«Ενας ποιητής δίνει παρών στο πρώτο κάλεσμα της εποχής του...», έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος, που γεννήθηκε τέτοιες μέρες, την Πρωτομαγιά του 1909. Η ποίησή του αποτελεί οδηγό μάχης για τη ζωή, όπλο και σημαία στα χέρια του λαού, στον αγώνα για το φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας, για την κοινωνική απελευθέρωση.

Και πράγματι, ο Γιάννης Ρίτσος ήταν πάντα παρών. Αλλωστε, η ποίησή του είναι «ποίηση βιωματική, ποίηση πράξεων και πρακτική». «Παρών» ήταν και 27 χρόνια αργότερα, όταν συνταρασσόταν από την εξέγερση των απεργών εργατών της Θεσσαλονίκης τον Μάη του '36. Εμπνευσμένος από τον θρήνο της μητέρας του δολοφονημένου νέου εργάτη, όπως αποτυπώθηκε σε πρωτοσέλιδη φωτογραφία του «Ριζοσπάστη», ο Ρίτσος γράφει τον «Επιτάφιο». Μέρος της σύνθεσης δημοσιεύεται στην εφημερίδα. «Μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια, η μάνα μου η Μανιάτισσα που ήταν εξοικειωμένη με το μοιρολόι, εικόνες βυζαντινές με τον Χριστό στα πόδια της Παναγιάς, οι στίχοι του Βάρναλη, του Σικελιανού, το δημοτικό μας τραγούδι, όλα αυτά ανακατεύτηκαν μέσα μου και ξέσπασε στην καρδιά μου το κύμα ενός πελώριου θρήνου, ενός πραγματικού Επιταφίου. Επί τρεις μέρες και νύχτες συνέχεια έγραφα, χωρίς φαΐ, χωρίς ύπνο...», θα αναφέρει ο ποιητής χρόνια αργότερα.

Ο «Ριζοσπάστης» εξέδωσε τη συλλογή σε 10.000 αντίτυπα, που πωλήθηκαν σε ελάχιστο διάστημα. Η ελληνική ποίηση φεύγει πια από τους κλειστούς κύκλους των λογοτεχνικών σαλονιών και φτάνει σε πλατύτερες μάζες - οι υπόλοιπες ποιητικές συλλογές της περιόδου κυκλοφορούσαν σε κάποιες δεκάδες αντίτυπα. Τα τελευταία 250 αντίτυπα κατάσχονται από τη μεταξική δικτατορία και καίγονται μπροστά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Το έργο απαγορεύεται για 20 ολόκληρα χρόνια και κυκλοφορεί ξανά το 1956. Την επόμενη χρονιά μελοποιείται από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Σε αυτό το λυρικό μοιρολόι της μάνας του νεκρού εργάτη, ο αναγνώστης παρακολουθεί την εξελικτική πορεία των συναισθημάτων και τη στάση της μάνας. Από το ατομικό της πένθος και τον αβάσταχτο πόνο της, στην απόγνωση και στην οργή, και από εκεί στην ταξική αφύπνισή της. Γίνεται πια μάνα κοινωνική, ένα συλλογικό σύμβολο, καθώς σμίγει με τους συντρόφους του γιου της, ορκιζόμενη εκδίκηση. Το έργο αποτυπώνει την ακατανίκητη δύναμη της εργατικής τάξης όταν συνειδητοποιεί τη δύναμη και την κοινωνική αποστολή της.

Μέσα από τη μελοποίηση η ποίηση του Ρίτσου φτάνει ακόμα πιο πλατιά. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του ποιητή προς τον Μ. Θεοδωράκη: «Μου έκανε τρομερή εντύπωση και είπα, μα είναι δυνατόν η ποίηση να βρει μια πλήρη αντιστοιχία με τη μουσική; Μέχρι τότε έλεγα ότι κάθε τέχνη είναι αυτάρκης και δεν έχει ανάγκη τη βοήθεια άλλης. Αλλά όταν έγραψες τον "Επιτάφιο" και αργότερα φυσικά τη "Ρωμιοσύνη", είπα, πραγματικά, εδώ είναι ένας δρόμος για να πλησιάσει η ποίηση μέσω της μουσικής εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τους πλησίαζε ίσως ποτέ».

Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ίσως ο συνθέτης που το όνομά του έχει συνδεθεί περισσότερο από κάθε άλλον με τον Γ. Ρίτσο. «Επιτάφιος», «Ρωμιοσύνη», «18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», «Οι Γειτονιές του Κόσμου», «7η Συμφωνία». Κάθε δίσκος και μια ιστορία... Κάθε δίσκος δεμένος και με μια ξεχωριστή στιγμή της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας και του λαϊκού κινήματος.

Το 1936, ο ποιητής, συγκλονισμένος από την εικόνα της μάνας που θρηνεί τον νεκρό απεργό γιο της, σε τρία μερόνυχτα γράφει τον «Επιτάφιο», ο οποίος εκδίδεται από τον «Ριζοσπάστη». «Σε μένα οι αισθήσεις μου, οι βάσεις μου, οι ακουστικές προέρχονται από τον λαό. Αυτά που βγήκαν από μέσα μου, τα άκουσα παιδί, τα τραγούδησα, τα χόρεψα. Παρόλο που στη Μονεμβασιά θεωρούμασταν άρχοντες, η μάνα μου φρόντιζε να πηγαίνω στα πανηγύρια, όπου μιλούσα με τους χωρικούς και τους αγρότες. Πριν μάθω τι είναι ο δεκαπεντασύλλαβος, έγραψα από μικρός με άνεση δεκαπεντασύλλαβους. Γνώριζα πολύ καλά και το μανιάτικο μοιρολόι...». Το 1956 ο «Επιτάφιος» εκδίδεται για δεύτερη φορά και το 1957 ο Ρίτσος στέλνει την ποιητική σύνθεση στον Μ. Θεοδωράκη, που βρισκόταν στο Παρίσι, με την παρακάτω υποσημείωση: «Το βιβλίο αυτό κάηκε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός». Ο Μ. Θεοδωράκης έγραψε τη μουσική «μονορούφι», στο περιθώριο του βιβλίου. Στη συνέχεια αντέγραψε όσα τραγούδια χώραγαν σε μια κόλλα και τα έστειλε στον Γ. Ρίτσο. «Απρόσμενα ο Μίκης μού έστειλε ένα γράμμα με την παρτιτούρα του Επιτάφιου μέσα. Την έπαιξα μόνος μου στο πιάνο...». Στον «Επιτάφιο» απεικονίζεται το μωσαϊκό της ελληνικής μουσικής. «Η ποίηση του Ρίτσου απελευθέρωσε από μέσα μου όλες αυτές τις μελωδίες... Εχει μέσα και το επτανησιακό, και το κρητικό, και το λαϊκό, και το ρεμπέτικο στοιχείο, αυτά τα ακούσματα που είχα μέσα μου...», θα πει χρόνια αργότερα ο συνθέτης.

Κι όπως περνάν, λεβέντηδες, γεροί κι αδελφωμένοι,

λέω και θα καταχτήσουνε τη γης, την οικουμένη.

Κ' οι λύκοι αποτραβήχτηκαν και κρύφθηκαν στην τρούπα

- μαμούνια που τα σάρωσε βαρειά του εργάτη η σκούπα -

Ω, πούσαι, γιόκα μου, να δεις, πουλί, ν' αναγαλλιάσεις,

και, πριν κινήσεις μοναχό, τον κόσμο ν' αγκαλιάσεις.

Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες, μέσα στις φλέβες μου είσαι.

Γιε μου, στις φλέβες ολουνών, έμπα βαθιά και ζήσε.

Δες, πλάγι μας περνούν πολλοί, περνούν καβαλλαραίοι -

όλοι στητοί και δυνατοί και σαν κ' εσένα ωραίοι.

Ανάμεσά τους, γιόκα μου, θωρώ σε αναστημένο -

το θώρι σου στο θώρι τους μυριοζωγραφισμένο.

Και γω η φτωχή και γω η λιγνή, μεγάλη μέσα σ' όλους,

με τα μεγάλα νύχια μου κόβω τη γη σε σβώλους.

Και τους πετάω κατάμουτρα στους λύκους και στ' αγρίμια

που μούκαναν της όψης σου το κρούσταλλο συντρίμμια.

Κι ακολουθείς και συ νεκρός, κι ο κόμπος του λυγμού μας

δένεται κόμπος του σκοινιού για το λαιμό του οχτρού μας.

