Στον πιο πρόσφατο γύρο αυτού που μοιάζει με ατέρμονο αγώνα πυγμαχίας μεταξύ του (αυτόκλητου προστάτη του "κοσμικού κράτους" του Ατατούρκ) στρατού και των ισλαμιστών, ήταν μάλλον ο πρωθυπουργός, Μεσούτ Γιλμάζ, που βρέθηκε πολύ κοντά στη σύνθλιψή του από τις συμπληγάδες. Τελικά κατάπιε την περηφάνια του και το θέμα έδειξε να λήγει. Ωραία... Και;

Αναλυτές σημειώνουν ότι το ανακοινωθέν που εξέδωσε το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας,που αποτελείται από κορυφαίους στρατιωτικούς και κυβερνητικούς παράγοντες, μετά την τελευταία μαραθώνια - πάνω από 6ωρο - συνεδρίασή του της περασμένης Παρασκευής (27/3), αντηχεί την αποφασιστικότητα των στρατηγών να πειθαναγκάσουν τον Γιλμάζ να ακολουθήσει τη στρατηγική που αυτοί προτείνουν για την εκρίζωση του ισλαμικού φουνταμενταλισμού.

"Στην καταπολέμηση αντιδραστικών θρησκευτικών κινημάτων, που στρέφονται κατά του κοσμικού καθεστώτος, οι υφιστάμενοι νόμοι θα πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς παραχωρήσεις και τα νέα νομοσχέδια θα πρέπει να εγκρίνονται τάχιστα από το Κοινοβούλιο",ανέφερε ("Financial Times",31.3.1998).

Στο ίδιο ανακοινωθέν πάντως σημειώνεται, όπως ο Γιλμάζ επιθυμούσε, ότι η επιχείρηση πάταξης του ισλαμικού κινδύνου θα πραγματοποιηθεί εντός των ορίων της δημοκρατίας. Η αναφορά ίσως να δείχνει αυτονόητη, αλλά με δεδομένες τις φήμες που κυκλοφορούν από τα μέσα του Μάρτη περί ενός (τέταρτου από το 1960) πραξικοπήματος που "επέκειτο", ήταν αναγκαία...

Πώς έφτασε σε σύγκρουση με τους πολιτικούς του συμμάχους ο Γιλμάζ, ο οποίος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας μετά το "συνταγματικό πραξικόπημα" ("Turkish Daily News",21.6.1997) του Ιούνη του 1997 σε βάρος της κυβέρνησης Ερμπακάν - Τσιλέρ;

"Οι "ευλογίες" των στρατηγών τέθηκαν σε αμφισβήτηση όταν ο Γιλμάζ επέδειξε κάποια μορφή κατανόησης στην ανασυγκρότηση του πολιτικού Ισλάμ, με την ίδρυση του Κόμματος της Αρετής και την προσχώρηση σε αυτό των (σ.σ. 142) βουλευτών του Κόμματος της Ευημερίας του Ερμπακάν. Στη συνέχεια η ανοχή προς την αναταραχή στα πανεπιστήμια και τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν προσέθεσε μια νέα αιτία δυσαρέσκειας. Ο στρατός ήθελε να προχωρήσει σε επίδειξη δύναμης, γι' αυτό και έβγαλε για άλλη μια φορά τεθωρακισμένα στους δρόμους. Ο Γιλμάζ, αντίθετα, καταλάβαινε ότι οι μέθοδοι της καταστολής μπορεί να έχουν περιορισμένα και προσωρινά αποτελέσματα. Οι αποκλίνουσες απόψεις δημιούργησαν το υπόβαθρο της έντασης, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται "φήμες" για μια νέα στρατιωτική παρέμβαση" (ΤΟ ΒΗΜΑ,22.3.1998).

Ωραία τα παχιά λόγια του πρωθυπουργού, αλλά μια και η πράξη είναι το κριτήριο της πραγματικότητας, αποδείχτηκαν ανέξοδες - πέραν του ότι ήδη ήταν ανιστόρητες - οι δηλώσεις, με τις οποίες έλεγε πως "ουδείς μπορεί να επιβάλει τη θέλησή του στην κυβέρνηση".

