Η φράση του Γάλλου αναλυτή Κριστιάν Μπρονμπερζέ είναι αξεπέραστη: «Ποδόσφαιρο: Το πιο σημαντικό ασήμαντο πράγμα του κόσμου»!

*

Το ποδόσφαιρο είναι «κατασκευασμένο» με τα υλικά που φτιάχτηκε ο άνθρωπος. Εχει μέσα του την αυτοθυσία και τη γενναιότητα. Αλλά την ίδια ώρα συνυπάρχει με την απάτη, με την κλεψιά, με την ανυποληψία, με το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

Το ποδόσφαιρο είναι το άθλημα όπου η πιο λατρεμένη στιγμή μετά το γκολ είναι η ντρίμπλα, δηλαδή η προσποίηση, δηλαδή η απάτη. Η απάτη, όντως, είναι μέρος του παιχνιδιού. Αλλά στο ποδόσφαιρο η απάτη γίνεται «αποδεκτή» κυρίως σαν άσκηση ευφυίας, και όχι σαν επιβράβευση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Στο ποδόσφαιρο δεν έχει σπάσει το νήμα που έρχεται να συνδέσει το γήπεδο Καραϊσκάκη με τα στάδια της αρχαίας Σπάρτης, εκεί που διδασκόταν η αρχή «κλέψε αλλά μη σε δουν». Στο ποδόσφαιρο, συνεπώς, πάντα ελλοχεύει η τιμωρία του Καιάδα για τους αλαζόνες, τους κυνικούς, τους υβριστές και τους αμετροεπείς.

*

Στην μπάλα, όπως και στη ζωή, τα πράγματα δεν είναι ευθύγραμμα. Δεν αποδίδονται πάντα «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι». Ο Κρόιφ δεν έγινε ποτέ παγκόσμιος πρωταθλητής. Ούτε ο Πλατινί. Ούτε ο Ζίκο. O Μπεστ δεν έπαιξε ποτέ σε Μουντιάλ. Αντίθετα, το ...«κατσίκι», ο Ιταλός Ρόσι, μπλεγμένος σε στημένα ματς και λοιπές «ευγενείς» δραστηριότητες στο ιταλικό κάλτσιο, έγινε. Αλλά στην απορία του Φιντέλ Κάστρο προς τον Μαραντόνα, «δηλαδή, σουτάρεις χωρίς να κοιτάζεις την μπάλα;», το ποδόσφαιρο θα είναι πάντα ο χώρος που θα ισχύει η απάντηση του Ντιέγκο: «Σύντροφε, το τι μπορεί να κάνει ο ανθρώπινος νους δεν έχει όριο».

*

Η «ανθρώπινη φύση» του ποδοσφαίρου αποθεώνεται από το γεγονός ότι συστατικό στοιχείο του ποδοσφαίρου είναι το ανθρώπινο λάθος. Το ποδόσφαιρο - περισσότερο από κάθε άλλο άθλημα - είναι συνυφασμένο με το λάθος. Καμία μηχανιστική μεταφορά του μέσα στο γήπεδο, καμία προπόνηση, κανένα σχέδιο, καμία εντολή προπονητή δεν μπορεί να απαλλάξει το ποδόσφαιρο από την ανθρώπινη φύση του: Το λάθος! Το ποδόσφαιρο είναι το παιχνίδι των «αυτογκόλ». Είναι ένα παιχνίδι λαθών, που ο αντίπαλος πάντα θα προσπαθεί να τα εκμεταλλεύεται. Το πόσο εσκεμμένα ή μη είναι τα λάθη, πόσο ανθρώπινα και ακούσια ή πόσο υπαγορευμένα είναι, υπάρχει χρόνος να ερευνηθεί. Αλλά μετά το παιχνίδι αφού, κατά τη διάρκεια του ματς, «ό,τι γράφει δεν ξεγράφει». «Ωραία δημοκρατία», θα πείτε. Αυτή είναι. Οπως και στη ζωή.

***

Μια τόσο δημοφιλής υπόθεση όπως το ποδόσφαιρο δε θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από εκείνους που θέλουν να καθορίζουν τις ζωές των ανθρώπων. Πολυεθνικές εταιρίες, κυβερνήσεις, καθεστώτα προσπαθούν, αξιοποιώντας το μηχανισμό της ταύτισης με την α΄ ή β΄ ποδοσφαιρική ομάδα, να κερδίσουν προσεταιριζόμενοι την «πελατεία» του αθλήματος.

Πρώτον, γιατί οι τεράστιες μάζες των ανθρώπων που παθιάζονται με την μπάλα αποτελούν ταυτόχρονα τεράστιες και ως εκ τούτου κερδοφόρες αγορές. Η «Μάστερ Καρντ» υπολογίζει ότι το άθροισμα των φευγαλέων δευτερολέπτων που έπεφταν οι κάμερες πάνω στις διαφημιστικές ταμπέλες με το σήμα της κατά τη μετάδοση των αγώνων του προηγούμενου μουντιάλ, ένας χρόνος που συνολικά έφτασε τα 12 λεπτά, της εξασφάλισαν νέα πελατεία που απέφερε κέρδη άνω των 500 εκατ. ευρώ! Δεύτερον, γιατί σε ένα άθλημα με τέτοια απήχηση η δυνατότητα να επιβάλλεις τη δύναμή σου, τα συμφέροντά σου, να προκαθορίζεις και να ελέγχεις την εξέλιξή του, συνιστά ένα παιχνίδι εξουσίας.

