«H εφημερίδα μας όπως γράφουμε πάνω από τον τίτλο μας εκδίδεται παράνομα. Κρυφά κι απόκρυφα με χίλιες δυο λαχτάρες, κινδύνους, γράφεται με την ψυχή στο στόμα το κάθε της γράμμα, η κάθε της λέξη. Αν φτάσει ποτέ στα χέρια ελεύθερων ανθρώπων, μέσα σ' αυτή θα δουν κάτω από ποιες τραγικές συνθήκες ζούμε. (...) Ακόμα θα δουν πώς αγωνίζεται ένας Λαός που θέλει να ζήσει λεύτερος, ένας Λαός που νικά κι όταν πέφτει».

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από την εφημερίδα «Λεύτερος Δεσμώτης», όργανο των πολιτικών κρατουμένων στις Φυλακές Αβέρωφ, όμως περιγράφει με ακρίβεια όλα τα έντυπα, εφημερίδες και περιοδικά, που περιλαμβάνονται στην έκδοση του ΚΣ της ΚΝΕ, στο λεύκωμα με τίτλο: «Στων φρουρών το πείσμα θα σταθούμε ορθοί στις καρδιές ατσάλι φλόγα στην ψυχή».

Η έκδοση ξεκινάει από τόπους εξορίας και φυλακές που λειτούργησαν από τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 και φτάνει μέχρι τα μπουντρούμια την περίοδο της χούντας 1967 - '74. Περιλαμβάνει ολοσέλιδες φωτογραφίες από τα εξώφυλλα των εντύπων που κυκλοφορούσαν στα κάτεργα και άλλα στοιχεία από την ύλη τους (επιμέρους άρθρα και σκίτσα), ενώ κοσμείται και με φωτογραφίες και εικαστικά έργα κρατουμένων. Πρόκειται για υλικό που προέρχεται από το Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ και από το λεύκωμα του κομμουνιστή δημοσιογράφου Δημήτρη Σέρβου για τις παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες («Σύγχρονη Εποχή», 2003).

Στις σελίδες του Λευκώματος του ΚΣ της ΚΝΕ, που εντάσσεται στην εκδοτική δραστηριότητα του Κόμματος και της ΚΝΕ προς τιμήν των 100χρονων του ΚΚΕ και των 50χρονων της ΚΝΕ το 2018, ανακαλύπτουμε και διαβάζουμε έντυπα που γράφτηκαν με την «ψυχή στο στόμα», με χίλιες δυο δυσκολίες, «κάτω απ' τη μύτη των φρουρών» και με τη λόγχη πάντα στο πλευρό των αγωνιστών. Που όμως, ταυτόχρονα, είναι ένας «καθρέφτης» της ζωής τους, αντανακλούν το ακλόνητο αγωνιστικό φρόνημα των δεσμωτών αγωνιστών και αγωνιστριών, αποδεικνύουν πως η συνείδηση και η σκέψη όσων φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν παρέμενε λεύτερη και πρωτοπόρα παρά τα βαριά δεσμά τους.

Η έκδοση εφημερίδων ήταν μια από τις σημαντικές πλευρές της οργάνωσης της ζωής των κρατουμένων και των εξορίστων. Με μέσα λιγοστά και δυσκολίες, κρυφά και παράνομα, ο Τύπος έπαιξε το δικό του ιδιαίτερο ρόλο στη διαφώτιση, στην προπαγάνδιση και στην καθοδήγηση των αγωνιστών. Επαιξε καθοριστικό ρόλο στην πολιτική - πολιτιστική καλλιέργεια, στην ψυχαγωγία, στην ενίσχυση της αντοχής και του αγωνιστικού φρονήματος.

Οι κρατούμενοι σκαρφίζονταν κάθε είδους τεχνάσματα και με μεγάλη συνωμοτικότητα συνέλεγαν πληροφορίες, έγραφαν, ξεπερνώντας τα τεράστια εμπόδια, τον κίνδυνο της παρανομίας. Ενας εκδοτικός μηχανισμός χρειάζεται δημοσιογράφους, μελάνι και άλλα τυπογραφικά υλικά. Στις φυλακές και τις εξορίες αυτά δεν υπήρχαν. Κι όμως, οι αντικειμενικές αυτές δυσκολίες ξεπεράστηκαν. Το συντακτικό προσωπικό των παράνομων χειρόγραφων εφημερίδων στις φυλακές και τις εξορίες ήταν πολυμελές. Υπήρχε συνεργείο συνεργατών με υπεύθυνο, που ασχολούνταν με την επιλογή και το γράψιμο της ύλης, υπήρχε δίκτυο ανταποκριτών σε κάθε θάλαμο. Για ειδικά θέματα π.χ. μόρφωσης, μουσικής, αθλητισμού, καθαριότητας κ.λπ., έγραφαν οι υπεύθυνοι των αντίστοιχων επιτροπών. Την ευθύνη της επιλογής των κατάλληλων ανθρώπων την είχε η Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Κρατουμένων ή Εξορίστων της κάθε φυλακής ή τόπου εξορίας. Οι μεταγωγές, οι δίκες και οι εκτελέσεις αποτελούσαν επιπλέον πρόβλημα για την εξασφάλιση της συνέχειας σε αυτόν τον τομέα, όμως οι κρατούμενοι και οι εξόριστοι δεν το έβαζαν κάτω. Με κάθε κόστος, κόπο και θυσία η έκδοση των παράνομων χειρόγραφων εφημερίδων συνεχιζόταν.

