Από σήμερα, η Γαλλία μπαίνει σε μια νέα φάση της ιστορίας της. Μετά από δεκατέσσερα χρόνια στη θέση του πρώτου πολίτη της χώρας, ο Φρανσουά Μιτεράν αποχωρεί, πράγμα που μερικοί το θεωρούν σαν πραγματική λήξη της "5ης Δημοκρατίας". Θα είναι, άραγε, η Γαλλία της επομένης του 1ου γύρου των προεδρικών εκλογών η "6η Δημοκρατία";

Η προεκλογική εκστρατεία των έντεκα υποψηφίων προέδρων έληξε το βράδυ της 21ης Απρίλη. Μνηστήρες του Μεγάρου των Ηλυσίων Πεδίων είναι ο Εντουάρ Μπαλαντίρ και ο Ζακ Σιράκ από το συντηρητικό κόμμα Συναγερμός για τη δημοκρατία, ο Ζαν Φρανσουά Ορί από το Ριζοσπαστικό Κόμμα, ο Ρομπέρ Υ, γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Λιονέλ Ζοσπέν από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, η Αρλέτ Λαγκιγιέρ από το κόμμα Εργατική Πάλη, ο Μπρις Λαλόντ από το κόμμα Οικολογική Γενιά, ο Ζαν Μαρί Λεπέν, πρόεδρος του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, ο Φιλίπ ντε Βιλιέ από το συντηρητικό Κίνημα για τη Γαλλία, η Ντομινίκ Βουανέ από τους Πράσινους και ο Αντουάν Βεστέρ από το ανεξάρτητο οικολογικό κίνημα.

Βέβαια, όπως σε όλες τις εκλογικές μάχες, υπάρχουν και εδώ τα "φαβορί" για την κατάκτηση της προεδρικής καρέκλας. Και αυτά δεν είναι άλλοι από τον πρωθυπουργό Εντουάρ Μπαλαντίρ, τον δήμαρχο του Παρισιού και κυβερνητικό εταίρο Ζακ Σιράκ και τον Σοσιαλιστή υποψήφιο Λιονέλ Ζοσπέν. Για τους τρεις πρωτοπόρους, η προεκλογική εκστρατεία δεν κύλησε ιδιαίτερα ομαλά αλλά, αντίθετα, χαρακτηρίστηκε από πολλά "σκαμπανεβάσματα".

Μια θαμπή εικόνα

Ο Εντουάρ Μπαλαντίρ, ανακοινώνοντας την υποψηφιότητά του στα μέσα Γενάρη, εμφανιζόταν ως ο αδιαμφισβήτητος διεκδικητής της Προεδρίας. Εχοντας στο πρωθυπουργικό ενεργητικό του την εντυπωσιακή υπεράσπιση του γαλλικού φράγκου στη νομισματική κρίση του 1993, την εξασφάλιση των γαλλικών συμφερόντων στην υπογραφή της Συμφωνίας της ΓΚΑΤΤ, τη φαντασμαγορική ανθρωπιστική αποστολή στη Ρουάντα το περασμένο καλοκαίρι και τη θεαματικότατη διάσωση των 173 επιβατών του Αιρ Μπας από τους Αλγερινούς αεροπειρατές, δε χρειάστηκε ιδιαίτερη προσπάθεια να σκαρφαλώσει την κορυφή των πρώτων προεδρικών δημοσκοπήσεων.

Από την άλλη πλευρά ο Ζακ Σιράκ, παλιός φίλος και πολιτικός συνεργάτης του Μπαλαντίρ, λέγεται ότι είχε καταστρώσει την "επίθεσή" του στο Προεδρικό Μέγαρο από καιρό πριν. Ο ηττημένος από τον Φρανσουά Μιτεράν στις προεδρικές του 1988, ανέθεσε στον εταίρο του Μπαλαντίρ την πρωθυπουργία, επειδή πίστευε ότι ένας εν ενεργεία πρωθυπουργός είναι πολύ δύσκολο να εκλεγεί πρόεδρος. Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ανάμεσα στον Σιράκ και στον Μπαλαντίρ υπήρξε μια σιωπηρή εκλογική συμφωνία, την οποία αθέτησε, τελικά, ο νυν πρωθυπουργός βλέποντας τη δημοτικότητά του να ανεβαίνει κατακόρυφα.