*

Η ιστορία του ποδοσφαίρου είναι μια μακρά ιστορία πρόκλησης παθών που της δόθηκαν εύηχοι τίτλοι όπως: «Ποδόσφαιρο: Ενας πόλεμος με άλλα μέσα» ή «Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου» ή ακόμα και «Το ποδόσφαιρο εναντίον του εχθρού». Ο κοινός παρονομαστής όλων των συζητήσεων που αναπτύσσονται στο πλαίσιο των αναλύσεων για το «πάθος» που προκαλεί το ποδόσφαιρο είναι τελικά ένας: Η σχέση μεταξύ πολιτικής και ποδοσφαίρου, το ποδόσφαιρο ως μέσο άσκησης πολιτικής, η πολιτική ως στοιχείο του ποδοσφαίρου.

*

Το πραγματικό ζήτημα που ανακύπτει στη σχέση της πολιτικής με το ποδόσφαιρο είναι το «ποια» πολιτική καλείται κάθε φορά να υπηρετήσει αυτό το οικουμενικό άθλημα. Πώς αυτοί που ελέγχουν το σύγχρονο ποδόσφαιρο το αξιοποιούν, πώς το εκμεταλλεύονται, πώς το χρησιμοποιούν σαν μοχλό προώθησης των συμφερόντων τους, σαν εργαλείο για τη χειραγώγηση, την παθητικοποίηση, τον αποπροσανατολισμό των «πιστών» της μπάλας, σαν «χειρουργείο» μαζικής λοβοτομής για τη διάχυση του εθνικισμού, του σοβινισμού και του ρατσισμού, και, μερικές φορές, πώς αυτό το παιχνίδι μπορεί να μετατραπεί ακόμα και σε φονικό όπλο στα χέρια των «νονών» που το διαφεντεύουν.

*

Από δω και πέρα είναι που αρχίζει το παιχνίδι να γίνεται «σικέ». Και όπως και στη ζωή, έτσι και στο ποδόσφαιρο, όσο πιο τερατώδης γίνεται η δύναμη των ισχυρών τόσο πιο εξόφθαλμο γίνεται το «στήσιμο», η «ντόπα», το «εμπόριο».

Εχουμε φτάσει σε ένα σημείο που οι «αφεντάδες» του αθλήματος (όπως και της ζωής) μπροστά στην προώθηση των συμφερόντων τους επιλέγουν να αποτινάσσουν κάθε πρόσχημα και κάθε φύλλο συκής. Ασελγούν κατά του ποδοσφαίρου (όπως και κατά της ζωής) προσπαθώντας να νομιμοποιήσουν στη συνείδηση των ανθρώπων ότι ο υπέρτατος κανόνας είναι «το δίκαιο του ισχυρού».

*

Ομως, στο ποδόσφαιρο αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει «μονόδρομος». Μέχρι και η Ελλάδα στέφθηκε πρωταθλήτρια! Είναι τόσο αστάθμητο παιχνίδι που ακόμα και σ' ένα εξόφθαλμο «στήσιμο», ακόμα και στην πιο «σικέ» αναμέτρηση, ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος ότι δε θα 'ρθουν τα πάνω κάτω. Και στο φινάλε η εξέδρα πάντα θα έχει τη δυνατότητα αν το «δούλεμα» παρατραβήξει να μπει μέσα και να το κάνει «καλοκαιρινό». Οπως το έκαναν οι φίλαθλοι του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού, μαζί, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας το 1964...

*

Αυτό είναι το ποδόσφαιρο. Μια ιστορία δημοκρατίας και ταυτόχρονα απάτης. Οπου, τελικά, ό,τι και να κάνουν οι πολυεθνικές του ποδοσφαίρου, η ΦΙΦΑ, η ΟΥΕΦΑ (κατ' αναλογία: ό,τι και να κάνει το ΝΑΤΟ, η ή ΕΕ), ό,τι και να κάνει ο Μπλάτερ (ή ο Μπους), το βασικό στοιχείο του παιχνιδιού παραμένει: Πρωταγωνιστές του παιχνιδιού - τελούντες υπό τον διαρκή έλεγχο της κερκίδας - είναι αυτοί που παίζουν μέσα στο γήπεδο.

Είναι αυτοί, παίκτες και κερκίδα, που τελικά πάντα θα έχουν τη δύναμη - αν ποτέ το αποφασίσουν - να πετάξουν έξω από το γήπεδο και τους πουλημένους διαιτητές και τα αφεντικά τους. Γιατί, πολύ απλά, χωρίς αυτούς, τους παίκτες της κερκίδας και του γκαζόν, στο ποδόσφαιρο (τους λαούς και τις πρωτοπορίες τους, στη ζωή), παιχνίδι δεν υπάρχει.

(*) Οι φωτογραφίες είναι του φωτογραφικού πρακτορείου «Magnum» και περιλαμβάνονται στην έκθεση που παρουσιάζεται στο ινστιτούτο Γκαίτε με τίτλο «Πλανήτης Ποδόσφαιρο»