Πρόκειται για έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα των αντιδραστικών σχεδιασμών που υλοποιούνται στην αστική Δικαιοσύνη, οι οποίοι έχουν ως βασικές στοχεύσεις από τη μια να ορθωθούν νέα, ακόμα μεγαλύτερα εμπόδια πρόσβασης των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων στα δικαστήρια και από την άλλη να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο λειτουργίας και απονομής της Δικαιοσύνης με όρους που θα εξυπηρετούν την πιο γρήγορη, φιλική και αποτελεσματική για τους επιχειρηματικούς ομίλους διεκπεραίωση των υποθέσεών τους.

Οι σχεδιασμοί αυτοί έχουν αποτυπωθεί τόσο στο Ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, όσο και σε άλλα αντίστοιχα κείμενα, όπως ιδίως στην Εκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη και περιλαμβάνουν, μεταξύ πολλών άλλων:

• Εκτόξευση του κόστους της δίκης
• Θεσμοθέτηση συνεχώς νέων δικονομικών εμποδίων για τις υποθέσεις που ενδιαφέρουν πρωτίστως τα λαϊκά στρώματα και πρόβλεψη για τις ίδιες υποθέσεις εξωδικαστικών μορφών επίλυσής τους (με την εμπλοκή μεγάλων δικηγορικών γραφείων και προφανώς με επιπλέον κόστος για τους ενδιαφερόμενους).
• Καταργήσεις/συγχωνεύσεις δικαστηρίων ή μετατροπή ορισμένων από αυτά σε «δικαστικά γραφεία τηλεματικής» (τούτο το τελευταίο συνεπάγεται την κατάργηση ή έστω την υποβάθμιση της ζωντανής διαδικασίας στο ακροατήριο με συνέπεια να επέρχεται «στεγανοποίηση» του δικαστή και να δυσχεραίνεται ο έλεγχός του, στον οποίο ακόμα και κατά το αστικό Σύνταγμα αποσκοπεί η δημόσια συνεδρίαση).
• Αλλαγές στην οργανωτική δομή των δικαστηρίων, ώστε η διοίκησή τους να προσομοιάζει με τη διοίκηση μεγάλων επιχειρήσεων.
• Δημιουργία ειδικών τμημάτων για τις υποθέσεις που ενδιαφέρουν κυρίως τους στρατηγικούς επενδυτές, τα οποία θα απαρτίζονται από εξειδικευμένους δικαστές που θα έχουν τύχει ειδικής επιμόρφωσης σε ζητήματα οικονομικής θεωρίας.

Το νέο νομοσχέδιο έρχεται λοιπόν σε συνέχεια σειράς παρεμβάσεων στον χώρο της αστικής Δικαιοσύνης, όπως οι αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και την Ποινική Δικονομία (βλ. ιδίως ν. 4619/2019, ν. 4620/2019, ν. 5090/2024, ν. 5172/2025 κ.ά.), η ψήφιση νέου Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων (ν. 4938/2022), ο νόμος 5028/2023, με τον οποίο έλαβε χώρα σειρά τροποποιήσεων του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας και ρυθμίστηκε η διαδικασία της τηλεματικής συνεδρίασης στα διοικητικά δικαστήρια και ο νόμος 5108/2024, ο νέος δικαστικός χάρτης, με τον οποίο, εκτός των άλλων, καταργήθηκαν τα ειρηνοδικεία, καθιστώντας την πρόσβαση στα πολιτικά δικαστήρια ακόμα πιο ακριβή και απρόσιτη για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Εστιάζοντας στις πιο αντιδραστικές από τις διατάξεις του νομοσχεδίου για τις αλλαγές στην Πολιτική Δικονομία, πρέπει να επισημανθούν τα εξής:

1. Στο όνομα της αποσυμφόρησης υποθέσεων από τα δικαστήρια (και πάντως στη λογική του «κόστους - οφέλους»), μεταφέρονται οι αρμοδιότητες της έκδοσης διαταγών πληρωμής και διαταγών απόδοσης μισθίου σε δικηγόρους. Η διάταξη κινείται στη λογική εκθέσεων της Παγκόσμιας Τράπεζας με τις οποίες προτείνεται οι συγχωνεύσεις/καταργήσεις δικαστηρίων να συνδυάζονται με μεταφορά δικαστηριακής ύλης σε άλλους παράγοντες (ιδίως σε δικηγόρους).

Πίσω όμως από κάποιους δικηγόρους που θα έχουν οριστεί ως αρμόδιοι για τη συγκεκριμένη διαδικασία με απόφαση του οικείου δικηγορικού συλλόγου (όπως προβλέπει το νομοσχέδιο), μπορεί να υποκρύπτονται οι ίδιες οι τράπεζες, τα funds, οι εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων και τα μεγάλα μεσιτικά συμφέροντα. Ο κίνδυνος, επομένως, για τα δικαιώματα των δανειοληπτών και των μισθωτών είναι προφανής. Αλλωστε, ακόμη και με την παραδοσιακή αστική νομική αντίληψη, η διαταγή πληρωμής είναι τίτλος εκτελεστός, που μόνο από δικαστή θα έπρεπε να εκδίδεται.

Από την άλλη, η διάταξη για την απόδοση μισθίου οδηγεί σε «έξωση» με fast track διαδικασίες, κάτι που θα αποτελέσει ένα ακόμη πλήγμα στο δικαίωμα σε στέγη των λαϊκών στρωμάτων. Η αιτιολογική έκθεση της συγκεκριμένης ρύθμισης προκλητικά χαρακτηρίζει το δικαίωμα των λαϊκών οικογενειών σε στέγη ως «εμπόδιο διαχείρισης και αξιοποίησης της ακίνητης περιουσίας» των πολιτών. Προφανώς ως «πολίτες» εν προκειμένω η κυβέρνηση δεν εκλαμβάνει τις λαϊκές οικογένειες, αλλά τους μεγαλοϊδιοκτήτες ακινήτων, τα real estates και τα κάθε λογής παράσιτα που επενδύουν σε ακίνητα.

