Εδώ και μισό αιώνα ξετυλίγεται μια ανυπολόγιστη τραγωδία για τα τροπικά δάση του κόσμου. Αυτά τα μοναδικά οικοσυστήματα,τα πιο πλούσια και αρχαιότερα του πλανήτη καταστρέφονται με απρόβλεπτους ρυθμούς. Ολόκληρη η ανθρωπότητα επηρεάζεται. Τα τροπικά δάση ρυθμίζουν τη ροή του νερού και προστατεύουν τους υδάτινους πόρους που χρησιμοποιούν οι γεωργοί που καλλιεργούν τροφή για πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους. Ρυθμίζουν το κλίμα, παράγουν οξυγόνο, παρέχουν ξυλεία και καυσόξυλα, είναι κατοικία για αυτόχθονες και"άσυλο" σε άγνωστες ακόμα γενετικές πηγές που αξίζουν ανυπολόγιστα δισεκατομμύρια δολάρια.

Μόνο τα μισά περίπου από τα τροπικά δάση που κάποτε "τίμησαν" τον πλανήτη υπάρχουν ακόμα. Οι τελευταίες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι υλοτομήθηκαν 750 ως 800 εκατομμύρια εκτάρια από τα αρχικά 1,5 - 1,6 δισ. εκτάρια. Εκείνο που αντέχει(;) περισσότερο είναι το δάσος του Αμαζονίου,που καλύπτει πάνω από 600 εκατ. εκτάρια, μια περιοχή ίση με τα 2/3 της έκτασης των ΗΠΑ. Τα δάση καταστρέφονται με έναν πολύ γρήγορο ρυθμό. Μέχρι πρόσφατα οι καλύτερες εκτιμήσεις βασίζονταν σε μια μελέτη του 1980 από τον FAO, που υποθέτει ότι κάπου 11,4 εκατ. εκτάρια των τροπικών δασών υλοτομούνται κάθε χρόνο. Αλλά μια καινούρια μελέτη που δημοσιεύτηκε δέκα χρόνια μετά, από τις "Παγκόσμιες Πηγές",και για πρώτη φορά έγινε εκτεταμένη χρήση δορυφόρων - για να υπάρχει σφαιρική εικόνα - δείχνει ότι ο ρυθμός καταστροφής έχει αυξηθεί ανάμεσα σε 16,4 και 20,4 εκατ. εκτάρια το χρόνο. Το υψηλότερο νούμερο ισοδυναμεί με μια έκταση δυο φορές σαν την Αυστρία. Να σημειώσουμε ότι υπάρχει μια διαφορά για τη Βραζιλία όπου το 1987 - έναν ειδικά κακό χρόνο - καταστράφηκαν 9 εκατ. εκτάρια, ενώ το 1988 σχεδόν 5 εκατ. εκτάρια. Οι αριθμοί των μελετών αυτών χρειάζονται προσοχή μια και χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση η αλλαγή των χρήσεων γης κ.ά. παράμετροι. Μεμονωμένες χώρες δείχνουν ένα γρηγορότερο ρυθμό καταστροφής των δασικών τους εκτάσεων. Στη Βραζιλία η ετήσια εκχέρσωση ξεπερνά κατά πέντε φορές τη μελέτη του 1980 τα ποσοστά του 1987. Στην Μπούρμα, όπου υπήρχε εξαπλάσια αύξηση, από 105.000 εκτάρια το 1980 σε 677.000 το 1990. Και στην Ινδία υπάρχει μια δεκαπλάσια διαφορά, όπου από 147.000 καταστραμμένα τροπικά δάση ετησίως το 1980 φτάνουν στο 1,5 εκατ. το 1990. Πολλές άλλες χώρες όπως η Ινδονησία, η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία, το Μπανγκλαντές, η Κίνα, το Λάος, η Νιγηρία, η Λιβερία, η Γουινέα, η Γκάνα και η Ακτή Ελεφαντοστού έχουν επίσης απολέσει τεράστιες εκτάσεις δασών βροχής. Κι ένα εντυπωσιακό ποσοστό που αφορά τις Φιλιππίνες. Στη χώρα αυτή έχουν κοπεί το 80% των δασών του αρχιπελάγους της. Το 1960 η Κεντρική Αμερική διατηρούσε τα 4/5 των αρχικών δασών της. Τώρα υπάρχουν μόνο τα 2/5. Το μισό από το βραζιλιάνικο δάσος της Ροντονίας 24,3 εκατ. εκταρίων έχει καταστραφεί ή έχει σοβαρά εκφυλιστεί τα τελευταία χρόνια. Εκεί όπως και σ' όλο τον κόσμο οι αυτόχθονες αναγκάστηκαν να φύγουν από τη γη που ζούσαν επί χιλιάδες χρόνια. Τα τροπικά δάση είναι δύο ειδών. Τα υγρά και τα ξερά. Και τα δυο απειλούνται. Ομως η μεγαλύτερη καταστροφή συντελείται στα πρώτα. Η Λατινική Αμερική έχει χάσει το 37%, η Ασία το 42% και η Αφρική 52%.

