Του Δημήτρη ΣΕΡΒΟΥ

Κυριακή 27 τ' Απρίλη 1941. Πρωί, ακριβώς 8.10. Μέρα σημαδιακή για τη νεοελληνική ιστορία. Ηταν η αρχή της ξένης τετράχρονης φασιστικής σκλαβιάς, αλλά και η αρχή της ηρωικής πάλης του λαού μας ενάντια στους κατακτητές και τους συνεργάτες τους.

Αυτή τη μέρα κι αυτή την ώρα, οι εκπρόσωποι του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου υπέγραψαν την παράδοση της Αθήνας και του Πειραιά στους ξένους κατακτητές, πραγματοποιώντας την εντολή να σταματήσει ο πατριωτικός αντιφασιστικός αγώνας των φαντάρων στο μέτωπο. Η παράδοση έγινε στο καφενείο "Παρθενών" στους Αμπελοκήπους - διασταύρωση των λεωφόρων Κηφισίας και Αλεξάνδρας.

Σύμφωνα με το σχέδιο "Μαρίτσα", οι γερμανικές μηχανοκίνητες μονάδες μπήκαν στην Αθήνα από δύο κατευθύνσεις. Από την Ιερά οδό και από τη λεωφόρο Κηφισίας. Επικεφαλής των επιδρομέων είναι ο ίλαρχος Γιακόμπι του 10ου Συντάγματος του Βραδεμβούργου, ο υπολοχαγός Ελσιτς της 6ης Ορεινής Μεραρχίας και ο συνταγματάρχης Φον Στέφεν, που θα είναι και ο πρώτος Γερμανός φρούραρχος της Αθήνας.

Οι τρεις αυτοί χιτλερικοί αξιωματούχοι θα είναι τα μέλη της Επιτροπής Παραλαβής της Αθήνας από την τετραμελή "ελληνική", που θα τους υποδεχτεί και θα υπογράψει στο καφενείο την παράδοση. Η σύνθεση της επιτροπής δεν είναι τυχαία. Αποτελείται από έμπιστους του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που ο καθένας τους απ' τη θέση που είχαν διοριστεί στήριξαν τη δικτατορία του Μεταξά. Επικεφαλής είναι ο φιλομοναρχικός υποστράτηγος Χρ. Καβράκος, στρατιωτικός διοικητής Αττικής, ο δήμαρχος Αθηναίων Αμβρ. Πλυτάς, μεγαλοασφαλιστής, ο Πεζόπουλος και ο δήμαρχος Πειραιά Μιχ. Μανούσκος, μεγαλοβιομήχανος, ιδιοκτήτης βαμβακοκλωστηρίου.

Δυο λόγια τώρα για τον υποστράτηγο Χρ. Καβράκο. Ο ίδιος είχε ομολογήσει ότι τον Φλεβάρη του 1925 στα αιματηρά γεγονότα των Τρικάλων ανάμεσα στους ξεσηκωμένους εργάτες και τη Χωροφυλακή, με θύματα 10 εργάτες, διηύθυνε τις επιχειρήσεις ως διοικητής του 5ου Συντάγματος Πεζικού. Ευθύνεται ακόμη για το φόνο του γέρου Μιχάλη Ράδου ξυλουργού, πατέρα του ταμία του Εργατικού Κέντρου Τρικάλων. Ο Καβράκος είχε φροντίσει, πριν μπούνε στην Αθήνα οι Γερμανοί, να εκδώσει αυστηρή διαταγή με την οποία απαγόρευε έστω και την παραμικρή αντίσταση ενάντια στους κατακτητές και παράλληλα απαγόρευε και την κυκλοφορία στους δρόμους, διατάσσοντας την παραμονή του κόσμου μέσα στα σπίτια.

