Η εξαφάνιση του σοσιαλισμού στην πρώην Σοβιετική Ενωση και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, είχε αμέτρητες συνέπειες, όχι μόνο πολιτικές και οικονομικές. Για τη συνείδηση των πλατιών μαζών και εκείνων που είχαν κάνει δική τους την ιδεολογία της εργατικής τάξης, αποτέλεσε σκληρό πλήγμα, που επηρέασε τα κόμματά μας και προκάλεσε σε πολλά μέλη και οπαδούς της υπόθεσής μας σκεπτικισμό για τις δυνατότητες της αντικατάστασης του καπιταλισμού από το σοσιαλισμό, ή ακόμα και για τη δυνατότητα να εξακολουθήσουμε να παλεύουμε για την πρόοδο της ανθρωπότητας.

Πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι εκείνοι που στη διάρκεια τόσων χρόνων αγκάλιασαν τα ιδανικά του σοσιαλισμού, δεν έφτασαν όλοι σ' αυτά τα ιδανικά μέσα από τον ίδιο δρόμο και κατά συνέπεια ήταν διαφορετική η αντίδρασή τους απέναντι στα γεγονότα αυτά. Σε μερικούς προκάλεσαν μια τέτοιας έκτασης αβεβαιότητα που ανατράπηκε η εμπιστοσύνη τους, ίσως με ανεπανόρθωτο τρόπο. Αλλους τους έριξε σ' ένα πέλαγος αμφιβολιών. Αντίθετα, σε άλλους δεν άλλαξε την πεποίθησή τους, αλλά τους έκανε να δουν ξεκάθαρα ότι η διαδικασία της επαναστατικής πάλης είναι πιο πολύπλοκη και μακρόχρονη απ' όσο πιστεύαμε μέχρι να εμφανιστούν τα νέα στοιχεία, κι ότι, επομένως, θα απαιτηθεί μια πιο έντονη δουλιά, τόσο στον τομέα της θεωρίας όσο και στην πράξη.

Κι ως εδώ, χωρίς να πάρουμε υπόψη μας τους ψευτοσοσιαλιστές, τους οπορτουνιστές που έμπαιναν μέσα στα κόμματα, έχοντας προσωπικούς ή ομαδικούς σκοπούς, γιατί υπήρξαν κι αυτοί, και μάλιστα ήταν πολυάριθμοι, όπως φαίνεται συνεχώς και πιο καθαρά. Τα ψευτοστελέχη, μετά την πτώση του σοσιαλιστικού προγράμματος στην Ευρώπη, έσπευσαν παντού να αφαιρέσουν τις μάσκες τους, να απαρνηθούν το σοσιαλισμό και να βολευτούν στη νέα κατάσταση, τόσο από πολιτική όσο και από υλική άποψη. Προσπάθησαν να νερώσουν τα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά χαρακτηριστικά των κομμάτων, ή να τα μεταβάλουν σε αστικά χαρακτηριστικά, κλείνοντας συμφωνίες με διάφορα στοιχεία που ανήκαν σ' αυτή την κοινωνική τάξη. Ακόμα, προσπάθησαν και να τα εξαφανίσουν. Οταν απέτυχαν αυτά τα σχέδιά τους, προτίμησαν να λιποτακτήσουν, κρατώντας για τον εαυτό τους τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα πραγμάτων και χρημάτων, με τον πιο επαίσχυντο τρόπο. Είναι ιστορίες που επαναλαμβάνονται σε όλα τα μήκη και πλάτη, που σημαίνει σε όλα τα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα του κόσμου, σχεδόν χωρίς εξαίρεση.

Σαν συνέπεια όλων αυτών, παρουσιάστηκε μια αισθητή αριθμητική μείωση στη στρατιά των μαχητών του σοσιαλισμού σ' όλο τον κόσμο, ένα φαινόμενο που συνέπεσε με το φαινόμενο του συσχετισμού των κυρίαρχων δυνάμεων - με την υπεροχή σήμερα των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων - και με το γεγονός ότι η αντικομμουνιστική προπαγάνδα βρίσκει πρόσφορο έδαφος, πολύ περισσότερο απ' ό,τι στο παρελθόν, για να σπέρνει τη σύγχυση στον κόσμο.

