Το 2001 τελείωσε με μια εντυπωσιακή αλλαγή κλίματος στο Κυπριακό που επισφραγίστηκε, με προσωπικές συναντήσεις του Προέδρου Γλ. Κληρίδη και του Ρ. Ντενκτάς, ακόμη και στα Κατεχόμενα και τον ορισμό ημερομηνίας για την έναρξη απ' ευθείας συνομιλιών «δίχως όρους και προϋποθέσεις» στις 15 Γενάρη του 2002. Αυτές οι θεαματικές εξελίξεις, ωστόσο, δεν μπορούν παρά να γίνουν δεκτές με τη μεγαλύτερη δυνατή επιφυλακτικότητα, καθώς κοιτάζοντας τα γεγονότα του 2001 που αφορούν στο Κυπριακό, είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο να αντιληφθεί κανείς τι ήταν αυτό που άλλαξε τόσο θεαματικά την ατμόσφαιρα.

Η όποια απεμπλοκή εμφανίζεται στην ειρηνευτική διαδικασία για το κυπριακό, κατά τα φαινόμενα έχει να κάνει με τις εξελίξεις που πυροδότησε η 11η Σεπτεμβρίου. Η ανάγκη των ΗΠΑ για μια σειρά «γρήγορων διευθετήσεων» σε μια σειρά από ενοχλητικές «εκκρεμότητες» όπως το Κυπριακό και τα Ελληνοτουρκικά, είναι εμφανής. Εμφανέστατες είναι και οι αμερικανικές πιέσεις, οι οποίες θα κορυφωθούν στις 9 και 10 Γενάρη, κατά την επίσκεψη του Κ. Σημίτη στην Ουάσιγκτον, ο οποίος, αμέσως μετά, θα επισκεφθεί και τη Λευκωσία.

Πίσω απ' αυτή την αμερικανική ανάγκη, καθώς επίσης και την ανάγκη της ΕΕ να ολοκληρώσει τις διαδικασίες για το πρώτο κύμα της διεύρυνσης, πρέπει να κρύβεται ο λόγος που «απελευθέρωσε» το δρόμο για την επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό.

Καθώς, όμως, οι συνομιλίες για την επίλυση του προβλήματος δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός, έχει μεγάλη σημασία να εξετάσει κανείς, πάνω σε ποια βάση θα εξελιχθούν οι συζητήσεις που θα ξεκινήσουν στις 15 Γενάρη. Αποδέχτηκε μήπως ο Ρ. Ντενκτάς και η Αγκυρα το πλαίσιο που συνθέτουν οι αποφάσεις και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ; Διαφαίνεται κάποια μετακίνηση της τουρκικής πλευράς από τις πάγιες ανελαστικές θέσεις που όλα αυτά τα χρόνια διακηρύττει; Δυστυχώς οι απαντήσεις και στα δύο αυτά ερωτήματα είναι αρνητική, γεγονός που πολλαπλασιάζει τις ανησυχίες ότι η «κινητικότητα» που παρατηρείται στο Κυπριακό έχει να κάνει με την πίεση του ξένου παράγοντα, η οποία κυρίως εφαρμόζεται στην ελληνική πλευρά.

Καθώς, λοιπόν, με τη νέα χρονιά ξεκινά μια κρίσιμη περίοδος για το Κυπριακό, καλό θα είναι να θυμηθούμε τα σημαντικότερα γεγονότα του 2001 που αφορούν στο κυπριακό. Η ανάγνωση και μόνο αυτών των στιγμών της ειδησεογραφίας που αναφέρονται στο κυπριακό πρόβλημα πολλαπλασιάζει τα ερωτηματικά και μεγαλώνει την ανησυχία για τις εξελίξεις που θα επακολουθήσουν, αφού τίποτε και κανένα γεγονός στο 2001 δε συνάδει με τις «θεαματικές» εξελίξεις και την εκκίνηση ενός απ' ευθείας διαλόγου μεταξύ των Γλ. Κληρίδη και Ρ. Ντενκτάς.

