«Τον Ιούλιον του 1947 το Γεν. Επιτελείον Στρατού ηξίωσεν επιτακτικώς την εκκένωσιν των φυλακών δι' άς υφίστατο κίνδυνος απελευθερώσεως των εν αυταίς κρατουμένων κομμουνιστών και εντεύθεν ενισχύσεως των δυνάμεων των κομμουνιστοσυμμοριτών (...) ανέκυψεν ως εκ τούτου πρόβλημα οξύ και δύσκολον περί την μεταγωγήν των κρατουμένων εις μέρος ασφαλές και μη εκτεθιμένον εις κίνδυνον επιδρομής των αναρχικών (...) η περί ής ο λόγος νήσος είναι ορεινή, δύσβατος, άγονος, άδενδρος, άνυδρος (...) η εν αυτή δε διαμονή εθεωρείτο και ήτο πράγματι αληθινόν κολαστήριον» (από έκθεση του εφέτου Ι. Μπιζίμη, 21 Αυγούστου 1953).

Εβδομήντα χρόνια από την ίδρυση των φυλακών της Γυάρου (η Γυάρος ήταν φυλακή, δεν ήταν τόπος εξορίας), η κατάσταση στο νησί παραμένει ίδια: «Δύσβατος, άγονος, άδενδρος, άνυδρος». Σ' αυτά προστίθεται και η εγκατάλειψη.

Την κατάσταση που επικρατεί στο νησί κατέγραψε, για μια ακόμα φορά, αντιπροσωπεία του ΚΚΕ που επισκέφτηκε τη Γυάρο, την Κυριακή 3 Σεπτέμβρη. Στην αντιπροσωπεία της ΚΕ του Κόμματος επικεφαλής ήταν ο Κώστας Παρασκευάς, μέλος του ΠΓ της ΚΕ, ενώ παρόντες ήταν επίσης ο Δημήτρης Γόντικας, μέλος της ΚΕ, και η Διαμάντω Μανωλάκου, μέλος της ΚΕ και βουλευτής του ΚΚΕ.

Κοντά είκοσι χρόνια από το χαρακτηρισμό του νησιού ως Ιστορικό Τόπο και δεκαπέντε μετά τη γνωμάτευση Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής, που τόνιζε ότι πρέπει «να μην υπάρχει στο νησί οποιαδήποτε επιχειρηματική - οικονομική εκμετάλλευση», «αποφυγή κάθε "εξωραϊσμού" του χώρου. Διατήρηση μόνο της τοπικής πανίδας και χλωρίδας και διατήρηση της αγριότητας του τοπίου», καθώς και μια σειρά έργα που να αναδεικνύουν το μαρτυρικό χαρακτήρα του νησιού, η κατάσταση πάει από το κακό στο χειρότερο.

Στην απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού 4016/68475 (ΦΕΚ 1680) αναφέρονταν: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό τόπο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50, τη νήσο Γυάρο ή Γιούρα (...) διότι αποτελεί σημαντικό χώρο ιστορικής μνήμης που έχει αναπόσπαστα συνδεθεί με την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας (...) Επίσης χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το κτίριο των φυλακών και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων στη νήσο Γυάρο».

Στο κείμενο της Ειδικής Επιτροπής που παρουσιάστηκε το 2002, προβλέπονταν:

-- Η δημιουργία της αναγκαίας υποδομής για την πρόσβαση των επισκεπτών - προσκυνητών.

-- Καθαρισμός του νησιού από τα βλήματα, εντός του 2002 (για μια περίοδο η Γυάρος είχε δοθεί στο υπουργείο Αμυνας και είχε μετατραπεί σε πεδίο βολής το βόρειο τμήμα της).

-- Ανάδειξη όλων των περιόδων κατά τις οποίες λειτούργησε η Γυάρος ως στρατόπεδο φυλακής (υπενθυμίζουμε ότι η Γυάρος λειτούργησε από το 1947 έως το 1952 και από το 1954 μέχρι το 1961 και ξαναλειτούργησε από το 1967 έως το '68 και ξανά 1973-'74).

