Η Τανσού Τσιλέρ βρέθηκε το 1996 στο επίκεντρο της τουρκικής πολιτικής σκηνής - διέλυσε και σχημάτισε δύο κυβερνήσεις, πρωταγωνίστησε σε διπλωματικές κρίσεις, εντυπωσίασε με τον κυνισμό και την ικανότητα ελιγμών της. Αλλά τη χρονιά που πέρασε ίσως το πολιτικό της μέλλον να υποθηκεύθηκε: τα σκάνδαλα για τα οποία κατηγορήθηκε είναι πιθανό να αποβούν μοιραία για την αρχηγό του Κόμματος Ορθού Δρόμου, πρώην πρωθυπουργό και νυν επικεφαλής του υπουργείου Εξωτερικών. Χωρίς πάντως να αποκλείεται η ικανότατη πολιτικός να βγει αλώβητη από όλες τις υποθέσεις για τις οποίες κατηγορήθηκε.

Τον Απρίλιο, μετά από πρωτοβουλίες του (κατά ειρωνική σύμπτωση, μέλλοντος συμμάχου της στην κυβέρνηση...) Νετσμεντίν Ερμπακάν, η τουρκική Βουλή ενέκρινε την ίδρυση Επιτροπής για τη διερεύνηση πιθανής συμμετοχής της πρώην πρωθυπουργού Τσιλέρ σε οικονομικά σκάνδαλα. Η απόφαση, με δεδομένο και το ότι εναντίον της ψήφισαν και βουλευτές του Κόμματος της Μητέρας Πατρίδας του Μεσούτ Γιλμάζ, προκάλεσε ρήγματα στον κυβερνητικό συνασπισμό. Στη συνέχεια, το Μάιο, η Βουλή αποφάσισε με ευρεία πλειοψηφία τη διεξαγωγή έρευνας και την ανάκριση της πρώην πρωθυπουργού από ειδική επιτροπή, για το σκάνδαλο διαφθοράς κατά την ιδιωτικοποίηση της αυτοκινητοβιομηχανίας ΤΟΦΑΣ και της Επιχείρησης Ηλεκτρισμού.

Η θέση της Τσιλέρ κατέστη ακόμη δυσχερέστερη, όταν ξέσπασε νέο σκάνδαλο σε βάρος της, με αφορμή το ότι απέσπασε για "λόγους εθνικής ασφαλείας" 6,5 εκατ. δολάρια από τα κρατικά ταμεία. Η ίδια παραδέχθηκε το γεγονός, χωρίς όμως να δώσει λεπτομέρειες για το πού τα διέθεσε. Τελικά, παρά τα περί αντιθέτου θρυλούμενα, η Βουλή απέρριψε την πρόταση για τη διεξαγωγή έρευνας όσον αφορά το θέμα - κυρίως επειδή είχαν μεσολαβήσει η διάλυση του συνασπισμού Ορθού Δρόμου και Μητέρας Πατρίδας και ο σχηματισμός νέας συμμαχίας, με τη συμμετοχή του κοινοβουλευτικά ισχυρού Ερμπακάν. Του ίδιου, που η Τανσού Τσιλέρ είχε χαρακτηρίσει "έμπορο ναρκωτικών"...

Η συζήτηση για τα σκάνδαλα οικονομικής διαφθοράς ατόνησε, παρά την έγκριση, τον Ιούνιο, της σύστασης επιτροπής για τη διερεύνηση του "πόθεν έσχες" της Τσιλέρ. Ομως η Τσιλέρ δεν μπόρεσε να χαρεί την ουσιαστική απαλλαγή της από τις υποθέσεις της ΤΟΦΑΣ και της Επιχείρησης Ηλεκτρισμού, το Νοέμβριο. Διότι ξέσπασε ένα διαφορετικής υφής και ποιότητας σκάνδαλο...

