Οι αλλαγές στην Ελλάδα και στον κόσμο, που έχουν συντελεστεί από το 1986, όταν το 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ έκανε τις τελευταίες τροποποιήσεις στο τωρινό Πρόγραμμά του, είναι πολλές. Και αυτό, γενικά, είναι φυσιολογικό, αφού τίποτε δε μένει αναλλοίωτο στη διάρκεια του χρόνου. Ο καθένας, όμως, καταλαβαίνει ότι η σημασία της κάθε τέτοιας αλλαγής είναι διαφορετική. Συνήθως, η ολότητά τους ή η συντριπτικά μεγάλη πλειοψηφία τους, δε βάζει την ανάγκη τροποποιήσεων ή γενικότερων, αντίστοιχων αλλαγών στο Πρόγραμμα ενός Κομμουνιστικού Κόμματος, στη διάρκεια ενός εύλογου χρονικού διαστήματος.

Το Πρόγραμμα του 9ου Συνεδρίου (1973) χρειάστηκε να τροποποιηθεί, επειδή λίγο μετά συντελέστηκε η πτώση της αμερικανοκίνητης χούντας των συνταγματαρχών. Πράγμα, που έγινε στο 10ο Συνέδριο του Κόμματος (1978). Οχτώ χρόνια αργότερα (1986) έγιναν οι τελευταίες τροποποιήσεις στο τωρινό Πρόγραμμα, στη βάση των συνεπειών από την ένταξη (1981) και της παραπέρα ενσωμάτωσης της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και ιδιαίτερα στην τότε ΕΟΚ. Οπως, επίσης, λόγω της εμβάθυνσης των επεξεργασιών του Κόμματος και της αξιοποίησης της δικής του και διεθνούς πείρας του κινήματος.

Από τότε έχουν περάσει 10 χρόνια και είναι γεγονός, πως έχουν συμβεί τέτοιες αλλαγές, που επέβαλαν στο ΚΚΕ, να προχωρήσει στην επεξεργασία ενός νέου Προγράμματος. Σε αυτή την ιδιαίτερης σημασίας ανάγκη έρχεται να απαντήσει το 15ο Συνέδριο του Κόμματος, που βρίσκεται ήδη στην τελική του ευθεία και το προτεινόμενο Σχέδιο Προγράμματος της ΚΕ. Οι αλλαγές αυτές είναι βασικά δύο:

Πρώτον,η ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων της Ευρώπης, οι πολύμορφες συνέπειές της, τα συμπεράσματα και τα διδάγματα, που η αρνητική αυτή εξέλιξη έδωσε και δίνει, και δεύτερον,τα παραπέρα σοβαρά βήματα ενσωμάτωσης της χώρας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα και ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, με τις πολύμορφες συνέπειες, που το γεγονός αυτό συνεπάγεται.

Ας δούμε, όμως, τι σημαίνουν αυτές οι δύο αλλαγές.

Η πρώτη και σοβαρότερη συνέπεια των δραματικών ανατροπών ήταν η σοβαρή αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, όπως συνήθως τη λέμε. Μια σημαντική και αρνητικού χαρακτήρα αλλαγή, αφού είναι προς όφελος των δυνάμεων του διεθνούς ιμπεριαλισμού και του πολυεθνικού κεφαλαίου και εις βάρος των δυνάμεων του σοσιαλισμού, της κοινωνικής προόδου και της δικαιοσύνης, της ύφεσης και της ειρήνης, μια αλλαγή εις βάρος των λαών. Εχουμε, δηλαδή, μια αλλαγή, που αντανακλάται - με τον ένα ή άλλον τρόπο και βαθμό - σε κάθε επίπεδο και τομέα της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής του πλανήτη, ρίχνει τη βαριά σκιά της στη διεξαγωγή της πολιτικής και ταξικής πάλης διεθνώς και σε κάθε χώρα χωριστά. Ορισμένα μόνο παραδείγματα,αυτών ακριβώς των συνεπειών, είναι:

Η πρωτοφανέρωτη σε έκταση, ένταση και βάθος ιδεολογική αντισοσιαλιστική εκστρατεία, που ξεκίνησε το 1990 και συνεχίζεται αμείωτη. Η ιμπεριαλιστική επιχείρηση της "νέας τάξης πραγμάτων" και η εντεινόμενη στρατιωτικοποίηση των διεθνών σχέσεων. Ο σημερινός βαθμός της εντεινόμενης παγκοσμίως εφαρμογής των απάνθρωπων "νόμων της αγοράς", της ασυδοσίας του κεφαλαίου και της ολομέτωπης επίθεσης στις κοινωνικές κατακτήσεις και δικαιώματα. Ο χαρακτήρας της νέας Συμφωνίας ΓΚΑΤΤ, πολλές ακόμη αλλαγές στους γενικότερους σχεδιασμούς των διεθνών ιμπεριαλιστικών οργανισμών, κλπ. Και είναι όλα αυτά - και άλλα ανάλογα, που δεν αναφέρονται - παράγοντες, που έχουν οδηγήσει σε υποχώρηση της επιρροής και του κύρους των σοσιαλιστικών ιδανικών και αξιών στη συνείδηση των εργαζομένων. Σε μια υποχώρηση όλων αυτών των όρων, που συνθέτουν τον υποκειμενικό παράγοντα της σοσιαλιστικής αλλαγής. Συνέπεια τραγική, αφού την ίδια στιγμή, σε τίποτε δεν αλλάζουν, όλα τα προηγούμενα, το βασικό χαρακτηρισμό της σύγχρονης εποχής, ως εποχής περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Και ακόμη περισσότερο, επειδή οι προαναφερόμενες οικονομικο - κοινωνικές εξελίξεις στον καπιταλιστικό, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο, ωριμάζουν παραπέρα τις αντικειμενικές προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής αλλαγής, κάνουν αντικειμενικά ακόμη πιο επίκαιρες και αναγκαίες τις σοσιαλιστικές ιδέες και την εφαρμογή τους.

Η αλλαγή, όμως, αυτή, του συσχετισμού των δυνάμεων, επιφέρει με τη σειρά της και άλλες αλλαγές, που πρέπει να παρθούν και παίρνονται υπόψη στις επεξεργασίες του Σχεδίου Προγράμματος για το 15ο Συνέδριο. Οι νέοι ιμπεριαλιστικοί σχεδιασμοί και τάσεις κίνησης του πολυεθνικού κεφαλαίου, οι εντεινόμενες ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, η έκφρασή τους στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην περιοχή των Βαλκανίων και την ευρύτερη γειτονιά της χώρας μας, όπως και το καθοριστικό για το Πρόγραμμα του Κόμματος ζήτημα, δηλαδή η σημερινή θέση της χώρας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και οι βασικοί παράγοντες, που τη διαμορφώνουν, είναι οι σημαντικότερες από τις αλλαγές αυτές. Η ανάλυση και η εκτίμησή τους καταλαμβάνει ικανό χώρο στις πρώτες 25 Θέσεις του Σχεδίου Προγράμματος.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Θέσεις 20 και 21, οι οποίες απέκτησαν δραματική επικαιρότητα και ταυτόχρονα πολύ γρήγορα επιβεβαιώθηκαν, με την πρόσφατη ελληνοτουρκική ένταση στο Αιγαίο. Εγιναν έτσι φανεροί, μέσα από τις ίδιες τις εξελίξεις και τη ζωή, οι πολύ σοβαρότεροι από παλιότερα κίνδυνοι για την ασφάλεια της χώρας και την ειρήνη στην περιοχή μας, ο χαρακτήρας και το περιεχόμενό τους, η αρκετά περισσότερο πλέον αναβαθμισμένη στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς θέση της ολιγαρχίας της Τουρκίας και οι, εξαιτίας της αναβάθμισης αυτής, συνεχώς ενισχυόμενες επεκτατικές και επιθετικές της τάσεις, η πολιτική του "διαίρει και βασίλευε" των "μεγάλων δυνάμεων" και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για το θαλάσσιο χώρο - διάδρομο του Αιγαίου (ως προέκταση της Κασπίας, του Εύξεινου και των στενών του Βοσπόρου) και τις εκατέρωθέν του χώρες, Ελλάδα και Τουρκία. Χώρους, που θέλουν να τους θέσουν υπό πλήρη έλεγχο, αφού αποτελούν "κλειδιά" ιδιαίτερης γεωστρατηγικής σημασίας, τόσο της Μέσης και Εγγύτερης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου - περιοχών με παραδοσιακό ενδιαφέρον για τον ιμπεριαλισμό - όσο και για τα Βαλκάνια, τις παρευξείνιες και ασιατικές πρώην Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ και την ίδια τη Ρωσία - περιοχών, όπου συντελείται ήδη η σύγχρονη, νεοαποικιοκρατική, ληστρική και απάνθρωπη εξόρμηση του πολυεθνικού κεφαλαίου.