-- Δημιουργία ενός δικτύου διαδρομών «μνήμης» σε όλο το χώρο των στρατοπέδων με τη χάραξη μιας διαδρομής, στην οποία θα βρίσκει ο προσκυνητής μικρής κλίμακας πυρήνες μνημειακού ή λειτουργικού χαρακτήρα.

-- Αποκατάσταση του κτιρίου των φυλακών, που αναδεικνύεται ως κεντρικό μνημείο, καθώς και των άλλων σημαντικών κτιρίων και του νεκροταφείου των κρατουμένων.

-- Διαμόρφωση μουσείου εντός του χώρου των φυλακών και συνεδριακού κέντρου στα υφιστάμενα κτίρια.

Τίποτα απ' όλα αυτά δεν έγινε και στο μεταξύ έχουν γίνει αρκετές απόπειρες να αποχαρακτηριστεί το νησί από Ιστορικός Τόπος και να αποδοθούν σε αυτό διάφορες εμπορικές χρήσεις (από «αιολικό πάρκο» έως «υδάτινο πάρκο», δήθεν για την προστασία της φώκιας). Παράλληλα, έχει αρχίσει να βουλιάζει στη θάλασσα και η υποτυπώδης μικρή προβλήτα που υπήρχε στον 4ο όρμο, γεγονός που τείνει να απαγορεύσει κάθε πρόσβαση στο νησί, πόσο μάλλον να γίνει αυτό επισκέψιμο. Η άμεση κατασκευή νέας προβλήτας αναδεικνύεται σε υπ' αριθμόν 1 αίτημα.

Για το κάτεργο της Γυάρου έχουν γραφτεί αρκετά. Ομως, όσα και να γραφούν, δεν μπορούν να περιγράψουν την πραγματικότητα, την πρωτοφανή βαρβαρότητα που βίωσαν οι περισσότεροι από 18.500 κρατούμενοι που πέρασαν από εκεί, την πρώτη και σκληρότερη περίοδο λειτουργίας της φυλακής (1947 - 1954) και χιλιάδες πολλές ακόμα στις επόμενες περιόδους. Παραμένουν, όμως, στο νησί, ανεξίτηλα τα σημάδια, από τη μια της βαρβαρότητας που ασκήθηκε σε βάρος των χιλιάδων κρατουμένων, από την άλλη τα έργα χιλιάδων κρατουμένων, όλα αυτά που πρέπει να διατηρηθούν και να γίνουν επισκέψιμα από τις νεότερες γενιές.

Η περιοδεία της αντιπροσωπείας της ΚΕ του ΚΚΕ ξεκίνησε την Κυριακή το πρωί από τον 1ο όρμο, χώρο συγκέντρωσης τότε περισσοτέρων των 5.000 κρατουμένων. Σήμερα χρησιμοποιείται παράνομα κατά κύριο λόγο ως βοσκότοπος (παρότι υπάρχει διοικητική πράξη αποβολής για συγκεκριμένο κτηνοτρόφο από τη Σύρα). Από τις παλιές εγκαταστάσεις έχουν μείνει σωροί από πέτρες, που άλλοτε ήταν οι βάσεις των σκηνών των κρατουμένων. Ορθια παραμένει η Συκιά, το σύμβολο των βασανιστηρίων που ασκούσε ο διοικητής του όρμου, ο περιβόητος Γλάστρας. Η πρόσβαση στο νεκροταφείο των κρατουμένων είναι σχεδόν αδύνατη, καθώς έχει κλείσει και το υποτυπώδες μονοπάτι που οδηγούσε εκεί.

Στον 2ο και 3ο όρμο επικρατεί επίσης ρημαδιό, ενώ στον 4ο όρμο, που ορθώνεται η μεγάλη φυλακή, παραμένουν επίσης όρθια τα περιβλήματα από ορισμένα κτίρια (το νοσοκομείο, η αποθήκη και το ηλεκτρικό εργοστάσιο), το εσωτερικό των οποίων καλύπτεται από τόνους κοπριάς και δεκάδων ψόφιων αιγοπροβάτων (αναλυτικό φωτορεπορτάζ από την επίσκεψη θα δημοσιευτεί στον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη» στις 10 Σεπτέμβρη).