Την 3η Νοεμβρίου, λοιπόν, ξέσπασε το σκάνδαλο από ένα εκ πρώτης όψεως "συνηθισμένο" αυτοκινητιστικό ατύχημα στην περιοχή Σουσουρλούκ. Από τα συντρίμμια μιας λιμουζίνας με κρατικούς αριθμούς κυκλοφορίας ανεσύρθησαν τρεις νεκροί: ο ακροδεξιός κακοποιός, μέλος των "Γκρίζων Λύκων", Αμπντουλάχ Τσατλί, κατηγορούμενος για τις δολοφονίες τουλάχιστον 20 αριστερών. Ο διευθυντής της αστυνομίας της Προύσας, Κοτζάμπαγ. Κι ένα μανεκέν. Ο μοναδικός διασωθείς, Σεντάτ Μπουτσάκ, βουλευτής του Κόμματος Ορθού Δρόμου, προειδοποίησε από ...νοσοκομειακής κλίνης ότι αν απεκάλυπτε "όσα ήξερε" πολλοί υψηλά ιστάμενοι θα έτρεχαν να κρυφθούν...

Η υπόθεση προκάλεσε την παραίτηση, την 8η Νοεμβρίου, του υπουργού Δικαιοσύνης Μεχμέτ Αγκάρ, ο οποίος είχε υπογράψει την πλαστή ταυτότητα του Αμπντουλάχ Τσατλί.

Το όνομα της Τανσού Τσιλέρ ενεπλάκη στην υπόθεση, όταν η πρώην πρωθυπουργός χαρακτήρισε περίπου "ήρωα" τον Τσατλί, λέγοντας ότι "η Τουρκία θα πρέπει να τιμά όσους μάχονται και πεθαίνουν γι' αυτήν".

Ο πρωθυπουργός Ερμπακάν, ουσιαστικά, δεν έκανε καμία επί της ουσίας δήλωση για το θέμα, ούτε όταν το ανέλαβε η Εισαγγελία της Κωνσταντινούπολης, η οποία άρχισε ανακρίσεις για την υπόθεση.

Η Βουλή συνέστησε Εξεταστική Επιτροπή για το θέμα, η οποία όμως δεν παρουσίασε ουσιαστική πρόοδο στην έρευνά της. Το θέμα έμεινε εκκρεμές...

Ισως μία και μόνη δήλωση να είναι αρκετή, για να περιγραφούν τα όσα έγιναν για τον "εκδημοκρατισμό" και την "προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων" στην Τουρκία του 1996. Η δήλωση δεν προέρχεται από κάποιο πολιτικό πρόσωπο, αλλά από έναν αφανή νομικό - τον άνθρωπο, ο οποίος επωμίσθηκε την υπεράσπιση της χώρας στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ο Μπακί Τσανγκλάρ, παραιτούμενος τον περασμένο Οκτώβριο, είπε αφοπλιστικά ότι "οι επιδόσεις της Τουρκίας καθιστούν αδύνατη την υπεράσπισή της"...

Η τουρκική πολιτεία εξακολούθησε το 1996 (και εξακολουθεί το 1997...) να χαρακτηρίζει συλλήβδην "τρομοκράτες" όλους όσοι τόλμησαν να μιλήσουν για λύση του κουρδικού ζητήματος. Ο "διαρκής εσωτερικός πόλεμος" της Αγκυρας κατά του Εργατικού Κόμματος των Κούρδων (ΡΚΚ) και άλλων κουρδικών και αριστερών οργανώσεων συνεχίσθηκε αδιαλείπτως όλη τη χρονιά.

Οι μυστικές υπηρεσίες δε θα μπορούσαν να λείψουν: Τον Ιανουάριο, "πέτυχαν" να δολοφονήσουν τον Μετέ Νεχίζι Αλτινάι, υπαρχηγό του ακροαριστερού κινήματος Επαναστατικό Απελευθερωτικό Λαϊκό Μέτωπο και άλλα έξι μέλη της οργάνωσης.

Τον Μάρτιο, το Κοινοβούλιο παρέτεινε για μία ακόμη φορά το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης, που ισχύει στη Νοτιοανατολική Τουρκία εδώ και 10 χρόνια. Παράλληλα, ο στρατός συγκέντρωσε στρατεύματα στα σύνορα με το Βόρειο Ιράκ, στη διάρκεια της γιορτής Νεουρόζ των Κούρδων, για την πρόληψη μαζικής κλίμακας επιθέσεων.