Εχουμε και λέμε: Από τη μια οι στρατηγοί θα τον παρακολουθούν άγρυπνα, πιέζοντάς τον να υιοθετεί όλο και σκληρότερα μέτρα, αψηφώντας το προφανές πολιτικό κόστος (στην εκπαίδευση, στην πολιτική σκηνή, στην ενδυμασία των δημοσίων υπαλλήλων...) και θα τον εγκαλούν στην "τάξη" όταν θα "παρεκτρέπεται" επί το επιεικέστερον. Από την άλλη, το Κόμμα της Αρετής τον απειλεί, όντας η ισχυρότερη κοινοβουλευτική ομάδα.

Σαν να μην έφταναν αυτά, η κυβέρνηση (Γιλμάζ, Ετσεβίτ, Τσιντορούκ) αντιμετωπίζει πίεση και από τον σύμμαχό της Ντενίζ Μπαϊκάλ, για τον καθορισμό ημερομηνίας των εκλογών. Αν και η "κανονική" ημερομηνία είναι το 2000, ο Γιλμάζ είχε υποσχεθεί πέρσι ότι θα διεξάγονταν ενωρίτερα, ίσως και εντός 1998 - και ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος δεν το ξέχασε.

Η κυβέρνηση μειοψηφίας χρειάζεται περισσότερο παρά ποτέ τους 52 βουλευτές του Μπαϊκάλ. Πλην όμως ο Γιλμάζ, όσο κι αν θα ήθελε να κάνει τη χάρη στον πολύ παλιό του (λυκο-) φίλο, αφού κι ο ίδιος άλλωστε αλληθωρίζει προς τις εκλογές... κωλύεται: οι στρατηγοί αντιτίθενται στη διεξαγωγή τους όσο δείχνει πιθανή η αποκόμιση οφελών για το Κόμμα της Αρετής,δηλαδή τους ισλαμιστές, που το Δεκέμβρη του 1995 είχαν αναδειχτεί πρώτη δύναμη με 21%.

Προέκυψε λοιπόν αντιπαλότητα: ο αντιπρόεδρος του κόμματος του Ετσεβίτ κατηγόρησε τον Μπαϊκάλ, εμμέσως πλην σαφώς, για εκβιασμό. "Θέλετε εκλογική δωροδοκία", είπε. Από την άλλη, στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος έλεγαν ότι αν δεν εκπληρωθεί το αίτημά τους, ίσως να αποφασίσουν να αποσύρουν τη στήριξή τους προς την κυβέρνηση και να την ανατρέψουν συμμαχώντας με την Τσιλέρ ή το Κόμμα της Αρετής! ("Turkish Daily News",31.3.1998).

Πέραν της συνήθους πολιτικής αβεβαιότητας, όσον αφορά στα ουσιαστικότερα ζητήματα, η κυβέρνηση εξακολουθεί να μοιάζει παραλυμένη. Το ευρωπαϊκό τρένο απομακρύνεται όλο και περισσότερο, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που είχε υποσχεθεί η... Τσιλέρ στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο το 1996 ακόμα να εφαρμοστούν, ο πληθωρισμός βρίσκεται στο 100% (ή περίπου) σε ετήσιο ρυθμό, για τις ιδιωτικοποιήσεις ούτε λόγος... ("Wall Street Journal Europe",30.3.1998).

Ωραίο το κοσμικό κράτος και η μάχη για τη διαφύλαξή του από τους "κακούς" ισλαμιστές, λέει ένας από τους πιο έγκυρους Τούρκους αναλυτές, ο Ιλνούρ Τσεβίκ. Αλλά δε λύνει το αληθινό πρόβλημα: τις άδειες τσέπες και το γουργουρητό στο στομάχι των (μουσουλμάνων και μη) Τούρκων. Ο κάθε Τούρκος πολίτης, προσθέτει, που δεν μπορεί να αγοράσει καν μια φραντζόλα ψωμί για τα παιδιά του, λίγο ενδιαφέρεται αν τη χώρα κυβερνά ο στρατός ή οποιοσδήποτε άλλος - αυτά είναι πολυτέλειες. Εδώ και 15 χρόνια οι κυβερνήσεις υπόσχονται γη και ουρανό στο λαό, και δεν του δίνουν τίποτε άλλο εκτός από τεχνητές ατζέντες και περισσότερα προβλήματα. Κάθε βδομάδα, οι τιμές των τροφίμων και των φαρμάκων ίπτανται όλο και ψηλότερα. Με το να προβάλλονται οι επενδύσεις κάποιων βιομηχάνων, δε λύνεται τίποτε. Κάτι πρέπει να γίνει ("Turkish Daily News",31.3.1998).

