«Η πορεία των γυναικών προς την ισότητα τον αιώνα που πέρασε» ήταν το θέμα της εκδήλωσης που οργάνωσε η Επιτροπή Ισότητας του Δήμου Αθηναίων, πρόσφατα στο Πνευματικό Κέντρο με αρκετές και αξιόλογες ομιλήτριες από το γυναικείο κίνημα, αλλά και το χώρο της Τέχνης. Θα σταθούμε στη συγκλονιστική μορφή μιας άγνωστης στους πολλούς αγωνίστριας: Αφανής ηρωίδα του λαού η Βασιλική Γεωργαντζέλη, έδωσε στις αρχές του αιώνα τη ζωή της μαζί με το παιδί της - που δε γεννήθηκε ποτέ - παίρνοντας μέρος σε συλλαλητήριο καπνεργατών στο Αγρίνιο. Μια ακόμα πρωταγωνίστρια για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση της γυναίκας, σε εποχές χαλεπές και για τις γυναίκες και για τους εργαζόμενους γενικότερα.

Για τη γυναίκα λοιπόν αυτή και άλλες πρωτοπόρες της Αιτωλοακαρνανίας μίλησε στην εκδήλωση, παρουσιάζοντας το βιβλίο της «Γυναικείες μορφές της Αιτωλοακαρνανίας», η Μαίρη Χρυσικοπούλου, αγωνίστρια και η ίδια του γυναικείου κινήματος. Κι εδώ αξίζει να επισημάνουμε ότι η συμβολή της είναι πολύτιμη, γιατί η ιστορία της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό κίνημα μένει ακόμα να ερευνηθεί: Ελάχιστα βιβλία έχουν γραφεί για το θέμα αυτό - ανάμεσά τους το βιβλίο της Ιριδας Αυδή - Καλκάνη με θέμα την πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα, που έγινε στον Πειραιά το 1892, και τίτλο «Εκείνο το πρωί». Κι όμως, υπάρχει υλικό από τους αγώνες των εργατριών, λ.χ. στο Σουφλί ή από τη διαδήλωση το Μάη του '36 στη Θεσσαλονίκη (που ενέπνευσε στον Ρίτσο τον «Επιτάφιο») και ανάμεσα στα θύματα την Αναστασία Καρανικόλα, καπνεργάτρια ή από μαρτυρίες των εργαζομένων στην κλωστοϋφαντουργία... Αλλά ας ακούσουμε την ίδια την ερευνήτρια να μας μιλά για την εργάτρια - μάρτυρα που συμπορεύτηκε με τους συναδέλφους της στου «Παπαστράτου».

«Οι συνθήκες εργασίας άσχημες, τα μεροκάματα μικρά, η εφεύρεση των πρώτων μηχανών και η εφαρμογή τους φέρνουν ανεργία. Απ' το 1924 αρχίζουν οι αγώνες των καπνεργατών. Μα το 1926 οι εργαζόμενοι αναστατώνονται... Αρχίζουν οι κινητοποιήσεις. Κατεβαίνουν σε συλλαλητήρια.

Οι γυναίκες συμπορεύονται με τους άντρες. Ανάμεσά τους και μια γυναίκα έγκυος. Είναι νέα, 28 με 30 χρόνων. Εχει δύο ήδη δύο παιδιά, τον Γεράσιμο, 9 ετών και την Παρασκευή ή Βούλα που είναι 5 και πάει για το τρίτο. Λέγεται Βασιλική Γεωργαντζέλη. Αγωνίζεται μαζί με τους άνδρες για ένα καλύτερο αύριο για τα παιδιά της... Για αύξηση του μεροκάματου και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Η πορεία συναντά την αντίσταση των αστυνομικών, κάπου στις βενζίνες του Πολυχρόνη, κοντά στο πάρκο. Εκτελούν διαταγή, έτσι το πιστεύει η ηγεσία. Οι σφαίρες πέφτουν βροχή, βαρούν στο ψαχνό. Και αλίμονο! Στην τύχη, ίσως, σημαδεύουν τη μητέρα με το έμβρυο στην κοιλιά της, για να γίνει αυτή σύμβολο του ανθρώπινου, του γυναικείου αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Ηταν τότε έξι μηνών.