Απομονωμένοι στα κελιά τους, σε νησιά βασανιστηρίων, έβρισκαν τρόπο να μαθαίνουν τα πάντα, για τους αγώνες, τις κινητοποιήσεις, για ό,τι συνέβαινε. Σ' αυτό έβαζαν το δικό τους πετραδάκι οι συγγενείς με τα επισκεπτήριά τους, γίνονταν σύνδεσμοι με το παράνομο ΚΚΕ και προσπαθούσαν να μεταφέρουν έστω και ένα παράνομο χαρτάκι. Ακόμα και κάποιοι δεσμοφύλακες βοηθούσαν καθώς θαύμαζαν το κομμουνιστικό θάρρος και τη συνέπεια. Η απίστευτη εφευρετικότητα και η οξύνοια έλυναν ζητήματα που φαίνονταν άλυτα. Τυχαία γεγονότα βοηθούσαν, αφού οι κρατούμενοι ήταν συνεχώς στο πόδι για να αρπάξουν μια είδηση, μια πληροφορία.

Το περιεχόμενο των εντύπων, όπως εύκολα μπορεί να δει κανείς ξεφυλλίζοντας το Λεύκωμα, ήταν αρκετά πλούσιο: Διεθνής ειδησεογραφία, εγκυκλοπαιδικά θέματα, σάτιρα και χιούμορ, λογοτεχνικές - φιλολογικές σελίδες με πρωτότυπα έργα, ιατρικές - επιστημονικές στήλες, στήλες για τους νέους, ανταποκρίσεις απ' τη ζωή της ομάδας, απ' την οργάνωση των τεχνικών συνεργείων, των μαθημάτων, του αθλητισμού, απ' τις επιτυχίες και της αδυναμίες κάθε Θαλάμου ή Τμήματος.

Τέλος, στο Λεύκωμα περιλαμβάνονται ορισμένα φύλλα εφημερίδων και περιοδικών που «εκδόθηκαν» στις φυλακές και τις εξορίες. Τα περισσότερα έντυπα ήταν Οργανα των Ομάδων Συμβίωσης των Πολιτικών Κρατουμένων ή Εξορίστων. Τα δικά τους εφημεριδάκια ή περιοδικά όμως έβγαζαν και οι Επιτροπές των νεολαίων φυλακισμένων ή εξορίστων. Οι εκδόσεις αυτές στόχευαν στην αγωνιστική διαπαιδαγώγηση των νεολαίων αγωνιστών, στη διαφώτισή τους, στην ανάδειξη και την αντιμετώπιση αδυναμιών, στην καλλιέργεια αντοχής και μαχητικότητας.

Για κάθε τόπο εξορίας ή φυλακή, περιλαμβάνεται επίσης ένα μικρό ιστορικό, ενώ η ύλη του Λευκώματος είχε κατανεμηθεί με σχετική χρονολογική σειρά.

Το υλικό που περιλαμβάνεται σ' αυτήν την έκδοση αποτελεί μεγάλη κληρονομιά και παρακαταθήκη, αναδεικνύει την αξία και τη σημασία του επαναστατικού Τύπου, της μελέτης και της διακίνησής του και σήμερα.

• Μπορείτε να προμηθευτείτε το Λεύκωμα από τις Οργανώσεις της ΚΝΕ. Τα αποθέματα της πρώτης εκτύπωσης εξαντλούνται και η ΚΝΕ ήδη έχει δρομολογήσει δεύτερη εκτύπωση του Λευκώματος.

«Το Δελτίο μας» (Ανάφη, 1938). Διαβάζουμε μεταξύ άλλων ότι: «Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας άνοιξε πανελλήνιο έρανο, για τα έξοδα του παράνομου τεχνικού μηχανισμού του. Η Ομάδα μας αποφάσισε να πάρει μέρος στον έρανο αυτό (...) Με τη δραστήρια δουλιά της Ειδικής Επιτροπής, άρχισαν να μαζεύονται τα πρώτα ποσά. Οι σύντροφοί μας, κόψαν το τσιγάρο, το πρωινό ψωμί και τσάι για 15-30 ή 38 μέρες, κόβουν και απ' αυτή την ελάχιστη τροφή τους δίνουν ό,τι έχουν στον έρανο. Ετσι συγκεντρώθηκαν μέχρι τώρα περίπου τρεις χιλιάδες δραχμές. (...) Ο έρανος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας αξίζει να ενισχυθεί με όλα τα μέσα και με κάθε θυσία. Πρέπει να ενισχύσουμε με το υστέρημά μας την πρωτοπόρα δύναμη του λαού μας, που αγωνίζεται και για τη δική μας λευτεριά. Πρέπει να ξεπεράσουμε τις πέντε χιλιάδες δραχμές, ως τις 31 του Οχτώβρη»...