Περίεργο - απορούν και οι δυτικοί δημοσιογράφοι. Στην Τουρκία δεν υπάρχει καν ιστορικό βίας aαπό τους φανατικούς ισλαμιστές, του στιλ της Αλγερίας, ή του Ιράν, ή του Αφγανιστάν. Γιατί τέτοιο μένος; Σε τι οφείλεται αυτή η άρνηση του πολιτικού κατεστημένου να ξεπεράσει τις αντιπαλότητες του 1923; Η απάντηση είναι ότι ο στρατός και οι πολιτικοί του σύμμαχοι (κατά περίσταση) μάχονται το τέρας που δημιούργησαν οι ίδιοι: αυτοί επανακαλλιέργησαν τα ισλαμικά πολιτικά κινήματα στις δεκαετίες '60 και '70, ως αντίδοτο στο μαρξισμό, για τον οποίο ανησυχούσε η Δύση, στην κορύφωση του ψυχρού πολέμου ("The Economist",24.1.1998).

Τουναντίον, υπάρχει ιστορικό βίας από το ίδιο το κράτος. Τόσο κατά των αυτονομιστών Κούρδων της Ανατολίας, στον πόλεμο κατά των οποίων η εκατόμβη των νεκρών ξεπερνά τους 55.000 από το 1984, όσο και κατά των "αριστεριστών" (δηλαδή των αριστερών) και όλων όσοι τολμούν να επιδείξουν αντικομφορμισμό.Αντιγράφουμε στοιχεία της Ενωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Τουρκίας (TIHD) για το 1997: 109 νεκροί σε ανεξιχνίαστες δολοφονίες. 114 νεκροί σε εκτελέσεις άνευ δίκης, μετά από βασανισμούς ή ενώ τελούσαν υπό σύλληψη. 2.514 νεκροί σε ένοπλες συγκρούσεις. 151 νεκροί και 239 τραυματίες σε επιθέσεις κατά πολιτών. 66 "εξαφανισθέντες" ενώ βρίσκονταν υπό κράτηση. 366 βασανισθέντες. 27.308 συλλήψεις. 1.273 αποφάσεις κράτησης πολιτών από δικαστήρια. 23 εκκενώσεις χωριών. 127 τοποθεσίες βομβαρδίστηκαν. Το δικαίωμα εργασίας παραβιάστηκε 13.226 φορές. 153 σύλλογοι, εμπορικές ενώσεις, συνδικάτα, πρακτορεία ειδήσεων και πολιτικά κόμματα απαγορεύτηκαν. 213 σύλλογοι, εμπορικές ενώσεις, συνδικάτα, πρακτορεία ειδήσεων και πολιτικά κόμματα υπέστησαν εφόδους της Αστυνομίας. 298 στελέχη του Τύπου συνελήφθησαν. 278 έντυπα κατασχέθηκαν. Εισαγγελείς ζήτησαν ποινές φυλάκισης 893 ετών και 8 μηνών και 3 δισ. 200 εκατ. τουρκικές λίρες σε αποζημιώσεις για την έκφραση γνώμης. Τα δικαστήρια εκδίκασαν ποινές φυλάκισης 259 ετών και 4 μηνών και 64 δισ. 885 εκατ. τουρκικές λίρες σε αποζημιώσεις για την έκφραση γνώμης. 105 πολιτικοί κρατούμενοι καταμετρήθηκαν στις φυλακές έως το τέλος του 1997 ("Info - Turk",Γεν. - Φλεβ. 1998).

Οπερ έδει δείξαι...

