Ο καθορισμός των εκλογών στην Τουρκία για τις 3 Νοέμβρη είναι κάτι που δεν εξέπληξε τους πολιτικούς παρατηρητές, τόσο τους εσωτερικούς, όσο και τους εξωτερικούς. Η αιτία που προβλήθηκε επίσημα - η κατάσταση της υγείας του 73ετούς πρωθυπουργού, κ. Μπουλέντ Ετσεβίτ - δεν ήταν τελείως προσχηματική. Πράγματι, δεν ήταν δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι ο πρωθυπουργός δεν ήταν σε κατάσταση πλήρους φυσικής αρμονίας με τις όντως βαριές απαιτήσεις του αξιώματός του. Η τελευταία του εμφάνιση στην τηλεόραση, όπου δήλωσε κατηγορηματικά ότι δε θα παραιτηθεί γιατί η υγεία του είναι πολύ καλά, δεν έπεισε κανένα και η προσπάθειά του να καλλιεργήσει κλίμα αμεριμνησίας με την υπόμνηση της ανάγκης η συνέντευξη να είναι σύντομη γιατί πλησίαζε ή ώρα της συνάντησης Τουρκίας - Κόστα Ρίκα στο Παγκόσμιο Κύπελλο διέλυσε και τις τελευταίες αμφιβολίες. Ωστόσο, αν η επίσημη αιτιολογία δεν ήταν εντελώς προσχηματική, αυτό δε σημαίνει ότι είναι και η πραγματική. Αλλωστε, είναι γνωστό ότι, στη σκιώδη αυτή δραστηριότητα που λέγεται «πολιτική», ούτε αν πάρεις το 090 δεν μπορείς να ξεδιαλύνεις το πραγματικό από το «σχεδόν πραγματικό».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένας από τους παράγοντες που οδηγούν στην κατάσταση της μόνιμης πολιτικής αστάθειας της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια είναι οι οικονομικές εξελίξεις. Η χώρα βγαίνει από την «περίοδο (Τουργκούτ) Οζάλ». Με το όνομα αυτό, που ανήκει στον πολύ γνωστό πρωθυπουργό και Πρόεδρο της Δημοκρατίας, συνδέεται μια σοβαρή φάση εξέλιξης της Δημοκρατίας της Τουρκίας. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από δυο κυρίως στοιχεία:

1) Την αποφασιστική στερέωση της εξουσίας της κυρίαρχης τάξης και των διεθνών της συμμάχων μέσω του αιματηρού πραξικοπήματος της 12ης Σεπτέμβρη 1980. Στην ουσία, επρόκειτο όχι για στερέωση, αφού αυτή δεν κινδύνευε, αλλά για αποφασιστική υπενθύμιση ότι δεν πρόκειται ποτέ να επιτραπεί να κινδυνεύσει.

2) Την αποφασιστική και χωρίς τις ταλαντεύσεις του παρελθόντος στροφή προς μια νέα οικονομική πολιτική. Η πολιτική αυτή συνδεόταν άμεσα με το ρεύμα της γνωστής νεοφιλελεύθερης πολιτικής, που χαρακτηρίζει στις μέρες μας τους προσανατολισμούς του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι μερικά από τα μέτρα αυτά ήταν πράγματι αναγκαία. Η εφαρμογή τους, όμως, από μια κυβέρνηση του μονοπωλιακού κεφαλαίου, στα πλαίσια της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας, είχε μια σειρά από σοβαρές συνέπειες, που επίσης δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Συγκεκριμένα, οι γενικές συνέπειες των μέτρων αυτών θα μπορούσαν να καταταγούν στις παρακάτω δύο ομάδες:

1) Ενας γενικός εκσυγχρονισμός των υποδομών. Η εξέλιξη αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική και εξόφθαλμη στους τομείς εκείνους, όπου έως τώρα η Τουρκία παρουσίαζε σημαντική ή ακόμη και επικίνδυνη καθυστέρηση (π.χ., επικοινωνίες). Το «σύγχρονο» στοιχείο ενισχύθηκε με τρόπο εντελώς φανερό και σε μεγάλη έκταση, όπως μπορεί να δει εύκολα οποιοσδήποτε ταξιδιώτης που επισκέπτεται τη χώρα.