Στην Αγκυρα, ο πρωθυπουργός Μεσούτ Γιλμάζ συμμετείχε για πρώτη φορά σε δημόσια εκδήλωση για το Νεουρόζ, επιχειρώντας να προσεγγίσει τους "μετριοπαθείς". Ο εξόριστος ηγέτης του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, απείλησε με επιθέσεις αυτοκτονίας σε τουρκικές πόλεις, αν η Αγκυρα δε δεχόταν διαπραγματεύσεις.

Ομως, ο Απρίλιος είδε τις "καθιερωμένες" εαρινές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων να συνεχίζονται. Τον ίδιο μήνα, η ...ρηξικέλευθη κίνηση του Γιλμάζ να φέρει στη Βουλή νέες ρυθμίσεις για να παυθεί το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης σε 10 κουρδικές επαρχίες συνάντησε σκληρές αντιδράσεις, από το εσωτερικό του κόμματος της Μητέρας Πατρίδας, και από τους - αόρατους ή όχι - φορείς εξουσίας του στρατιωτικού πλέγματος. Τον Μάιο, οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις εισέβαλαν μαζικά στο έδαφος του Ιράκ, σε επιχειρήσεις τους κατά των Κούρδων, με υποστήριξη αμερικανικής προέλευσης ελικοπτέρων. Υπήρξαν καταγγελίες για βομβαρδισμούς αμάχων σε κουρδικά χωριά των επαρχιών Τούντσελι και Μπινγκόλ. Η εισβολή σε ιρακινό έδαφος και οι επιχειρήσεις επανελήφθησαν τον Ιούνιο, με εκατοντάδες νεκρών και από τις δύο πλευρές. Παράλληλα, όπως είχε προειδοποιήσει ο ηγέτης του, το ΡΚΚ εξαπέλυσε βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας. Στην επαρχία Τούντσελι, μια Κούρδισσα ντυμένη έγκυος πυροδοτεί εκρηκτικά που είχε ζωσμένα στη μέση της, σκοτώνοντας 9 στρατιώτες.

Η αλλαγή προσώπων στην εξουσία κι η έλευση του Νετσμεντίν Ερμπακάν, ο οποίος προεκλογικώς είχε "μετριοπαθή" ρητορική για το Κουρδικό, δημιούργησαν ελπίδες, αλλά αυτές αποδείχθηκαν φρούδες τον Αύγουστο, όταν η πολιτική ηγεσία απέρριψε το ενδεχόμενο άμεσων συνομιλιών με τους Κούρδους αντάρτες. Ακόμα και όταν η εφημερίδα "Μιλιέτ" δημοσίευσε μια δήλωση Οτσαλάν με την οποία ζητούσε (για νιοστή φορά) έναρξη πολιτικού διαλόγου με την Αγκυρα.

Η απάντηση της τουρκικής πολιτείας στο αίτημα για διάλογο ήρθε το Σεπτέμβριο, με μαζικές επιθέσεις στρατού και αεροπορίας στο Τούντσελι και το θάνατο περισσοτέρων των 60 ανταρτών. Σε αντίποινα, υπήρξαν νέες βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας του ΡΚΚ τον Οκτώβριο κατά αστυνομικών τμημάτων στα Αδανα και τη Σεβάστεια, με εννέα νεκρούς.