Μπ. Γ.

Γι' αυτό που σήμερα είναι "Τουρκία", το "πολιτικό ισλάμ" δεν είναι κάτι το καινούριο. Ο έντονος θρησκευτικός και εκκλησιαστικός χαρακτήρας της πολιτικής και κοινωνικής ζωής είναι ένα φαινόμενο πολύ γνωστό στη μεσαιωνική κοινωνία, στο οποίο, ασφαλώς, και η Ευρώπη δεν υστέρησε. Ακόμη περισσότερο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ένα ισχυρό κράτος και μια από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, ήταν και μια μεγάλη εκκλησιαστική δύναμη, καθώς ο σουλτάνος ήταν και χαλίφης (= τοποτηρητής του Αλλάχ και προστάτης των πιστών).

Η εξέλιξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν μια πολύ πολύπλοκη ιστορία, που δε θα μας απασχολήσει εδώ. Θα αρκεστούμε να παρατηρήσουμε ότι η ιστορία αυτή χαρακτηρίστηκε από την ανικανότητα του κρατικού αυτού σχηματισμού να προσαρμοστεί και να προχωρήσει στις εκάστοτε νέες συνθήκες. Αυτό είχε σοβαρές συνέπειες. Μια από από αυτές ήταν η τάση διάλυσης, τόσο φανερή στον 19ο αιώνα. Μια τάση η οποία, πέραν των άλλων, πιέζει πολύ και τις ιδεολογικές, συνεπώς τις θρησκευτικοεκκλησιαστικές, δομές της οθωμανικής κοινωνίας.

Δεν ήταν η μόνη συνέπεια. Ενώ γιορτάζονται τα 150 χρόνια του "Κομμουνιστικού Μανιφέστου", μπορεί κανείς βάσιμα να αναρωτηθεί μήπως έχει αγνοηθεί ή, πάντως, ανεπαρκώς σημειωθεί ένα από τα πιο σημαντικά και βαρύτερα σε μακροπρόθεσμες διαπιστώσεις εδάφιά του:

"Οπως (σ.σ. η αστική τάξη της Ευρώπης) εξάρτησε την ύπαιθρο από την πόλη, έτσι εξάρτησε τα βάρβαρα και μισοβάρβαρα έθνη από τα πολιτισμένα, τους αγροτικούς λαούς από τους αστικούς λαούς, την Ανατολή από τη Δύση".

Εδώ βρίσκεται ένα από τα μυστικά της υπόθεσης. Η διείσδυση (πριν ακόμη από τον ιμπεριαλισμό) του ξένου βιομηχανικού και εμπορικού κεφαλαίου στην Ανατολή, δηλ. και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ανατρέπει βαθμιαία και καμιά φορά απότομα τις ισορροπίες. Καταστρέφοντας παραδοσιακές οικονομικές δομές, ανατρέποντας παραδοσιακούς τρόπους ζωής, χωρίς πάντα να μπορεί να δημιουργήσει κάτι εξίσου σταθερό στη θέση τους, προκαλεί τη δημιουργία μιας παράδοσης με μεγάλο μέλλον: Την κοινή εξέγερση της τοπικής παραδοσιακής αριστοκρατίας και του μεσαιωνικού και μισομεσαιωνικού εργαζομένου κάτω από παραδοσιακές σημαίες. Περιττό, βέβαια, να πούμε ότι, μεταξύ των παραδοσιακών αυτών σημαιών, το ισλάμ κατέχει προνομιακή θέση. Το φαινόμενο αυτό γίνεται εντελώς σύνηθες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου η διάλυση του παλαιού ασιατικού φεουδαρχικού κράτους συνδυάζεται με το ξέσπασμα ανυπέρβλητων τοπικών και, σιγά - σιγά, και εθνικών αντιθέσεων. Το πέρασμα στον ιμπεριαλισμό, η εξαλλαγή της ξένης διείσδυσης από εμπορική, μέσω της εξαγωγής εμπορευμάτων, σε διαρθρωτική, μέσω της εξαγωγής κεφαλαίων (και καλό είναι να μην ξεχνάμε ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ένας από τους πρώτους "χώρους δοκιμής", αν όχι ο πρώτος), δυναμώνει τη διάλυση και, συνεπώς, και την τάση παραδοσιακής αντίδρασης.

