Οι τουριστικοί οδηγοί της Κούβας ανάμεσα στα διάφορα «αξιοθέατα» της χώρας προτείνουν και μια επίσκεψη στο ψυχιατρείο της Αβάνας. Είναι ένα πρότυπο ίδρυμα, που δεν έχει καμία σχέση με το ...Δαφνί. Οι τρόφιμοί του ακούνε μουσική, χορεύουν, εκδίδουν δική τους εφημερίδα και δεν φοβούνται να καλωσορίσουν τους ξένους. Το επισκεφτήκαμε και μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.

Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι στην είσοδο ενός ψυχιατρείου θα υποδέχονταν τον επισκέπτη μια μεγάλη ορχήστρα, που διαθέτει από σαξόφωνο μέχρι πιάνο, ένα μουσικό συγκρότημα και μια χορωδία με καταπληκτικές φωνές! Αλλά και χορευτές και χορεύτριες, που την έκφραση, την κίνηση και τον ρυθμό τους θα ζήλευε ακόμη και η χορεύτρια Αλίσια Αλόνσο!

Ολα αυτά συμβαίνουν στο ψυχιατρείο της Αβάνας. Βρίσκεται στα περίχωρα της πόλης, κοντά στο αεροδρόμιο, και είναι μοναδικό στον κόσμο.

Πώς φτάσαμε εκεί; Ξεφυλλίζοντας τον τουριστικό οδηγό της Κούβας. Το ψυχιατρείο θεωρείται τόσο επιτυχημένο, ώστε να περιλαμβάνεται στην περιήγηση της Αβάνας. Το σύστημα που εφαρμόζεται είναι πρωτοποριακό, λέγεται.

Φανταστείτε να συνέβαινε κάτι τέτοιο και στην Ελλάδα. Οσοι έρχονται δηλαδή να προτείναμε να επισκεφτούν το ψυχιατρείο Λέρου, ή έστω το Δαφνί!

Την ξενάγηση στο άσυλο ψυχοπαθών της Κούβας ανέλαβε ο διευθυντής του, ο οποίος στην αρχή μάς οδήγησε σε μια αίθουσα για να δούμε μερικές φωτογραφίες. Απεικονίζουν την κατάσταση στο ψυχιατρείο πριν την Επανάσταση. Βλέπεις τη φρίκη των αρρώστων, κορμιά αλυσοδεμένα, γυμνούς, εξαθλιωμένους ανθρώπους, ταλαιπωρημένους από τα βασανιστήρια, γιατί τότε την ψυχική αρρώστια την αντιμετώπιζαν με ξυλοδαρμούς.

Μοιραία κάνεις τη σύγκριση με το σημερινό σύστημα και βλέπεις πώς ο κοινωνικός μετασχηματισμός επέδρασε και στη ζωή αυτών των ανθρώπων.

Κατάφεραν μέσα σε μια έκταση 16.000 στρεμμάτων να χτίσουν μια πόλη όπου ζουν 4.000 ψυχοπαθείς.

Η σιδηροδρομική γραμμή που περνάει μέσα από το ψυχιατρείο δεν κόβει την έξω με τη μέσα ζωή. Τίποτα δεν θυμίζει παραδοσιακού τύπου ψυχιατρείο.

Εδώ δεν βλέπεις αποθηκευμένα σώματα, αλλά μια κοινωνία ανθρώπων που έχουν δική τους οργάνωση, χωρίς να λείπει τίποτα: Από ορχήστρα μέχρι ...κομμωτήριο. Ζουν χωρισμένοι σε ομάδες, οι οποίες εργάζονται εντατικά.

Εμείς πέσαμε την ώρα του οργασμού της δουλειάς. Συναντήσαμε αρρώστους να συμμετέχουν στη συγκομιδή φρούτων, να φυτεύουν λαχανικά, γυναίκες να φυτεύουν τριαντάφυλλα, ενώ ορισμένοι κατασκεύαζαν παπούτσια. Αλλοι σε βιοτεχνίες έφτιαχναν καλάθια, πολλοί δούλευαν σε σιδεράδικα, μηχανουργεία ή τμήματα ζωγραφικής. Μπορούν όμως να αξιοποιήσουν κι άλλες τέχνες, όπως κατασκευές από πηλό, χαλκό και διάφορα εργόχειρα.

Κύριος στόχος της θεραπευτικής αντιμετώπισης είναι να μη νιώθει ο ψυχασθενής απομονωμένος. Γι' αυτό, από τις πρώτες μέρες της εισαγωγής του συμμετέχει σε κάποια δουλειά.

Οι χώροι εργασίας βρίσκονται μακριά από τους θαλάμους διαμονής. Ετσι, μέσα στον χώρο του ψυχιατρείου οι τρόφιμοι μετακινούνται με λεωφορεία, πράγμα που τους δημιουργεί την αίσθηση μια φυσιολογικής ζωής: Εχουν μια κανονική δουλειά με σύνηθες ωράριο.

Εκτός από τα αγροκτήματα και τα εργαστήρια υπάρχουν γήπεδα και κολυμβητήρια, όπου μπορεί κανείς να ασχοληθεί με κάθε είδους άθλημα, από τένις μέχρι μπέιζμπολ.

