τελικά έπεσαν όλοι εκτός από τρεις μαχητές. Αυτοί τραβήχτηκαν στο χείλος του βράχου και αφού έριξαν και την τελευταία τους σφαίρα, έπεσαν δεμένοι χέρι - χέρι στο κενό του Πύργου (σ. σ. πρόκειται για φυσικό βράχο σε υψόμετρο 1.758 μ. ).

Οι τρεις μαχητές του ΔΣΕ με το πολυβόλο και τα όπλα τους, τραγουδώντας: "για σε πατρίδα μας Ελλάδα, ζώσαμε τ' άρματα ξανά", έδωσαν ηρωικά τη ζωή τους, με υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια, χωρίς να παραδοθούν, για τη Δημοκρατία και το Σοσιαλισμό".

Μια από τις θρυλικές μορφές εκείνων των ημερών είναι η Βασιλική Βάθια - Μπίκου.Οι συναγωνιστές της τη θυμούνται με το όνομα που είχε στο βουνό: "Φλόγα" την έλεγαν και ήταν λοχαγός του ΔΣΕ σε ηλικία 19 χρόνων!

Τη δεύτερη μέρα της επίσκεψης στο Γράμμο, κάτω από τον Κλέφτη, έχοντας ακούσει πολλά γι' αυτήν από τους συναγωνιστές της, της ζητήσαμε να μας μιλήσει. Κι αυτή, σεμνά, σαν γνήσιος μαχητής του ΔΣΕ, άρχισε να μιλά για πράγματα συγκλονιστικά, σαν να 'ταν αυτονόητα. Προσπέρασε γρήγορα την ιστορία με τα κρυοπαγήματα, την εκπαίδευση στην τέταρτη σειρά της Σχολής Αξιωματικών και την αποστολή της σειράς κατ' ευθείαν στην πρώτη γραμμή. Το πώς έφτασε στον Κλέφτη, που εκείνη την εποχή "άναβε και έσβηνε" καθημερινά.Εκεί σε μια σφοδρή μάχη, θυμάται, ήταν υποδιοικητής λόχου, τραυματίστηκε από διαμπερές τραύμα στο πνευμόνι και μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο του ΓΑ στο Γράμμο, όπου έγινε καλά. Επιστρέφοντας στη μονάδα ανέλαβε διοικητής λόχου, αφού ο προηγούμενος διοικητής είχε σκοτωθεί. "Στις μάχες που ακολούθησαν, λέει, είχαμε τρεις τραυματίες, ενώ ήδη είχε δοθεί το σύνθημα για τον ελιγμό στο Βίτσι. Εκεί κινηθήκαμε προς τα αλβανικά σύνορα και μεταφέραμε τους τρεις τραυματίες μαχητές σε σίγουρο μέρος και φτάσαμε στο Βίτσι, όπου με βράβευσαν για το γεγονός αυτό".

Ακολουθεί το Βίτσι. Η μάχη στο Μαλιμάδι, όπου τραυματίστηκε δύο φορές στο ίδιο πόδι. "Το πρώτο τραύμα, θυμάται, ήταν διαμπερές και εγώ άδειαζα το αίμα από το άρβυλο και βάδιζα κρύβοντάς το, για να μην πέσει το ηθικό των παιδιών. Ομως, με πήραν είδηση και αφού με επέδεσαν με έστειλαν στο νοσοκομείο συνοδεία με ένα άλλον συναγωνιστή, επίσης τραυματία στο χέρι. Επειδή, όμως, μας χτυπούσαν με πυροβολικό από το Νεστόριο τραυματίστηκα ξανά στο ίδιο πόδι, από βλήμα που έσκασε δίπλα στο γόνατο και μου έκοψε το κεντρικό νεύρο. Με πήγαν στο νοσοκομείο στα Σκόπια, όπου έγινα καλά και προήχθηκα σε λοχαγό του ΔΣΕ, γιατί αν και τραυματίας συνέχισα να μάχομαι. Ομως μετά έπρεπε να γυρίσω στα μετόπισθεν στις Πρέσπες, γιατί το πόδι δεν είχε δέσει καλά και το πέλμα κρεμόταν παρ' όλο που εγώ το έσφιγγα με το άρβυλο και περπατούσα"...

Ετσι απλά.

Καθισμένος στην άκρη του πύργου της Κοτύλης θυμάται τα παλιά

Ο φυσικός πύργος της Κοτύλης, που θα μείνει μετερίζι ηρωισμού και αυτοθυσίας

Οι αγωνιστές του ΔΣΕ στον πύργο της Κοτύλης

Ξαναζωντάνεψαν οι μνήμες για τις θρυλικές μάχες του Γράμμου

Αρένες, οι πολυπαθείς βουνοκορφές του Γράμμου, τόπος θυσίας για τα πιο υψηλά ιδανικά

Ρεπορτάζ: Δημήτρης ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

Φωτογραφίες: Βαγγέλης ΤΟΚΑΣ