Ετσι, είναι ξεκάθαρο ότι η πάλη σήμερα διεξάγεται σε δυσμενείς συνθήκες, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στη φάση ανόδου του σοσιαλιστικού συστήματος. Αυτός είναι ένας γενικός νόμος, που επηρεάζει τόσο τους λαούς που αγωνίζονται για την αποτίναξη του ιμπεριαλιστικού ζυγού, για να προχωρήσουν σε ανώτερα στάδια κοινωνικής οργάνωσης, όπως ο δικός μας, όσο και τις χώρες που εμμένουν στην απόφασή τους να οικοδομήσουν το σοσιαλισμό. Είναι όμως επίσης ξεκάθαρο, ότι στο σοσιαλισμό δε φτάνεις με τη μηχανική εξέλιξη, αλλά είναι το αποτέλεσμα της πάλης των λαών, δηλαδή με τη δράση του ανθρώπου για το μετασχηματισμό. Αυτή η πάλη, αυτή η δράση για το μετασχηματισμό δεν περιορίζεται μονάχα στις περιόδους που οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, αλλά γίνεται την κάθε στιγμή. Είναι η ίδια η πάλη σήμερα, ο μηχανισμός εκείνος που δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να μπορέσουν αύριο να γίνουν πιο πέρα βήματα προς την οριστική νίκη.

Γι' αυτό, η παράλογη θέση για το τέλος της Ιστορίας, που διέδωσαν οι ιδεολόγοι που βρίσκονται στην υπηρεσία του ιμπεριαλισμού, που στην αρχή έγινε αποδεκτή από όσους δε διέθεταν την επιστημονική αντίληψη για την ανάπτυξη της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων και τμημάτων που ήταν επιδεκτικά στη συμπόρευση με την εργατική τάξη, έχουν σήμερα χάσει τη δύναμή τους.

Από τη στιγμή που οι συνθήκες που επικρατούν έκαναν φανερό ότι οι αλλαγές που συνέβησαν όχι μόνο δεν αναιρούν τη θεωρία μας, αλλά αντίθετα, επιβεβαιώνουν το χαρακτήρα τους σαν εργαλείο ανάλυσης, και κυρίως, για το μετασχηματισμό της πραγματικότητας, γίνεται αναγκαίο να πάρουμε ως αφετηρία τις θεμελιώδεις θέσεις του μαρξισμού - λενινισμού, για να δούμε το ρόλο των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων στις σημερινές συνθήκες.

Οι κομμουνιστές δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εδώ και 150 χρόνια, στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι Μαρξ και Ενγκελς επιβεβαίωσαν ότι η αστική τάξη, σε αντίθεση με τις καταπιεστικές τάξεις που προηγήθηκαν, δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να επαναστατικοποιεί ασταμάτητα τα μέσα παραγωγής. Οτι μέσω της εκμετάλλευσης της παγκόσμιας αγοράς έδωσε έναν κοσμοπολιτικό χαρακτήρα στην παραγωγή και την κατανάλωση κι ότι αφαίρεσε από τη βιομηχανία την εθνική της βάση. Οτι στη θέση της παλιάς απομόνωσης, έβαλε μια παγκόσμια ανταλλαγή, μια παγκόσμια αλληλεξάρτηση των εθνών. Οτι συγκεντροποίησε τα μέσα παραγωγής και συγκέντρωσε την ιδιοκτησία στα χέρια λίγων. Οτι όλα αυτά που αναφέραμε προκάλεσαν τις κρίσεις υπερπαραγωγής. Οτι τις κρίσεις αυτές τις καταπολεμάει η αστική τάξη, καταστρέφοντας ένα τμήμα των παραγωγικών δυνάμεων, με την κατάκτηση νέων αγορών και με την εκμετάλλευση με πιο έντονο τρόπο των παλιών. Και ότι όλα αυτά δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να διευρύνουν τις κρίσεις, να τις κάνουν πιο βίαιες και να μειώνουν τα μέσα για να μπορέσουν να προληφθούν.