Στην "υπηρεσία" των κατακτητών τρέχουν να μπούνε Γερμανόφιλοι χιτλερικοί φασίστες και εθνικά ξεπεσμένα στοιχεία. Αλλωστε ο Χίτλερ το είχε προβλέψει: "Σε κάθε τόπο - είχε πει - θα βρεθούν κάμποσα φιλόδοξα και υποτελή καθάρματα, που θα εξυπηρετήσουν πρόθυμα τους σκοπούς μου, γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αναδειχτούν και να πλουτίσουν στη χώρα τους" (1).

Ενας απ' αυτούς, που αναδείχτηκαν στην περίοδο αυτή, είναι ο στρατηγός Γ. Τσολάκογλου, που υπέγραψε την παράδοση της Ελληνικής Στρατιάς Ηπείρου - Μακεδονίας στους Γερμανούς (21 Απρίλη 1941), διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό τους Γερμανούς να κατέβουν γρηγορότερα στο Νότο και παράλληλα να διατηρήσουν πιο ξεκούραστες τις στρατιωτικές τους δυνάμεις για να τις χρησιμοποιήσουν αργότερα στην επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης.

Δέκα μέρες πριν την παράδοση της Αθήνας στους Γερμανούς (17 Απρίλη 1941), όταν ακόμη στη Δυτική Μακεδονία διεξάγονταν μάχες με τις στρατιές του Χίτλερ, έφυγε απ' την Ελλάδα η βασιλική οικογένεια και οι αυλικοί, παίρνοντας μαζί τους μπαούλα και βαλίτσες γεμάτες με χρυσαφικά και αντίκες, που χρόνια συγκέντρωναν στο παλάτι του Τατοϊου.

Επίσης, τέσσερις μέρες πριν μπούνε οι Γερμανοί στην Αθήνα, έφυγαν για την Κρήτη και στη συνέχεια πήγαν στη Μέση Ανατολή ο βασιλιάς Γεώργιος Β Γλύξμπουργκ, καθώς και τα μέλη της κυβέρνησης του Εμμ. Τσουδερού, που είχε διορίσει ο βασιλιάς. Στο Κάιρο ασφαλείς απολαμβάνουν όλα τα προνόμια της εξουσίας. Εχουν όμως αφήσει "οπισθοφυλακή" τον υφυπουργό Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκη, που έχει αναλάβει να παραδώσει στους φασίστες κατακτητές τούς 1.600 φυλακισμένους και εξόριστους κομμουνιστές και αντιφασίστες πολιτικούς κρατούμενους, που βρίσκονταν από χρόνια στα ξερονήσια απ' το δικτατορικό καθεστώς του Ι. Μεταξά.

Την επόμενη μέρα της παράδοσης της Αθήνας και του Πειραιά στους Γερμανούς φασίστες, ο εξόριστος απ' το 1938 Σπύρος Καλοδίκης, λιμενεργάτης, που είχε αποδράσει τον Ιούλιο του 1940 από τον Αη - Στράτη, μίλησε στην πλατεία της Ομόνοιας σε συγκεντρωμένους Αθηναίους. Ο Σπ. Καλοδίκης, το 1942 ήταν γραμματέας της Επιτροπής Πόλης της Αθήνας του ΚΚΕ κι αργότερα γραμματέας της ΕΠ Θεσσαλίας. Δολοφονήθηκε αργότερα στη Λάρισα από μοναρχοφασίστες.

Οι Γερμανοί φασίστες παίρνουν τα πρώτα απαγορευτικά μέτρα, με πρωταρχικό τον περιορισμό της κυκλοφορίας του κόσμου. Στις 11 το βράδυ σταματούσε η κυκλοφορία κι άρχιζε πάλι στις 6 το πρωί.

Οι διάφοροι καιροσκόποι αστοί πολιτικοί "σιωπούν", κηρύσσοντας την υποταγή στους κατακτητές, θεωρώντας την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στη χώρα μας σαν "αδιέξοδη"! Περιμένουν την ευκαιρία για να αναρριχηθούν στην εξουσία, ενώ πολλοί απ' αυτούς είναι πρόθυμοι να εκτελέσουν τις διαταγές των κατακτητών σε βάρος του λαού και της ακεραιότητας της χώρας.