Τα χτυπήματα κατά των μαχητών του ΡΚΚ ήταν η μία πλευρά της δράσης της τουρκικής κρατικής μηχανής εναντίον των Κούρδων. Ομως, το 1996 την παράσταση έκλεψαν ορισμένες υποθέσεις "πολιτικού" χαρακτήρα. Οπως η δολοφονία τον Ιανουάριο, από μέλη της Ασφάλειας (όπως εκ των υστέρων παραδέχθηκε η κυβέρνηση), με βίαια κτυπήματα στο κεφάλι, του 27χρονου δημοσιογράφου Μετίν Γκιόκτεπε, κατά τη σύλληψή του, ενώ κάλυπτε διαδήλωση στην Κωνσταντινούπολη. Η δίκη των - 48 - υπόπτων αστυνομικών δε διεξήχθη καν το 1996. Οπως η απονομή του Βραβείου Ζαχάροφ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο σύζυγο της φυλακισμένης πρώην βουλευτού Λεϊλά Ζανά (και όλως τυχαίως, κουρδογενούς...), επειδή οι δικαστικές αρχές της Αγκυρας δεν της επέτρεψαν να ταξιδέψει στο Στρασβούργο. Οπως η καταδίκη του νομπελίστα συγγραφέα Γιασάρ Κεμάλ σε φυλάκιση 20 μηνών το Φεβρουάριο (με αναστολή), λόγω "αναμόχλευσης εθνικιστικών παθών". Οπως η αποκάλυψη, σε δίκη 16 ανήλικων που συνελήφθησαν λόγω της αριστερής τους δράσης, ότι βασανίσθηκαν αγρίως κατά την κράτησή τους.

Υπήρξαν και υποθέσεις οι οποίες κέρδισαν λιγότερα φώτα, αλλά ίσως να είχαν μεγαλύτερη σημασία. Οπως η αναστολή, τον Απρίλιο, από το Δικαστήριο Κρατικής Ασφαλείας, της έκδοσης της αριστερής εφημερίδας "Εβρενσέλ" (όπου δούλευε ο Μετίν Γκιόκτεπε), μετά από δημοσίευσή της για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Οπως η καταδίκη σε 14 μήνες φυλάκιση 4 Κούρδων πρώην βουλευτών, βάσει του αντιτρομοκρατικού νόμου.

Στο τέλος του συνεδρίου του, το Κόμμα της Δημοκρατίας του Λαού, γνωστότερο ως Χαντέπ, υπέστη, εξ αφορμής της ενέργειας ενός στελέχους του να υποστείλει την τουρκική σημαία και να αναρτήσει λάβαρο του ΡΚΚ, τη σκληρότερη πολιτική δίωξη από καταβολής του: τον Ιούλιο, το Δικαστήριο Κρατικής Ασφαλείας της Αγκυρας απήγγειλε κατηγορίες εναντίον 41 μελών του, συμπεριλαμβανομένου του αρχηγού του. Η δίκη, με την κατηγορία υποστήριξης του ΡΚΚ, και της σύστασης ένοπλης αυτονομιστικής οργάνωσης, επισύρει ποινές κάθειρξης έως και 32 ετών. Τον Οκτώβριο, οι δύο Κούρδοι οι οποίοι υπέστειλαν την τουρκική σημαία καταδικάζονται στην εσχάτη των ποινών.

Η αλγεινή εικόνα, όσον αφορά τα ανθρώπινα και τα πολιτικά δικαιώματα στην Τουρκία, ολοκληρώνεται με τα όσα συνέβησαν στις φυλακές της χώρας. Οι πολιτικοί κρατούμενοι, οι οποίοι εδώ και χρόνια ζητούν βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, παύση των βασανιστηρίων και των ανεξέλεγκτων μεταγωγών κρατουμένων, το διαχωρισμό τους από τους ποινικούς κρατούμενους, το δικαίωμα νομικής υποστήριξης κ.ά., ξεκίνησαν από τις αρχές του χρόνου μαζικές κινητοποιήσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν στα μέσα του καλοκαιριού.

Τον Ιανουάριο, σε εξέγερση των κρατουμένων στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης, σκοτώθηκαν τρεις από αυτούς και συνελήφθησαν δεκάδες αξιωματικοί ως όμηροι. Απελευθερώθηκαν μετά την απομάκρυνση του διευθυντή και του υποδιευθυντή των φυλακών της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι είχαν κατηγορηθεί για επανειλημμένους βασανισμούς.