Οι μεγαλοφυείς αυτές παρατηρήσεις των ιδρυτών του μαρξισμού, δεν μπορούν παρά να μας χρησιμέψουν για να εκτιμήσουμε όσα συνέβησαν στις τελευταίες δεκαετίες. Θα κάναμε σοβαρό λάθος, αν προσπαθούσαμε να εξηγήσουμε τον κόσμο της εποχής μας, χωρίς να πάρουμε υπόψη μας την ουσία των απόψεων που περιέχονται στο πρώτο επαναστατικό πρόγραμμα του προλεταριάτου. Αντίθετα, αν ερμηνεύσουμε την πραγματικότητα οπλισμένοι με τις αποσκευές που μας κληροδότησαν οι κλασικοί του μαρξισμού, θα μπορέσουμε όχι μόνο να κατανοήσουμε όσα συνέβησαν, αλλά και να βρούμε τις μορφές που θα μας επιτρέψουν να ανασυνθέσουμε τις οργανώσεις μας και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

Το στάδιο που ζούμε δεν είναι παρά η επανάληψη, σε όλο και πιο έντονες συνθήκες, αυτής της αντίθεσης που προκλήθηκε από την ίδια την κοινωνία, μιας ορμητικής ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και της αντίθεσής τους με τις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής.

Σήμερα, όπως και πριν από ενάμιση αιώνα, οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτύσσονται μέσα στα πλαίσια των νέων ανακαλύψεων που πραγματοποιούνται σε όλους τους τομείς της γνώσης. Η ιδιαιτερότητά τους έγκειται στο γεγονός ότι από τα τέλη του πρώτου μισού αυτού του αιώνα, η διαδικασία που έγινε γνωστή σαν επιστημονικοτεχνική επανάσταση, είχε αγκαλιάσει στο έναν ή τον άλλο βαθμό, όλες τις αναπτυγμένες χώρες, δηλαδή ότι σε όλες αυτές εφαρμόζονταν στις παραγωγικές διαδικασίες ανακαλύψεις τόσο της επιστήμης όσο και της τεχνικής. Η εφαρμογή αυτή συνέβαλε, ανάμεσα στ' αλλά, στην επιτάχυνση της διαδικασίας διεθνοποίησης των οικονομικών δεσμών και διεύρυνσης του διεθνούς καταμερισμού της εργασίας.

Αυτό που χαρακτηρίζει το σημερινό κόσμο δεν είναι, ωστόσο, αυτές οι ανακαλύψεις που επηρεάζουν σημαντικά τις παραγωγικές διαδικασίες, αφού αυτές είναι διαρκείς, αλλά τις μορφές παραγωγής, εμπορικής ανταλλαγής, λειτουργίας των επικοινωνιών και των μορφών χρηματοδότησης που έχουν μεταβληθεί σε διαδικασίες που ξεπερνάνε όλο και περισσότερο τα εθνικά πλαίσια και μεταβάλλουν γενικά την πορεία της κοινωνίας. Αυτό που άλλαξε δεν ήταν μονάχα η τεχνολογία - αυτή πάντα άλλαζε - αλλά η αντίληψη της παραγωγής, που μεταβλήθηκε σε μια πολύ πιο παγκόσμια διαδικασία, σε αυτό που οι θεωρητικοί της νέας παγκόσμιας τάξης ορίζουν σαν την έννοια της παγκοσμιοποίησης, που γίνεται μέσα από τους μηχανισμούς της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης.

Η παγκοσμιοποίηση και η ολοκλήρωση είναι αντικειμενικές διαδικασίες κι επομένως αναπόφευκτες, είναι προϊόντα των σημερινών αναγκών της παγκόσμιας οικονομίας, που απαιτεί σε πολλούς κλάδους της μαζική παραγωγή, παραγωγή σε κλίμακα, που να μην ξεπερνάει μονάχα τα εθνικά όρια σ' ό,τι αφορά στην παραγωγική διαδικασία, αλλά και τα προϊόντα που αποκτιούνται προσανατολίζονται όλο και περισσότερο για την εξωτερική αγορά και όλο και σε μεγαλύτερο βαθμό υπάρχει κινητικότητα των κεφαλαίων και της εργατικής δύναμης.