2) Γενική όξυνση των αντιθέσεων της κοινωνίας της Τουρκίας, αλλά και με «ετεροχρονισμό» των διεξόδων τους.

Ο καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός μιας χώρας που παραμένει σχετικά αδύνατη και εξαρτημένη από τον ιμπεριαλισμό δεν οδηγεί ούτε στην περίπτωση της Τουρκίας αυτόματα σε ένα ανώτερο επίπεδο. Οδηγεί μάλλον στην όξυνση και διαιώνιση ήδη υπαρχουσών αντιθετικών παραμέτρων, συχνά δίνοντάς τους (όπως συνέβη ακριβώς στην Τουρκία) και «τυφλό» χαρακτήρα. Αν αυτό είναι φανερό στην Ελλάδα, στην Τουρκία είναι ακόμη πιο φανερό - και ασύγκριτα εκρηκτικότερο. Η φαινομενική απογείωση δεν τιθάσευσε τον πληθωρισμό, που, αντίθετα, εκτοξεύτηκε σε ακόμη μεγαλύτερα ύψη, έως το σημείο να δημιουργεί προβλήματα στις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Η ένταση της οικονομικής ζωής δε συνοδεύτηκε από ανάλογη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης, όπως έδειξε η άνευ προηγουμένου διόγκωση της ανεργίας. Η επίτευξη μιας εύθραυστης ισορροπίας αναζητήθηκε στην προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. Με το να επιτύχει και ακριβώς επειδή επέτυχε, η προσπάθεια αυτή οδήγησε στην ακόμη βαθύτερη υπερχρέωση μιας οικονομίας ήδη εξωφρενικά υπερχρεωμένης, συνεπώς στην ακόμη μεγαλύτερη διαφυγή κεφαλαίων. Δυνάμωσε εξαιρετικά το ήδη σχετικά ισχυρό κερδοσκοπικό στοιχείο. Η «παραοικονομική» κατεύθυνση, μόνη διέξοδος για πάρα πολλούς, όχι μόνο δυνάμωσε, αλλά και διέδωσε τις εγκληματικές δραστηριότητες κάθε είδους.

Η μόνιμη προσπάθεια χρήσης του ενός κακού για να αντιμετωπιστεί το άλλο οδήγησε σε μια νευρική κατάσταση μόνιμης κρίσης. Δεν είναι τυχαίο ότι τα φαινόμενα μιας ανοιχτής κρίσης υπήρχαν ακόμη και στις πιο χρυσές στιγμές της αποκορύφωσης του «οζαλικού θαύματος». Και αυτό, σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του ίδιου του Τουργκούτ Οζάλ, ο οποίος διατηρούσε μεν την ίδια αμυδρή σχέση με την αλήθεια που διατηρούν όλοι οι πρωθυπουργοί, αλλά ήταν ένας, κατά τα άλλα, λεπτότατος και διεισδυτικός παρατηρητής. Τελικά, η κρίση ξέσπασε. Ακόμη χειρότερα: Η Τουρκία έγινε ένα από τα πρώτα επίκεντρα (αν όχι και ο προάγγελος) της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, στην οποία βρισκόμαστε σήμερα και από την οποία όλοι προβλέπουν, ως οφείλουν, μια γρήγορη ανάκαμψη.

Δεν είναι μυστικό για κανέναν ότι η τακτική της χρήσης των αλληλοαντιτιθεμένων συμφερόντων και στρατηγικών επιδιώξεων των διαφόρων δυνάμεων χρησίμευσε επί πολύ καιρό στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σαν τρόπος διάσωσης από την ολοσχερή εξάλειψη, που, χαρακτηριστικά, επήλθε, όταν οι παράγοντες αυτοί έγιναν, τελικά, ασυμβίβαστοι, όπως έδειξε ο Α` Παγκόσμιος Πόλεμος. Επίσης πασίγνωστο είναι ότι αυτή την αποδοτική παράδοση τη συνεχίζει η Δημοκρατία της Τουρκίας. Ωστόσο, κάθε μέρα δεν είναι ούτε Πάσχα, ούτε Ραμαζάνι. Και είναι, πραγματικά, περίεργο πως, στις όχθες του Σαγγαρίου, κανείς δε φαίνεται να έχει διδαχθεί από το ιστορικό μάθημα ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία έκανε ό,τι έκανε, αλλά, τελικά, δε γλίτωσε.

Ας πάρουμε ένα σύγχρονό μας γεγονός: Τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Συνηθίζουμε να το βλέπουμε σαν παράγοντα που ενισχύει (ή που «αναβαθμίζει», για να χρησιμοποιήσουμε ένα «εκσυγχρονιστικό» όρο) τη θέση της Τουρκίας, της ανοίγει νέους πολιτικούς δρόμους κλπ. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και μερικοί στην Αγκυρα ή σκέπτονται ή προτιμούν να δείχνουν ότι σκέπτονται το ίδιο. Είναι, βέβαια, και αυτό ένας καλός τρόπος για να καθησυχάσει κανείς τις εσωτερικές του αγωνίες. Γιατί τα πρώτα σημάδια έχουν ήδη φανεί. Τι ήταν, π.χ., η περιπέτεια της Τουρκίας στα Βαλκάνια το 1990 - '94; Πιθανώς, ένα ωραίο όνειρο που έδινε στον Τουργκούτ Οζάλ την ευκαιρία να λέει ότι «έχει μείνει μια δουλιά μισοτελειωμένη στη Βιέννη». Οταν, όμως, οι πραγματικοί αφέντες τέλειωσαν τις δικές τους δουλιές, τότε υπενθύμισαν καθαρά και ξάστερα στην Τουρκία ότι «αυτά θα τα κανονίσουμε εμείς οι ανώτεροι» και ότι την Τουρκία τη χρειάζονται σαν υπάλληλο και όχι σαν συνεταίρο, όπως είχε ίσως, αφελέστατα, πιστέψει η ίδια. Και η ΕΣΣΔ δε βρίσκεται πια πέρα από τον Καύκασο για να χρησιμοποιηθεί σαν αντίβαρο ή σαν διαπραγματευτικό χαρτί.

Πολλά είναι, άλλωστε, τα σημάδια ότι, στη σημερινή πολιτική κρίση της Τουρκίας, τα παρόμοια προβλήματα δε λείπουν. Ενα τέτοιο ήδη διάσημο σημάδι είναι, προφανώς, το Ιράκ. Θα εισβάλουν, τελικά, οι Αμερικανοί ή δε θα εισβάλουν; Και, αν εισβάλουν, δεν είναι φανερό ότι θα εισβάλουν εν μέρει μέσω Τουρκίας; Και ποιοι είναι οι πραγματικοί στόχοι της εισβολής; Σε ποιο βαθμό θίγουν την Τουρκία; Πώς μπορεί η Τουρκία να εξασφαλίσει εγγυήσεις; Είναι, άραγε, τυχαίο το ότι η κατάσταση της υγείας του κ. Ετζεβίτ, παρόλο που δεν είναι άγνωστη από καιρό, τώρα παίζει ρόλο χιονοστιβάδας; Δύσκολο να το πει κανείς. Εκείνο που ξέρουμε είναι ότι, ακριβώς τις ημέρες της απόφασης για τις εκλογές, την Αγκυρα επισκέφθηκε ο υφυπουργός Αμυνας των ΗΠΑ κ. Πολ Γούφοβιτς. Στις δημόσιες δηλώσεις του, ο υφυπουργός δε δίστασε καθόλου να πει ότι οι ΗΠΑ επιμένουν στη στήριξη της Τουρκίας για τα σχέδιά τους στο Ιράκ. Προσέθεσε, μάλιστα, σαν να ήθελε να διασκεδάσει κάθε αμφιβολία για το ότι «μπορεί να ήταν και τυχαίο», ότι «η Τουρκία δεν έχει τίποτε να φοβάται σχετικά με την ίδρυση κουρδικού κράτους». Και δεν είναι και το μόνο τέτοιο θέμα. Χωρίς να αναφερθούμε στο Κυπριακό, το Μεσανατολικό καραδοκεί. Τι θα γίνει με τις προοπτικές παλαιστινιακού κράτους; Το θέμα αφορά την Τουρκία, όχι μόνο σαν σοβαρή αλλαγή αυτή καθ' εαυτή, αλλά και σαν σημείο αναφοράς των σχέσεών της με τις αραβικές χώρες, για να μη μιλήσουμε για το θέμα της πολυσυζητημένης συμμαχίας της με το Ισραήλ. Κανείς δεν αμφιβάλλει και ούτε καν προσπαθεί να κρύψει ότι η νέα κυβέρνηση θα έχει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αυτά σαν θέματα προτεραιότητας.

Οι πολιτικές κρίσεις δεν προέρχονται μόνον από προβλήματα χειρισμού συγκεκριμένων πολιτικών προβλημάτων. Σ' αυτές, βαραίνουν, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, και βαθύτερα ιστορικά προβλήματα. Σ ' αυτό, η Τουρκία δεν αποτελεί ούτε πρωτοτυπία ούτε εξαίρεση. Ενα προφανές τέτοιο είναι η εμφάνιση νέων δυνάμεων. Η εκσυγχρονιστική εκστρατεία που αναφέραμε παραπάνω δεν είναι, ασφαλώς, ένα μεμονωμένο φαινόμενο. Θίγει όλες χωρίς εξαίρεση τις πτυχές και όλους χωρίς εξαίρεση τους τομείς της ζωής της Τουρκίας. Η πρώτη επίπτωση που πρέπει να διαπιστωθεί είναι η εμφάνιση νέων κομματιών της αστικής τάξης. Τα κομμάτια αυτά συνδέονται με τις νέες δομές και όλα τα φαινόμενα που αυτές οι νέες δομές έχουν φέρει ή φαίνεται να έχουν φέρει. Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά του κυριοτέρου τμήματος των κομματιών αυτών της αστικής τάξης φαίνεται να είναι ότι, στις νέες συνθήκες, η κυριαρχία της είναι εξασφαλισμένη και, συνεπώς, δε χρειάζεται πια η άμεση παρέμβαση στις πολιτικές διαδικασίες για τη διατήρηση της κυριαρχίας αυτής. Εξ ου και η πολλή συζήτηση που γίνεται τώρα για τον πολυπλόκαμο κατασταλτικό μηχανισμό που δημιουργήθηκε επί ολόκληρες δεκαετίες. Οι αντιρρήσεις που συναντά αυτή η κατεύθυνση δεν οφείλεται μόνο και ίσως ούτε καν κυρίως σε εσωτερικά αίτια.