Το Μάιο, οι κρατούμενοι ξεκίνησαν απεργία πείνας, απαιτώντας τα στοιχειώδη. Ματαίως. Οι κυβερνήσεις, πρώτα του Γιλμάζ και κατόπιν του Ερμπακάν, τους αγνόησαν, έως ότου ο θάνατος συνολικά 12 εξ αυτών προκάλεσε διεθνή οργή. Με παρέμβαση του Ερμπακάν και "παράκαμψη" του ανένδοτου υπουργού Δικαιοσύνης Σεβκέτ Καζάν δόθηκαν κάποιες υποσχέσεις, ικανοποιήθηκαν ορισμένα μίνιμουμ αιτήματα κι η απεργία τερματίσθηκε στις 28 Ιουλίου. Λίγο καιρό αργότερα, το Σεπτέμβριο, σε εξέγερση κρατουμένων στις φυλακές υψίστης ασφαλείας του Ντιγιαρμπακίρ, 11 άνθρωποι βρήκαν το θάνατο στις φλόγες. Η αντιμετώπιση των φυλακισμένων αριστερών δεν άλλαξε, παρά τις "κορόνες" της πολιτικής ηγεσίας...

Η Αγκυρα προέβη το 1996 σε εντυπωσιακές διπλωματικές κινήσεις: Τόλμησε να διαρρήξει την προνομιακή σχέση της με τις ΗΠΑ, συνέκλινε, αλλά και συγκρούστηκε με την Ευρωπαϊκή Ενωση, συμμάχησε με το Ισραήλ, προσέγγισε όμως ταυτόχρονα και κράτη - παρίες της Μέσης Ανατολής, όπως το Ιράν και το Ιράκ. Δεν έλειψε μια προσπάθεια πραγμάτωσης του διακαούς πόθου του Νετσμεντίν Ερμπακάν, της δημιουργίας "ισλαμικής διεθνούς" για την οικονομία και την άμυνα. Τέλος, συνεχίστηκε η προσπάθεια εκμετάλλευσης των πολιτιστικών δεσμών της Τουρκίας με χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, χωρίς πάντως ορατά στην παρούσα φάση οφέλη.

Η κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ - Τουρκίας διεφάνη τον Ιανουάριο, όταν Αμερικανοί διπλωμάτες (προσκείμενοι στους Δημοκρατικούς) άφησαν αιχμές, σε τηλεοπτική εκπομπή, για την τακτική της Τουρκίας στο Κουρδικό. Η Αγκυρα ζήτησε εξηγήσεις επισήμως, γεγονός που ανάγκασε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να "αδειάσει" τους διπλωμάτες του και να επαναδιατυπώσει τη στήριξή του στη σύμμαχο των ΗΠΑ.

Παρά τις αμοιβαίες φιλοφρονήσεις που ακολούθησαν τον Φεβρουάριο και την επίσκεψη στην Τουρκία της "πρώτης κυρίας" των ΗΠΑ, Χίλαρι Ρόνταμ Κλίντον, μαζί με την κόρη της, οι διμερείς σχέσεις δεν έδειξαν να εισέρχονται σε τροχιά βελτίωσης. Η επίσκεψη του Προέδρου της Τουρκίας Ντεμιρέλ στην Ουάσιγκτον κατέδειξε με σαφή τρόπο τις διαφορές απόψεων σε κρίσιμα θέματα, όσον αφορά την περιφερειακή ασφάλεια και τη στρατηγική στην περιοχή.

Η αντιπαράθεση Τουρκίας - Συρίας για τα (υπερπολύτιμα) ύδατα του Τίγρη και του Ευφράτη, όταν η Αγκυρα αποφάσισε να κατασκευάσει 22 φράγματα στους δύο ποταμούς, τον Απρίλιο, η αμυντική (;) συμφωνία με το Ισραήλ τον ίδιο μήνα κι η επικύρωσή της τον Αύγουστο, οι επισκέψεις Ερμπακάν σε Ιράν, Λιβύη και άλλες ισλαμικές χώρες, η προφανώς διαφορετική τουρκική πολιτική στο Ιρακινό και, τέλος, η διάρρηξη των αγαστών σχέσεων των πολεμικών μπλοκ των δύο χωρών (η οποία υπήρξε μάλλον πρόσκαιρη και συμπτωματική, πάντως) υπήρξαν τα κυριότερα δείγματά της τουρκικής διαφοροποίησης από τη γραμμή της Ουάσιγκτον.