Σύμφωνα με τους οπαδούς της παγκοσμιοποίησης, η παγκόσμια οικονομία είναι όλο και λιγότερο το άθροισμα των μεμονωμένων οικονομιών, για να μεταβληθεί σε μια ολοκληρωμένη οικονομία σε διεθνή κλίμακα, όπου όλοι εξαρτώνται από τους άλλους. Αυτό σημαίνει ότι στον κόσμο σήμερα κανένα έθνος δεν είναι ικανό να υπάρξει από μόνο του, όσο ισχυρό κι αν είναι, αν δε βρίσκεται σε σχέση αλληλεξάρτησης με τα άλλα. Η θέση αυτή είναι λάθος, αφού οι ανισότητες ανάμεσα στα έθνη που αποφασίζουν να ενταχθούν, προκαλούν σε όλες τις περιπτώσεις συνθήκες υποταγής των λιγότερο αναπτυγμένων εθνών σ' αυτά που βρίσκονται στην ιμπεριαλιστική φάση και στα μεγάλα μονοπώλια που έχουν τεράστια επίδραση στην πορεία των οικονομιών τους. Γι' αυτό και μονάχα για μια αλληλεξάρτηση που χαρακτηρίζεται από την ανισότητα μπορούμε να μιλάμε. Σ' αυτές τις συνθήκες είναι φανερό ότι το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο είναι αυτό που επιβάλλει τους όρους της ενταξιακής διαδικασίας.

Από την άλλη μεριά, η παγκοσμιοποίηση δε συνίσταται μονάχα στη διεθνοποίηση του κεφαλαίου, αλλά σε μια διαδικασία πιο βαθιά. Δεν περιορίζεται στις συμφωνίες ανάμεσα στα μονοπώλια για να βγάλουν περισσότερο κέρδος από τις παραγωγικές και εμπορικές διαδικασίες, αλλά και στην αυξανόμενη κρατική ανάμειξη μέσα από τις κυβερνήσεις των ιμπεριαλιστικών χωρών, που αναλαμβάνουν να εκφοβίσουν, να απειλήσουν και να επιτεθούν, ώστε να πετύχουν την άρση των φραγμών που παρεμβάλλουν οι αδύναμες χώρες, για να αποφύγουν την καθυπόταξη στο διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο. Επιπλέον, το παρασιτικό κεφάλαιο, το κερδοσκοπικό κεφάλαιο, χαρακτηριστικό του ιμπεριαλιστικού σταδίου, όπως κατέδειξε ο Λένιν, αποχτάει κάθε φορά μεγαλύτερη παρουσία και δείχνει με μεγαλύτερη σαφήνεια τον ξεπερασμένο χαρακτήρα του καπιταλισμού.

Οι θεωρητικοί που βρίσκονται στην υπηρεσία των μονοπωλίων, συνάγουν από τη θέση της παγκοσμιοποίησης, της αλληλεξάρτησης και από τις δύο μαζί, την αναγκαιότητα να προωθηθεί η ύπαρξη ενταξιακών περιφερειακών συμφώνων, όπου οι μεγάλες δυνάμεις κατέχουν τον κύριο ρόλο. Προωθούν το ελεύθερο εμπόριο, την άρση της προστατευτικής πολιτικής των χωρών που βρίσκονται κάτω από την επιρροή των βιομηχανικών χωρών, και γενικά την εξάρτηση των οικονομικών των χωρών που επηρεάζουν. Στην ήπειρό μας, μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (TLC), τη δημιουργία του ΜΕΡΚΟΣΟΥΡ και άλλων παρόμοιων διαδικασιών, προωθείται τώρα η συγκρότηση της πιο μεγάλη αγοράς του κόσμου, μέσα από τη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικής (ALCA), που θα πιάνει ολόκληρη την ήπειρό μας, με εξαίρεση την Κούβα.