Μέσα στη γερμανική πρεσβεία σχηματίζεται (29 Απρίλη) η πρώτη κατοχική "κυβέρνηση ανδρεικέλων" όπως ονομάστηκε (2), με πρωθυπουργό τον στρατηγό Γ. Τσολάκογλου (29.4.1941-1.12.1942) και μέλη έξι αντιστράτηγους και υποστράτηγους, πλαισιωμένους από δύο καθηγητές, ένα δόκτορα και ένα μεγαλέμπορο. Την κυβέρνηση αυτή διαδέχθηκαν άλλες δύο, που είχαν τα ίδια γνωρίσματα. Το φιλοχιτλερισμό και τον αντικομμουνισμό. Του Κ. Λογοθετόπουλου (2.12.1942-7.4.1943) και του Ι. Ράλλη (7.4.1943-12.10.1944), ιδρυτή των Ταγμάτων Ασφαλείας, που οργίασαν σε βάρος του λαού μας.

Ο λαός μας έψαχνε να βρει ελπίδα φοβισμένος, γιατί διαισθανόταν τα δεινά που τον περίμεναν από τη χιτλερική βαρβαρότητα, που είχε ήδη εκδηλωθεί στις άλλες κατεχόμενες ευρωπαϊκές χώρες.

Δεν έχει συμπληρωθεί ούτε μια βδομάδα απ' την κατάληψη της Αθήνας από τους χιτλερικούς και το πρώτο ελπιδοφόρο μήνυμα κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα. Το ΚΚΕ με το Μανιφέστο της ΚΕ με ημερομηνία 3 Μάη 1941 δείχνει το δρόμο του αγώνα για αντίσταση. Στο ιστορικό αυτό κείμενο (3) αναφέρονται ανάμεσα στ' άλλα και τα εξής:

"...Οποιος σταυρώνει τα χέρια περιμένοντας να μας λευτερώσει η... Αγγλία είτε η "καλή" διάθεση του καταχτητή, αυτός εξυπηρετεί τους προδότες. Οποιος εγκαταλείπει την υπόδουλη πατρίδα για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο Γλύξμπουργκ και τους Εγγλέζους για τη διαιώνιση του πολέμου που είδαμε τι μας έφερε, τις υπηρεσίες αυτές τις στερεί από τον αγώνα που τις έχει ανάγκη - κ' είναι γι' αυτό ένας, λιποτάχτης. Οποιος θέλει την ανάσταση της Ελλάδας, αυτός παίρνει τη θέση του στο Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας - Ειρήνης που θα την πραγματοποιήσει - στη μοναδική οργάνωση που δίπλα στο Κόμμα μας έδειχνε στο λαό το σωτήριο δρόμο όταν ο Γλύξμπουργκ φυγάδευε τους θησαυρούς του στην Αίγυπτο κι ο Τσολάκογλου παζάρευε πόσες μεραρχίες να παραδώσει στο Χίτλερ για να τον κάνει πρωθυπουργό!.. Εμείς την πήραμε τη θέση μας στο Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας - Ειρήνης και δίνουμε το χέρι σε όλους όσοι δέχονται να παλέψουν για την απαλλαγή της χώρας μας απ' τον ξενικό ζυγό με τον αγώνα του λαού μας, από κοινού με τους άλλους βαλκανικούς λαούς...".

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1) "Ιστορία της Αντίστασης" τόμος Α, σελ. 140.

(2) Γουντχάουζ Κρις, "Το μήλο της Εριδος", σελ. 44.

(3) Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ, τόμος 5ος, σελ. 33.

