Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, η ανάδειξή της, η επαφή του κόσμου με τα μνημεία, ακόμα και η τουριστική αξιοποίησή τους είναι "στόχοι", που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα κάθε νέου υπουργού Πολιτισμού. Αλλά η προστασία χρειάζεται "γενναιόδωρη" χρηματοδότηση και επαρκές προσωπικό.Η ανάδειξη χρειάζεται ουσιαστικό σχεδιασμό, με στόχους και η επαφή του κόσμου με τα μνημεία χρήζει ανάλογης υποδομής και κυρίως παιδείας. Οσο για την τουριστική αξιοποίηση εκεί χρειάζεται μέτρο, όρια και κυρώσεις για όσους τα παραβιάζουν.

Οι παραπάνω στόχοι, σίγουρα, δε χρειάζονται ένα πράγμα: τις ευμετάβλητες διαθέσεις και χαλαρές αντιστάσεις των υπουργών απέναντι στις "ιδιωτικές" και άλλες απαιτήσεις.

Το... δυστύχημα για την πολιτιστική κληρονομιά είναι πως ό,τι χρειάζεται δε γίνεται και αυτό που δε χρειάζεται είναι η μόνη και κυρίαρχη συμπεριφορά όλων των μέχρι σήμερα κυβερνήσεων.

Να μιλήσουμε για προστασία και ανάδειξη; Οι αρχαιοφύλακες φτάνουν δε φτάνουν τους 4.500.Οι αρχαιολόγοι είναι σχεδόν 400.Εφορείες Αρχαιοτήτων υπάρχουν: 25 Προϊστορικών και Κλασικών, 14 Βυζαντινών και 8 Νεωτέρων. Κάθε Εφορεία, στην καλύτερη περίπτωση, ελέγχει μέχρι τρεις νομούς και στη χειρότερη μέχρι 8!!.Στις Διευθύνσεις Αναστηλώσεων υπάρχουν μόνο κεντρικά διοικητικά γραφεία, χωρίς περιφερειακή διάρθρωση.Για παράδειγμα, η Διεύθυνση Αναστηλώσεων Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων,για 20.000 μνημεία αυτής της περιόδου, διαθέτει 35μελές προσωπικό με μόλις 12 (!) αρχιτέκτονες.Οι υποσχέσεις, φυσικά, δε λείπουν. Στην τελευταία και προεκλογική συνέντευξη Τύπου, ο υπουργός Πολιτισμού, Σταύρος Μπένος, εξήγγειλε τη δημιουργία 52 Γενικών Εφορειών.Την επομένη ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων διαμαρτύρεται για εξαγγελίες που γίνονται, χωρίς προηγούμενο διάλογο με τους άμεσα ενδιαφερόμενους.

Ο αναχρονιστικός αρχαιολογικός νόμος του 1932 εξαγγέλθηκε από όλους τους υπουργούς Πολιτισμού. Μόλις τον Ιούνιο σαρανταμελής ομάδα, με επικεφαλής τον μέχρι πριν λίγες μέρες γενικό γραμματέα του ΥΠΠΟ, Γιώργο Θωμά,συνέταξε το προσχέδιο του νέου νόμου για την Πολιτιστική Κληρονομιά.Οι εκλογές πρόλαβαν την ψήφιση του νομοσχεδίου, αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι οι όποιες καλές προθέσεις εξαρτώνται από τις καλές ή κακές προθέσεις του εκάστοτε υπουργού. Πώς; Αφήνοντας τη συγκεκριμενοποίηση διατάξεων σε μελλοντικά Προεδρικά Διατάγματα.Επίσης, σε σημαντικές διατάξεις όπως εκείνη που ορίζει ότι η κατοχή αρχαίου δεν κληροδοτείται, η απαγόρευση του νόμου μπαίνει αυτομάτως σε διαπραγμάτευση, με τον όρο "ύστερα από σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου και απόφαση του υπουργού".Κατά τ' άλλα ορίζει ότι όλα τα αντικείμενα μέχρι το 1700 ονομάζονται αρχαία και προστατεύονται αυτόματα, ενώ θεσπίζεται η προστασία νεότερων μνημείων ακόμα και με ζώνες προστασίας.

Την ίδια στιγμή, όμως, η πραγματικότητα διαψεύδει τις προθέσεις. Ο Επικούρειος Απόλλωνας είναι ακόμα κάτω από την τέντα, ενώ στις επί εικοσαετία αναστηλώσεις της Ακρόπολης,η δυσκαμψία της ροής χρημάτων δυσκολεύει ακόμα και την αγορά υλικών. Ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ, Χ. Μπούρας, στην απολογιστική του ομιλία αναφέρθηκε στην "αδυναμία προσλήψεως προσωπικού",τις "συνταξιοδοτήσεις και αποχωρήσεις τεχνιτών" και την "ανάγκη 40 ακόμα μαρμαράδων", τους οποίους δεν έχουν και τόνισε ότι: "συμπληρώσαμε 20 χρόνια δουλιάς, αλλά με τους ρυθμούς αυτούς χρειαζόμαστε πολύ περισσότερα".