Η "υπόγεια" σύγκρουση Αγκυρας - Δαμασκού, εξ αφορμής των υδάτινων πόρων, λίγο έλειψε να μετατραπεί σε ανοιχτή σύγκρουση, όταν η πρωθυπουργός Τσιλέρ κατηγόρησε τη Συρία ότι υποθάλπει το αυτονομιστικό κίνημα ΡΚΚ και απείλησε με "ένα καλό μάθημα" τη Δαμασκό. Το τελευταίο που θα ήθελαν οι ΗΠΑ, δοθέντος ότι επιχείρησαν επανειλημμένως να επιτύχουν επανάληψη των συνομιλιών Συρίας - Ισραήλ, προκειμένου να εξομαλύνουν μια από τις κυριότερες εστίες έντασης στην περιοχή.

Η αμυντική συμφωνία Τουρκίας - Ισραήλ περιέπλεξε την κατάσταση. Η - έμπνευσης των στρατιωτικών επιτελείων - συμφωνία, η οποία επεξέτεινε την επιχειρησιακή δυνατότητα της ισραηλινής αεροπορίας σε υπερθετικό βαθμό, προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις από πλευράς αραβικού συνδέσμου, κυρίως του Ιράν, της Λιβύης και της Συρίας. Η συμφωνία ολοκληρώθηκε με ισραηλινές πιστώσεις 650 εκατ. δολαρίων προς την Τουρκία.

Στο Ιρακινό, το οποίο επανήλθε στον αφρό το Σεπτέμβριο, η Αγκυρα όχι απλώς αρνήθηκε να συνταχθεί στο πλευρό των ΗΠΑ και να επιτρέψει χρήση του εδάφους της για επιθέσεις κατά των δυνάμεων του Σαντάμ, αλλά προσέγγισε τη Βαγδάτη ελπίζοντας σε οικονομικά οφέλη από τη συμφωνία "πετρέλαιο αντί τροφίμων" Ιράκ - ΟΗΕ. Η Τουρκία, επίσης, έπραξε ό,τι ήταν δυνατό για την αποτροπή του σεναρίου αλλαγής καθεστώτος στο Βόρειο Ιράκ, όπου κατοικούν Κούρδοι. Οι λόγοι, ευνόητοι: αυτό θα απειλούσε και τη δική της εδαφική ακεραιότητα.

Η κρίση συνεχίστηκε και το Νοέμβριο, με την ίδια αφορμή του Ιανουαρίου: η Αγκυρα ακύρωσε την παραγγελία 10 αμερικανικών ελικοπτέρων "Κόμπρα", λόγω της καθυστέρησης στην παράδοσή τους εξ αφορμής ανησυχιών του Κογκρέσου ότι θα χρησιμοποιηθούν κατά των Κούρδων.

Η ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Νετσμεντίν Ερμπακάν προκάλεσε αντιδράσεις στη Δύση και ενέπνευσε σενάρια "ισλαμικής" στροφής της Τουρκίας. Ο ίδιος προσπάθησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, αλλά στη συνέχεια προώθησε την ιδέα του για σύγκλιση με τις ισλαμικές χώρες - με επιτυχία σε ορισμένες περιπτώσεις, υφιστάμενος ταπεινώσεις σε άλλες.

Ο Ερμπακάν πέτυχε βελτίωση των σχέσεων με το Ιράν, οι οποίες διαταράχτηκαν λόγω των απελάσεων διπλωματών εκατέρωθεν για "διενέργεια κατασκοπίας" (Απρίλιος) και την επίθεση τουρκικών ελικοπτέρων κατά συνοικισμού σε ιρανικό έδαφος (Ιούνιος), με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο έξι άνθρωποι κι η Τεχεράνη να απαιτήσει "συγγνώμη" από την Αγκυρα - χωρίς να υπάρξει τέτοια. Η πρώτη επίσκεψη του Τούρκου πρωθυπουργού στην Τεχεράνη ολοκληρώθηκε με την επικύρωση ενός σημαντικού συμβολαίου, αξίας 23 δισ. δολαρίων, για την παροχή ιρανικού φυσικού αερίου στη χώρα του, ενώ συνήφθησαν διμερείς συμφωνίες στους τομείς της ενέργειας, της ηλεκτροδότησης και των μεταφορών.