Ολο το προηγούμενο διάστημα - αρκετά χρόνια πριν και ιδίως μετά το θάνατο του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ - αναπτύχθηκε ένας αγώνας δρόμου για τη διαδοχή στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Αυτό, όμως, που έχει σημασία δεν είναι τόσο ποιος εκ των Ιεραρχών θα κερδίσει την "κούρσα" της διαδοχής - αν και δεν είναι άνευ σημασίας το πρόσωπο που θα ηγηθεί - όσο το ποιό δρόμο θα ακολουθήσει η Εκκλησία την επόμενη περίοδο.

Εν πρώτοις, κατά πόσο θα συνεχίσει το σφιχτό ενεγκαλισμό με το κράτος, που πάντα ήθελε και πετύχαινε να τη χρησιμοποιεί για εξυπηρέτηση δικών του επιδιώξεων. Η εκκλησία πρέπει να διακηρύξει εμπράκτως "τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ". Ν' ασχοληθεί με "τα του οίκου της" ξεπερνώντας παλιές "αμαρτίες" και νέους "πειρασμούς" να μπαίνει σε "ξένα χωράφια". Προς τούτο ήρθε ο καιρός να κατοχυρωθεί και νομοθετικά ο χωρισμός κράτους - εκκλησίας.

Η εκκλησία δεν πρέπει να στέκεται φρουρός του αναχρονισμού, θυμίζοντας, ενίοτε, τη μεταχείριση που επιφύλαξε η Ιερά Εξέταση στον Γαλιλαίο. Δε θέλει μια εκκλησιαστική ηγεσία στήριγμα της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας και της άρχουσας τάξης.

Δυστυχώς η ιστορία δείχνει ότι η Ιεραρχία, ο ανώτερος κλήρος στάθηκε, στην πλειοψηφία του, στην αντίπερα όχθη του λαϊκού κινήματος, στους αγώνες του λαού για εθνική ανεξαρτησία, για δημοκρατία και κοινωνική πρόοδο. Ιδιαίτερα στη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης ο ανώτερος κλήρος - σε αντίθεση με τον κατώτερο, τους απλούς κληρικούς - όχι μόνο δε συμπαρατάχτηκε με το λαό στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του, αλλά σε πλείστες των περιπτώσεων συντάχθηκε με τους φασίστες κατακτητές, εναντίον του. Την ίδια στάση κράτησε και στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, όπως και στη χούντα. Και στη μεταπολίτευση - παρά τις όποιες φαινομενικά προσπάθειες να κρατήσει κάποιες ισορροπίες - η επίσημη Εκκλησία ήταν απούσα από τους λαϊκούς αγώνες κατά των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων στη χώρα μας και γενικότερα στην περιοχή μας.

Μάλιστα, κάποιοι Ιεράρχες πρωτοστάτησαν σε εθνικιστικές εκδηλώσεις εναντίον γειτονικών χωρών και λαών. Αντίθετη στάθηκε η ηγεσία της Εκκλησίας και σε κάποια - λίγα - μέτρα που αφορούσαν στην κοινωνική πρόοδο, όπως η εκκλησιαστική περιουσία, ο πολιτικός γάμος, οι αμβλώσεις, η μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, δείχνοντας ένα αναχρονιστικό πρόσωπο. Αλγεινή εντύπωση προκαλεί, επίσης, η συμμετοχή κάποιων Ιεραρχών σε ρατσιστικές εκδηλώσεις, μ' αφορμή την εγκληματικότητα αλλοδαπών. "Μελανό σημείο" αποτέλεσε και η λεγόμενη εκκλησιαστική διαμάχη - ιδιαίτερα εκδηλώθηκε στη Λάρισα - που πήρε βάρβαρα, μεσαιωνικά χαρακτηριστικά. Μια διαμάχη που πίσω της έκρυβε συμφέροντα οικονομικά (διαχείριση παγκαριού Αγίας Παρασκευής Τεμπών κ. ά.), εκκλησιαστικά (προετοιμασία της μάχης για τη διαδοχή του αρχιεπισκοπικού θρόνου) και πολιτικά (χρησιμοποίηση της Εκκλησίας για πολιτικές και κομματικές επιδιώξεις).