Μέσα από ένα πλήθος τηλεοπτικών εμφανίσεων και καλά οργανωμένων περιοδειών, ο Μπαλαντίρ κατάφερε να κρατήσει την πρωτιά στις δημοσκοπήσεις για αρκετό καιρό. Ομως η παραπομπή 5 πρώην υπουργών του στη Δικαιοσύνη για οικονομικές ατασθαλίες και η αποκάλυψη του σκανδάλου υποκλοπών, στο οποίο φέρεται βαθύτατα αναμεμειγμένος ο βασικός του σύμβουλος υπουργός Εσωτερικών Σαρλ Πασκουά, ράγισαν τη σοβαρή και αξιοπρεπή εικόνα του πρωθυπουργού. Αντίθετα, ο Ζακ Σιράκ, "αλωνίζοντας" κυριολεκτικά τη Γαλλία, μιλώντας σε αναρίθμητες συγκεντρώσεις, και σφίγγοντας χιλιάδες χέρια, κατάφερε να ενισχύσει τη θέση του. Οι οπαδοί του υποστηρίζουν ότι είναι πραγματιστής και έχει βαθιά αισθήματα κοινωνικής δικαιοσύνης, τα οποία πηγάζουν από τότε που ήταν φοιτητής και μέλος της τότε Κομμουνιστικής Νεολαίας. Οι εχθροί του τον κατηγορούν για ιδεολογικό οπορτουνισμό. Χαρακτηριστική είναι η ειρωνική φράση του Ζακ Ντελόρ: "Ο δήμαρχος του Παρισιού πηγαίνει από το θατσερισμό στον φιλελευθερισμό και πάλι πίσω κάθε 4 χρόνια... Τώρα ως υποψήφιος κάνει αυτήν τη μεταστροφή κάθε μέρα!".

Την ενδοκομματική αυτή διαμάχη του συντηρητικού κυβερνώντος κόμματος, οι σοσιαλιστές φάνηκαν ανίσχυροι να την εκμεταλλευτούν. Μετά τη δυναμική 14χρονη κυριαρχία του Μιτεράν, ο μόνος άνθρωπος που θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει ήταν η μεγάλη προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Ζακ Ντελόρ. Ο Ντελόρ, όμως, γκρέμισε τις ελπίδες του καταποντισμένου στις ευρωεκλογές σοσιαλιστικού κόμματος, όταν αρνήθηκε να αναλάβει το δύσκολο καθήκον της υποψηφιότητας το Δεκέμβρη. Ο Λιονέλ Ζοσπέν, ο πρώην υπουργός Παιδείας, φαίνεται ότι ήταν η μοναδική και τελευταία λύση για το σοσιαλιστικό χώρο. Αν και διεκδικεί, μετά από μεγάλη προσπάθεια, τη δεύτερη θέση στον πρώτο γύρο των προεδρικών, μοιάζει εντελώς απίθανο μια τυχόν "6η Δημοκρατία" να είναι και αυτή "σοσιαλιστική".

Συναίνεση και υποσχέσεις

Ποια ήταν, όμως, και η ουσία της προεκλογικής αυτής εκστρατείας, που κατέλαβε υψηλότατη θέση στην καθημερινή διεθνή πληροφόρηση; Αν εξετάσει κανείς τις θέσεις των 3 επικρατέστερων υποψηφίων, δε θα βρει καμία απολύτως σοβαρή διαφοροποίηση. Κάνουν όλοι λόγο για καταπολέμηση της ανεργίας (που φθάνει το 12,3%) μέσα από την περικοπή των κοινωνικών παροχών των εργαζομένων και τη λήψη "ειδικών μέτρων". Υπόσχονται να μειώσουν το έλλειμμα του δημοσίου τομέα, να παλέψουν για ένα ισχυρό φράγκο και να συνεχίσουν την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας τους, με στόχο την οικονομική ενοποίηση. Ο Σιράκ, επιπλέον, μιλά για μείωση των φόρων και αύξηση των μισθών, ώστε να ενδυναμωθεί η αγοραστική ικανότητα των εργαζομένων. Ο Ζοσπέν, δε, υπόσχεται να μειώσει τις εβδομαδιαίες ώρες εργασίας από 39 σε 37, να εξαφανίσει το πρόβλημα των αστέγων με την επέκταση των εργατικών κατοικιών, να επιβάλει φόρο στις "κερδοσκοπικές" οικονομικές επιχειρήσεις και να μειώσει την προεδρική θητεία από 7 σε 5 χρόνια.