Η ολοκλήρωση, λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης των χωρών που συμμετέχουν σ' αυτές τις διαδικασίες, βαθαίνει τις ανισότητες και προκαλεί πολιτικές υποταγής, αφού το χρηματιστικό κεφάλαιο εκμεταλλεύεται την άνιση αλληλεξάρτηση για να καθυποτάξει τους εταίρους του, πράγμα που σε τελική ανάλυση δεν είναι παρά μια νέα μορφή αποικιοκρατίας.

Αν και η ολοκλήρωση αυτή και η φιλελευθεροποίηση της οικονομικής ανταλλαγής προωθεί την καπιταλιστική αγορά, κάνει πιο ευέλικτη την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και βαθαίνει την εξειδίκευση και διεθνοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών, πράγμα που μειώνει το κόστος, αυξάνει την παραγωγικότητα και μ' αυτόν τον τρόπο τη μάζα των εμπορευμάτων, το εμπόριο ανάμεσα στις χώρες που έχουν ενταχθεί αυξάνεται σε μεγαλύτερα επίπεδα από το παγκόσμιο εμπόριο και δημιουργεί μεγαλύτερη παρουσία του ξένου κεφαλαίου στη ζώνη. Επίσης, είναι αλήθεια ότι όλα τα παραπάνω είναι για το καλό των πιο αναπτυγμένων χωρών από αυτές που ξεκίνησαν αυτές τις ενταξιακές διαδικασίες και ότι δεν μπορούν να εμποδίσουν τις φάσεις ύφεσης, ούτε και τις κυκλικές κρίσεις. Κρίσεις που τώρα αποκτούν νέα στοιχεία, όπως τα γεγονότα που άρχισαν στην Ασία και που τώρα προκάλεσαν, σαν μια από τις συνέπειές τους, πτώση των κύριων χρηματιστηρίων αξιών στον κόσμο. Η χρηματιστική αυτή κρίση δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί και απειλεί να αποδεσμεύσει μια διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε μια παγκόσμια χρηματιστηριακή κατάρρευση και μαζί της μια μακρά περίοδο ύφεσης στην παγκόσμια οικονομία.

Επιπλέον, μέσω του ΟΟΣΑ, οι ιμπεριαλιστικές χώρες προωθούν την Πολυμερή Συμφωνία Επενδύσεων (ΜΙΑ) για να επιβάλουν τα συμφέροντα του χρηματιστικού κεφαλαίου σε όλους τους λαούς του κόσμου. Η συμφωνία αυτή κρατάει όλα τα δικαιώματα μονομερώς υπέρ των μεγάλων διεθνών επιχειρήσεων και επενδυτών και αναθέτει όλες τις υποχρεώσεις στα εθνικά κράτη. Ετσι, οι επενδυτές θα έχουν το δικαίωμα να επενδύσουν σ' ό,τι θέλουν, μέσα σε μια αγορά απορυθμισμένη στον έσχατο βαθμό ώστε να εξαφανιστεί κάθε περιορισμός. Οι κυβερνήσεις θα είναι υποχρεωμένες να προστατεύουν επενδύσεις και κέρδη, χωρίς κανένα όριο.

Ολα όσα συμβαίνουν σήμερα δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα το καινούριο, αν μιλάμε για την ουσία της διαδικασίας ανάπτυξης της καπιταλιστικής κοινωνίας στην ιμπεριαλιστική φάση της, μάλλον είναι μια αλλαγή μορφών, μια προσαρμογή των πολιτικών τους για να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τις σημερινές συνθήκες της ορμητικής ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά ταυτόχρονα δεν είναι παρά μια όλο και μεγαλύτερη όξυνση όλων των αντιθέσεων του καπιταλισμού.