Στη συνέχεια, ο Ερμπακάν πραγματοποίησε περιοδεία σε ισλαμικές χώρες (Πακιστάν, Σιγκαπούρη, Μαλαισία κ.ά.) καλλιεργώντας την - κατά πολλούς ανεδαφική - ιδέα δημιουργίας μιας ισλαμικής οικονομικής ένωσης.

Μια προσπάθεια του Ερμπακάν να καταγάγει νέα διπλωματική νίκη, επισκεπτόμενος τη Λιβύη τον Οκτώβριο, κατέληξε σε φιάσκο. Ο συνταγματάρχης Καντάφι πρότεινε το ανήκουστο για την Αγκυρα: ίδρυση ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Η τουρκική αντιπολίτευση επιχείρησε να εκμεταλλευθεί άμεσα την αποτυχία Ερμπακάν, κατέθεσε πρόταση μομφής στο Κοινοβούλιο, αλλά αυτή απορρίφθηκε στις 16/10 με οριακή πλειοψηφία (275 κατά - 256 υπέρ).

Παρά το γεγονός ότι, το Μάιο, η τουρκική διπλωματία είχε μια σημαντική επιτυχία στις Βρυξέλλες, όταν το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποσυνέδεσε την ένταξη της Κύπρου από το "βέτο" της ελληνικής διπλωματίας για τη χρηματοδότηση της Τουρκίας από τους "15" και την Τελωνειακή Σύνδεση (και, κατόπιν, αποφάσισε εφαρμογή της Τελωνειακής Ενωσης), οι σχέσεις Αγκυρας - Βρυξελλών δεν εξελίχθησαν εξ ίσου καλά για την Τουρκία στη συνέχεια. Το Σεπτέμβριο, μετά τις κρίσεις σε Βόρειο Ιράκ και Κύπρο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέδωσε καταδικαστική απόφαση για τη στάση της τουρκικής πολιτείας έναντι των Κούρδων το 1992 - 1993 - συγκεκριμένα, την πυρπόληση του χωριού Κελεκτσί. Ακολούθησε η έγκριση (19/9) από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδικαστικού ψηφίσματος για την πανθομολογούμενη οπισθοδρόμηση όσον αφορά το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον εκδημοκρατισμό της χώρας, ενώ υπήρξαν αναφορές περί "τροφοδότησης της έντασης" σε Αιγαίο, Κύπρο και Βόρειο Ιράκ. Με το ψήφισμα, ζητήθηκε πάγωμα των κοινοτικών πιστωτικών κονδυλίων προς την Τουρκία και απορρίφθηκε το τουρκικό αίτημα δημιουργίας ουδέτερης ζώνης ασφαλείας στα τουρκο-ιρακινά σύνορα.

Η Αγκυρα, διά στόματος της υπουργού Εξωτερικών Τσιλέρ, απέρριψε ως "μεροληπτικό" το ψήφισμα. Σε αυτήν την περίπτωση, η Ουάσιγκτον υποστήριξε - ανέξοδα - την Τουρκία και την Τελωνειακή της Σύνδεση με την ΕΕ.

Η κρίση στις σχέσεις ΕΕ - Τουρκίας κλιμακώθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου: Η Επιτροπή Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου ενέκρινε την αναστολή χρηματοδότησης της Τουρκίας από τον κοινοτικό προϋπολογισμό του 1997 για το πρόγραμμα MEDA. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Κλάους Κίνκελ, χαρακτήρισε την απόφαση "εσφαλμένη". Τέλος, τον Οκτώβριο, στο επιστέγασμα των κινήσεων της ΕΕ, η Επιτροπή Προϋπολογισμών του Ευρωκοινοβουλίου δέχτηκε πάγωμα των κονδυλίων που συνοδεύουν τη συμφωνία Τελωνειακής Ενωσης και υιοθέτησε διάταξη που προβλέπει ότι η χρηματοδότηση μέσω MEDA θα εκτελεσθεί προϋποτιθεμένων α) προόδου στο Κυπριακό και το Κουρδικό και β) σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Ουάσιγκτον εξέφρασε "απογοήτευση" και το Παρίσι σοβαρές επιφυλάξεις.