Τελικά, ποια θα είναι τα κριτήρια που θα αναδείξουν τον νέο Γάλλο Πρόεδρο; "Αυτό που είναι μοναδικό σε αυτές τις εκλογές είναι ότι κανείς δε δίνει σημασία στα προγράμματα. Είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για μια αναμέτρηση προσωπικοτήτων", δηλώνει ο πολιτικός αναλυτής Ραϊμόντ Σουμπί. "Ο Μπαλαντίρ θεωρείται καλός μάνατζερ, αλλά δεν είναι ιδιαίτερα ενθουσιώδης. Αντίθετα, ο Σιράκ θεωρείται χαώδης, αλλά εμφανίζεται πιο κοντά στο λαό", εκτιμά ο πολιτικός σύμβουλος Μπερνάρ Ριντό.

Με άλλα λόγια, η παρουσίαση της εικόνας δυο τρόπων συμπεριφοράς της μεγαλοαστικής τάξης.

Πιο πολύ "ριγμένοι" οι "αιώνιοι ριγμένοι"

Η όξυνση της αντιπαράθεσης ανάμεσα στους δύο βασικούς προεδρικούς μονομάχους μετά το Φλεβάρη (οπότε και ανταλλάχτηκαν διαφόρων ειδών φιλοφρονήσεις) δεν κατάφερε να πείσει το γαλλικό λαό ότι οι υποψήφιοι έχουν κατανοήσει τα προβλήματά του. Ετσι, για πρώτη φορά στα χρονικά των προεκλογικών εκστρατειών, οι δρόμοι της χώρας κατακλύστηκαν από εργαζόμενους, που διεκδικούσαν αύξηση των μισθών τους και των θέσεων εργασίας, καθώς και βελτίωση των συνθηκών δουλιάς.

Οι εκπρόσωποι των εργαζομένων εκτιμούν ότι σε αυτές τις προεδρικές εκλογές το θέμα που δε θίχτηκε καθόλου ήταν τα προβλήματα των εργαζομένων. "Μικρή αλλαγή" είναι ο χαρακτηρισμός που οι ίδιοι οι εργαζόμενοι αποδίδουν στη σημασία που δόθηκε από τους βασικούς υποψηφίους στα ζητήματα, που τους απασχολούν. Ο Νικόλ Νοτά, επικεφαλής ενός από τα μεγαλύτερα συνδικάτα, κατηγόρησε τους υποψηφίους ότι περιθωριοποίησαν τα προβλήματα της εργατικής τάξης και, στην προσπάθειά τους να κερδίσουν κάποιους τελευταίους ψήφους, υπόσχονται αφειδώς χρήματα, αδιαφορώντας επιτηδευμένα για τα υπόλοιπα αιτήματα των εργαζομένων.

Από την άλλη, η αδιαφορία του κοινού τροφοδοτείται και από τμήματα της κυρίαρχης τάξης, που έχουν δυναμώσει την προπαγάνδα τους υπέρ ενός "δυναμικού ηγέτη που θα καταφέρει να επιβάλει την τάξη, να συντηρήσει το διεθνές κύρος της Γαλλίας και να βελτιώσει την εσωτερική κατάσταση".

Οπως και να έχει η κατάσταση, η προεκλογική εκστρατεία έχει, ήδη, λήξει. Μέχρι το βράδυ της 21ης Απρίλη, περίπου, το 45% των Γάλλων ψηφοφόρων παρέμενε αναποφάσιστο. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει μια έκπληξη. Η γαλλική κοινή γνώμη εμφανίζεται ιδιαίτερα αδιάφορη και απαθής για την αγωνία των υποψηφίων. Είναι σίγουρη ότι τίποτε σημαντικό δεν πρόκειται να γίνει μετά τις 7 Μάη (που είναι ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών). Οσο για τους εργαζομένους, ετοιμάζονται από τώρα για τη συνέχεια των κινητοποιήσεών τους, αφού έχει γίνει εμφανές από την προεκλογική εκστρατεία ότι το λιγότερο που απασχολεί τους "μεγάλους" υποψηφίους είναι ακριβώς αυτά.

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ

Πέντε χρόνια μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος στη Ρουμανία, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας εξαντλεί όλες τις δραστηριότητές της στην εξασφάλιση, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, "υποφερτών" συνθηκών διαβίωσης.