Πολλοί εκ των υποψηφίων διαδόχων του αρχιεπισκοπικού θρόνου, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες, μιλούν τώρα για την ανάγκη αναπροσαρμογής του ρόλου και της δράσης της Εκκλησίας στην εποχή της "Νέας Τάξης Πραγμάτων". Μια αναπροσαρμογή που θέλει τη συμβολή της Εκκλησίας στη διείσδυση στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες των Βαλκανίων και της ΕΣΣΔ, ώστε ν' ανοίξει το δρόμο στο μεγάλο ελληνικό κεφάλαιο για "πλιάτσικο" σε βάρος των λαών αυτών των χωρών. Πρόκειται για ένα νέο πειρασμό, πουθέλει τηνΕκκλησία, συμμέτοχη στις επιδιώξεις των καπιταλιστών ενάντια στους λαούς. Ιδιαίτερα σήμερα που οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις άναψαν τον πόλεμο στα Βαλκάνια, με πρόσχημα την ευαγγελική ρήση "και επί γης ειρήνη", επιδιώκεται να διαδραματισει η εκκλησία ρόλο παράγοντα, που θα συμβάλει στην επιβολή της "ειρήνης" των ιμπεριαλιστών.

Παύλος ΡΙΖΑΡΓΙΩΤΗΣ

Η ελληνική ιστορία - από την Εθνική Παλιγγενεσία και εντεύθεν - έχει να επιδείξει πολλά, θετικά και αρνητικά παραδείγματα, ιερωμένων. Είναι γνωστές οι ηρωικές μορφές του Γρηγορίου Δικαίου (Παπαφλέσσα),του Αθανασίου Διάκου,του επισκόπου Σαλώνων Ησαϊα,του καλόγηρου Σαμουήλ,που αγωνίστηκαν στην Επανάσταση του 1821 και θυσιάστηκαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον οθωμανικό ζυγό.

Στη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης φάνηκε καθαρά η διαφοροποίηση της προσφοράς ανάμεσα στον ανώτερο και κατώτερο κλήρο. Φάνηκε η απουσία - και, εν πολλοίς, η προδοσία - της πλειοψηφίας της ηγεσίας της Εκκλησίας από τον αγώνα κατά των κατακτητών και από την άλλη η μεγάλη συμμετοχή και προσφορά του λαϊκού κλήρου. Μόνο λίγοι, φωτισμένοι, επίσκοποι συντάχθηκαν με τους απλούς κληρικούς και τον ελληνικό λαό και, ανταποκρινόμενοι στο εθνεγερτικό κάλεσμα του ΕΑΜ, μετέτρεψαν τους άμβωνες των εκκλησιών σε επάλξεις του αγώνα, πήραν το όπλο στο χέρι να πολεμήσουν τον κατακτητή, έδωσαν τα πάντα για την πατρίδα.

Ο ανώτερος κλήρος, λοιπόν, στην πλειοψηφία του, έμεινε ασυγκίνητος από το δράμα του σκλαβωμένου ελληνικού λαού, ενώ πολλοί εκ των ιεραρχών πέρασαν με το μέρος των κατακτητών, δίνοντας "γην και ύδωρ".