Ο συμπολίτης μας ιστορικός αρθρογράφος Σπύρος Γερολυμάτος γράφει σε παλιά εφημερίδα του "Ελεύθερου": "Η κηδεία των θυμάτων που σκοτώθηκαν στις 8 Αυγούστου του 1926 (μαζί με τη Γεωργαντζέλη κι ένας άντρας, ο Θεμιστοκλής Νικ. Καραμιχάλης) πήρε τη μορφή συλλαλητηρίου, που πήραν μέρος όλοι οι κάτοικοι της πόλης και τελικά πολλά από τα αιτήματα των καπνεργατών βρήκαν τη λύση τους, όπως 600 δραχμές ενίσχυση στους άνεργους, αύξηση του μεροκάματου κατά 25 δρχ. και καθιέρωση του ΤΑΚ (Ταμείου Ασφάλισης Καπνεργατών)".

Υστερα απ' όλα αυτά - καταλήγει η ερευνήτρια - μου έρχεται στο νου μια φράση απ' τα παιδικά χρόνια που συναντούσαμε μέσα στα γαλλικά βιβλία όταν μαθαίναμε τις ξένες γλώσσες: "Η κοινωνική δικαιοσύνη μόνο με αγώνες κατακτιέται". Αυτή τη φράση δεν την ξεχνώ ποτέ!».

Ο γιος της Βασιλικής, Γεράσιμος Γεωργαντζέλης, ύστερα από εξήντα χρόνια, πήρε το μεταθανάτιο τιμητικό δίπλωμα της μητέρας του σε μια συγκινητική τελετή που οργάνωσε ο Παναιτωλοακαρνανικός Σύλλογος Γυναικών, ιδρύτρια και πρόεδρος του οποίου υπήρξε η Μαίρη Χρυσικοπούλου.*******Στο βιβλίο της, που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Ιφιτος» στο Αγρίνιο, συμπεριλαμβάνονται πολύτιμα στοιχεία για τις πρωτοπόρες γυναίκες στην επιστήμη, στην τέχνη, στη λαογραφία, αλλά και στους κοινωνικούς και εθνικούς αγώνες. Είναι οι ακόλουθες: Πιπίτσα Πεταλά, γιατρός και πρώτη Ελληνίδα χειρουργός. Δώρα Πεταλά φαρμακοποιός. Κωστούλα Βλαχούλη, γιατρός. Μαρία Χρυσόγελου δικηγόρος και η πρώτη Ελληνίδα που μίλησε στον Αρειο Πάγο. Ευανθία Γκινοπούλου, πρόεδρος της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων. Βασιλική Γεωργαντζέλη, η κοινωνική αγωνίστρια που σκοτώθηκε στο συλλαλητήριο καπνεργατών το 1926. Μαρία Δημάδη, Εθνική αγωνίστρια, οργανωμένη στο ΕΑΜ που εκτελέστηκε το 1944 από τους συνεργάτες των κατακτητών. ΔόραΣτράτου ιδρύτρια του συγκροτήματος «Ελληνικοί Λαϊκοί Χοροί» και η μεγάλη μας χαράκτρια ΒάσωΚατράκη που είχε γεννηθεί στο Αιτωλικό.

Η ερευνήτρια έκανε πολύχρονη έρευνα μιλώντας με επιζώντες μάρτυρες της ζωής και του έργου των πρωτοπόρων γυναικών της ιδιαίτερης πατρίδας της και την ιστορία τους, που σε δύσκολους καιρούς έδωσαν τη μάχη για να ζήσει η γυναίκα σαν Ανθρωπος!