Η κατάσταση της χώρας έχει πολλές πλευρές. Μερικές από αυτές ωθούν μερικούς πολιτικούς της Ρουμανίας να ισχυριστούν ότι, με τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές του 1992, "ξεπεράστηκαν τα χρόνια των κλονισμών και της οικονομικής κρίσης", που ακολούθησαν μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Νικολάε Τσαουσέσκου. Ισως πιο αντιπροσωπευτική της πραγματικότητας είναι η άποψη, που επίσης ακούγεται από πολλούς, ότι σήμερα η πρώην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρουμανίας βρίσκεται σε μια κατάσταση "αντιφατική και κρίσιμη".

Υπάρχει η άποψη ότι, στη διάρκεια των δυο τελευταίων χρόνων, έγινε κατορθωτό να λυθούν, ως ένα βαθμό, οι αντιφάσεις και κάπως ν' αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα κρίσης που είχαν πάρει κυριολεκτικά δραματικές διαστάσεις. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης φέρνουν σαν επιχείρημα υποστήριξης το ότι, ως ένα ορισμένο βαθμό, οι κρατικοί θεσμοί έχουν σταθεροποιηθεί. Σαν επιπρόσθετο επιχείρημα θεωρούν το ότι στις γραμμές των πολιτικών κομμάτων που κυβερνούν και σ' αυτές των άλλων κομμάτων που υποστηρίζουν την κυβέρνηση, αλλά και όλων των κομμάτων γενικά αναπτύσσονται έντονες δραστηριότητες και συζητήσεις που αφορούν στρατηγικά ζητήματα και την κοινωνική εξέλιξη και ανταποκρίνονται τόσο στις διεθνείς συνθήκες, όσο και τις εθνικές απαιτήσεις και δυνατότητες. Υποστηρίζουν επίσης ότι, ως ένα αρκετό βαθμό, ο πληθωρισμός της χώρας έχει τεθεί υπό έλεγχο, γεγονός που σημαίνει ότι, στη διάρκεια του 1995, θα περιοριστεί (ή, τουλάχιστον, αναμένεται ότι θα περιοριστεί) στο 29%, πράγμα που θα εξαλείψει ένα παράγοντα αστάθειας που είχε πρόσφατα ακόμη πάρει καθαρά διαλυτικές διαστάσεις.

Σημείο τριβής, όπως και προηγούμενα, υπογραμμίζουν πολιτικοί παρατηρητές, αποτελεί η παραπέρα ιδιωτικοποίηση. Αυτή τη στιγμή το 80% της πρώην συνεταιριστικοποιημένης αγροτικής οικονομίας της Ρουμανίας βρίσκεται ήδη σε ιδιωτικά χέρια. Εκτός αγροτικής οικονομίας υπάρχουν πάνω από 400.000 ιδιωτικές επιχειρήσεις, στις οποίες απασχολούνται περίπου το ένα τέταρτο όλων των εργατικών δυνάμεων, ενώ το 38,4% των επενδύσεων πραγματοποιήθηκαν στην επαρχία. Το χρονικό αυτό διάστημα γίνονται, μέσα και έξω από τη Βουλή, έντονες διαμάχες και, πριν απ' όλα, αναφορικά με τις βιομηχανικές επιχειρήσεις, που, στην πλειοψηφία τους, λειτουργούν στη βάση ξεπερασμένης τεχνολογίας και έλλειψης χρηματικών μέσων. Βασικό πρόβλημα: Οποιος προσφέρεται να αγοράσει, δέχεται να το κάνει μόνο χωρίς να πληρώσει...