Ο κάπως προσεκτικός αναγνώστης του Σχεδίου Προγράμματος θα παρατηρήσει, επίσης, ότι οι βασικότερες εκτιμήσεις, συμπεράσματα και διδάγματα της Πανελλαδικής Συζήτησης και Συνδιάσκεψης του Κόμματος, σχετικά με τα αίτια της ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων της Ευρώπης, ενσωματώνονται στις θέσεις του τελευταίου κεφαλαίου.

Οι συνέπειες της παραπέρα ενσωμάτωσης της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και ιδιαίτερα στον έναν πόλο του, αυτόν της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ), είναι σοβαρές και πολύμορφες. Αγκαλιάζουν κάθε τομέα της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής της χώρας. Από το 1986, που το Κόμμα έκανε τις τελευταίες τροποποιήσεις στο τωρινό Πρόγραμμά του, είχαμε μια σειρά παραπέρα βημάτων ενσωμάτωσης και, βέβαια, αντίστοιχες συνέπειες (εφαρμογή της Ενιαίας Εσωτερικής Αγοράς, ένταξη της χώρας στη Δυτικοευρωπαϊκή Ενωση (ΔΕΕ), επικύρωση και εφαρμογή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, εφαρμογή του προγράμματος "σύγκλισης", σειρά αναθεωρήσεων της ΚΑΠ, νέα ΓΚΑΤΤ, κτλ.).

Η χώρα σήμερα πληρώνει, ήδη, βαριά την τάση αυτή, της εντεινόμενης και βαθύτερης συνεχώς εξάρτησης, των ανισότιμων και ληστρικών εις βάρος της διεθνών σχέσεων και ενσωμάτωσής της στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Και όσο η τάση αυτή συνεχίζεται και βαθαίνει - όπως π.χ. προβλέπει η Συνθήκη του Μάαστριχτ και οι κυρίαρχες κατευθύνσεις, για την αναθεώρησή της - οι συνέπειες θα γίνονται ακόμη βαρύτερες. Ολα αυτά αντανακλώνται και παίρνονται υπόψη στο προτεινόμενο Σχέδιο Προγράμματος, όπου ενσωματώνονται και οι εκτιμήσεις του Πανελλαδικού Σώματος, σχετικά με την υπερεθνική δυτικοευρωπαϊκή καπιταλιστική ενοποίηση (1993).

Μια πλευρά του όλου θέματος, όμως, έχει ιδιαίτερη σημασία και αξίζει της χωριστής επισήμανσής της. Ο συνδυασμός της εντεινόμενης ενσωμάτωσης της χώρας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και της αρνητικής αλλαγής στον ευρωπαϊκό και διεθνή συσχετισμό δυνάμεων επιβάλλει μια σειρά από αλλαγές στην αντιμετώπιση του σοβαρού και κρίσιμου ζητήματος της κυρίαρχης σήμερα αντίθεσης στην ελληνική κοινωνία (στο περιεχόμενο, τις κινητήριες δυνάμεις, κτλ.), όπως και στη σχέση της με το στρατηγικό στόχο της επαναστατικής αλλαγής.