Μπροστά σ' αυτή την πραγματικότητα, τα κόμματά μας είναι απόλυτη ανάγκη να πραγματοποιήσουν μια συλλογική ανάλυση, τόσο αυτής της νέας κατάστασης όσο και των απαντήσεων που η εργατική τάξη πρέπει να χρησιμοποιήσει για να προσανατολίσει τους λαούς στην πάλη για τον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Απέναντι σ' αυτούς που λιποτάκτησαν από τον αγώνα, απέναντι σ' αυτούς που πρόδωσαν τους λαούς και πέρασαν στην πλευρά του εχθρού, απέναντι σ' αυτούς που θέλησαν να μεταλλάξουν τα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα σε οργανώσεις στην υπηρεσία των συμφερόντων της αστικής τάξης, εμείς έχουμε την τεράστια ευθύνη να δείξουμε στο θεωρητικό και πρακτικό τομέα, ότι οι ιδιοφυείς θέσεις του Μαρξ, του Ενγκελς, του Λένιν και τόσων άλλων ηγετών της παγκόσμιας εργατικής τάξης, εξακολουθούν να είναι επίκαιρες γιατί εξακολουθεί να υπάρχει η κοινωνία της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης που έκανε αναγκαία τη δημιουργία μιας θεωρίας της εργατικής τάξης για την αντικατάσταση του καθεστώτος της μισθωτής εκμετάλλευσης, με μια ανώτερη κοινωνία, το σοσιαλισμό.

Την Κυριακή 24 Μάη ολοκληρώθηκε η Διεθνής Συνάντηση των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων, που διοργάνωσε το ΚΚΕ στην Αθήνα, με θέμα: "Τα Κομμουνιστικά Κόμματα στις σημερινές συνθήκες". Στη συνάντησ,η που διοργανώθηκε για να τιμήσει τα 150 χρόνια από τη δημοσίευση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου και τα 80 χρόνια του ΚΚΕ, πήραν μέρος 57 κόμματα από 50 χώρες. Επίσης, 9 κόμματα έστειλαν μηνύματα στη Διεθνή Συνάντηση.

Ο "Ρ" αρχίζει από σήμερα τη δημοσίευση όλων των ομιλιών των εκπροσώπων, που συμμετείχαν στην τριήμερη συνάντηση και επίσης τα μηνύματα των κομμάτων.

Είχε ανακοινωθεί ότι θα βρισκόταν στη Διεθνή Συνάντηση των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων... Μάταια όμως τον περίμεναν οι σύντροφοί του από όλα τα μέρη του κόσμου να έρθει και να καταθέσει τη γνώση και την πείρα από τη δράση του κινήματος στη Λετονία... Πρόκειται για τον Α. Ρούμπιξ, Α Γραμματέα της Ενωσης Κομμουνιστών Λετονίας, που μόλις την Κυριακή μεσημέρι, τελευταία μέρα της Διεθνούς Συνάντησης κατόρθωσε να ξεπεράσει τα εμπόδια που του έβαζαν οι άγνωστες μέχρι σήμερα "διατυπώσεις", που απαιτούνται λόγω της εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν. Φυσικά, ο Α. Ρούμπιξ δεν ήταν και "άγνωστος" στις διεθνείς αστυνομικές υπηρεσίες που εφαρμόζουν τη Σένγκεν, αφού μόλις πρόσφατα βγήκε από τη φυλακή που τον είχαν οδηγήσει οι αρχές της χώρας του για την αγωνιστική του δράση και τις ιδέες του. Κατά συνέπεια, δεν πιστεύουμε ότι τυπικά είχαν και μεγάλο πρόβλημα να βρουν τα "στοιχεία"... Σημειώνουμε ότι στον ένα ή στον άλλο βαθμό ανάλογες περιπέτειες, που πηγάζουν από τη Σένγκεν, είχαν και άλλοι εκπρόσωποι που συμμετείχαν στη Διεθνή Συνάντηση.

Στα τέλη του 20ού αιώνα εκείνοι που για άλλους λόγους και συμφέροντα διατυμπανίζουν τα "ανοιχτά σύνορα", την ίδια ώρα κάνουν τα πάντα για να κλείσουν ερμητικά τις πόρτες της διακίνησης των ιδεών, να αστυνομεύσουν ακόμα και τη σκέψη, να "θωρακίσουν" την αξεπέραστη ανασφάλειά τους...