Οι δυο όψεις

Η έκφραση "σταθεροποίηση μακράς διαρκείας" θεωρείται στη σημερινή Ρουμανία σαν έκφραση καθαρά ειρωνική. Λαμβάνοντας υπόψη το πολύ σοβαρό της περιεχόμενο, αμέσως αναρωτιέται κανείς γιατί; Ο λόγος είναι, πράγματι, απλός: Γιατί θυμίζει την εφαρμογή ενός ολοκλήρου "πακέτου" νόμων και μέτρων, που "καλωσορίστηκαν" από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Ανάμεσά τους, συμπεριλαμβάνονται η κατάργηση όλων των επιδοτήσεων για τα βασικά προϊόντα και την κοινωνική πρόνοια, η απεριόριστη απελευθέρωση των τιμών, η καθιέρωση νέου φορολογικού συστήματος που, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει και Φόρο Προστιθεμένης Αξίας 16%, καθώς και μέτρα ανύψωσης της χρηματιστικής πειθαρχίας. Και είναι γεγονός ότι το εθνικό νόμισμα, το λέι, σταθεροποιήθηκε, με αποτέλεσμα να χαλιναγωθεί ως ένα βαθμό ο οικονομικός κατήφορος. Ετσι, ύστερα από χρόνια ραγδαίας οικονομικής πτώσης, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν παρουσίασε στη διάρκεια του 1993 και 1994 κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Σχετικά, δυο παράγοντες, πριν απ' όλα, έπαιξαν ρόλο: Η άνοδος της αγροτικής παραγωγής και η αύξηση της ζήτησης στο εξωτερικό. Ενώ, το 1990, οι εξαγωγές της Ρουμανίας είχαν πέσει στο μισό της αξίας του προηγουμένου χρόνου, στη διάρκεια του 1994 έφτασαν και πάλι στο επίπεδο του 1989. Σήμερα, το 50% σχεδόν των εμπορικών της ανταλλαγών συντελείται με την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Μήπως, άραγε, οι αριθμοί ευημερούν και οι άνθρωποι υποφέρουν;

Το έναυσμα για την ερώτηση δίνει μια άλλη ειρωνική έκφραση: "Εννοείται" ότι όλα τα παραπάνω θετικά αποτελέσματα βρίσκονται σε κατάφωρη αντίθεση με τις εξελίξεις που παρατηρούνται στον κοινωνικό τομέα. Ο αριθμός των ανέργων στα τέλη του Φλεβάρη έφτανε, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, στο 1.300.000 άτομα, δηλαδή στο αντίστοιχο του 11% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Από το φαινόμενο αυτό της μαζικής ανεργίας χτυπιούνται ιδιαίτερα βαριά οι γυναίκες (57% των ανέργων) και οι εργάτες (85%). Και το επικίνδυνο είναι ότι ο αριθμός των ανέργων συνεχώς μεγαλώνει, παρά το γεγονός ότι η αγροτική οικονομία και η ζωή στο χωριό απορροφούν, στις συνθήκες μιας χώρας ούτως ή άλλως ακόμη έντονα αγροτικής, ένα σημαντικό μέρος εκείνων που μένουν χωρίς πληρωμένη απασχόληση και που, αλλιώς, θα μεγάλωναν κι άλλο τον αριθμό των ανέργων. Πάντως, οι καπιταλιστικές οικονομικές δομές που διαμορφώνονται σαν συνέπεια των μέχρι τώρα μεταρρυθμίσεων δεν αφήνουν να διαφανεί καμιά ελπιδοφόρα τάση.

Στη δραματική, όμως, επιδείνωση των συνθηκών ζωής ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού οδηγεί το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι ρυθμοί ανόδου του μέσου εισοδήματος βρίσκονται πολύ πίσω από τους ρυθμούς ανόδου των τιμών και των κρατήσεων. Ταυτόχρονα, όλο και δυσκολότερες γίνονται οι συνθήκες ζωής για τα πάνω από 4.500.000 των συνταξιούχων. Ο μέσος όρος σύνταξης που χορηγεί η κρατική κοινωνική ασφάλιση φτάνει μόνο στο 42% περίπου του μέσου όρου των αμοιβών. Και αυτό χωρίς να υπολογίσουμε ότι η σύνταξη που χορηγείται στους εργαζόμενους στην αγροτική οικονομία είναι ακόμη χαμηλότερη και, μάλιστα, αισθητά.

Ετσι, λοιπόν, στη Ρουμανία, παρουσιάζεται ένα φαινόμενο τυπικό και για όλες τις άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες: Μια τάση όλο και μεγαλύτερης κοινωνικής πόλωσης. Από τη μια πλευρά διαμορφώνεται ένα κοινωνικό στρώμα, το οποίο συγκεντρώνει στα χέρια του όλο και περισσότερα πλούτη, ενώ, στον άλλο πόλο της κοινωνίας, η φτώχεια παίρνει όλο και δραματικότερες διαστάσεις.

Πράγμα που, με τη σειρά του, βρίσκεται στη βάση άλλων φαινομένων κοινωνικού ή ακόμη και ιδεολογικού χαρακτήρα. Σ' αυτά, θα πρέπει να συμπεριληφθούν οι μάλλον συχνές απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων της χώρας, με αποκορύφωμα τη μεγάλη και μαχητική απεργία των σιδηροδρομικών στα τέλη του περασμένου Μάρτη, με κύρια αιτήματα τις αυξήσεις μισθών και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

Ελπίδες...