Εδώ παρεμβαίνει και ένας άλλος παράγων, επίσης όχι πρωτοφανής για την Τουρκία: Η μετατροπή της χώρας σε πεδίο αναμέτρησης μεγάλων δυνάμεων. Ας δούμε, π.χ., την περιβόητη «ευρωπαϊκή πορεία» της Τουρκίας. Αλήθεια, δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση το γεγονός ότι η δύναμη με το μεγαλύτερο ζήλο να επιτύχει την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ είναι όχι η ίδια η ΕΕ (όπου, αντίθετα, υπάρχουν πολλές διστακτικές φωνές), αλλά οι ΗΠΑ; Ενα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα, ανοιχτό σε πολλές απαντήσεις. Εκτός αυτού, υπάρχει και ένα άλλο μέγα θέμα: Η τεράστια εισροή κεφαλαίων στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια την κατέστησε, όχι μόνον οικονομικά, αλλά και πολιτικά τρωτή σε πιέσεις άλλων δυνάμεων. Αλλωστε, τα κεφάλαια αυτά πρέπει από κάπου να έρχονται. Και αν κανείς εξετάσει από πού έρχονται, εύλογα μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα κέντρα του ιμπεριαλισμού δεν είναι τα μόνα κέντρα άσκησης επιρροών και πιέσεων προς την Τουρκία. Πρόκειται για σοβαρό ζήτημα, γιατί αποτελεί ένα από τα αίτια των αντιπαραθέσεων στο εσωτερικό της κυρίαρχης τάξης. Πώς, π.χ., εξηγείται το περιβόητο «ισλαμικό ρεύμα»; Μήπως, άραγε, η προσπάθεια του Νετσμεντίν Ερμπακάν να συσφίξει τις σχέσεις με τις χώρες της Ασίας, τα ταξίδια του στη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη κλπ. ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι και οδήγησε στην ανατροπή του; Η εξέλιξη των πραγμάτων έχει οδηγήσει, όχι μόνο στην ύπαρξη τμημάτων της κυρίαρχης τάξης που βλέπουν το μέλλον της χώρας σε ρόλο στον ανατολικό περίγυρο και όχι στη «Δύση», αλλά και σε τμήματα που βλέπουν αυτόν το ρόλο στην Κεντρική Ασία. Και είναι φανερό ότι, εκεί, καραδοκούν άλλα μπλεξίματα, όπως δείχνει το γεγονός ότι η Τουρκία είναι όχι μόνο σημαντικό έδαφος, αλλά το έδαφος - κλειδί των περιβόητων «αγωγών». Στις εκλογές που έχουν οριστεί για τις 3 Νοέμβρη, το στοιχείο αυτό από τώρα κιόλας θεωρείται ως το κυρίαρχο της εκλογικής σκηνής.

Ολοι οι παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω δεν ήταν δυνατό να μην ευνοήσουν την εμφάνιση νέων δυνάμεων στην πολιτική σκηνή. Πολύ περισσότερο, που οι αλλαγές στη χώρα έχουν ήδη θέσει σε κίνηση ευρύτερες διαδικασίες, που ξεπερνούν τους προσανατολισμούς της κυρίαρχης τάξης, αν και συμπλέκονται στενά μαζί τους. Οι διαδικασίες αυτές υπονομεύουν αυτό που θα αποκαλούσαμε «ανατολικό χαρακτήρα» της χώρας, τροφοδοτώντας μια βαθιά όχι μόνον πολιτική, αλλά και ιδεολογική κρίση ταυτότητας.. Δεν είναι τυχαίο ότι όλα αυτά τα χρόνια στην Τουρκία γίνεται τόσος πολύς θόρυβος για τους λεγόμενους YENI OLUSUMCULAR (τίτλος, που θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε «νέοι δημιουργοί»). Πρόκειται για ένα ρεύμα πολιτικών διαφόρων χώρων, που ζητούν ή διακηρύσσουν ότι επιδιώκουν την αναμόρφωση της πολιτικής ζωής της Τουρκίας. Το βάρος και το εύρος του κινήματος φαίνεται στην ίδια του την αμφισημία, αφού την αναμόρφωση θα μπορούσαν να τη ζητήσουν και όντως τη ζητούν και οι «δυτικοστραφείς» και οι «ισλαμιστές» και οι δυνάμεις που περιβάλλουν το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης, που είναι στραμμένες προς την Κεντρική Ασία. Το πράγμα έχει πάρει τέτοια διάδοση, ώστε μερικοί έχουν κάνει και λόγο για την ίδρυση Δεύτερης Δημοκρατίας. Τα πρώτα στοιχεία αναμόρφωσης αυτού, που, σε μια πεζότερη ελληνική μεταφορά, θα ονομάζαμε «αλλαγή του πολιτικού σκηνικού», έχουν ήδη φανεί...