Καθ' όλη τη διάρκεια του 2001 και μέχρι το Νοέμβρη η κατάσταση γύρω από το Κυπριακό ήταν η συνηθισμένη: Αδιαλλαξία και προκλητικές κινήσεις από τον Ντενκτάς και την Αγκυρα, επίδειξη μετριοπάθειας από την κυπριακή κυβέρνηση, διεθνείς «Πόντιοι Πιλάτοι» να ταξιδεύουν στο «τρίγωνο» Αθήνας - Λευκωσίας - Αγκυρας, δίχως κανένα αποτέλεσμα.

To 2001 ξεκίνησε με την επίσκεψη στην Κύπρο του Αμερικανού προεδρικού απεσταλμένου, Μόουζες, που συνοδεύονταν από το συντονιστή για το Κυπριακό στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Γουέστον και τον Βρετανό αντιπρόσωπο, Χάνι (8-9/1 και 11-12/1). Και οι τρεις μαζί όμως δεν κατάφεραν να «πείσουν» τον Ντενκτάς να προσέλθει στον έκτο γύρο των εκ του σύνεγγυς συνομιλιών, που είχε προγραμματιστεί να ξεκινήσει στα τέλη Γενάρη στη Γενεύη. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης εμφανίστηκε αμετακίνητος στη θέση του για αναγνώριση του ψευδοκράτους πριν την πραγματοποίηση οποιουδήποτε βήματος προς το διπλωματικό τραπέζι..

Στις 12/1, συνεδρίασε στην Αγκυρα το λεγόμενο συμβούλιο σύνδεσης Τουρκίας-Κατεχομένων, το οποίο ενέκρινε «σχέδιο δράσης» για τη δημιουργία Ενιαίου Οικονομικού Χώρου. Παρουσιάζοντας το σχέδιο, ο Τούρκος ΥΠΕΞ Τζεμ, δήλωσε ότι σκιαγραφεί την τουρκική αντίδραση στην αίτηση ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ. Την Κύπρο επισκέφθηκε και ο ειδικός σύμβουλος του ΓΓ ΟΗΕ, ντε Σότο (26-29/1), ο οποίος συναντήθηκε διαδοχικά με τον Πρόεδρο Κληρίδη και τον Ντενκτάς χωρίς και αυτός να καταφέρει την επανέναρξη των συνομιλιών.

Η χρησιμοποίηση εκφράσεων όπως «δύο πλευρές» ή «αρχές» στο πλαίσιο μιας γενικότερης «εξίσωσης» των θεσμών του νόμιμου κυπριακού κράτους με τη λεγόμενη διοίκηση του κατοχικού καθεστώτος στην έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο, που δόθηκε στις 27/2 στη δημοσιότητα, προκάλεσε την ενόχληση της κυπριακής κυβέρνησης.

Από τις 11-13/3 επισκέφθηκε την Κύπρο ο Ελληνας ΥΠΕΞ Παπανδρέου, ο οποίος συναντήθηκε με την κυπριακή ηγεσία. Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν μετά τις συνομιλίες τους στη Λευκωσία, ο Ελληνας και ο Κύπριος ΥΠΕΞ εξέφρασαν τη βεβαιότητα ότι οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Κύπρου θα ολοκληρωθούν εντός του 2002 με ή χωρίς προηγούμενη επίλυση του Κυπριακού. Με απόφαση του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Πάουελ, καταργήθηκε η θέση του προεδρικού απεσταλμένου για την Κύπρο, παραμένει όμως η θέση του ειδικού συντονιστή στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ..

Στις 20/3, καταθέτοντας ενώπιον της επιτροπής εξωτερικών σχέσεων της Γερουσίας, ο νέος υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Γκρόσμαν δήλωσε ότι η Κύπρος δεν μπορεί να ενταχτεί στην ΕΕ χωρίς προηγούμενη επίλυση του Κυπριακού. Στις 2/5, ο Πρόεδρος Κληρίδης συναντήθηκε στην Αθήνα με τον Ελληνα πρόεδρο Στεφανόπουλο, ο οποίος τον διαβεβαίωσε ότι το Κυπριακό παραμένει πρώτο θέμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ο Κληρίδης συναντήθηκε και με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κ. Σημίτη ο οποίος τάχτηκε υπέρ της συνέχισης των συνομιλιών από το σημείο που διακόπηκαν τον περασμένο Νοέμβριο.