Η κυρίαρχη αντίθεση παραμένει - και είναι σήμερα περισσότερο φανερή από ποτέ άλλοτε - αυτή, μεταξύ του ιμπεριαλισμού, των πολυεθνικών και της πολύ πιο έντονα και πολύμορφα πλέον διαπλεκόμενης μαζί τους ντόπιας ολιγαρχίας, και της εργατικής τάξης και του εργαζόμενου λαού, γενικότερα. Το περιεχόμενό της, όμως, έχει υποστεί σοβαρές διαφοροποιήσεις. Τα παλιά προβλήματα έχουν σημαντικά οξυνθεί, ενώ έχουν εμφανιστεί και νέα, εξίσου σημαντικά. Η οικονομία της χώρας και οι σχέσεις της με άλλες χώρες σημαδεύεται πλέον βαριά από την πολύ μεγαλύτερη και εντεινόμενη συνεχώς εξάρτηση (η βίαιη και βαθιά αντιλαϊκή επιχείρηση της αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, από βιομηχανικο - αγροτικό κατά βάση, σε παροχής υπηρεσιών, που ξεδιπλώνεται στις μέρες μας είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα). Ακόμη και στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος έχουμε σοβαρές αλλαγές, καθώς τα κέντρα των αποφάσεων μετατοπίζονται συνεχώς και περισσότερο σε υπερεθνικά όργανα. Οι όλο και περισσότερο εντεινόμενες τάσεις υποτέλειας, που χαρακτηρίζουν - ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια - τη συμπεριφορά των κομμάτων του δικομματισμού, είναι ορισμένες μόνο από τις συνέπειες των αλλαγών αυτών, σε συνδυασμό πάντα, με τις υπόλοιπες διεθνείς εξελίξεις.

Η κατάσταση αυτή κάνει την υπάρχουσα, και στο τωρινό κομματικό Πρόγραμμα, διαπλοκή της αντιμετώπισης των προβλημάτων αντιιμπεριαλιστικού - αντιμονοπωλιακού βασικά χαρακτήρα και αυτών της σοσιαλιστικής αλλαγής, πολύ περισσότερο έντονη και σύνθετη. Υποχρεώνει, για παράδειγμα, σε αναβάθμιση του ρόλου της εργατικής τάξης στη δημιουργία και την οικοδόμηση του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου, ενώ κάνει αναγκαία την ιδιαίτερη επιμονή στη σύνδεση της πολιτικής αυτής, με την αντικαπιταλιστική προέκταση και βάθεμά της. Περιορίζει, επίσης, τις δυνατότητες μιας σχετικά ριζικής αντιμετώπισης των προβλημάτων αντιιμπεριαλιστικού χαρακτήρα, από μια ενδεχόμενη αντιιμπεριαλιστική - αντιμονοπωλιακή κυβέρνηση, επιφέροντας αντίστοιχες αλλαγές στο περιεχόμενο των αιτημάτων του μετώπου και απαιτώντας πολύ μεγαλύτερη προσοχή, ευλυγισία και μαεστρία στη διατήρηση και ενίσχυσή του, σε εκείνες τις συνθήκες. Οπως επίσης, αυξάνεται πολύ περισσότερο από άλλοτε, η σημασία του ρόλου του συσχετισμού δυνάμεων στην περιοχή, στην Ευρώπη και διεθνώς, ενώ γενικότερα η σχέση εθνικού - διεθνικού γίνεται περισσότερο στενή και σύνθετη.

Ολα αυτά βρίσκουν την έκφρασή τους στις Θέσεις 27 έως και 34 και μαζί με όλα τα προηγούμενα αποτελούν την απάντηση της ΚΕ του ΚΚΕ στις σύγχρονες συνθήκες της πολιτικής και ταξικής πάλης. Μια απάντηση, που είναι βασισμένη στη συγκεκριμένη, μαρξιστική ανάλυση της σύγχρονης καπιταλιστικής πραγματικότητας, και, αποκρούοντας αποφασιστικά και κατηγορηματικά τις πολύμορφες σειρήνες υποταγής και συμβιβασμού με αυτή, βάζει τον επαναστατικό στόχο της ριζικής αλλαγής της.

Τάκης ΤΣΙΓΚΑΣ

Η χώρα σήμερα πληρώνει, ήδη, βαριά την τάση της εντεινόμενης και βαθύτερης συνεχώς εξάρτησης, των ανισότιμων και ληστρικών σε βάρος της διεθνών σχέσεων και ενσωμάτωσής της στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Και όσο η τάση αυτή συνεχίζεται και βαθαίνει - όπως π. χ. προβλέπει η Συνθήκη του Μάαστριχτ και οι κυρίαρχες κατευθύνσεις, για την αναθεώρησή της - οι συνέπειες θα γίνονται ακόμη βαρύτερες