Δεν μπορεί, ασφαλώς, να θεωρηθεί τυχαίο το ότι όλες οι προσπάθειες μεταρρυθμιστικής σωτηρίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχαν έναν έντονο "αντιισλαμικό" χαρακτήρα. Εχοντας επιβληθεί από τους ξένους, σε ένα περιβάλλον όπου το σύγχρονο στοιχείο μόλις προβάλλει ή είναι ακόμη ανύπαρκτο η εντελώς "ξένο", αποσκοπώντας στην εκσυγχρονισμό μερικών δομών, αλλά όχι όλων (αντίθετα, μερικές θέλοντας να τις διατηρήσουν), ξεκινώντας από προθέσεις έντασης και ακόμη μεγαλύτερης "τοκογλυφοποίησης" της εκμετάλλευσης, εκφράζοντας και οξείες συγκρούσεις μεταξύ των αυτουργών τους, οι προσπάθειες αυτές δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επιδεινώνουν την ήδη σκληρή θέση του μεσαιωνικού χειροτέχνη και αγρότη.

Αυτό φάνηκε πολύ καθαρά και στις αρχικές προσπάθειες και στις ύστερες.

Η περιβόητη περίοδος "Τανζιμάτ" (1839 - 1876) ήταν τόσο άμεσα εμπνευσμένη, αν όχι ανοιχτά επιβεβλημένη ακόμη και στις λεπτομέρειες μέσω διπλωματικών διαβημάτων, από τους ξένους και εξυπηρετούσε τόσο πολύ τους στόχους της διείσδυσης του ξένου κεφαλαίου, ώστε δεν αξίζει ούτε να αποδειχθεί.

Το ίδιο ισχύει και για την ακόμη πιο περιβόητη Επανάσταση των Νεοτούρκων του 1908. Η πολιτική τους ήταν σαφής: Εκκαθάριση από τα πάνω του παραδοσιακού στοιχείου και δημιουργία ενός σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους, που θα γινόταν (μερικοί από τους Νεοτούρκους είναι προφανές ότι το επιδίωκαν συνειδητά) μια μεγάλη δύναμη του ιμπεριαλισμού.

Τα σχέδια αυτά είναι σήμερα γνωστό ότι προσέκρουσαν στην πραγματική εξέλιξη του παγκόσμιου καπιταλισμού, αλλά το πρόβλημα που μας ενδιαφέρει εδώ δε βρίσκεται εκεί. Βρίσκεται στο ότι προκάλεσαν ένα νέο γύρο διαμόρφωσης του "πολιτικού ισλάμ". Η αδιαφορία του Νεοτούρκων ηγετών απέναντι στο ισλάμ είναι πασιφανής. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια συγκεκαλυμμένη μορφή εχθρότητας, καθώς το ισλάμ θεωρείται "παραδοσιακό" (συνεπώς, εχθρικό), αλλά και καταφύγιο των παλαιοφρόνων δυνάμεων. Το ότι οι τελευταίες δεν παραλείπουν να το χρησιμοποιήσουν σαν τέτοιο δυναμώνει την τέτοια στάση της νεοτουρκικής ηγεσίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το νεοτουρκικό κίνημα έχει την έδρα του μακριά από τα καθ' εαυτό "παραδοσιακά" κέντρα της Αυτοκρατορίας και, συγκεκριμένα, στη Θεσσαλονίκη. Ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη, ποτέ δεν μπόρεσε να ριζώσει πραγματικά. Οι ιδεολογικοί του εκπρόσωποι χαρακτηρίζονται από την προσήλωση στη "Δύση" (κυρίως στη Δυτική Ευρώπη) μέχρι βαθμού υστερικής ιδεοληψίας. Οι ίδιοι οι πολιτικοί του ηγέτες έχουν πολύ στενούς προσωπικούς δεσμούς με τη "Δύση". Είναι σήμερα γνωστό και, στην πραγματικότητα, ήταν περιβόητο από τότε κιόλας ότι είναι ελευθεροτέκτονες, δηλ., μασόνοι, παρά το ότι είναι Τούρκοι και μουσουλμάνοι.

