Η νοτιότερη άκρη της Ελλάδας, το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης. Ετσι χαρακτηρίζουν οι περισσότεροι τη Γαύδο. Οι αρχαίοι Ελληνες πίστευαν ότι ήταν το νησί της Καλυψώς που αιχμαλώτισε τον Οδυσσέα και δεν τον άφηνε να φύγει, ερωτευμένη μαζί του...

Ορμητήριο πειρατών τα παλιά χρόνια, το νησί, εξ ου και η πιο γνωστή παραλία τους, το «Σαρακήνικο». Το 1539 τη χρησιμοποίησε και ο περίφημος πειρατής Μπαρμπαρόσα. Πριν απ' αυτόν έμεινε, λένε, εδώ ο Απόστολος Παύλος αρκετό καιρό, γιατί το πλοίο που τον μετέφερε στη Ρώμη για να δικαστεί κινδύνευσε.

Στο μεσοπόλεμο και στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά, ήταν τόπος εξορίας πολλών αγωνιστών - ανάμεσά τους ο Αρης Βελουχιώτης, ο Τάκης Φίτσος, η Αύρα Παρτσαλίδου κ.ά.

Εδώ και λίγα χρόνια αρχίζουν να την ανακαλύπτουν και οι τουρίστες, που χαίρονται τις όμορφες παραλίες και τα κέδρα που φυτρώνουν στο νησί.

Δεν είναι λίγοι οι Ελληνες αλλά και οι ξένοι που από το χειμώνα σχεδιάζουν τις διακοπές τους στο «εξωτικό» νησάκι, που βρίσκεται στο Λιβυκό πέλαγος, στο κλίμα της Αφρικής. Πολλοί είναι ακόμα αυτοί που σκέφτονται τη Γαύδο και φροντίζουν όχι μόνο για τον τουρισμό της, αλλά και για τη δυνατότητα παραμονής των κατοίκων της στον τόπο τους καθώς και για τη διατήρηση της οικολογικής της ισορροπίας.

Οπως η Ενωση Γυναικών Κρήτης που είχε οργανώσει εκδήλωση με προσκαλεσμένους και ομιλητής πολλούς εκπροσώπους κοινωνικών, πολιτιστικών φορέων καθώς και της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Εντονη η παρουσία στην εκδήλωση και άλλων γυναικείων συλλόγων. Το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε αυτή τη φορά στην εκπαίδευση των παιδιών της Γαύδου και στη δημιουργία νηπιαγωγείου που άρχισε ήδη να λειτουργεί. «Υπάρχουν βάσιμες ελπίδες να είναι τα παιδιά περισσότερα τις επόμενες χρονιές», τονίστηκε. Τα 70 άτομα που κατοικούν στη Γαύδο είναι στην πλειονότητά τους νέοι άνθρωποι...

Η δημοσιογράφος Κατερίνα Χαραλαμπάκη υπογράμμισε ότι η Γαύδος χρειάζεται ακόμα ουσιαστικότερη ενίσχυση: Πεντακόσιοι οι κάτοικοί της στις αρχές του αιώνα, όπως καταγράφει στο βιβλίο της η Ηρώ Σγουράκη, (μια εμπεριστατωμένη και γλαφυρή μελέτη), 150 στη δεκαετία του '80, 70 σήμερα σύμφωνα με την Κυριακή Γιαλυνάκη - Μουτσάτσου, κάτοικο του νησιού.

«Η τάση συρρίκνωσης είναι πραγματική», επισήμανε η ομιλήτρια, που αναφέρθηκε σε συνέχεια στην επίλυση οξυμένων προβλημάτων, όπως η ηλεκτροδότηση, η υδροδότηση, η σύνδεση του ελικοδρομίου με το λιμάνι κ.ά.

Εντονος ο προβληματισμός πολλών παρεμβάσεων να μην εμπορευματοποιηθεί η ζωή με τον τουρισμό στη Γαύδο, που διατηρεί ακόμα την αγνότητά της. Οι επενδύσεις σε γη και οι υπερβολικές παρεμβάσεις είναι οι κίνδυνοι που ήδη διαφαίνονται. Παρεμβάσεις που θα αλλοιώσουν τη μορφή και θα παραγκωνίσουν τους Γαυδιώτες.