Εγραφε, χαρακτηριστικά, σε άρθρο του στην εφημερίδα "Ελεύθερη Ελλάδα", ο ΕΑΜίτης Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ: "Η ιεραρχία ηκολούθησε το παράδειγμα των στρατιωτικών, των πλειόνων πολιτικών και των αστικών τάξεων. Και αφήκεν την τιμήν της ηγεσίας εις τον λαόν και εις τους εκλεκτούς εκ των ηγέτιδων τάξεων. Εις εποχήν μεταστοιχειώσεως των πάντων εστέρησεν τους απολογητάς και υποστηρικτάς της του μεγαλυτέρου επιχειρήματος διά την χρησιμότητά της κοινωνικήν και εθνικήν. Και διήγειρε εναντίον της τα ζωτικότερα στοιχεία του έθνους. Διότι όχι μόνον δεν ηγωνίσθη συντεταγμένη ως Εκκλησία, ως Ιεραρχία, ως ανώτερος κλήρος με τα θύματά του, με τους μάρτυρες και ήρωές της. Ας έπιπτον εις τον αγώνα και μερικοί, δε θα χαλούσε ο κόσμος, έπεσαν τόσα άλλα εκλεκτά τέκνα της φυλής. Αλλά και επολέμησε τον απελευθερωτικό αγώνα. Και εις την πάλην μεταξύ πατριωτών και προδοτών εθόλωσε τα νερά και την όρασιν του λαού. Μερικοί δε Αρχιερείς περιερχόμενοι τους ιερούς ναούς της πρωτευούσης και ιερουργούντες, επέσειον τους κεραυνούς του Ουρανού κατά του ΕΑΜ και ΕΛΑΣ και των άλλων οργανώσεων του Αγώνος... "

Πράγματι, οι περισσότεροι Ιεράρχες στάθηκαν απέναντι κι όχι στο πλάι του λαού, σ' εκείνες τις δύσκολες στιγμές. Μητροπολίτες, όπως ο Ιωαννίνων Σπυρίδων Βλάχος,Σερρών Κωνσταντίνος,Καστοριάς Νικηφόρος,Φθιώτιδας Αμβρόσιος,Κασσανδρείας Ειρηναίος κι άλλοι, συνεργάζονταν με τους κατακτητές και καλούσαν το λαό να πειθαρχήσει σ' αυτούς, διακρινόμενοι ταυτόχρονα και για τα αντιΕΑΜικά, αντικομμουνιστικά κηρύγματά τους.

Υπήρξαν, όμως, και λαμπρές εξαιρέσεις. Οπως οι Μητροπολίτες Κοζάνης και Σερβίων Ιωακείμ και Ηλείας Αντώνιος που οργανώθηκαν στο ΕΑΜ και εξελέγησαν Εθνοσύμβουλοι. Αλλά και άλλοι, όπως οι Μητροπολίτες Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος,Χίου Ιωακείμ Στρουμπής,Χαλκίδας Γρηγόριος,Αττικής Ιάκωβος,Βόλου Ιωακείμ,Δρυινουπόλεως και Κονίτσης Δημήτριος,ο δεσπότης Λάρισας και Ελασσόνας Καλλίνικος,ο επίσκοπος Μήθυμνας Διονύσιος,που βοήθησαν με πολλούς και διάφορους τρόπους τον αγώνα.

Οπως έχουμε προαναφέρει, σε αντίθεση με τον ανώτερο, ο κατώτερος κλήρος πήρε μαζικά και δυναμικά μέρος στην Αντίσταση και πρόσφερε μεγάλες θυσίες. Απλοί κληρικοί εντάχθηκαν στο ΕΑΜ, πολέμησαν και πολλοί έπεσαν για την πατρίδα.

Η δημιουργία της Παγκληρικής Ενωσης Ελλάδας - ανώτερου καθοδηγητικού οργάνου των συλλόγων κληρικών της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδας - συνέβαλε στη συσπείρωση του κατώτερου κλήρου στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης. Στις αποφάσεις της β Ολομέλειας της Παγκληρικής τονίζεται: "Ο κλήρος θεωρεί τον εθνικό αγώνα του Λαού σαν δικό του αγώνα, γιατί γίνεται ενάντια στον αντίχριστο φασισμό. Για την καλύτερη συμβολή του κλήρου στον αγώνα επιβάλλεται η σύντομη και σφιχτή οργάνωση του κλήρου της Ελλάδος στους συλλόγους κληρικών και στην Παγκληρική. Επιβάλλεται μορφωμένοι ιδία κληρικοί να πλαισιώσουν τον Λαϊκό Στρατό του ΕΛΑΣ, για να καθαγιάσουν και δώσουν τον πνευματικό μαχητικό χαρακτήρα στον αντιφασιστικό αγώνα του Λαού. Η συνεργασία του οργανωμένου κλήρου με όλες τις αδελφές απελευθερωτικές οργανώσεις πρέπει να είναι στενή και αποδοτική για τον αγώνα... ".