Η αλόγιστη υλοτομία για ένα μεγάλο διάστημα θεωρούνταν η κύρια αιτία της αποδάσωσης, τώρα έρχεται δεύτερη και την πρωτιά καταλαμβάνουν καλλιέργειες από γεωργούς. Εκτιμάται ότι είναι περίπου 150 εκατ. σ' όλο τον κόσμο και η αλλαγή του δάσους σε αγροτικά τεμάχια, φυτείες και γη για κτηνοτροφία. Κυρίως, οι δυο τελευταίοι είναι οι βασικοί παράγοντες καταστροφής των δασών. Η εκρίζωσή τους έχει συχνά τρία στάδια. Εταιρίες ξυλείας κόβουν διαδρόμους και μπουλντόζες ανοίγουν δρόμους για την κοπή ξυλείας. Οικογένειες χωρικών ακολουθούν τους δρόμους μέσα στη ζούγκλα σε μια απέλπιδα αναζήτηση γης και πόρων επιβίωσης. Καθαρίζουν το δάσος για να καλλιεργήσουν σπαρτά, κόβουν όλα τα δέντρα καίνε ό,τι απομένει και χρησιμοποιούν τις στάχτες για λίπασμα. Μετά από τρεις ή τέσσερις θερισμούς τα έντομα, τα χόρτα και κυρίως το φτωχό έδαφος τούς κάνει να μετακινηθούν και να επαναλάβουν τον κύκλο σε παρθένες περιοχές. Μερικοί σπέρνουν τις περιοχές με χορτάρι και το πωλούν σε αγεδαλοτρόφους που ολοκληρώνουν το τρίτο και ολοκληρωτικό στάδιο της καταστροφής. Στην Κεντρική Αμερική εκατομμύρια εκτάρια δάσους έχουν εξαφανιστεί για να προμηθεύσουν φτηνό βοδινό για χάμπουργκερς! Σε μερικές περιπτώσεις το δάσος καθαρίζεται, για να δημιουργηθεί χώρος για μεγάλες φυτείες, ώστε να προμηθευτούν οι πλούσιες χώρες με φράουλες, μελιτζάνες, πιπεριές, ανανάδες, μπανάνες, ζάχαρη και βαμβάκι. Στο Μπαρμπάντος, για παράδειγμα, έχουν αντικατασταθεί τεράστιες δασικές εκτάσεις με φυτείες ζαχαροκάλαμου και στη Μαλαισία τα τροπικά δάση αφανίζονται με ρυθμό 255.000 εκτάρια το χρόνο, για να δημιουργηθούν φυτείες ανανά και καουτσούκ.

Τα τροπικά δάση βροχής εξελίσσονται σε πράσινες ερήμους. Τα εδάφη τους είναι φτωχά σε ουσίες. Ετσι η αφθονία της βλάστησης έχει εξελιχτεί σε σύστημα στήριξης ζωής.Τα δέντρα και τα φυτά στέλνουν προς όλες τις κατευθύνσεις τις ρίζες τους σαν πλοκάμια και εμποτίζονται με συστατικά των άχρηστων προϊόντων του δάσους. Πεσμένα φύλλα, νεκρά δέντρα και σάπια οργανικά υλικά. Αν απογυμνωθεί από τα δέντρα το εκτεθειμένο έδαφος αλλοιώνεται ταχύτητα διαβρώνεται από τις καταρρακτώδεις βροχές που κατακλύζουν τα τροπικά δάση με πάνω από 2,5 εκατοστά βροχής σε τριάντα λεπτά. Μια μοναδική καταιγίδα μπορεί να παρασύρει 185 μετρικούς τόνους χώματος από ένα εκτάριο χωρίς δέντρα. Οταν σταματήσει η βροχή ο ήλιος "ψήνει" το χώμα σε μια σκληρή μάζα στο χρώμα της ώχρας. Σ' αυτό το εκτεθειμένο χώρο δεν μπορεί να βλαστήσει τίποτα.