Στις 15/5, συνήλθε στις Βρυξέλλες το πρώτο συμβούλιο σύνδεσης ΕΕ-Κύπρου, ύστερα από τέσσερα χρόνια διακοπής. Στην κοινή θέση τους, οι «15» ανέφεραν ότι η επίλυση του Κυπριακού δεν αποτελεί προϋπόθεση για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Το πάγωμα της ενταξιακής πορείας της Κύπρου ζήτησε στις 25/5 η Τουρκία, με απόρρητο γραπτό υπόμνημα του ΥΠΕΞ που διαβιβάστηκε προς τις κυβερνήσεις όλων των χωρών-μελών της ΕΕ, πλην Ελλάδος. Στο τετρασέλιδο έγγραφο σημειωνόταν μεταξύ άλλων ότι η ένταξη της Κύπρου πριν από τη λύση θα οδηγήσει στην προσάρτηση των Κατεχομένων από την Τουρκία, θα εξουδετερώσει τις προσπάθειες λύσης του Κυπριακού και θα προκαλέσει κρίση, η οποία θα επηρεάσει τις δύο εθνότητες στην Κύπρο, την Ελλάδα, την Τουρκία, την ΕΕ και τη σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή.

Στις 29/5, συνεδρίασε στην Αγκυρα το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας το οποίο διακήρυξε ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να δεχτεί κανένα «τετελεσμένο γεγονός που θα γυρίσει την Κύπρο στην προ του 1974 περίοδο», ότι η Τουρκία θα συνεχίσει ως εγγυήτρια δύναμη να φροντίζει για την ευημερία και την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων και θα επιταχύνει τις προσπάθειες για στενότερη σύνδεση με το ψευδοκράτος και προειδοποίησε ότι η πλήρης ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ θα επιδεινώσει το διχασμό ανάμεσα στις δύο κοινότητες και θα προκαλέσει «αβεβαιότητες» στην ειρήνη και την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ, που πραγματοποιήθηκε στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας στις 15 και 16/6, αποφάσισε ότι η διαδικασία των διαπραγματεύσεων με τις υποψήφιες χώρες του λεγόμενου πρώτου κύματος, στις οποίες περιλαμβάνεται και η Κύπρος, θα ολοκληρωθούν έως το τέλος του 2002, ώστε οι χώρες αυτές να συμμετάσχουν στις ευρωεκλογές του 2004.

Στις 26/6, δόθηκε στη δημοσιότητα ενδιάμεσο ψήφισμα της εξ υπουργών επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία καλεί την Τουρκία να εφαρμόσει την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Λοϊζίδου και τα κράτη-μέλη να ενεργήσουν κατά τρόπον, ώστε να εφαρμοστεί η απόφαση. Στις 19/7, ο υπουργός Αμυνας, Χάσικος, δήλωσε ότι οι τουρκικές κατοχικές δυνάμεις έχουν ενισχυθεί με τέσσερις πολλαπλούς εκτοξευτήρες πυραύλων, το βεληνεκές των οποίων φθάνει τα 40 χιλιόμετρα, ενώ για πρώτη φορά παρατηρήθηκαν στα Κατεχόμενα πτήσεις επιθετικών ελικοπτέρων τύπου «Κόμπρα».

Στις 23/7, εκπρόσωπος του ΓΓ ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη επιβεβαίωσε ότι βρίσκονται εν εξελίξει διεργασίες για επανάληψη των συνομιλιών.

Στις 4/7, σοβαρά επεισόδια σημειώθηκαν στον αστυνομικό σταθμό Επισκοπής στη βρετανική βάση Ακρωτηρίου, μεταξύ αστυνομικών και εκατοντάδων διαδηλωτών, που διαμαρτύρονταν για τις εργασίες εγκατάστασης γιγαντιαίας κεραίας τηλεπικοινωνιών στο βιότοπο της Αλυκής στο Ακρωτήρι.

Στις 11/8, ο Ντενκτάς απείλησε με κρίση, εάν δε συμμετάσχει στον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας της οικονομικής ζώνης της Κύπρου και της συνεκμετάλλευσης των κοιτασμάτων πετρελαίου, τα οποία πιθανόν να βρίσκονται στην περιοχή.