Δεν μπορεί κανείς να πει ότι η σοβαρότητα της κατάστασης δεν απασχολεί κανένα.

Τόσο ο Πρόεδρος Ιον Ιλιέσκου, όσο και τα κόμματα που σήμερα κυβερνούν τη χώρα, μιλούν πάρα πολύ για τις οδυνηρές αρνητικές κοινωνικές συνέπειες που δημιουργούν οι μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, βέβαια, γίνονται προς καπιταλιστική κατεύθυνση. Απουσιάζουν, όμως, τα μέσα, προκειμένου να τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικά μέτρα κοινωνικής ανακούφισης. Από την άλλη πλευρά, η αντιπολίτευση, αντί να συμβάλει με τις δραστηριότητές της στην αναζήτηση κατάλληλων λύσεων των οξυνομένων κοινωνικών προβλημάτων, αναλίσκεται σε πολιτικές φλυαρίες και εσωτερικές διαμάχες.

Τέλος, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, οι σημερινοί υπεύθυνοι πολιτικοί της Ρουμανίας έχουν σαν αφετηρία τη θέση ότι, προκειμένου ν' αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η συνεχιζόμενη αυτή τάση της κοινωνικής πόλωσης, θα πρέπει να επιδιωχτεί η δημιουργία μιας "οικονομίας της αγοράς που θα φέρει έντονο κοινωνικό χαρακτήρα, στα πλαίσια του συνδυασμού μιας οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικής προστασίας". Πέραν του ότι η ίδια η πολυπλοκότητα της έκφρασης προδιαθέτει καχύποπτα τον ακροατή, δεν μπορεί κανείς να μη σκεφτεί ότι πρόκειται για μια υπόσχεση, της οποίας η επανάληψη πλησιάζει τα όρια της κοινοτοπίας. Ακόμη περισσότερο εντυπωσιακό πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι την επίτευξη αυτού του τόσο κοινότοπου στόχου ουδείς μέχρι σήμερα έχει πλησιάσει. Αν οι Ρουμάνοι επιμένουν, δεν έχουν παρά να προσπαθήσουν περισσότερο από τους άλλους. Η ελπίδα, πάντως, για επιτυχία δεν είναι πολύ μεγάλη...

Νίκος ΗΛΙΑΔΗΣ - ΗΛΙΟΥΔΗΣ

Την περασμένη βδομάδα και, πιο συγκεκριμένα, στις 14 Απρίλη, ψηφίστηκε στη βουλγαρική Βουλή, ο νόμος "για την αλλαγή και συμπλήρωση του νόμου για τη γη". Στόχος του νέου νόμου ήταν οι ουσιώδεις αλλαγές στον παλιό, ο οποίος είχε ψηφιστεί το 1992 από την τότε κοινοβουλευτική πλειοψηφία της "Ενωσης Δημοκρατικών Δυνάμεων" και του Κόμματος "Κίνημα Δικαιωμάτων και Ελευθεριών" των Τούρκων της Βουλγαρίας. Ενα από τα άμεσα αποτελέσματά του, όμως, ήταν να φέρει και πάλι στο επίκεντρο τις συζητήσεις για την τύχη της αγροτικής οικονομίας της Βουλγαρίας.

Ο νόμος του 1992 είχε ψηφιστεί με σκοπό να δοθεί η δυνατότητα επιβολής της ατομικής ιδιοκτησίας της γης στο χωριό. Ηταν η αρχή της λεγόμενης "μικρής αποκρατικοποίησης".

Τα βασικά όργανα που ανέλαβαν την εφαρμογή της επιχείρησης ήταν δυο:

- Τα εκκαθαριστικά συμβούλια (κατά τραγική ειρωνεία, η ακριβής μετάφραση του βουλγαρικού όρου στην ελληνική είναι "καταστροφικά συμβούλια") που διορίστηκαν από το κράτος με σκοπό την εκκαθάριση (με άλλα λόγια, την καταστροφή) των προηγουμένων αγροτικών δομών, κρατικών και συνεταιριστικών. Η άλλη λειτουργία των συμβουλίων αυτών, ήταν η διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων της αγροτικής οικονομίας (μηχανημάτων και γαιών) μέχρι τη διανομή τους στους πρώην ιδιοκτήτες τους.