Τα φυτά και τα ζώα εξαφανίζονται μαζί με τα δάση. Ενα τυπικό κομμάτι χιλίων εκταρίων τροπικού υγρού δάσους περιέχει 1.500 είδη φυτών που ανθίζουν, 750 είδη δέντρων, 400 είδη πουλιών, 100 είδη ερπετών και 60 είδη αμφίβιων. Τα έντομα είναι πολυάριθμα, ώστε είναι αδύνατο να μετρηθούν. Ο Παναμάς έχει τόσα πολλά είδη φυτών, όσα ολόκληρη η Ευρώπη. Η χερσόνησος της Μαλαισίας έχει 7.900 είδη φυτών που ανθίζουν. Το Ηνωμένο Βασίλειο που έχει διπλάσια έκταση διαθέτει μόνο 1.430. Ενα μοναδικό ηφαίστειο στις Φιλιππίνες του βουνού Μακίλιαν είναι το σπίτι για τα περισσότερα είδη από ολόκληρες τις ΗΠΑ. Τα ώριμα τροπικά δάση βροχής καλύπτουν μόνο το 7% της επιφάνειας της γης, αλλά είναι και το καταφύγιο του 1/2 των ειδών, τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί. Η εκχέρσωσή της μπορεί να οδηγήσει 1.000.000 είδη σε εξαφάνιση τα προσεχή χρόνια. Η εξαφάνιση ακόμα και ενός είδους αποτελεί πλήγμα για ολόκληρη την ανθρωπότητα, επειδή αποτελεί αποθήκη γενετικών πηγών. Ολοι οι πολιτισμοί έχουν χτιστεί πάνω στην ποικιλία της φύσης, αφού οι σοδειές και τα προς το ζην πρώτα εξελίχτηκαν από την άγρια φύση και ακόμα εξαρτόμαστε από αυτήν, όσον αφορά την τροφή, τα φάρμακα και βιομηχανικές πρώτες ύλες. Αυτοί που ασχολούνται με την παραγωγή βασίζονται πολύ στην άγρια φύση για να βελτιώσουν εξημερωμένες ποικιλίες και να εξασφαλίσουν μέσα εναντίων των ασθενειών. Ενα είδος άγριου καφέ από τα δάση της Αιθιοπίας, που εξαφανίζονται με γρήγορο ρυθμό, για παράδειγμα, χρησιμοποιήθηκε για να σώσει τις φυτείες καφέ στη Λατινική Αμερική, που θα μεταφραζόταν με οικονομική κατάρρευση πολλών χωρών. Τα μισά από τα φάρμακα σ' όλο τον κόσμο προέρχονται από την άγρια φύση. Το Διεθνές Ινστιτούτο για την Αντιμετώπιση του Καρκίνου των ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι 2.000 φυτά δασών βροχής μπορεί να δώσουν απάντηση για την οριστική αντιμετώπιση του καρκίνου. Ουσίες που χάνονται πριν καν ανακαλυφτούν...

Τα τελευταία χρόνια η σωτηρία των δασών βροχής, που έχουν απομείνει, έχει γίνει διεθνής σκοπός. Κυβερνήσεις, οργανισμοί, ινστιτούτα, πανεπιστήμια, ομάδες πολιτών αυξάνουν την προσοχή τους. Εχουν ληφθεί πολλές πρωτοβουλίες, δραστήρια σχέδια και έχουν υπογραφεί συμφωνίες συμψηφισμού των χρεών, σύμφωνα με τις οποίες, χώρες που προστατεύουν ορισμένες περιοχές δασών βροχής θα "ανακουφίζονται " από κάποια χρέη τους. Αλλά κανένα σχέδιο δε θα πετύχει αν απλώς ζητάει τη διαχείριση των δασών αυτών. Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου, που βρίσκονται σε βαθιά οικονομική κρίση, δε θα έχουν ενδιαφέρον να σώσουν τα δάση, εκτός αν πειστούν ότι θα υπάρξει σημαντική χρηματική βοήθεια. Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι παραδοσιακές μη καταστροφικές χρήσεις των δασών βροχής, όπως με τη χάραξη καουτσούκ και την αγροδασική εκμετάλλευση, κατορθώνουν πολύ μεγαλύτερα οφέλη από την υλοτομία ή το κόψιμο δέντρων για αγελαδοτροφία. Οι Τσιάπας στο Μεξικό ασχολούνται με έναν επαρκή τύπο πολυκαταβολάδων που τους δίνει τη δυνατότητα να καλλιεργούν 75 είδη για εφτά συνεχόμενα χρόνια. Χρησιμοποιώντας τις πηγές του δάσους σωστά ένας αγρότης Λάκαντον δε θα εκχερσώσει περισσότερα από δέκα εκτάρια δάσουςσεολόκληρη τη ζωή του. Πολλοί άλλοι λαοί όπως οι Τσιάγκα του όρους Κιλιμάντζαρο και οι Λούα της Ταϊλάνδης ασχολούνται με παρόμοιες καλλιέργειες. Παντού, όπου υπάρχουν δάση βροχής, υπάρχουν αυτόχθονες που η παρουσία τους συνδέεται με την επιβίωσή τους, χωρίς να τα καταστρέφουν. Δεν έχουν την παραμικρή σχέση με αυτούς που τα εκμεταλλεύονται, με έναν τρόπο που έπειτα από λίγα χρόνια δεν έχει μείνει τίποτα στο διάβα τους...

Η αλόγιστη υλοτομία για ένα μεγάλο διάστημα θεωρούνταν η κύρια αιτία της αποδάσωσης, τώρα έρχεται δεύτερη και την πρωτιά καταλαμβάνουν καλλιέργειες από γεωργούς. Εκτιμάται ότι είναι περίπου 150 εκατ. σ' όλο τον κόσμο και η αλλαγή του δάσους σε αγροτικά τεμάχια, φυτείες και γη για κτηνοτροφία