Πρώτοι βγήκαν στον αγώνα κληρικοί της Ρούμελης, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του Αρη Βελουχιώτη,ο οποίος, εκτός των άλλων πολλών ικανοτήτων, είχε και το χάρισμα να επικοινωνεί και να πείθει τους ιερωμένους για το δίκιο του αγώνα. Ανάμεσα σ' αυτούς τους πρώτους, οι παπάδες Κώστας Τζεβελέκης (Παπακουμπούρας) από την Κολοκυθιά, Νίκος Αυγερόπουλος από την Ανατολή, Λάιος Δροσογιάννης από τη Δάφνη, Παπαριστείδης από τη Στρώμη, Δημήτρης Χολέβας (Παπαφλέσσας) από την Τσιούκα, ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Δημάκης (Ανυπόμονος).Κι ύστερα πολλές εκατοντάδες άλλοι κληρικοί στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στην Ηπειρο, στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, σ' όλη την κατεχόμενη Ελλάδα, γυρίζουν πόλεις και χωριά εμψυχώνοντας το λαό, πολεμώντας στα βουνά.

Και πάρα πολλοί δίνουν και τη ζωή τους. Σε σχέση με το συνολικό αριθμό των κληρικών ο φόρος αίματος είναι υπερβολικός. Πάνω από 140 αρχιμανδρίτες, παπάδες, διάκονοι, ηγούμενοι, καλόγεροι, καλόγριες, σκοτώθηκαν από τους κατακτητές. Το πρώτο θύμα, ήδη από τις 4 Ιούνη 1941, ο αρχιμανδρίτης Φώτιος Θεοδοσάκης από το Σκαλάνι Ηρακλείου Κρήτης. Ηρωικός ο θάνατος του αρχιμανδρίτη Κοζάνης Ιωακείμ Λιούλια,που βασανίστηκε άγρια πριν εκτελεστεί στις 6 Ιούνη 1943. Ηρωικός και περήφανος ο θάνατος και του παπά Δημήτρη Κουτσούμπα,ΕΑΜίτη και καθοδηγητή της οργάνωσης "Εθνική Αλληλεγγύη" στο Δομοκό, που συνελήφθη μετά από προδοσία την ώρα της λειτουργίας μαζί με το γιο του Κώστα, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, τον Απρίλη του 1944 στο Χρισσό της Αμφισσας. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν μέχρι λίγο πριν την απελευθέρωση και τα τελευταία θύματα ήσαν οι παπάδες Δημήτριος Τομαράς από τον Χορτιάτη, Χρήστος Παπαδόπουλος από την Καβάλα και Χρήστος Σιάνος από τη Φλώρινα. Αλλά και μετά την απελευθέρωση, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου πολλοί κληρικοί δολοφονήθηκαν και εκτελέστηκαν από τους συμμορίτες - ταγματασφαλίτες και το μετεμφυλιακό τρομοκρατικό κράτος.

(σ. σ. Τα στοιχεία έχουν παρθεί από το βιβλίο του Μήτσου Κάιλα "Ο λαϊκός κλήρος στην Αντίσταση").

Ο υποστράτηγος Χρ. Καβράκος παραδίνει την Αθήνα στον πρώτο Γερμανό φρούραρχο, συνταγματάρχη Φον Στέφεν

Ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και μετέπειτα αντιβασιλέας, πηγαίνει στη Μητρόπολη για να ορκίσει τον κουίσλινγκ πρωθυπουργό Γ. Τσολάκογλου