Στις προηγούμενες εκλογές, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, το ιστορικό κόμμα που ίδρυσε ο ιδρυτής της Δημοκρατίας Μουσταφά Κεμάλ Πασά, δεν κατόρθωσε να φθάσει ούτε το όριο του εκλογικού νόμου (10%!) και να εκπροσωπηθεί στο Κοινοβούλιο και, έτσι, το ΡΛΚ βρέθηκε, για πρώτη φορά στην ιστορία της Δημοκρατίας της Τουρκίας, έξω από τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κ. Μπουλέντ Ετσεβίτ, σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν πρωθυπουργός του κόμματος αυτού, είχε τελευταία εκλεγεί στη θέση αυτή με άλλο κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι, ενόψει των νέων εκλογών, το ΡΛΚ δε φαίνεται να συγκεντρώνει τη «δημοσιότητα του νικητή».

Ενα άλλο χαρακτηριστικό είναι η εμφάνιση νέων προσώπων. Η εκρηκτική αρχηγική εμφάνιση του έως τώρα υπουργού Εξωτερικών Ισμαίλ Τζεμ είναι ήδη το κατατεθέν σήμα των εκλογών αυτών. Δεν είναι άνευ ενδιαφέροντος να σημειωθεί και το άλλο «νέο πρόσωπο» - ο έως τώρα «υπουργός Υπεύθυνος για την Οικονομία» Κεμάλ Ντερβίς. Ζώντας επί πολλά χρόνια στο εξωτερικό (και, συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ) και άγνωστος ουσιαστικά στην Τουρκία, εμφανίζεται με το ξέσπασμα της χρηματιστηριακής και, τελικά, οικονομικής κρίσης για να αναλάβει τη σωτηρία της χώρας. Ανέλαβε, μάλιστα, και έκτακτες εξουσίες στον τομέα του. Με όλη τη συζήτηση που γίνεται για την περιβόητη ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, σε συνάρτηση με τις εκλογές της 3ης Νοέμβρη, η από κοινού εμφάνιση δυο προσώπων που εμφανίζονται να συνδέονται το ένα με την ΕΕ και το άλλο με τις ΗΠΑ ίσως αποτελεί προσπάθεια συγκερασμού και εξισορρόπησης των διαφόρων μερίδων και, φυσικά, των διαφόρων επιρροών. Ενδιαφέρον έχει το ότι ο κ. Ισμαΐλ Τζεμ έχει κιόλας αναγγείλει από την Τηλεόραση ότι το κόμμα του θα κερδίσει την πρώτη θέση. Η προσδοκία υποστήριξης των κορυφών των κυριάρχων τάξεων, ιδιαίτερα των πιο νέων, δυναμικών και επιθετικών, είναι φανερή.

Τα άλλα κόμματα δε φαίνεται να έχουν τόση αυτοπεποίθηση. Το Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, επικεφαλής του μέχρι τώρα κυβερνητικού συνασπισμού, έχει ήδη υπονομεύσει τη θέση του με τις ομαδικές αποχωρήσεις που οδήγησαν στην παραίτηση της κυβέρνησης. Είναι πολύ αμφίβολο, εάν θα εκπροσωπηθεί στη νέα Εθνοσυνέλευση. Δεν είναι καν βέβαιο ότι θα πάρει μέρος στις εκλογές. Το ΡΛΚ δε φαίνεται σε καλύτερη θέση. Τα πράγματα φαίνονται επίσης δύσκολα για τους άλλους χώρους. Ο ισλαμικός χώρος περνά από σοβαρή δοκιμασία. Η διάσπασή του και η εκπροσώπησή του στις εκλογές, όπως όλα δείχνουν, από δυο κόμματα δεν είναι, ασφαλώς, ο καλύτερος τρόπος για την εξασφάλιση επιτυχίας. Το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης επίσης δε φαίνεται να είναι ελεύθερο από σοβαρές εσωτερικές εντάσεις. Πάντως, όσον αφορά στην «τεχνική» πλευρά των εκλογών, πρέπει να πούμε ότι όλοι προβλέπουν πως η νέα κυβέρνηση θα είναι και αυτή κυβέρνηση συνασπισμού. Και, ασφαλώς, δεν είναι τυχαίο ότι ο κ. Τζεμ έκανε λόγο για πρώτη θέση, αλλά όχι για απόλυτη - ή έστω αυτοδύναμη - πλειοψηφία. Πράγμα που, έτσι όπως είναι σήμερα η διάταξη των δυνάμεων, δημιουργεί και τον κρίσιμο μετεκλογικό πονοκέφαλο του ερωτήματος, από ποιους θα αποτελείται αυτός ο συνασπισμός.