Πριν από λίγα χρόνια απειλήθηκε με οικολογική καταστροφή η Γαυδοπούλα, με τη σχεδιαζόμενη λειτουργία βιομηχανικής μονάδας κατασκευής κοντέινερ, καθώς και σταθμού διακίνησης πλοίων. Τελικά η εκδοχή αυτή απορρίφθηκε για λόγους περιβαλλοντικής προστασίας, αλλά από το ακροατήριο εκφράστηκαν κάποιες ανησυχίες και ζητήθηκε η πλήρης απόσυρση της σχετικής πρότασης...

Ερευνα με ερωτηματολόγια στα οποία απάντησαν οι κάτοικοι της Γαύδου και έγινε από την Ενωση Φοιτητών Κρήτης έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι είναι απαισιόδοξοι για το μέλλον. Το αντίθετο συμβαίνει με τους νέους κατοίκους, όπως είπε ο εκπρόσωπος των φοιτητών Μανώλης Πετρακάκης. Οι νεότεροι θεωρούν την πρόοδο εφικτή...

Μια πρόοδος θα λέγαμε εμείς που δε θα πρέπει να αγνοήσει την αξιοποίηση της ιστορίας του νησιού. Αρκετοί είναι αυτοί που όπως και στην περίπτωση άλλων νησιών, είτε από μισαλλοδοξία είτε από κακώς εννοούμενη φροντίδα να μη χαλάσει η τουριστική εικόνα του τόπου, «ξεχνάνε» να μιλήσουν για την πρόσφατη ιστορία του - της κατοχής, των προπολεμικών και μεταπολεμικών χρόνων. Κι όμως, είναι μια πολύτιμη και άξια μνήμης κληρονομιά.

Πόσοι γνωρίζουν π.χ. ότι η Γαύδος ήταν τόπος εξορίας όχι μόνο ανδρών αλλά και πολλών νέων και μορφωμένων γυναικών; Ο παλαίμαχος δημοσιογράφος και αγωνιστής Βάσος Γεωργίου στο βιβλίο του «Η Ζωή μου» αναφέρεται διεξοδικά και με χιούμορ στην παρουσία των γυναικών στη Γαύδο, όπου είχε ζήσει και ο ίδιος κρατούμενος, λίγο πριν από τον πόλεμο.

...«Η πρώτη λέξη που άκουσα, γράφει, μόλις βγήκαμε στο νησί ήταν "Σαρακήνικο". «Βγήκαμε στο Σαρακήνικο», είπε ο συνοδός χωροφύλακας. Ηταν τ' όνομα που δόθηκε στο φυσικό λιμανάκι, γιατί εκεί ίσως βγαίνανε απ' τα κουρσάρικα καΐκια τους οι Σαρακηνοί πειρατές.

»... Θυμόμουν ζωηρά τι βαθιά εντύπωση μου 'χε κάνει στα πρώτα επαναστατικά βήματα η δραματική έκκληση που 'χαν απευθύνει το 1933 στην εργατική τάξη οι πεινασμένοι και πολύτροπα βασανισμένοι εξόριστοι της Γάβδος...

»... Από το Σαρακήνικο φορτώσαμε τα πράγματά μου σ' έναν αχαμνό γαϊδουράκο της ομάδας κι ως το Καστρί δεν ανταμώσαμε στον ανηφορικό δρόμο - κάπου μιάμιση ώρα πορεία - ούτε κι είδαμε κάποιο δέντρο! Κι άμα φτάσαμε στον προορισμό μας και μπήκαμε στην αυλή του δίπατου σπιτιού, μαζί με τον γραμματέα της ομάδας, ξαφνιάστηκα κοιτάζοντας πως μαζεύτηκαν γύρω μας τόσες πολλές νέες και νεαρές συντρόφισσες που μας καλωσόρισαν πρόσχαρα.

"Εδώ έχουμε γυναικοκρατία", είπε ο γραμματέας της ομάδας, γελώντας. Ηταν ένα αστείο. Γιατί την ώρα εκείνη έλειπαν οι άντρες εξόριστοι, είχαν πάει να κόψουν και να φορτωθούν ξύλα και γι' άλλες δύσκολες υπηρεσίες της ομάδας. Κι αργότερα όμως όταν γύρισαν οι άντρες εξόριστοι, πάλι εντυπωσίαζε ο αριθμός των κοριτσιών. Βέβαια, σ' όλα τα χρόνια της 4ης Αυγούστου ήταν παρούσες οι αγωνίστριες στα ξερονήσια όπως και στις φυλακές Αβέρωφ, μα σε μικρό, αναλογικά ποσοστό, 3 έως 5-7. Αλλά στο διαβολονήσι της Γάβδος φτάσανε το 1/4. Συνολικά σε 50 εξόριστους, οι γυναίκες ήταν 13 με 15.

Ο φασισμός από ένα ποταπό, πρόστυχο συναίσθημα εκδίκησης, τιμωρούσε παραδειγματικά και γι' αυτό σκληρότερα τις γυναίκες. Τις νόμιζε και τις ήθελε κατώτερα και υπάκουα όντα κι εκείνες είχαν τολμήσει να σηκωθούν και να διεκδικήσουν την ισότιμη με τους άντρες συμμετοχή τους στους αγώνες για τη λευτεριά, τη δημοκρατία και την κοινωνική μεταβολή...

Για τον άνθρωπο γενικά, είναι σκληρή τιμωρία η εκτόπιση κι απομόνωση σ' έναν άγριο κι ακατοίκητο τόπο. Μα καταντάει αληθινό μαρτύριο ο εξαναγκασμός γυναικών - με την ιδιαίτερη ευαισθησία και τις ξεχωριστές ανάγκες και βιολογικές λειτουργίες τους - να ζουν εξόριστες σ' ένα νησί, όπου λείπει ακόμα και το πρωταρχικό δώρο της φύσης, το νερό.

Οι εξόριστες της Γάβδος μπόρεσαν ν' αντέξουν όλα τα βάσανα και τις δυσκολίες. Κι αυτό που τις κράτησε όρθιες δεν ήταν μονάχα η νιότη κι ο νεανικός επαναστατικός ενθουσιασμός. Ηταν ακόμα η δυνατή ψυχή τους κι η βαθιά πίστη τους. Καμιά εξόριστη αγωνίστρια δε λύγισε και δεν υπέγραψε ατιμωτική δήλωση μετανοίας στη Γάβδο.

Εφυγαν μονάχα 2-3 συμπαθούσες νοικοκυρές, που 'χαν αφήσει πίσω τους μικρά παιδιά.

Από τις γυναίκες εξόριστες, γνώριζα μόνο την Αύρα Βλάση - Παρτσαλίδη. Ηταν γνωριμία από την Αθήνα.

Ενα βράδυ, ήμουν ακόμα φρέσκος στη Γάβδο, δεν είχε περάσει μήτε βδομάδα από τη μέρα του ερχομού μου, ενώ συζητούσαμε ήσυχα με την Αύρα στην τραπεζαρία για τη ζωή των εξόριστων στη Φολέγανδρο και για κοινούς γνωστούς, ακούμε μια βροντερή φωνή δίπλα μας και βλέπουμε έξαλλο μπροστά μας τον ενωμοτάρχη.

- Σας έπιασα στα πράσα! Κρυφάκουσα και πήρε καλά τ' αυτί μου πως κάνατε σχέδια ανατρεπτικά. Σηκωθείτε απάνω! Εδώ είναι Γάβδος, δεν είναι παίξε - γέλασε, όπως σ' άλλες εξορίες. Εδώ είναι Γάβδος!

- Δε σχεδιάζαμε τίποτα. Απλούστατα μιλούσαμε σαν παλιοί γνωστοί για κοινούς φίλους μας, διαμαρτυρηθήκαμε κι οι δύο.

Βρωμούσε τσικουδιά κι έκανε παλαβές χειρονομίες.

- Δε δέχομαι συζήτηση. Μπρος, στο κρατητήριο!

Μας οδήγησε στον αστυνομικό σταθμό και μας έκλεισε σ' ένα μπουντρούμι που 'ταν κι αποθήκη ασβέστη. Μας κράτησε όλη τη νύχτα ως την άλλη μέρα το μεσημέρι...».