«Παίρνω το θάρρος να σας γράψω και να ζητήσω τη συμβουλή σας. Ξεκινάω από τα παιδικά μου χρόνια, τα οποία πέρασα καλά. Αργότερα, όταν παντρεύτηκα και ενώ δούλευα για ένα χρόνο, ο σύζυγος μου είπε, άσε καλύτερα, να κάτσεις στο σπίτι, να μεγαλώσεις τα παιδιά. Τα γεγονότα αλλάζουν τις καταστάσεις. Ενώ περνούσαμε καλά τα πρώτα χρόνια και αρκετά καλά αργότερα, ήρθαν οι σπουδές των παιδιών και το κλείσιμο της εταιρίας που δούλευε ο σύζυγος, χωρίς να τον αποζημιώσουν. Καταγγελία δεν έχει κάνει μέχρι σήμερα, ελπίζοντος ότι θα φιλοτιμηθεί ο εργοδότης... Πού τέτοια τύχη όμως. Επειδή τα πράγματα χειροτερεύουν μέρα με τη μέρα, ο σύζυγος έχει ανοίξει ένα γραφείο (πάνω στη δουλιά του) δεν έχει ακόμη βρει την πελατεία που πρέπει να έχει (είναι πολλά τα γραφεία μάλλον).

Ετσι αποφάσισα να δουλέψω κι εγώ. Κράτησα ένα παιδάκι στην αρχή, μια δουλιά άλλη, μετά μοίρασμα εντύπων. Πολύ αργότερα δούλεψα σε μια βιομηχανία. Ενώ με πήραν με σύμβαση και έδειξαν ευχαριστημένοι, τον επόμενο χρόνο δε με φώναξαν. Μια άλλη εταιρία μετά από ενάμιση χρόνο με πήρε, αλλά όταν ήθελε, για τον άλφα - βήτα λόγο, με έδιωξε λέγοντας ότι δε βγαίνει η παραγωγή, ότι έγινε το τάδε λάθος, το δείνα.

Οταν εργαζόμαστε ομαδικά δεν πρέπει να την πληρώνουν όλοι, έτσι δεν είναι; Τη μια κυρία την κράτησαν και αν δεν πονούσε η μέση της δε θα έφευγε! Είμαι τόσο απογοητευμένη και σκέφτομαι «είμαι τόσο ανίκανη, άτυχη, τι να φταίει άραγε»; Και είναι τόσο μεγάλη ανάγκη και όπου μου λένε για δουλιά πηγαίνω με την ελπίδα ότι θα μείνω, δε γίνεται αυτό όμως. Περιμένω με ανυπομονησία την απάντησή σας. Ευχαριστώ εκ των προτέρων.

Μαρία».

Η επιστολή αυτή που δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε στήλη αλληλογραφίας εβδομαδιαίου περιοδικού είναι τόσο χαρακτηριστική όσο και αποκαλυπτική: Δείχνει πώς άλλαξαν ριζικά οι εργασιακές σχέσεις και ενώ πριν από τριάντα χρόνια υπήρχε ζήτηση εργαζομένων, σήμερα, με την ανεργία, την υπερεκμετάλλευση, την επικράτηση της μερικής απασχόλησης, οι γυναίκες και μάλιστα μιας κάποιας ηλικίας, μάταια ψάχνουν να βρουν μια μόνιμη δουλιά. Οχι, δε φταίει «το κακό το ριζικό τους» ούτε η δική τους ανικανότητα, ούτε καν η έλλειψη ειδίκευσης, στις περισσότερες περιπτώσεις. Φταίει το γεγονός ότι οι εργοδότες είναι ανεξέλεγκτοι. Και η κυβέρνηση με τις ευλογίες της ΕΕ και τους δήθεν «κοινωνικούς διαλόγους» προετοιμάζει τη χαριστική βολή στα δικαιώματα των εργαζομένων, με την αλλαγή των εργασιακών σχέσεων. Σε λίγο η εργοδοσία θα μας ξεζουμίζει - καθ' όλα νόμιμα!

Η επιστολή όμως δείχνει και κάτι άλλο: Το πώς χιλιάδες απλές γυναίκες δεν έχουν συνειδητοποιήσει τη λαίλαπα που έρχεται και που απαιτεί να αντιδράσουμε συλλογικά, οργανωμένα.