Στις 5/9, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε με συντριπτική πλειοψηφία (504 ψήφους υπέρ, 31 κατά και 36 αποχές) την έκθεση του Λουξεμβούργιου ευρωβουλευτή, Ζακ Πόος, για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, στην οποία αναφερόταν ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι το μόνο κράτος που εκπροσωπεί το σύνολο της νήσου. Ο Πρόεδρος Κληρίδης αποδέχτηκε πρόσκληση του ΓΓ ΟΗΕ για διεξαγωγή συνομιλιών στις 12/9 στη Νέα Υόρκη. Την πρόσκληση απηύθυνε στην ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή πλευρά ο ειδικός σύμβουλος του ΓΓ, ντε Σότο, μετά την ολοκλήρωση των επαφών του στην Κύπρο (29/8-5/9). Ο Ντενκτάς απέρριψε την πρόσκληση με τον ισχυρισμό ότι δεν έχει δημιουργηθεί η «αναγκαία βάση» για συνομιλίες.

Από τις 23-27/10 ο ειδικός συντονιστής για το Κυπριακό στο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Γουέστον, επισκέφθηκε την Αγκυρα, την Αθήνα και τη Λευκωσία με σκοπό την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για το Κυπριακό και την εντατικοποίηση των προσπαθειών για επανέναρξη του διαλόγου. Η τουρκική κυβέρνηση μετέφερε στον Αμερικανό αξιωματούχο ότι δεν υπάρχει καμιά αλλαγή στην πολιτική της στο Κυπριακό (23/10), ενώ ο Ντενκτάς επανέλαβε ότι για να υπάρξει λύση θα πρέπει να αναγνωριστεί το ψευδοκράτος και οι λεγόμενες πραγματικότητες στην Κύπρο (26/10). Στις 25-26/10, επισκέφθηκε την Κύπρο ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Πρόντι, ο οποίος κατέστησε σαφές ότι η λύση του Κυπριακού δεν αποτελεί προϋπόθεση για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.

Η Τουρκία απείλησε να λάβει μέτρα για την προάσπιση των συμφερόντων της στα κοιτάσματα πετρελαίου που έχουν εντοπιστεί στη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου (δηλώσεις εκπροσώπου τουρκικού ΥΠΕΞ, 25/10). Στις 4/10, η κυβέρνηση αποφάσισε να παραχωρήσει δικαίωμα διέλευσης αμερικανικών στρατιωτικών αεροσκαφών από τον εναέριο χώρο της και την προσγείωσή τους στα αεροδρόμια της Κυπριακής Δημοκρατίας, ύστερα από σχετικό αίτημα και παράκληση των ΗΠΑ.

Στις 2/11, παρουσιάζοντας τον προϋπολογισμό του υπουργείου του στην αρμόδια επιτροπή της Εθνοσυνέλευσης, ο Τούρκος ΥΠΕΞ Τζεμ δήλωσε ότι το Κυπριακό δεν πηγαίνει καλά για την Τουρκία και προειδοποίησε ότι η Αγκυρα μπορεί να αναγκαστεί να λάβει οριστικές αποφάσεις, με τίμημα πολύ ακριβό, σε περίπτωση ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ. Στις 4/11, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Μιλιέτ», ο Τούρκος πρωθυπουργός Ετσεβίτ αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο ενδεχόμενο «προσάρτησης» των Κατεχομένων, σε περίπτωση ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ. Στις 9/11, ο Ντενκτάς αποκάλυψε στο πρακτορείο «Ρόιτερ» ότι απηύθυνε πρόσκληση προς τον Πρόεδρο Κληρίδη για «από καρδιάς» συνομιλίες, πρόσωπο με πρόσωπο. Σε απαντητική του επιστολή, ο Κληρίδης κάλεσε τον Ντενκτάς να αποδεχτεί την πρόσκληση του ΓΓ ΟΗΕ για επανέναρξη των συνομιλιών.