Τα όσα έχουν προηγηθεί της διαδικασίας που κατέληξε στις εν λόγω εκλογές είναι υπερβολικά πολλά για μας δώσουν την πολυτέλεια να σκεφθούμε ότι οι εξελίξεις δε σχετίζονται και με την Ελλάδα. Τα όσα έχουν λεχθεί σχετικά με τις σχέσεις των δυο χωρών δε θα τα αναφέρουμε εδώ, γιατί έχουν λεχθεί τόσα και τέτοια που έχουν πια αγγίξει τα όρια του ανεκδότου. Δε θα σταθούμε στον Ευρωστρατό, γιατί, όπως μάθαμε στη σύντομη αναλαμπή των ειδήσεων πριν από την εντυπωσιακή έκρηξη της περιπέτειας του κ. Γιωτόπουλου, το πρόβλημα λύθηκε στη Σεβίλλη και, μάλιστα, «με πλήρη αποδοχή των απόψεων της ελληνικής πλευράς»(!). Δε θα μας απασχολήσει εδώ ούτε το πρόβλημα των σχέσεων Τουρκίας - ΕΕ, παρόλο που πρόκειται για μια πλευρά πολύ σοβαρή για τα ελληνικά πράγματα. Θα σταθούμε για λίγο σε ένα μόνο θέμα: Την προοπτική αλλαγής του πολιτικού σκηνικού.

Εδώ, βέβαια, θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς: - Και τι σχέση έχουν όλα αυτά με την Ελλάδα; Οσοι κάνουν την ερώτηση αυτή, προφανώς δε συνέλαβαν την έννοια του ανεκδότου που προαναφέραμε. Ενα ανέκδοτο, σημειώνουμε, που έχει στο λογαριασμό του, όχι μόνον άφθονες αναλύσεις, σχόλια, κουτσομπολιά κλπ., αλλά και εξελίξεις που δείχνουν ότι πολλά βρίσκονται στα σκαριά. Το θέμα μας, όμως, δεν είναι η Ελλάδα, το θέμα μας είναι η Τουρκία. Και τι θα πρέπει να σκεφθούμε όταν βλέπουμε, ενόψει των επικείμενων εκλογών του θέματός μας, τον ηγέτη του ΚΕΔ κ. Μεχμέτ Μπαχτσελί να κηρύσσει ιδεολογική εκστρατεία ενάντια σ' αυτούς που ο ίδιος αποκαλεί «εκσυγχρονιστές του κ. Τζεμ»; Αχ! Που 'σαι, νιότη, που δεν έδειχνες ότι θα γινόμουν ο ίδιος!

Δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον η παρατήρηση ότι η κρίση αυτή αναγγέλθηκε με μία χρηματιστηριακή καταστροφή. Το Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης ήταν ένα από τα χαϊδεμένα παιδιά του Τουργκούτ Οζάλ, τόσο ώστε δημιούργησε και φόβους νέας εστίας ελληνοτουρκικών προστριβών, αφού εμφανιζόταν να ανταγωνίζεται το ΧΑΑ. Δόξα τω Θεώ, όμως (και χωρίς να ξεχνιέται και ο Αλλάχ), το φαινόμενο του εγκλωβισμού καλά κρατεί και στις δυο όχθες του Αιγαίου. Στο σημείο αυτό, αρκούμαστε να πούμε ότι η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ δεν είναι και τόσο εύκολη ούτε απλή υπόθεση και, γι' αυτό, εκτός απροσδόκητων εξελίξεων, δε μας φαίνεται να γίνεται σύντομα.