Επί της ουσίας, η κρίση των τελευταίων μηνών αφήνει κερδισμένη την Αγκυρα, καθώς η πολιτική πίεση της ΕΕ δεν μπορεί να συνεχίζεται επ' άπειρον - το 1997, εκτιμάται ότι θα αποκλιμακωθεί.

Η τουρκική διπλωματία επιχείρησε το 1996, ευθυγραμμιζόμενη με τις επιταγές του στρατιωτικού πλέγματος και υπακούοντας στην ανάγκη επέκτασης του οικονομικού "ζωτικού" της χώρου, άνοιγμα σε χώρες της περιφέρειας και πρώην Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ενωσης.

Σε αυτό το πλαίσιο, εντάσσονται η συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με τη Γεωργία, τον Μάιο, η συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με το Αζερμπαϊτζάν τον Ιούνιο, η συμμετοχή δυνάμεων του τουρκικού στρατού, τον Ιούλιο, στα πολυεθνικά στρατιωτικά γυμνάσια στην Μπίζα της Αλβανίας (συμμετείχαν Αλβανία, ΗΠΑ, Ιταλία, Βουλγαρία, Ρουμανία, ΠΓΔΜ και - υπό το καθεστώς του παρατηρητού - η Σλοβενία), η υπογραφή τον Αύγουστο - κατ' αρχήν - συμφώνου με την Ουκρανία για την κατασκευή πετρελαιαγωγού, ο οποίος θα μεταφέρει 100 εκατ. τόνους πετρελαίου ετησίως, και η διακήρυξη 11 συμφωνιών, επίσης με την Ουκρανία το Νοέμβριο (σε μεταφορές, πολιτισμό, οικονομία, περιβάλλον, αντιμετώπιση τρομοκρατίας).

Πάντως, παρά το ότι η επιλογή της Αγκυρας να αποδυθεί σε αναζήτηση ερεισμάτων τηρήθηκε μετ' ευλαβείας από το υπουργείο Εξωτερικών, τα αποτελέσματα διέψευσαν τις προσδοκίες. Αλλωστε, η Τουρκία είχε (και έχει) να αντιμετωπίσει δυσπιστία και εμπόδια από τη Μόσχα, η οποία θεωρεί την περιοχή "πίσω αυλή της" και περίπου ως απρέπειες παρείσακτου τις τουρκικές κινήσεις.

Κούρδοι αντάρτες, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους σε συγκρούσεις με το στρατό στο Χακάρι, στη μακάβρια σειρά της αναγνώρισης. Το αίμα συνέχισε να ρέει στη Νοτιοανατολική Τουρκία...

Απεργός πείνας μεταφέρεται σε νοσοκομείο. Στα μέσα του καλοκαιριού, χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι στις τουρκικές φυλακές συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις για την υπεράσπιση των στοιχειωδέστερων δικαωμάτων τους. 12 από αυτούς άφησαν την τελευταία τους πνοή στις απάνθρωπες συνθήκες των φυλακών

Ο Νετσμεντίν Ερμπακάν, μεγάλος πρωταγωνιστής της τουρκικής πολιτικής σκηνής το 1996. Ο ισλαμιστής πολιτικός δημιούργησε ανησυχίες στην Ουάσιγκτον, η οποία φοβήθηκε "στροφή" της εξωτερικής πολιτικής της Αγκυρας στην περιφέρεια

Τα κείμενα έγραψε

ο Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ

Κυνισμός, ικανότητα ελιγμών και πολιτικά σκάνδαλα χαρακτήρισαν την Τανσού Τσιλέρ στη διάρκεια του 1996, όπου βρέθηκε στο επίκεντρο της τουρκικής πολιτικής σκηνής, διέλυσε και σχημάτισε δύο κυβερνήσεις και πρωταγωνίστησε σε διπλωματικές κρίσεις