Δίπλα στα γήπεδα είδαμε τις αίθουσες χορού. Γυναίκες και άνδρες διαφόρων ηλικιών μαθαίνουν μπαλέτο και λαϊκούς χορούς. Εφαρμόζεται η θεραπεία του «ψυχομπαλέτου», του οποίου τα πρώτα βασικά προγράμματα δίδαξε η Αλίσια Αλόνσο σε συνεργασία με ψυχιάτρους. Σ' έναν χώρο όπου γυναίκες φτιάχνουν εργόχειρα, η είσοδος είναι στολισμένη με μια μεγάλη κούκλα. Συμβολίζει έναν Γάλλο κλοσάρ, που εγκαταστάθηκε στην Αβάνα. Φυσικά, η κούκλα είναι η δημιούργημα ψυχοπαθούς.

Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, που άρχισε μετά την Επανάσταση στην Κούβα, έφτασε μέχρι το ψυχιατρείο. Λειτουργεί εξατάξιο σχολείο και μαθητές είναι οι ψυχασθενείς, οι οποίοι παρακολουθούν κανονικά τα μαθήματα, βαθμολογούνται, δίνουν εξετάσεις.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ινστιτούτα Αισθητικής και τα κομμωτήρια. Κουβανέζες ψυχοπαθείς περιποιούνται το πρόσωπο και το σώμα τους, από καθαρισμό προσώπου μέχρι πεντικιούρ. Σε άλλο τμήμα είναι το μακιγιάζ και απέναντι τα κομμωτήρια γυναικών και ανδρών, όπου σχηματίζονται ουρές για κούρεμα. Υπάρχει επίσης ένα πολύ καλό θεατρικό τμήμα.

Οι ψυχασθενείς, μας εξήγησε ο διευθυντής, μπορούν να πάρουν άδεια μία φορά την εβδομάδα για να επισκεφτούν τους δικούς τους.

Το νοσηλευτικό προσωπικό ειδικεύεται έναν χρόνο στην ψυχοθεραπεία πριν απασχοληθεί επαγγελματικά στο ψυχιατρείο. Ανάμεσα στους στόχους του προσωπικού (και σε συνδυασμό με την εμπειρία που έχει αποκτήσει) περιλαμβάνονται τα εξής:

• Να αλλάξει η διαστρεβλωμένη εικόνα που έχουν οι ασθενείς για τον ψυχίατρο που θεωρείται ειδικός για να μοιράζει χάπια για τα νεύρα.
• Να παρακινηθεί ο ασθενής ώστε να γίνει αποδεκτή η ψυχοθεραπεία από τις πεποιθήσεις του και τις ιδέες του, ώστε να επιτευχθεί μια ενεργός συμμετοχή.
• Να παρέχεται η πιο ειδικευμένη προσοχή στον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ασθενών.

Μία φορά την εβδομάδα επίσης υπάρχει κάποια ψυχοδραματική δραστηριότητα, διάβασμα, κινηματογράφος κ.λπ. Επιπλέον, οι ψυχασθενείς συμμετέχουν καθημερινά σε θεραπεία επικοινωνίας.

Σκοπός της θεραπείας περιορισμένου χρόνου είναι να αποκατασταθεί μια βλάβη, να αντισταθμιστεί μια αδυναμία, μια έλλειψη. Ειδικό της αντικείμενο είναι τα αρνητικά συμπτώματα, τα οποία προσπαθεί να αντικαταστήσει μέσω της εκμάθησης νέων και καλύτερων προσαρμοστικών ικανοτήτων. Ο περιορισμένος χρόνος αναγκάζει τον γιατρό και τους συνεργάτες του να είναι πιο δραστήριοι.

Σε έναν τέτοιο τρόπο θεραπείας δεν είναι δυνατόν να περιμένει κανείς υπομονετικά την αργή επεξεργασία των διαφόρων κύκλων της συναισθηματικής ζωής του ασθενούς. Επομένως, δεν ενδείκνυται η αναζήτηση των αιτίων της διαταραγμένης συμπεριφοράς. Το «διηγήσου μου τη ζωή σου» δεν έχει θέση εδώ. Το βασικό στη θεραπεία αυτή είναι να καθιερωθεί μια ξεκάθαρη σχέση ανάμεσα στη συμπεριφορά του ασθενούς και στα επακόλουθά της, και να εκπονηθεί ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων που να δίνει πρακτική, άμεση απάντηση στα προβλήματα.

Οι ασθενείς εκδίδουν δική τους εφημερίδα και διάφορα έντυπα. Προσωπικά έμεινα άφωνη, ξέροντας τις αντίστοιχες καταστάσεις στην Ελλάδα. Γνώρισα μια κοινωνία ανθρώπων πρόσχαρων, που μας χαιρετούσαν, μας μιλούσαν και ρωτούσαν με ενδιαφέρον από πού ερχόμαστε. Εκδηλωτικοί, ανοιχτοί σε κάθε επαφή, δεν δίνουν την εικόνα των έγκλειστων.

Φεύγοντας από το ψυχιατρείο ακούγαμε την ορχήστρα να παίζει από λατινοαμερικάνικα μέχρι Μπετόβεν. Ηταν μια εμπειρία αξέχαστη.