Με την ευκαιρία αυτή, πρέπει να πούμε πως το ότι είναι Τούρκοι αξίζει κάποια περισσότερη προσοχή. Αν και αυτό τώρα μας φαίνεται κάπως παράξενο, στις αρχές του 20ού αιώνα ακόμη, Τούρκοι δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο Οθωμανοί. Η ονομασία "Τούρκος" ήταν κάτι σαν νεολογισμός του συρμού, που χρησιμοποιούν οι ξένοι, ή σημαίνει, στην τρέχουσα ορολογία, ιδιαίτερα της αριστοκρατίας, "επαρχιώτης, χωριάτης". Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Τζον Ριντ, ο μετέπειτα συγγραφέας των "10 Ημερών", που επισκέπτεται την εμπόλεμη Κωνσταντινούπολη του 1915, προκαλεί, χρησιμοποιώντας τον όρο "Τούρκος", την οργή των εκπροσώπων της αυλικής αριστοκρατίας, οι οποίοι τον κατηγορούν ότι θέλει να τους παρομοιάσει με τους αγρίους νομάδες της Κεντρικής Ασίας.

Οι Νεότουρκοι, συνεπώς, αποτελούν και τα πρώτα, αν και κάπως ιδιόμορφα, σημάδια εμφάνισης του τουρκικού έθνους. Στο θέμα θα επανέλθουμε και, για την ώρα, σημειώνουμε ότι αυτή η πρώτη εμφάνιση γίνεται, σε σημαντικό βαθμό, σε αντιπαράθεση με το "πολιτικό ισλάμ" και, μάλιστα, και με το ισλάμ γενικά.

Πριν κλείσουμε το κεφάλαιο αυτό, ας σημειώσουμε ότι το "πολιτικό ισλάμ" παίρνει και μια ώθηση από τις αντιθέσεις που προκαλεί η διείσδυση του ιμπεριαλισμού στη Μέση Ανατολή. Ιδιαίτερα, από τις δραστηριότητες του πιο νέου και πιο αδύνατου ιμπεριαλισμού, του γερμανικού. Ετσι, το 1898, στη διάρκεια θορυβώδους επίσκεψής του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Κάιζερ Γουλιέλμος ο Β διακηρύσσει ότι ο σουλτάνος και τα εκατομμύρια των μουσουλμάνων υπηκόων του, αλλά και πιστών του (συνεπώς, όχι μόνο μέσα στα όρια του κράτους του) μπορούν να βασίζονται στη φιλία του Γερμανού αυτοκράτορα. Στη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο η Αυτοκρατορία συμμετέχει σαν σύμμαχος της Γερμανίας, ημερήσιες διαταγές προς τα στρατεύματα του σουλτάνου, με την υπογραφή Γερμανών στρατηγών, τονίζουν τη σημασία της νίκης, γιατί, αλλιώς, "η θρησκεία μας (!) θα χαθεί".

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

Την Τρίτη το 2ο μέρος: Η ρεπουμπλικανική περίοδος

Οι δυνάμεις καταστολής (αριστερά) σε δράση και τα αποτελέσματα των συγκρούσεων αστυνομίας - διαδηλωτών (πάνω)

Ο κάθε Τούρκος πολίτης, που δεν μπορεί να αγοράσει καν μια φραντζόλα ψωμί για τα παιδιά του, λίγο ενδιαφέρεται, αν τη χώρα κυβερνά ο στρατός ή οποιοσδήποτε άλλος - αυτά είναι πολυτέλειες. Εδώ και 15 χρόνια, οι κυβερνήσεις υπόσχονται γην και ουρανό στο λαό και δεν του δίνουν τίποτε άλλο, εκτός από τεχνητές ατζέντες και περισσότερα προβλήματα

O M. Γιλμάζ, υπό το βλέμμα του Κεμάλ Ατατούρκ.

"Κυρίαρχοι του παιχνιδιού", όμως, παραμένουν οι στρατηγοί (κάτω)