2. Ο οφειλέτης - δανειολήπτης θα στερείται στη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης του δικαιώματος επίκλησης λόγων που μπορούσαν να προβληθούν κατά της διαταγής πληρωμής στην ανακοπή του άρθρου 933 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, δημιουργώντας του έτσι ακόμα περισσότερα εμπόδια στην προσπάθεια να σώσει ό,τι μπορεί από την κατάσχεση.

3. Στο όνομα της επιτάχυνσης συρρικνώνονται για μία ακόμη φορά ουσιαστικά και δικονομικά δικαιώματα των διαδίκων. Αναφέρονται ενδεικτικά οι περιπτώσεις των προβλέψεων για «φιλτράρισμα» των υποθέσεων, για ορισμό ασφυκτικών προθεσμιών για τη συμπλήρωση τυπικών παραλείψεων καθώς και της «αοριστίας» της αγωγής, για απαγόρευση (κατ' ουσία) των αναβολών στο εφετείο, για διπλασιασμό του παραβόλου αναβολής στα πρωτοδικεία και για τη βίαιη εκκαθάριση ανακοπών που έχουν σωρευτεί. Παράλληλα τίθενται στους δικαστές ασφυκτικές προθεσμίες έκδοσης δικαστικής απόφασης (καταρχήν εξάμηνο), μετά την πάροδο των οποίων αυτοί θα τίθενται αντιμέτωποι με την πειθαρχική διαδικασία. Οι αλλαγές που προτείνονται δεν πρόκειται να οδηγήσουν σε επιτάχυνση, παρά μόνο σε χειροτέρευση της ποιότητας των αποφάσεων μέσα και από τη μεγαλύτερη χειραγώγηση και ευθυγράμμιση των δικαστών με την κυρίαρχη πολιτική, αφού θα βρίσκονται συνεχώς υπό την απειλή πειθαρχικού ελέγχου, κάτι για το οποίο δικαιολογημένα αντιδρούν και οι ίδιοι οι δικαστές.

Η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη ειδικά στον πρώτο βαθμό, διότι παράλληλα αυξάνεται ραγδαία η ύλη των πρωτοδικών (αφού αυξάνεται το όριο της αρμοδιότητας του Πολυμελούς Πρωτοδικείου στις εφέσεις κατά αποφάσεων του Μονομελούς από τις 30.000 ευρώ στις 80.000 ευρώ), χωρίς να προβλέπεται αύξηση των αντίστοιχων οργανικών θέσεων.

Επισημαίνεται πάντως ότι σε κάθε περίπτωση για τις υποθέσεις που ενδιαφέρουν το μεγάλο κεφάλαιο έχουν διασφαλιστεί ταχύτατες και πολυτελείς διαδικασίες με εξειδικευμένους δικαστές. Ετσι, για παράδειγμα, προκειμένου να κηρυχθεί μια απεργία παράνομη και καταχρηστική, η υπόθεση μπορεί να προσδιοριστεί σε λίγες ώρες και η απόφαση να εκδοθεί άμεσα, ενώ προκειμένου να εκδικαστεί μια αγωγή εργαζομένου για δεδουλευμένες αποδοχές ή για παράνομη απόλυση, μπορεί να χρειαστούν πολλοί μήνες ή και κάποια χρόνια.

4. Το όριο για τις μικροδιαφορές αυξάνεται από 5.000 ευρώ σε 8.000 ευρώ. Πρόκειται για ποσό υψηλό για τα λαϊκά στρώματα, αφού αντιστοιχεί στον ετήσιο μισθό μεγάλων κατηγοριών εργαζομένων ιδίως του ιδιωτικού τομέα. Η ρύθμιση υποδηλώνει τη διάθεση περαιτέρω υποτίμησης της παρεχόμενης στα λαϊκά στρώματα δικαστικής προστασίας.

5. Τέλος, τόσο οι προβλέψεις περί ανωτάτων ορίων χρέωσης υποθέσεων, όσο και οι αντίστοιχες για παράταση της θητείας των Διοικήσεων των μεγάλων Πρωτοδικείων (Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πειραιά), αποτελούν πλήγμα στο αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων.

Το νομοσχέδιο αυτό αποτυπώνει (όπως και τόσα αντίστοιχα στο παρελθόν) το ταξικό πρόσημο της αστικής Δικαιοσύνης και συνάδει και αυτό με τον ξεπερασμένο χαρακτήρα του καπιταλιστικού δρόμου ανάπτυξης. Η εναντίωση στο νομοσχέδιο και η μάχη που θα πρέπει να δοθεί για να μην ψηφιστεί, δεν συνεπάγεται καμία αυταπάτη για τον ρόλο της αστικής Δικαιοσύνης στο ισχύον σύστημα και τα όρια που έχουν αντικειμενικά οι διεκδικήσεις για βελτίωση της προσβασιμότητας του λαού στα δικαστήρια.

Η Δικαιοσύνη τότε μόνο μπορεί να υπηρετεί πράγματι τον λαό, όταν θα λειτουργεί στο πλαίσιο ενός δρόμου ανάπτυξης όπου ο λαός θα είναι κυρίαρχος του πλούτου που παράγει και θα μπορεί σχεδιασμένα να αξιοποιεί την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, με κριτήριο τις δικές του σύγχρονες ανάγκες και χωρίς να είναι δεσμευμένος σε αντιλαϊκές διακρατικές ενώσεις.