Στις 13/11, ο Ντενκτάς έστειλε στον Πρόεδρο Κληρίδη νέα επιστολή με την οποία του ζητούσε συνομιλίες πρόσωπο με πρόσωπο, για την προετοιμασία κοινού εδάφους για τη διεξαγωγή συνομιλιών. Στην απαντητική του επιστολή ο Κληρίδης κάλεσε τον Ντενκτάς να αποδεχτεί η συνάντηση να γίνει παρουσία εκπροσώπου του ΟΗΕ και εν πάση περιπτώσει στο πλαίσιο της διαδικασίας του ΟΗΕ. Στις 16/11, ο Ντενκτάς δήλωσε ότι έστειλε και τρίτη επιστολή προς τον Κληρίδη, με την οποία του πρότεινε να συναντηθούν το πρώτο δεκαήμερο του Δεκέμβρη, παρουσία εκπροσώπου του ΟΗΕ.

Στις 19/11, ο Πρόεδρος Κληρίδης απάντησε θετικά στην τρίτη επιστολή Ντενκτάς για συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο. Οπως δήλωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, η συνάντηση θα γίνει χωρίς ημερήσια διάταξη και με απώτερο στόχο να συζητηθούν όλες οι πτυχές του Κυπριακού, ώστε να δημιουργηθεί δυναμική που να οδηγήσει σε πραγματικό διάλογο για λύση, στη βάση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ. Ο εκπρόσωπος του ΓΓ ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη ανακοίνωσε ότι η συνάντηση Κληρίδη-Ντενκτάς θα γίνει στις 4 Δεκεμβρίου στην κατοικία του ειδικού αντιπροσώπου του ΓΓ στην Κύπρο, παρουσία του ειδικού συμβούλου του ΓΓ για το Κυπριακό, Αλβάρο ντε Σότο.

Στις 23/11, η τουρκική Εθνοσυνέλευση συζήτησε για τέσσερις ώρες εκτός ημερήσιας διάταξης το Κυπριακό, ύστερα από αίτημα που είχαν καταθέσει (7/11) 126 βουλευτές από όλα τα κόμματα. Η συζήτηση έγινε κεκλεισμένων των θυρών και τα πρακτικά θα δημοσιευτούν ύστερα από δέκα χρόνια.

Στις 27/11, σε ανακοίνωση που εκδόθηκε μετά τη συνεδρίαση του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, αναφέρεται ότι η Τουρκία υποστηρίζει την αναζήτηση αμοιβαία αποδεκτής λύσης στο Κυπριακό και ότι «δε θα επιτρέψει τη διαμόρφωση κατάστασης που θα παραβιάζει τις διεθνείς συμφωνίες, θα συνιστά απειλή για την Τουρκία και την ΤΔΒΚ και θα μετατρέπει τους Τουρκοκυπρίους σε μειονότητα υπό την κυριαρχία των Ελλήνων».

Το 2002 είναι πράγματι κρίσιμο έτος για το Κυπριακό. Είναι ήδη φανερή η κινητοποίηση του Διεθνούς Παράγοντα - πρώτα και κύρια της Ουάσιγκτον - για την προώθηση μιας γρήγορης διευθέτησης που θα επιτρέψει την πλήρη αξιοποίηση του κυπριακού «αβύθιστου αεροπλανοφόρου» στις επιχειρήσεις που έχουν ξεκινήσει στην Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή.

Φανερό, επίσης, είναι ότι η «γρήγορη διευθέτηση» που μεθοδεύεται δεν έχει καμία σχέση με μια «δίκαιη και βιώσιμη λύση» για την οποία μιλούσαν τόσα χρόνια Αθήνα και Λευκωσία. Η ελληνική πλευρά, ολοένα και περισσότερο εμφανίζεται ικανοποιημένη με την ένταξη της Νότιας Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση και η Αγκυρα, ολοένα και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση προετοιμάζεται είτε για την προσάρτηση είτε για την ενσωμάτωση των Κατεχομένων... Ολα αυτά, βέβαια, εφ' όσον δεν καταφέρουν να πείσουν τους Κύπριους να μπουν όλοι μαζί στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αφού όμως πρώτα ουσιαστικά διχοτομηθούν. Φυσικά, από παρόμοιες λύσεις, μόνο οι κάτοικοι της Κύπρου, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, δεν πρόκειται να βγουν κερδισμένοι...