Η πολιτική των κυβερνήσεων του δικομματισμού είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική και σε μια σειρά ακόμα μνημεία. Η Ροτόντα βρίσκεται για μια ακόμα φορά υπό διαπραγμάτευση,αφού τόσο η κυβέρνηση όσο και ο υπουργός Πολιτισμού αρνούνται τη σύγκρουση με την Εκκλησία. Το αντίτιμο είναι η έκθεση κειμηλίων του Αγίου Ορους.

Αποκαλυπτική ήταν και η τελευταία παρέμβαση του υπηρεσιακού, πλέον, υπουργού Πολιτισμού, στην Επίδαυρο, ο οποίος κάνοντας κακή χρήση της ιδιότητάς του ακύρωσε τη νομοθεσία, εξέθεσε την Αρχαιολογική Υπηρεσία και επέτρεψε παράσταση του Πίτερ Χολ με χρήση φωτιάς!!.Το υπουργείο Πολιτισμού χρόνια τώρα αφήνει τόσο την Επίδαυρο όσο και το Ηρώδειο κυριολεκτικά στο έλεος του ΕΟΤ, αδυνατώντας να επιβάλει ακόμα και την τήρηση του συμβολαίου.

Την ίδια στιγμή η συμπεριφορά των υπηρεσιών του ΥΠΠΟ συχνά εξαντλείται σεπράξεις κούφιας αρχαιολαγνείας,οι οποίες όμως χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για την απάλειψη κάθε ίχνους ιστορικής μνήμης.Δύο τέτοια κρούσματα είχαμε τελευταία. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αποφάσισε να "καθαρίσει" το Γεντί Κουλέ,να απαλείψει τα ίχνη μιας πικρής ιστορίας, για να αναδειχτεί (!) το Βυζαντινό Επταπύργιο. Μόλις πριν λίγες ημέρες το ίδιο Συμβούλιο αποφάσισε να απαλείψει το μεγάλο μέρος των φυλακών της Αίγινας, χάριν του καποδιστριακού οικοδομήματος. Φαίνεται πως η αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς μετριέται μόνο με ποσοστά "αισθητικού κάλλους"... Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι και τα δύο παραπάνω μνημεία τυγχάνει να εντάσσονται σε κοινοτική χρηματοδότηση. Είναι άραγε τυχαίο; Ωστόσο, η Κοινότητα είναι που επιχειρεί να περικόψει τις δαπάνες του προγράμματος"Ραφαήλ",το οποίο αφορά αποκλειστικά στην καταγραφή και ανάδειξη της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Φυσικά, υπάρχει και το Β Πακέτο Ντελόρ, στο οποίο έχουν ενταχθεί εννέα ενότητες έργων, οι οποίες θα απορροφήσουν 85δισ. Ωστόσο, οι προθεσμίες λήγουν το 1999, το υπουργείο κόπτεται να ολοκληρωθούν οι μελέτες και να αρχίσουν τα έργα,αλλά σε αυτή την περίπτωση παραπέμπουμε σε σχόλιο ανώτατου υπάλληλου του υπουργείου, που έλεγε: "Ο,τι δεν καταστράφηκε τελευταία 50 χρόνια θα καταστραφεί με το Πακέτο Ντελόρ".

Εάν με αυτόν τον τρόπο "υλοποιείται" ο στόχος "προστασία - ανάδειξη" είναι φανερό ότι τον επόμενο που λέγεται "εξοικείωση του πολίτη με τα μνημεία", ούτε καν τον έχουν αγγίξει. Το υπουργείο, όμως, εμφανίζεται με ιδιαίτερη δραστηριότητα σε εκδηλώσεις πυροτεχνικού χαρακτήρα όπως: Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης,που εγκαινιάστηκε όταν υφυπουργός ήταν ο Νίκος Σηφουνάκης και από τότε είναι κλειστό, διότι και δεν είχε οικοδομική άδεια και η ΔΕΗ δεν έδινε ρεύμα. Κι ακόμα η Πολιτιστική Πρωτεύουσα,η οποία θα κινητοποιούσε, δήθεν, τις καλλιτεχνικές δυνάμεις της πόλης. Τελικά, και οι φορείς απωθήθηκαν και έργα δεν έγιναν, αφού οι γαλαζοπράσινοι εκπρόσωποι δεν τα βρήκαν στους... εργολάβους. Κίνηση εντυπωσιασμού ήταν και το άνοιγμα της Ακρόπολης στις τρεις πανσελήνους τους καλοκαιριού.Αφ' ενός μεν ο πολυπαθής βράχος εκτέθηκε στην ανεξέλεγκτη εισβολή 25.000 ανθρώπων, μόνο την τελευταία φορά, και αφ' ετέρου το εγχείρημα κατάντησε "φιάσκο", αφού αποδείχτηκε ότι η υγιής και δημιουργική σχέση του πολίτη με τα μνημεία επιτυγχάνεται μάλλον... την ημέρα. Αλλά η απερχόμενη κυβέρνηση εμφανίζεται τραγικά ανακόλουθη, αφού από τη μια επιβάλλει εισιτήριο στους Ελληνες επισκέπτες και από την άλλη αφήνει ελεύθερη την είσοδο αυτές τις τρεις νύχτες.