- Οι αγροτικές και καλλιεργητικές επιτροπές που έπρεπε να εξασφαλίσουν τα αναγκαία έγγραφα και σχέδια καλλιέργειας μέχρι την επιστροφή των γαιών.

Μια θλιβερή κατάσταση

Ισως θα ήταν περιττό να πούμε ότι το μόνο αποτέλεσμα της δραστηριότητας των δυο αυτών οργάνων ήταν η πλήρης καταστροφή της αγροτικής οικονομίας μέσα σε 3 χρόνια.

Αυτό φαίνεται καθαρά στην καταθλιπτική, αν όχι καθαρά καταστροφική, κατάσταση της σημερινής βουλγαρικής αγροτικής οικονομίας. Ακόμη και ένας απλός περιηγητής, μπορεί να δει εύκολα τα άδεια χωριά. Αν ψάξει λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσει και την έλλειψη ζώων. Η διασπάθιση ή και η απλή εγκατάλειψη του ζωικού κεφαλαίου, η πώληση εγκύων αγελάδων (πράγμα που απαγορεύεται) και ταύρων εκλεκτής ράτσας κλπ. είχαν σαν αποτέλεσμα την καταστροφή της παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων και, φυσικά, και την κατακόρυφη άνοδο των τιμών. Υπολογίζεται ότι το 50% της κτηνοτροφίας έχει ολοσχερώς καταστραφεί. Το 1994, η αγροτική παραγωγή μειώθηκε σε σχέση με το 1993 κατά 30%. Η παραγωγή κρέατος, γάλακτος αλλά και σιταριού, φρούτων και λαχανικών έχει μειωθεί κατά δυο φορές. Αυτό φαίνεται καθαρά και από το ότι οι εισαγωγές στον τομέα αυτό είναι ήδη πολλαπλάσιες των εξαγωγών.

Υπάρχουν ορισμένες εκτιμήσεις ότι η κτηνοτροφία παρουσιάζει κάποια ανάκαμψη στις αρχές του 1995. Δεν αποκλείεται. Πρόκειται, πάντως, για μηδενικά σχεδόν επίπεδα.

Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από την επιστροφή, ως τη στιγμή αυτή, του 30% της γης περίπου, στον ιδιωτικό τομέα, την καταστροφή των ειδικών κτηνοτροφικών και πτηνοτροφικών μονάδων, την καταστροφή η την πώληση για παλιοσίδερα και σαν πρώτες ύλες του εξοπλισμού τους κλπ.

Μια επιχείρηση καταστροφής

Στη βάση όλων αυτών βρίσκεται, αναντίρρητα, η λειτουργία των περιβόητων δυο οργάνων που αναφέραμε παραπάνω. Πράγματι, η λειτουργία τους ήταν όλη ένα σκάνδαλο.

Το σκάνδαλο άρχισε από τη σύνθεσή τους. Οπως φαίνεται, οι μόνοι που δε συμμετείχαν στις επιτροπές αυτές ήταν οι αγρότες. Μάταια προσπαθεί κανείς να τους πετύχει διαβάζοντας ατελείωτους καταλόγους οδοντοτεχνιτών, γιατρών, αρχιτεκτόνων, μηχανικών, οικοδόμων και άλλων. Στην πραγματικότητα, ήταν "διορισμοί ημετέρων" στην πιο καθαρή βαλκανική παράδοση και αυτό γιατί επρόκειτο για έμμισθες επιτροπές. Ετσι, άλλωστε, εξηγείται και κάτι άλλο: Οταν οι επιτροπές αυτές διαλύθηκαν, άφησαν πίσω τους τεράστια χρέη από τα δάνεια που είχαν πάρει για να εξασφαλίσουν τις αμοιβές τους.

Αλλά και η πλευρά της "λειτουργικής δυσλειτουργίας" δεν έλειψε. Η απόδοση των παλαιών ιδιοκτησιών ύστερα από μισό αιώνα, δεν είναι εύκολο πράγμα. Κατ' αρχήν, πολλές φορές οι παλαιοί ιδιοκτήτες δεν είχαν "χαρτιά" και για πολλούς υπάρχουν αμφιβολίες εάν είχαν ποτέ χαρτιά. Ο παλαιός νόμος πρόβλεπε σε τέτιες περιπτώσεις την αντικατάσταση των ντοκουμέντων από τη μαρτυρία δυο ατόμων. Καταλαβαίνει κανείς τι έγινε σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Αρκεί να πούμε ότι το σύνολο των απαιτήσεων ξεπέρασε σε έκταση το συνολικό μέγεθος της βουλγαρικής επικράτειας.