Κι ως τόθελες (ως τόλεγες τα βράδια με το λύχνο)

ασκώνω το σκεβρό κορμί και τη γροθιά μου δείχνω.

Κι αντίς τ' άφταιγα στήθεια μου να γδέρνω, δες, βαδίζω

και πίσω από τα δάκρυα μου τον ήλιο αντικρίζω.

Γιε μου στ' αδέρφια σου τραβώ και σμίγω την οργή μου,

σου πήρα το ντουφέκι σου - κοιμήσου, εσύ, πουλί μου.

Με μεγάλο ενδιαφέρον πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση των ΚΟΒ Ωδείων - Ορχηστρών και Εθνικής Λυρικής Σκηνής του ΚΚΕ με αφορμή τα 50 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου Σοβιετικού συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς.

Ο Λουκάς Αναστασόπουλος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, ανέδειξε πλευρές του έργου του Σοστακόβιτς, παράλληλα με τη συνολική ώθηση που δόθηκε στις τέχνες και στον πολιτισμό στην ΕΣΣΔ, ακριβώς γιατί έπαψαν να αντιμετωπίζονται ως εμπόρευμα, απελευθερώθηκαν από τις σχέσεις εκμετάλλευσης του καπιταλισμού.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η μουσική μπόρεσε να μεγαλουργήσει στην ΕΣΣΔ τον 20ό αιώνα και να είναι προσιτή σε όλο τον πληθυσμό, αντίθετα με αυτό που συμβαίνει σήμερα και βάζει εμπόδιο στην ίδια την ανάπτυξη της μουσικής, αλλά και στην πλατιά διάδοσή της.

Ο ομιλητής, παραθέτοντας συγκεκριμένα μουσικά αποσπάσματα από κουαρτέτα και συμφωνίες του Σοστακόβιτς, αποδόμησε τις βασικές αιχμές της αστικής προπαγάνδας, που διαχρονικά επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τον σπουδαίο συνθέτη για να επιτεθεί στον σοσιαλισμό, να κρύψει ότι σήμερα υπάρχει πραγματική εναλλακτική για τα λαϊκά συμφέροντα.

Οι πρωτοβουλίες της Οργάνωσης με αφορμή την επέτειο του θανάτου του Σοστακόβιτς θα συνεχιστούν το επόμενο διάστημα.

Μια μαγευτική μουσική βραδιά επιφύλαξαν για το κοινό οι αναγνωρισμένοι και καταξιωμένοι μουσικοί Γιώργος Ζιάβρας (πιάνο), Ελενα Μαραγκού (μεσόφωνος) και Αγγέλα Γιαννάκη (βιόλα) χθες το βράδυ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Οι τρεις διακεκριμένοι σολίστ παρουσίασαν κύκλους ελληνικών τραγουδιών σε μελοποίηση από ξένους συνθέτες. Τρεις διαφορετικές περίοδοι της ελληνικής Ιστορίας ξεδιπλώθηκαν σε πέντε διαφορετικές γλώσσες, μέσα από τα τραγούδια σπουδαίων συνθετών του 19ου και του 20ού αιώνα.

Ο Λένοξ Μπάρκλεϊ συναντά το άστρο του Πλάτωνα με τζαζ αποχρώσεις, η μαχόμενη ρωσική καρδιά του Ντμίτρι Σοστακόβιτς αγκαλιάζει την ιστορική στιγμή του Ζαλόγγου, ο Αντονίν Ντβόρζακ σκιαγραφεί τον Κόλλια Βυτινιώτη, αρματολό και κλέφτη από τη Βυτίνα, ο Μορίς Ραβέλ εμπνέεται από τον πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά «Η σφαγή της Χίου», ο Χέρμαν Ρόιτερ εξυμνεί τη θεά Αφροδίτη μέσα από τη ματιά της Σαπφώς. Ανάμεσά τους δύο έργα μουσικής δωματίου, του Δημήτρη Τερζάκη και του Γιάννη Κωνσταντινίδη.

Τη συναυλία παρακολούθησε και ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας. Ακόμα, τη συναυλία παρακολούθησαν η Ελένη Μηλιαρονικολάκη και ο Λουκάς Αναστασόπουλος, μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ.