Το όραμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας μπορεί να διαψεύστηκε, αλλά δεν έσβησε. Η αναστήλωση του οράματος μπορεί να γίνει με τη δημιουργία και την ανάπτυξη ενός κοινωνικού διεκδικητικού κινήματος για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση.

Τα παραπάνω τόνισε σε συνέντευξη Τύπου η Επιτροπή για τη διοργάνωση του συνεδρίου για την Ψυχική Υγεία, που θα γίνει στις 12 και 13 Ιούνη 1998 στο Παλιό Αμφιθέατρο της Ιατρικής. Το συνέδριο οργανώνουν η ΕΙΝΑΠ, η Πανελλήνια Ενωση Νοσοκομειακών Ψυχολόγων, τα "Τετράδια Ψυχιατρικής" και η Επιστημονική Επιτροπή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής και έχει ως θέμα: "Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση: Αρχή της ελπίδας ή διάψευση του οράματος;".

Την τελευταία δεκαπενταετία - τονίστηκε στη συνέντευξη - στην Ελλάδα έγινε μια απόπειρα ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, στα πλαίσια του Κανονισμού 815/84 της ΕΟΚ, η οποία αμφισβήτησε στην πράξη το βάρβαρο και αναχρονιστικό θεσμό του ασύλου και έφερε στο προσκήνιο τις θέσεις της κοινωνικής και κοινοτικής ψυχιατρικής. Ο σχεδιασμός αυτών των προγραμμάτων έγινε ερήμην όσων καλούνταν να τα υλοποιήσουν και το μόνο που απέδωσε ήταν μια πλειάδα δομών, που λειτούργησαν άναρχα και αποσπασματικά - και εν πολλοίς ανταγωνιστικά μεταξύ τους - και έτσι ενίσχυσαν αντί να συρρικνώσουν τον ηγεμονικό ρόλο των εξωραϊσμένων ή όχι ψυχιατρείων. Προέκταση αυτής της αντιμετώπισης της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα αποτελεί και το πρόγραμμα "Ψυχαργώ", το οποίο έγινε και πάλι ερήμην των όσων καλούνται να το υλοποιήσουν.

Αποκαλυπτικά ήταν τα στοιχεία που παρέθεσε ο Μιχάλης Μαδιανός.Το 1984 υπήρχαν 8.486 κρεβάτια σε εννιά άσυλα - που μετεξελίχτηκαν σε ψυχιατρεία - έναντι 5.007 σήμερα (βλέπε και πίνακα). Σήμερα στα ψυχιατρεία υπάρχουν 3.000 ασθενείς, οι οποίοι βρίσκονται εκεί για λόγους ήσσονος σημασίας και γι' αυτό μπορεί να εγερθεί και θέμα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στη χειρότερη περίπτωση, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των επιστημόνων, στα ψυχιατρεία αυτή τη στιγμή θα έπρεπε να βρίσκονται 1.500 - 2.000 τρόφιμοι - μεγάλης ηλικίας "που δεν έχουν πού αλλού να πάνε".

Στη συνέντευξη δόθηκαν ακόμα τα εξής στοιχεία:

• Σήμερα υπάρχουν 327 κρεβάτια στα γενικά νοσοκομεία, έναντι 16 που υπήρχαν το 1982. Ομως, το 95% των νοσηλειών γίνεται στα ψυχιατρεία. Υπάρχει, δηλαδή, μια ιδιότυπη επιλογή περιστατικών που είναι ανεπίτρεπτη.
• Σχεδιάστηκαν 33 Κέντρα Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ), εκ των οποίων λειτουργούν μόνο τα 24. Τα υπόλοιπα είναι κλειστά λόγω έλλειψης προσωπικού. Ομως, οι ανάγκες της Ελλάδας - με βάση τον πληθυσμό της - είναι για 80 ΚΨΥ.
• Δημιουργήθηκαν 1.100 θέσεις στις εναλλακτικές δομές - όπως ξενώνες και ατομικά δωμάτια. Οι θέσεις αυτές καλύφθηκαν με μονιμότητα από όσους βγήκαν απ' τα ψυχιατρεία.
• Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των επιστημόνων, θα έπρεπε κάθε χρόνο να απευθύνονται στις πρωτοβάθμιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας περίπου 425.000 άτομα. Εντούτοις, όμως, απευθύνονται συνολικά - συνυπολογίζονται δηλαδή και οι διπλές ή τριπλές επισκέψεις - μόλις 145.000 άτομα.