Τα παραπάνω ίσως είναι τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα της πολιτικής των κυβερνήσεων που πέρασαν και εγκατέλειψαν τα μνημεία, αλλά το ΚΚΕ, μόνο την τελευταία τριετία του ΠΑΣΟΚ, με δεκάδες ερωτήσεις των βουλευτών του έφερε στο προσκήνιο μικρά και μεγάλα προβλήματα των μνημείων σε όλη την Ελλάδα.

Ξεκινώντας από τα Μουσεία, το ΚΚΕ κατέθεσε ερώτηση (30/10/95) αναφερόμενο στο Μουσείο Μυτιλήνης,ρωτώντας εάν θα διατεθούν χρήματα καθώς και φυλακτικό προσωπικό. Επίσης, ζήτησε απαντήσεις (13/7/95) σχετικά με τηνκαθυστέρηση της κατασκευής του Μουσείου στο Θέρμο Αιτωλοακαρνανίας και τη συνέχιση των ανασκαφών στον περιβάλλοντα αρχαιολογικό χώρο.

Στην κοινότητα Θυρίου Αιτωλοακαρνανίας βρίσκεται το εγκαταλειμμένο μουσείο, για το οποίο το ΚΚΕ με ερώτησή του (10/5/95) ζητάει να ενισχυθεί η κοινότητα, ώστε να συντηρήσει το κτίριο. Με ερώτηση (25/2/94) το ΚΚΕ θίγει την έλλειψη προσωπικού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και νωρίτερα (22/12/93) σε άλλη ερώτηση αναφέρεται στο αίτημα της ίδρυσης αρχαιολογικού μουσείου και πάρκου στη Φαιστό.

Οι έρημοι, οι μπαζωμένοι αρχαιολογικοί χώροι, αλλά και τα υπό κατάρρευση μνημεία ήταν το θέμα πολλών ακόμα ερωτήσεων. Στις 23/5/96 το ΚΚΕ αναφέρεται στην απόφαση να μπαζωθεί ο περιβάλλον χώρος του ναού του Μαλλόεντα Απόλλωνα,στη Μυτιλήνη, προκειμένου να οικοδομηθεί. Ο σκουπιδότοπος που περιβάλλει το Κοίλο Θέατρο στο λόφο Φιλοπάππου θίγεται με άλλη ερώτηση στις 9/4/96. Το ΚΚΕ παρενέβη με ερωτήσεις και στο θέμα της δημιουργίας από το Μέγαρο Λαμπράκη συνεδριακού κέντρου στο Πάρκο Ελευθερίας εκεί που βρίσκονται τα κτίρια του ΕΑΤ - ΕΣΑ.Κι ακόμα: ο κίνδυνος να οικοδομηθεί από τον Εθνικό Γυμναστικό Σύλλογο ο περιβάλλων χώρος του ναού του Ολυμπίου Διός,ο αποχαρακτηρισμός της "Αυστροελληνικής Εταιρείας Καπνών" στη Θεσσαλονίκη και η παράδοσή της στα συνεργεία κατεδάφισης,η αξιοποίηση των μνημείων του Λαυρίου,το αίτημα να ιδρυθεί το Μουσείο Βεργίνας,η εγκατάλειψη των μνημείων της Κεντρικής Μακεδονίας (βλ. Ο τάφος της Κρίσεως κ. ά), ακόμα και η επιστροφή των αρχαιοτήτων που εκλάπησαν από τους Γερμανούς στην περίοδο της Κατοχής συμπεριελήφθηκαν στις ερωτήσεις των βουλευτών του ΚΚΕ, όταν το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ επιδίδονταν σε"κοκορομαχίες" για το ποιος προστατεύει περισσότερο την πολιτιστική κληρονομιά.

Τότε, όμως, το ΚΚΕ δεν παρέλειψε να ενδιαφερθεί και για τις κινητοποιήσεις εργαζομένων του ΥΠΠΟ,όταν πριν ένα χρόνο απολύθηκαν 72 εργαζόμενοι στην ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Το χειρότερο είναι ότι οι απαντήσεις των υπουργών Πολιτισμού, Παιδείας και ΥΠΕΧΩΔΕ, στους οποίους κυρίως απευθύνονταν οι βουλευτές του ΚΚΕ, εξαντλούνταν στην εξής μία: Το θέμα βρίσκεται στο στάδιο ανάληψης ή εκπόνησης μελετών.

Μόνο που τα μνημεία δεν προστατεύονται με μελέτες, αλλά με έργα.

Δ. Μ.

Είναι τόσο το ενδιαφέρον για τα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ώστε ακόμα και η Επίδαυρος έχει αφεθεί στο έλεος του ΕΟΤ