Αλλά υπήρχαν και άλλα παρατράγουδα. Ο νόμος δεν πρόβλεπε χρονική ισχύ των εγγράφων ιδιοκτησίας και, έτσι, χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και έγγραφα του 19ου αι. Χωρίς να μιλήσουμε για την αλλαγή μέσα σε μισό αιώνα της ίδιας της διαμόρφωσης της βουλγαρικής υπαίθρου, από τη διάνοιξη οδών και αρδευτικών έργων, από την ανέγερση φραγμάτων η ακόμη και πόλεων κλπ.

Τα πράγματα έφθασαν σε σημείο που πολλοί προτιμούν να μην αναφέρουν και που είναι σχεδόν τελείως άγνωστα στο εξωτερικό. Οι κτηματικές διαφορές που ξαφνικά εμφανίστηκαν, μετέτρεψαν πολλά χωριά σε πεδία μάχης όπου οι ξυλοδαρμοί δεν ήταν καθόλου σπάνιοι. Το Μάρτη του 1995, στη Βουλγαρία έκανε πολύ θόρυβο η περίπτωση ενός αγρότη που καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλακή γιατί σκότωσε για κτηματικές διαφορές το γιο του.

Μια άλλη βαριά παρενέργεια, ήταν και η μεγάλη διάδοση της τοκογλυφίας.

Ο νέος νόμος προβλέπει τη διάλυση των εκκαθαριστικών επιτροπών, την απόδοση γης μόνο με έγγραφα του 1946 και σε έκταση όχι άνω των 1 - 2 εκταρίων. Οι ιδιοκτήτες της γης μπορούν να δημιουργήσουν και συνεταιρισμούς.

Καθώς η πλειοψηφία των αγροτών έχει μείνει χωρίς γη, θεωρείται ότι ο νέος νόμος θα ευνοήσει στην απόκτηση γης τους πιο φτωχούς. Πιθανό. Εκείνο που δεν είναι σαφές είναι αν (και για πόσο) θα μπορέσουν να την κρατήσουν...

Αβέβαιος επίλογος

Παρά την ολοφάνερη αποτυχία του παλαιού νόμου, η ψήφιση του καινούριου έγινε σε ατμόσφαιρα μεγάλης έντασης. Η ΕΔΔ δεν άκουγε τίποτε και κανένα. Στις εκλογές του 1994 ακόμη, κατέβηκε στις εκλογές με το σύνθημα "Επιστροφή της γης στους ιδιοκτήτες της στις πραγματικές της διαστάσεις και στα μέρη που βρισκόταν". Το σύνθημα αυτό, πέρα από το ότι ήταν ανεφάρμοστο, δε μας φάνηκε και πολύ δημοφιλές στην ύπαιθρο της Βουλγαρίας. Πάντως, την ΕΔΔ δεν την ωφέλησε.

Η ένταση συνεχίστηκε στο νέο Κοινοβούλιο. Τελικά, η ΕΔΔ αποχώρησε από τη συνεδρίαση και ο νόμος ψηφίστηκε μόνο από το ΒΣΚ. Μετά την ψηφοφορία, οι σοσιαλιστές βουλευτές γιόρτασαν τη νίκη τους με σαμπάνια και τη διακήρυξη ότι η βουλγαρική αγροτική οικονομία βγαίνει, επιτέλους, από την κρίση.

Θα δούμε...

Η αναταραχή μεταξύ των εργαζομένων δείχνει ότι στην Ρουμανία η κατάστασηείναι πάντα τεταμένη

Οι προεδρικές εκλογές της 23ης Απρίλη στη Γαλλία χρησιμοποιήθηκαν ως "ευκαιρία" από διάφορες κοινωνικά και οικονομικά αδικημένες ομάδες για την προβολή των δικών τους καυτών προβλημάτων, όπως ο ανώνυμος Γάλλος, που καίει το εκλογικό του βιβλιάριο, διαμαρτυρόμενος για την αδράνεια της πολιτείας στα ανεπίλυτα ζητήματα των κωφών...

Ενας εκπρόσωπος της Ενωσης Κωφαλάλων καίει το εκλογικό του βιβλιάριο σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την παραμέληση των προβλημάτων τους. Μια στάση που δεν είναι ακόμη τυπική, δείχνει, όμως, μια τάση...