Αυτό, όπως εξήγησε ο Μ. Μαδιανός, σημαίνει ότι "δεν το ξέρουν". Και η άγνοια δεν είναι μονομερής. Δεν αφορά δηλαδή μόνο τον πάσχοντα. Αφορά το συλλογικό οργανωτή - δηλαδή την πολιτεία - απ' την οποία λείπει η "ιδεολογία της κοινότητας" με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Τέλος, οι επιστήμονες τόνισαν ότι οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές έμειναν ανέγγιχτες, ενώ η συνεχής υποβάθμιση του δημόσιου τομέα της ψυχιατρικής οδηγεί στην ενίσχυση της ιδιωτικής ψυχιατρικής, όπου - πλην εξαιρέσεων - συμβαίνουν "πράματα και θαύματα" και το υπουργείο Υγείας μένει απαθές.

Και να, που τώρα - λίγες μόνο μέρες μετά - η "απειλή" μετατράπηκε σε ομορφιά. Μια "θάλασσα" από πεταλούδες - Cynthia Cardui το επιστημονικό όνομά τους, "βανέσες" τις αποκαλούν οι χωρικοί - "πλημμύρισε" τον κάμπο. Το θέαμα εκπληκτικό. Χιλιάδες κόκκινες, πανέμορφες πεταλουδίτσες να πετούν, με αθόρυβες κινήσεις των ευαίσθητων φτερών τους, σε "τρελές" πορείες στον αέρα. Κι ύστερα δυο - δυο - αρσενικό και θηλυκό - ν' ακουμπούν από άνθος σε άνθος, "φλερτάροντας" συνεχώς αναμεταξύ τους.

Ενα μικρό θαύμα της φύσης μεταμόρφωσε τις κάμπιες πρώτα σε χρυσαλλίδες κι ύστερα σε πεταλούδες. Αυτές, αμέσως μετά το ζευγάρωμά τους, που μπορεί να διαρκέσει αρκετές ώρες κι αφού γεννήσουν τ' αυγά τους απ' όπου θα βγουν κάμπιες για να συνεχιστεί ο κύκλος της ζωής, θα πεθάνουν. Ετσι γίνεται στη φύση. Γέννηση, ζωή, θάνατος, μια αέναη διαδικασία, γεμάτη εκπλήξεις και θάμβος.

Αντιθέτως στην ανθρώπινη κοινωνία έχουν υπεισέλθει "νόμοι" που διασαλεύουν την κοινωνική ισορροπία κι εμποδίζουν την αλλαγή. Εδώ, οι λίγοι και ισχυροί δεν αποτελούν διαφορετικό και ισχυρότερο βιολογικό είδος, αλλά οργανωμένο σύνολο ταξικής κοινωνικής διάρθρωσης, που αρπάζει ό,τι θέλει, όχι για να εξασφαλίσει ζωική ανάγκη, αλλά λόγω κοινωνικής δυνατότητας στην αρπαγή. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι ετεροβαρείς διότι στηρίζονται στην εκμετάλλευση των πολλών από τους λίγους, μ' αποτέλεσμα να διαστρεβλώνεται και η κοινωνική ζωή, αλλά και η ανθρώπινη υπόσταση. Κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα, όπως της εργασίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, ακόμα και της ίδιας της ζωής, αφαιρούνται, για να διαιωνίζεται το κοινωνικό σύστημα της ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Διαμορφώνεται έτσι μια κοινωνική αντίθεση που εμποδίζει την εξέλιξη προς την πρόοδο.

Χρειάζεται η "τάξη των πολλών" να συνενώσει τις δικές της δυνάμεις, να αποκτήσει τα δικά της στηρίγματα, να δημιουργήσει τα αγωνιστικά μέτωπα, για να συγκρουστεί με τον αντίπαλο, ν' ανατρέψει την εξουσία του και να συνθέσει τη νέα κοινωνία.

Στη φύση, το νέο μπορεί να προέλθει μέσα από μεταλλάξεις, όπως οι άσχημες κάμπιες αντικαταστάθηκαν από τις πανέμορφες, κόκκινες πεταλούδες. Στην ανθρώπινη κοινωνία, όμως, το νέο θα έρθει μόνο μέσα από τις ταξικές συγκρούσεις. Αλλά θα είναι το ίδιο όμορφο και το ίδιο κόκκινο με τις πεταλούδες.

Παύλος ΡΙΖΑΡΓΙΩΤΗΣ

Αφίσα για το Συνέδριο της Ψυχικής Υγείας που θα γίνει στις 12-13/6/1998

Παρά τα διάφορα "συν", που υπάρχουν στον πίνακα, οι ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι "μείον"